ေဒါက္တာအုန္းေက်ာ္ (စိတ္က်န္းမာေရးအထူးကု ဆရာ၀န္ႀကီး – အၿငိမ္းစား)
မေတာ္တဆ အျမင့္မွလိမ့္က်ၿပီး မွတ္ဥာဏ္ပ်က္ျပားေရာဂါ ခံစားေနရတဲ့ လူနာပီတာအေၾကာင္းကို ေဒါက္တာတြမ္က စာေရးသူနဲ႔ လာေရာက္ေဆြးေႏြးပါတယ္။
“အရင္တစ္ပတ္က ဆရာနဲ႔ေဆြးေႏြးခဲ့တုန္းက ပီတာ ခံစားေနရတဲ့ မွတ္ဥာဏ္ပ်က္ျပားေရာဂါဟာ စိတ္ဖိစီးမႈဒဏ္ေၾကာင့္ ျဖစ္ပြားတာမဟုတ္ဘူးလို႔ ကြၽန္ေတာ္တို႔ သေဘာတူခဲ့တယ္မဟုတ္လား”
“ဟုတ္တယ္ေလ။ ဒါေၾကာင့္ ပီတာရဲ႕ေရာဂါဟာ ႐ုပ္ေၾကာင့္ျဖစ္ပြားတဲ့ မွတ္ဥာဏ္ပ်က္ျပားေရာဂါ (Organic Amnesia) မ်ားလားဆိုတာ စစ္ေဆးၾကည့္ဖို႔ ေျပာခဲ့တာေပါ့”လို႔ စာေရးသူက လမ္းေၾကာင္းေပးပါတယ္။
ေဒါက္တာတြမ္က သူစစ္ေဆးထားတဲ့ လူနာမွတ္တမ္းကိုၾကည့္ၿပီး တင္ျပေဆြးေႏြးပါတယ္။
“ပီတာဟာ အျမင့္ကလိမ့္က်ၿပီး တစ္မိနစ္ေလာက္ သတိေမ့သြားတယ္။ သတိျပန္ရလာေတာ့ ေခါင္းမူးတာ၊ ေခါင္းကိုက္တာနဲ႔ သူဘယ္လို အျမင့္ကလိမ့္က်သြားတယ္ဆိုတာကို မမွတ္မိတာေတြရွိပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ လိမ့္က်ၿပီးၿပီးခ်င္း ဦးေႏွာက္အနည္းငယ္ ဒဏ္ထိသြားျခင္း (Concussion) ျဖစ္ပြားႏိုင္ပါတယ္”
စာေရးသူက ေမးခြန္းထုတ္ပါတယ္။
“ဦးေႏွာက္အနည္းငယ္ ဒဏ္ထိတာေၾကာင့္ ပီတာမွာ အခုလို မွတ္ဥာဏ္ပ်က္ျပားေရာဂါ ရရွိႏုိင္သလား”
ေဒါက္တာတြမ္က သူေလ့လာေတြ႕ရွိထားတဲ့ အခ်က္အလက္ေတြကို ကိုးကားၿပီး ရွင္းျပပါတယ္။
“ဦးေခါင္းဒဏ္ရာရၿပီးရင္ ဦးေခါင္းထဲမွာ ေသြးယိုစိမ့္တာ ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ နာရီပိုင္းအတြင္း ေသြးယိုစိမ့္တာနဲ႔ လေပါင္းအေတာ္ၾကာမွျဖစ္ပြားတဲ့ ေသြးယိုစိမ့္တာ ႏွစ္မ်ဳိးရွိပါတယ္။ ဦးေႏွာက္ကို ဖံုးအုပ္ထားတဲ့ “အေျမႇးလႊာျပင္ပမွာ ေသြးယိုစိမ့္ျခင္း” (Extradural Haematoma) ျဖစ္ပြားရင္ ဦးေခါင္းဒဏ္ရာရၿပီး နာရီပိုင္းအတြင္း ေရာဂါလကၡဏာေတြ ေပၚေပါက္လာပါတယ္။ မွတ္ဥာဏ္ပ်က္ျပားျခင္း၊ ကိုယ္တစ္ျခမ္းေသသလိုျဖစ္ျခင္း၊ ကေယာင္ကတမ္းျဖစ္ျခင္း၊ သတိေမ့ေမ်ာသြားျခင္း စတဲ့ လကၡဏာေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါက အေရးေပၚအေျခအေနပါဆရာ။ ပီတာ့မွာ ဒီလိုအေျခအေနမရွိပါဘူး။
ဦးေႏွာက္ကိုဖံုးအုပ္ထားတဲ့ “အေျမႇးပါးေအာက္ ေသြးယိုစိမ့္ျခင္း” (Sundural Haematoma)ကေတာ့ ဦးေခါင္းဒဏ္ရာရၿပီး ရက္သတၱပတ္ေပါင္းမ်ားစြာ ဒါမွမဟုတ္ လေပါင္းမ်ားစြာၾကာမွ ေရာဂါလကၡဏာေတြ တျဖည္းျဖည္း ျဖစ္ေပၚလာတတ္ပါတယ္။ ေခါင္းကိုက္ျခင္း၊ စိတ္ခံစားမႈေျပာင္းလဲျခင္း၊ မွတ္ဥာဏ္ပ်က္ျပားျခင္း၊ ကိုယ္တစ္ပိုင္း ေသသလိုျဖစ္ျခင္း စတဲ့လကၡဏာေတြကို ေတြ႕ရွိရတယ္။ ပီတာမွာ အဲဒီလိုေရာဂါရွိႏုိင္ပါတယ္။ သက္ဆိုင္ရာ ဆရာ၀န္ႀကီးက လိုအပ္သလို စစ္ေဆးၿပီးပါၿပီ။ ေသြးယိုစိမ့္တဲ့ အေျခအေနမရွိပါဘူးဆရာ”
စာေရးသူက ၾကားျဖတ္ေမးျမန္းပါတယ္။
“ဦးေခါင္းဒဏ္ရာေၾကာင့္ မဟုတ္ေပမယ့္ ႐ုပ္ေၾကာင့္ျဖစ္ပြားရတဲ့ တျခားအေၾကာင္းရင္းေတြလည္း ရွိေသးတယ္။ အဲဒီလုိ ေရာဂါေတြ ရွိ၊ မရွိ စစ္ေဆးၿပီးၿပီလား”
ေဒါက္တာတြမ္က ဆက္လက္တင္ျပပါတယ္။
“မွတ္ဥာဏ္ပ်က္ျပားေရာဂါျဖစ္ေစတဲ့ ကိုယ္ခႏၶာေရာဂါေတြကိုလည္း ကြၽန္ေတာ္ထည့္သြင္းစဥ္းစားပါတယ္။ ဥပမာ-ဦးေႏွာက္ေသြးေၾကာက်ဥ္းေရာဂါ၊ အတက္ေရာဂါ၊ ဦးေႏွာက္အဖုအက်ိတ္ေရာဂါတို႔ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီေရာဂါေတြေၾကာင့္ ေခတၱသတိေမ့ေျမာၿပီး ပီတာအျမင့္က လိမ့္က်တာျဖစ္ႏုိင္ပါတယ္။ အဲဒီေရာဂါေတြမွာ မွတ္ဥာဏ္ပ်က္ျပားတဲ့လကၡဏာ ေတြ႕ရွိရပါတယ္။ ပီတာမွာ ဒီလိုေရာဂါမ်ဳိးမရွိပါဘူး”
ေဒါက္တာတြမ္က ေခတၱရပ္နားလိုက္ၿပီး ဆက္လက္ရွင္းျပပါတယ္။
“အရက္စြဲေရာဂါရွိရင္လည္း မွတ္ဥာဏ္ပ်က္ျပားေ၀ဒနာ ေပၚေပါက္လာႏိုင္ပါတယ္။ အရက္အလြန္အကြၽံေသာက္တာ ၾကာရွည္လာရင္ ကိုယ္ခႏၶာမွာ ဗီတာမင္ဘီ-၁ဓာတ္ ခ်ဳိ႕ယြင္းလာပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ မွတ္ဥာဏ္နဲ႔သက္ဆိုင္တဲ့ ဦးေႏွာက္အစိတ္အပိုင္း ပ်က္စီးယိုယြင္းလာတယ္။ ‘ေကာ္စာေကာ့ဖ္ေရာဂါ’ (Korsakoff’s Syndrome)လို႔ေခၚတဲ့ မွတ္ဥာဏ္ပ်က္ျပားေရာဂါျဖစ္ပြားပါတယ္။ ေရာဂါလကၡဏာတစ္ခုကေတာ့ ျဖစ္ၿပီးစကိစၥေလးေတြကို အလြယ္တကူေမ့တတ္တာျဖစ္တယ္။ “ဒီေန႔နံနက္ ခင္ဗ်ားဘာလုပ္ခဲ့သလဲ”လို႔ေမးရင္ လူနာမမွတ္မိဘူး။ သူမမွတ္မိတဲ့ မွတ္ဥာဏ္ကြက္လပ္ထဲမွာ စိတ္ကူးရရာဇာတ္လမ္းေတြကို အစားထိုးၿပီး ေျဖဆိုလိမ့္မယ္။ လူနာက “ကြၽန္ေတာ္ေမ့ေနတယ္။ မမွတ္မိဘူးလို႔မေျပာဘဲ သူငယ္ခ်င္းအိမ္ကို အလည္သြားတယ္”လို႔ ဇာတ္လမ္းထြင္ၿပီး ေျဖဆိုတတ္ပါတယ္။ ပီတာဟာ တစ္ခါတရံ အရက္ေသာက္တတ္သူျဖစ္ေပမယ့္ အရက္စြဲေရာဂါရွိတဲ့သူ မဟုတ္ပါဘူးဆရာ”
စာေရးသူက ၾကားျဖတ္ေမးပါတယ္။
“မွတ္ဥာဏ္ပ်က္ျပားတဲ့လကၡဏာကို “ဥာဏ္ရည္က်ဆင္းေရာဂါ” (Dementia)ေတြမွာ အၿမဲတမ္းေတြ႕ရွိရတယ္။ ဥပမာ-အယ္လ္ဇိုင္းမားေရာဂါ (Alzheimer’s Disease)၊ ဦးေႏွာက္ေသြးေၾကာက်ဥ္း ဥာဏ္ရည္က်ဆင္းေရာဂါ စတာေတြျဖစ္တယ္။ ပီတာမွာ ဥာဏ္ရည္က်ဆင္းေရာဂါရွိႏိုင္သလား”
အယ္လ္ဇိုင္းမားေရာဂါက အသက္အရြယ္အိုမင္းလာမွ ျဖစ္ပြားတာမ်ားပါတယ္။ ေရာဂါလကၡဏာက ႏွစ္နဲ႔ခ်ီၿပီး တျဖည္းျဖည္း အစပ်ဳိးေပၚေပါက္လာတတ္ပါတယ္။ ေနာက္ၿပီး ဒီေရာဂါမွာ မွတ္ဥာဏ္ပ်က္ျပားတာအျပင္ တျခားအေရးႀကီးတဲ့ လကၡဏာေတြလည္းရွိပါတယ္။
ေဒါက္တာတြမ္က အလ်င္အျမန္ အေျဖေပးတယ္။
“မရွိႏိုင္ဘူး ဆရာ။ အယ္လ္ဇိုင္းမားေရာဂါက အသက္အရြယ္အိုမင္းလာမွ ျဖစ္ပြားတာမ်ားပါတယ္။ ေရာဂါလကၡဏာက ႏွစ္နဲ႔ခ်ီၿပီး တျဖည္းျဖည္း အစပ်ဳိးေပၚေပါက္လာတတ္ပါတယ္။ ေနာက္ၿပီး ဒီေရာဂါမွာ မွတ္ဥာဏ္ပ်က္ျပားတာအျပင္ တျခားအေရးႀကီးတဲ့ လကၡဏာေတြလည္းရွိပါတယ္။ ဥပမာ အေထြေထြ ဥာဏ္ရည္နိမ့္က်လာျခင္း၊ ဆင္ျခင္စဥ္းစားဆံုးျဖတ္ႏိုင္စြမ္းရည္ ေလ်ာ့နည္းလာျခင္း စတာေတြျဖစ္ပါတယ္။ ပီတာက အသက္ ၄၀ေက်ာ္ပဲ ရွိေသးတယ္။ ဦးေခါင္းဒဏ္ရာရၿပီးမွ စတင္ျဖစ္ပြားလာတဲ့ မွတ္ဥာဏ္ပ်က္ျပားျခင္း ျဖစ္တယ္။ ေနာက္ၿပီး သူ႔မွာ အေထြေထြဥာဏ္ရည္ခ်ဳိ႕ယြင္းလာတဲ့ လကၡဏာေတြမရွိပါဘူး။ ျဖစ္ၿပီးတဲ့ ကိစၥေလးေတြကို မွတ္မိဖို႔ခက္ခဲေနတာပဲရွိပါတယ္”
ေဒါက္တာတြမ္က ဆက္လက္ေျပာျပပါတယ္။
“ေနာက္တစ္ခု ရွိေသးတယ္ဆရာ။ ဦးေႏွာက္ေရာင္ရမ္းေရာဂါ (Encephalitis)ျဖစ္ၿပီးရင္ မွတ္ဥာဏ္ပ်က္ျပားေ၀ဒနာ က်န္ရွိေနႏိုင္တယ္။ ဥပမာ ေရယုန္ဗိုင္းရပ္စ္ပိုး (Herpes Simplx)ေၾကာင့္ျဖစ္တဲ့ ဦးေႏွာက္ေရာင္ရမ္းေရာဂါျဖစ္ပါတယ္။ ပီတာမွာ အဲဒီလိုေရာဂါမ်ဳိးခံစားခဲ့ရတဲ့ ရာဇ၀င္မရွိပါဘူး”
ေဒါက္တာတြမ္ ဘယ္ေလာက္အထိ ေလ့လာထားတယ္ဆိုတာသိခ်င္လို႔ စာေရးသူက စစ္ေဆးၾကည့္တယ္။
“ဦးေႏွာက္ေရာဂါမရွိေပမယ့္ ကိုယ္ခႏၶာအဂၤါေရာဂါ တစ္ခုခုရွိရင္လည္း မွတ္ဥာဏ္ပ်က္ျပားေ၀ဒနာ ျဖစ္ပြားတတ္တယ္မဟုတ္ဘူးလား” ေဒါက္တာတြမ္က မွတ္စုစာအုပ္ကေလးကိုျပန္ၾကည့္ၿပီး ေျဖဆိုပါတယ္။
“မွန္ပါတယ္ ဆရာ။ ဥပမာ-ႏွလံုးေလျဖတ္ေရာဂါ၊ ႏွလံုးအားက်ဆင္းေရာဂါ၊ အသက္႐ွဴမ၀လကၡဏာရွိတဲ့ ေရရွည္အဆုတ္ေရာဂါေတြမွာ ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ ဦးေႏွာက္က ေအာက္ဆီဂ်င္ လံုလံုေလာက္ေလာက္မရရွိလို႔ ဦးေႏွာက္ကလာပ္စည္းေတြ ပ်က္စီးသြားတာေၾကာင့္ ျဖစ္ပြားတာပါ။ ေရနစ္တဲ့သူ၊ ကာဗြန္မိုေနာ့ဆိုက္ဓာတ္ အဆိပ္သင့္သူေတြမွာလည္း ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ ဦးေႏွာက္ထဲမွာ ေအာက္ဆီဂ်င္ဓာတ္ေလ်ာ့နည္းသြားလို႔ျဖစ္တာပါ။
ဆရာ၀န္ၫႊန္ၾကားေပးတဲ့ ေဆးတခ်ဳိ႕ေၾကာင့္ ေဆးေရရွည္သံုးစြဲေနခ်ိန္မွာ မွတ္ဥာဏ္ပ်က္ျပားတာကို ေတြ႕ရပါတယ္။ ဥပမာ- Benzodiazepines အႏြယ္၀င္ စိတ္ၿငိမ္ေဆးမ်ဳိးျဖစ္ပါတယ္။ ေနာက္ေရာဂါတစ္ခုကေတာ့ သိုင္း႐ြိဳက္ေဟာ္မုန္းဂလင္းက်ဆင္းေရာဂါ (Myxrdema) ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီေရာဂါမွာ စိတ္က်ေ၀ဒနာ၊ ကေယာင္ကတမ္းေ၀ဒနာေတြအျပင္ မွတ္ဥာဏ္ပ်က္ျပားေ၀ဒနာလည္း ရရွိႏုိင္ပါတယ္။ အဲဒါ ကြၽန္ေတာ္ေလ့လာထားတဲ့ အခ်က္အလက္ေတြပါပဲ ဆရာ”
ေဒါက္တာတြမ္ရဲ႕ နိဂံုးခ်ဳပ္စကားကို နားေထာင္ၿပီး စာေရးသူက မွတ္ခ်က္ခ်ပါတယ္။
“ျပည့္စံုပါတယ္တြမ္။ ဒီလိုဆိုေတာ့ ပီတာမွတ္ဥာဏ္ပ်က္ျပားေရာဂါရရွိတာ ဘာေၾကာင့္လဲ”
စာေရးသူရဲ႕ေမးခြန္းကို ေဒါက္တာတြမ္က မေျဖဆိုဘဲ ျပန္လည္ေမးခြန္းထုတ္ပါတယ္။
“ပီတာမွာ မွတ္ဥာဏ္ပ်က္ျပားေရာဂါ ျဖစ္ပြားႏုိင္တဲ့အေၾကာင္းရင္းေတြ ရွာမေတြ႕ဘူးဆရာ။ ဦးေႏွာက္ဒဏ္ရာရတယ္ဆိုေပမယ့္ ျပင္းျပင္းထန္ထန္ ဒဏ္ရာရတာမဟုတ္ဘူး”
စာေရးသူက ေဒါက္တာတြမ္ သတိမထားမိတဲ့အခ်က္ကို ေထာက္ျပပါတယ္။
“ဦးေႏွာက္တစ္ခုလံုး ျပင္းျပင္းထန္ထန္ ဒဏ္ရာမရရွိေပမယ့္ မွတ္ဥာဏ္ပ်က္ျပားေရာဂါ ရရွိႏိုင္တာရွိပါတယ္။ ဟစ္ပိုကမ္းပက္စ္ (Hippocampus) ဦးေႏွာက္အဂၤါပိုင္းထဲမွာ CA1လို႔ အမည္ေပးထားတဲ့ အစိတ္အပိုင္းရွိပါတယ္။ အဲဒီအစိတ္အပိုင္းေလးပ်က္စီးရင္ မွတ္ဥာဏ္ပ်က္ျပားေရာဂါရရွိႏုိင္တယ္။ ပီတာမွာေတြ႕ရွိရတဲ့ “ေရွ႕ျဖစ္မွတ္ဥာဏ္ပ်က္ျပား” လကၡဏာမ်ဳိး ျဖစ္ေပၚႏိုင္တယ္။ ေနာက္ေၾကာင္းဘ၀ျဖစ္စဥ္ေတြကို ျပန္လည္စဥ္းစားမရတာလည္း ရွိႏိုင္တယ္။ မွတ္ဥာဏ္သိုေလွာင္ထားႏိုင္တဲ့စြမ္းရည္ ေလ်ာ့နည္းလာတာျဖစ္ပါတယ္”
“ေက်းဇူးတင္ပါတယ္ ဆရာ။ အဲဒီအခ်က္ကို ထည့္သြင္းေဆြးေႏြးေရးသားပါမယ္”
See More
ရွင္းျပပါဆရာ . . . (၃) ‘မီးေနသည္ စိတ္က်ေရာဂါႏွင့္ မီးေနသည္ စိတၱဇေရာဂါ’
ရွင္းျပပါဆရာ . . . (၄) “ေဆးရပ္ခ်င္ၿပီ”
ရွင္းျပပါဆရာ . . . (၅) “ အိပ္ေဆးစြဲျခင္းအေၾကာင္း”
ရွင္းျပပါဆရာ . . . (၆) စိတ္ေရာဂါက ကူးစက္တတ္သလား”
ရွင္းျပပါဆရာ . . . (၇) ေဘလံုးလား၊ စိတ္က်ေရာဂါလား”
ရွင္းျပပါဆရာ . . . (၈) ဆိုးသြမ္းလူငယ္ အပိုင္း(၁)”
ရွင္းျပပါဆရာ . . . (၈) ဆိုးသြမ္းလူငယ္ အပိုင္း(၂)”
ရွင္းျပပါဆရာ . . . (၉) မွတ္ဥာဏ္ပ်က္ျပားျခင္းအေၾကာင္း အပိုင္း(၁)”
ရွင္းျပပါဆရာ . . . (၁၀) မွတ္ဥာဏ္ပ်က္ျပားျခင္းအေၾကာင္း အပိုင္း(၂)”
ရွင္းျပပါဆရာ . . . (၁၁) မွတ္ဥာဏ္ပ်က္ျပားျခင္းအေၾကာင္း (၃)”
(Healthy Life ဂ်ာနယ္မွ စီစဥ္တင္ဆက္သည့္ အပတ္စဥ္ ေသာၾကာေန႔ထုတ္ Healthy Life ဂ်ာနယ္၊ https://www.facebook.com/healthylifejournalmyanmar/ ႏွင့္ www.healthylifejournalmyanmar.com တို႔တြင္ ေဖာ္ျပပါရွိသမွ် က်န္းမာေရးႏွင့္ အလွအပဆိုင္ရာ သတင္းမ်ား၊ သတင္းေဆာင္းပါးမ်ား၊ အေမးအေျဖမ်ား၊ ဘာသာျပန္ေဆာင္းပါးမ်ားကို လြတ္လပ္စြာ မွ်ေ၀ႏိုင္ပါသည္။ သို႔ရာတြင္ မည္သည့္ Facebook စာမ်က္ႏွာ၊ Website မ်ားတြင္မဆိုျပန္လည္ကူးယူေဖာ္ျပျခင္းကို ခြင့္မျပဳပါေၾကာင္း အသိေပး ေၾကညာအပ္ပါသည္။)
