သြားႏွင့္ခံတြင္းဘက္ဆိုင္ရာ အထူးကုဆရာ၀န္ႀကီးတစ္ဦး
Q. သက္ႀကီးပုိင္းေတြမွာ အျဖစ္မ်ားတဲ့ သြားေရာဂါေတြကုိ သိပါရေစ ဆရာ။
A. သက္ႀကီးပုိင္းေတြမွာ လူငယ္ေတြမွာ ျဖစ္ေလ့ျဖစ္ထရွိတဲ့ သြားပုိးစားေရာဂါေတြက ေတာ္ေတာ္အျဖစ္နည္းသြားပါတယ္။ အျဖစ္မ်ားတဲ့ ေရာဂါေတြက ေရစီးကမ္းၿပိဳေရာဂါ (Chronic Periodontitis) နဲ႔ သြားဖုံးေရာဂါေတြ ျဖစ္ၾကပါတယ္။
Q. ေရစီးကမ္းၿပိဳျဖစ္ရင္ ဘယ္လိုလကၡဏာေတြ ျပသတတ္ပါသလဲ ဆရာ။
A. ေရစီးကမ္းၿပိဳျဖစ္ရင္ ပါးစပ္ထဲမွာ ေသြးေတြထြက္တာ၊ သြားဖံုးေရာင္တာ၊ သြားဖံုးအနားေတြေအာက္ကိုက်ၿပီး သြားအျမစ္ေတြအထိ ေပၚေနတာ၊ ေအာက္ကဘက္တီးရီးယား အကြက္လႊာေတြေပၚတာ၊ ခံတြင္းထဲမွာ ေက်ာက္ေတြ၊ စားၾကြင္းစားက်န္ေတြ ေပၚေနတာေတြ ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ လူနာအေနနဲ႔ သြားနာတဲ့ေ၀ဒနာကို ခံစားရတတ္သလို ခံတြင္းနံ႔လည္း နံတတ္ပါတယ္။ ကမ္းပါးက နိမ့္က်ၿပီး ၿပိဳလာသလို ခံတြင္းထဲက ေသြးေတြ၊ အညစ္အေၾကးေတြေၾကာင့္ ေအာက္မွာထိန္းထားတဲ့ သြားျမစ္၀ွမ္း အ႐ိုးေတြကလည္း တျဖည္းျဖည္းနိမ့္ဆင္းသြားတယ္။ သြားအ႐ိုးေတြက ပ်က္စီးထိခိုက္လာတဲ့အတြက္၊ တျဖည္းျဖည္းေရာင္လာတဲ့အတြက္ သြားေတြပုပ္ပြတာ၊ လႈပ္တာ၊ ခံတြင္းနံ႔နံတာေတြ ျဖစ္လာတတ္ပါတယ္။ အသက္ႀကီးလာရင္ ေရစီးကမ္းၿပိဳျဖစ္ႏိုင္ေျခက မ်ားပါတယ္။ ေရစီးကမ္းၿပိဳေရာဂါက အမ်ဳိးသမီးေတြမွာထက္ အမ်ဳိးသားေတြမွာ ပိုအျဖစ္မ်ားတတ္ပါတယ္။ အဓိကအားျဖင့္ ခံတြင္းသန္႔ရွင္းေရး အားနည္းတဲ့သူေတြမွာ ပိုျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။
Q. သက္ႀကီးသြားနဲ႔ခံတြင္း ေဆးပညာမွာ ကာကြယ္ကုသေရးအတြက္ ဘယ္လုိအပုိင္းေတြကုိ ဂ႐ုစုိက္ပါသလဲ ဆရာ။
A. အသက္ႀကီးသူေတြကုိ သြားနဲ႔ခံတြင္းပုိင္းဆုိင္ရာ ေလ့လာရာမွာ အုပ္စုသုံးစု ခြဲပါတယ္။ ပထမအုပ္စုက သြားအျပည့္ရွိတဲ့အုပ္စုျဖစ္ၿပီး သြားေကာင္း ၃၂ ေခ်ာင္းစလုံးရွိေနတဲ့ အုပ္စုပါ။ ဒုတိယအုပ္စုက သြားေတြရွိေနေပမယ့္ သြားအေရအတြက္ ၃၂ ေခ်ာင္းထက္ ေလ်ာ့သြားတဲ့အုပ္စုပါ။ ဒါကုိ Partial Missing လုိ႔ ေခၚပါတယ္။ တတိယအုပ္စုက်ေတာ့ သြားတစ္ေခ်ာင္းမွမရွိတဲ့အုပ္စု (Total Missing) ျဖစ္ပါတယ္။ ေဆးပညာအရ Edentulous လုိ႔ ေခၚပါတယ္။
Q. ပထမအုပ္စုမွာ ပါ၀င္ေနတဲ့ သက္ႀကီးရြယ္အုိေတြရဲ႕ သြားက်န္းမာေရးအေၾကာင္း သိပါရေစဆရာ။
A. ပထမအုပ္စုကုိ ေလ့လာၾကည့္ရင္ သြားေတြ ၃၂ ေခ်ာင္းစလုံးရွိတယ္။ ဒါေပမဲ့ ေမး႐ုိးအတြင္းထဲကေန သြားေတြရွည္ထြက္ေနတတ္တယ္။ အေပၚေမး႐ုိး (Maxilla) နဲ႔ ေအာက္ေမး႐ုိး (Mendibular) ေတြက အသက္ႀကီးလုိ႔ က်ဳံ႕သြားတယ္။ အဲဒီလုိက်ဳံ႕သြားတာက သြားျမစ္၀ွမ္းေမး႐ုိး (Alveolar Bone Resortion) က်ဳံ႕သြားလုိ႔ ျဖစ္ရတာပါ။ ေနာက္ျဖစ္တတ္တာက အသက္ႀကီးလာတဲ့အခါမွာ သြားေတြရဲ႕ ၀ါးစားတဲ့မ်က္ႏွာျပင္ ပြန္းသြားပါတယ္။ ဒါကုိ Attrition Surface လုိ႔ ေခၚပါတယ္။ ၿပီးေတာ့ သြားဖုံးေတြက ေမး႐ုိးဘက္ကုိ က်လာပါတယ္။ Gum Recessian လုိ႔ေခၚပါတယ္။ အဲဒီအခါ သြားေတြလႈပ္တာ၊ သြားေတြယုိင္တာနဲ႔ အပူအေအးစာေတြကုိ မစားႏုိင္ေတာ့ဘဲ သြားေတြက်ဥ္တာေတြကုိ ခံစားရတတ္ပါတယ္။ သြားေတြက်ဥ္တာ (Hypersensitivity) ျဖစ္လာတဲ့အခါ အစာအေတာ္မ်ားမ်ားကုိ မစားႏုိင္ေတာ့ဘဲ အစာေတြေရြးလာပါတယ္။
Q. ဒုတိယအုပ္စုမွာပါ၀င္ေနတဲ့ သက္ႀကီးရြယ္အုိေတြရဲ႕ သြားနဲ႔ခံတြင္းက်န္းမာေရးကုိလည္း သိပါရေစဆရာ။
A. ဒုတိယအုပ္စုမွာ ပါ၀င္ေနတဲ့ သက္ႀကီးရြယ္အုိေတြက သြား ၃၂ ေခ်ာင္း မရွိေတာ့ပါဘူး။ သြားတခ်ဳိ႕က သြားပုိးစားတာေၾကာင့္ ႏုတ္ပစ္ရသလုိ တခ်ဳိ႕သြားေတြက ေရစီးကမ္းၿပိဳေရာဂါေၾကာင့္ ႏုတ္ရတာ၊ အလုိလုိ ကြၽတ္ထြက္သြားတာေတြ ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ အဲဒီအခါ သြားေတြရဲ႕ ႀကိတ္၀ါးအားနည္းသြားတာေၾကာင့္ အစာအားလုံး မစားႏုိင္ေတာ့ပါဘူး။
“အံကပ္တပ္တဲ့အခါ အံ၀င္ခြင္က်မျဖစ္ဘဲတပ္ရင္ အလြန္အမင္းနာက်င္မႈကို ခံစားရတာေၾကာင့္ သက္ဆိုင္ရာသြားဆရာ၀န္နဲ႔ ျပသသင့္ပါတယ္။ ေမး႐ိုးတိုေနတဲ့သူေတြမွာ အံကပ္မၿမဲတတ္တာေၾကာင့္ အံကပ္ကပ္ေစတဲ့ေဆးကိုသံုးၿပီး တပ္ေပးသင့္ပါတယ္။ အံကပ္မၿမဲတာကို တပ္ရင္” . . .
Q. တတိယအုပ္စုျဖစ္တဲ့ သြားတစ္ေခ်ာင္းမွ မရွိေတာ့တဲ့ သက္ႀကီးရြယ္အုိေတြကုိေကာ ဆရာတုိ႔အေနနဲ႔ ဘာဆက္လုပ္ေပးပါသလဲ ဆရာ။
A. သြားေတြက်ဳိးသြားေပမယ့္ သြားအငုတ္ေတြရွိေနေသးရင္ေတာ့ အငုတ္ေတြမွာ ေရာဂါရွိေနသလား၊ မရွိဘူးလားဆုိတာကုိ ၾကည့္ရပါတယ္။ အသက္ႀကီးသလား၊ ငယ္သလား ၾကည့္ရတယ္။ သြားအငုတ္မွာ ေရာဂါလည္းမရွိဘူး။ တခ်ဳိ႕သူေတြက အဲဒီသြားအငုတ္ေလးနဲ႔ အစာစားေနတယ္ဆုိရင္ ဆရာတုိ႔က မႏုတ္ပါဘူး။ သြားစုိက္ရင္ေတာင္မွ သြားအငုတ္ေတြကုိ မႏုတ္ဘဲ အေပၚကေန အံကပ္စုိက္ေပးတာမ်ဳိး ရွိပါတယ္။ ဒါကုိ Overdenture လုိ႔ ေခၚပါတယ္။ ဒီလုိ သြားငုတ္မႏုတ္ဘဲ အံကပ္စုိက္ေပးတာရဲ႕ ေကာင္းတဲ့အခ်က္က သြားမႏုတ္ရေတာ့ လူႀကီးမွာ အင္အားယုတ္ေလ်ာ့တာနည္းတယ္။ အငုတ္ေလးေတြကုိ ေမး႐ုိးထဲမွာ ထိန္းထားတဲ့အတြက္ အသက္ႀကီးလာလုိ႔ ေမး႐ုိးက်ဳံ႕သြားတာမျဖစ္ေအာင္ ကာကြယ္ေပးတယ္။ သြားအံကပ္ အရွင္စုိက္တဲ့အခ်ိန္မွာ ေမး႐ုိးရဲ႕ အေနအထားကုိ ထိန္းေပးထားႏုိင္ပါတယ္။
Q. အထက္ကေျပာခဲ့တဲ့ အုပ္စုသုံးစုလုံးမွာပါတဲ့ သက္ႀကီးရြယ္အုိေတြအေနနဲ႔ သြားနဲ႔ခံတြင္းအတြက္ ဆက္လက္ၿပီး ဘယ္လုိကာကြယ္သင့္ပါသလဲ ဆရာ။
A. အုပ္စုသုံးအုပ္စုလုံးမွာပါတဲ့ သက္ႀကီးရြယ္အုိေတြအေနနဲ႔ ခံတြင္းသန္႔ရွင္းေအာင္ ေရနဲ႔ပလုတ္က်င္းေပးသင့္ပါတယ္။ ခံတြင္းသန္႔ေဆးအေနနဲ႔ သင့္ေတာ္ရာေဆးကုိ ေရြးခ်ယ္ၿပီး ပလုတ္က်င္းေပးသင့္ပါတယ္။ သြားက်ဲတာေၾကာင့္ အစာစားၿပီးလုိ႔ သြားၾကားညပ္ရင္ သြားၾကားပြတ္ႀကိဳး ဒါမွမဟုတ္ သြားၾကားထုိးတံကုိ သုံးေပးသင့္ပါတယ္။ ခံတြင္းထဲမွာ သြားေတြက်န္ေနရင္ သြားတုိက္ေပးပါ။ မာတဲ့အစာကုိ ေရွာင္ပါ။ ေပ်ာ့တဲ့အစာကုိ ေရြးစားေပးဖုိ႔ လုိပါတယ္။ အရည္ရႊမ္းတဲ့ သစ္သီးေတြကုိ စားေပးသင့္ပါတယ္။ အႁမႊာလုိက္ ကုိက္မစားႏုိင္ရင္ ေသးေသးေလးေတြစိတ္ၿပီး စားသင့္ပါတယ္။ တကယ္လုိ႔ သြားနဲ႔ခံတြင္းဆုိင္ရာ ေ၀ဒနာေတြျဖစ္ခဲ့ရင္ သြားနဲ႔ခံတြင္းဆရာ၀န္နဲ႔ ျပသသင့္ပါတယ္။
Q. အသက္ႀကီးသူေတြမွာ သြားမရွိေတာ့တဲ့အခါ ဘယ္လုိကုသႏုိင္ပါသလဲ ဆရာ။
A. ကုသနည္းမွာ သြားအစားထုိးကုသနည္း (Prosthodontics)နဲ႔ ကုသႏုိင္ပါတယ္။ သြာအစားထုိး ကုသနည္းမွာ သြားအေသစုိက္တဲ့နည္း(Fixed)နဲ႔ သြားအရွင္စုိက္တဲ့နည္း (Movable) ဆုိၿပီး ႏွစ္နည္းရွိပါတယ္။ သြားအေသစုိက္တာကုိ ေဆးပညာအရ (Bridge)လုိ႔ေခၚၿပီး အရွင္စုိက္တာကုိေတာ့ Dentures (အံကပ္)လုိ႔ ေခၚပါတယ္။ အသက္ႀကီးသူေတြမွာေတာ့ အံကပ္သုံးတာက ပုိမ်ားပါတယ္။
Q. အံကပ္အမ်ဳိးအစား ဘယ္ေလာက္ရွိပါသလဲ ဆရာ။
A. အံကပ္အမ်ဳိးအစား အမ်ဳိးမ်ဳိးရွိပါတယ္။
၁။ သြားအငုတ္ေတြကုိ မႏုတ္ဘဲ အေပၚက စုိက္တဲ့အံကပ္ကုိ Overdenture လုိ႔ေခၚပါတယ္။
၂။ ေရွ႕အလယ္တည့္တည့္မွာ သြားေတြမရွိရင္ သြားေသးေသးေလးေတြစုိက္တဲ့ အံကပ္ကုိ Spoore Denture လုိ႔ ေခၚပါတယ္။
၃။ သြားကုိ ႏုတ္ၿပီးတာနဲ႔ ခ်က္ခ်င္းစုိက္ေပးတဲ့ အံကပ္ကုိ Immediate Denture လုိ႔ ေခၚပါတယ္။ သြားကုိမႏုတ္ခင္ကတည္းက ေဆးခန္းမွာ သြားတုအဆင္သင့္လုပ္ထားၿပီး သြားႏုတ္ၿပီးတာနဲ႔ ခ်က္ခ်င္းစုိက္တာမ်ဳိး ျဖစ္ပါတယ္။ ပုံမွန္ဆုိရင္ေတာ့ သြားႏုတ္ၿပီး တစ္လခြဲ၊ ႏွစ္လေလာက္ရွိမွ၊ အနာက်က္မွ အံကပ္သြားတုစုိက္ ေပးေလ့ရွိပါတယ္။
၄။ သြားတခ်ဳိ႕တစ္၀က္မရွိတဲ့၊ လြတ္ေနတဲ့ ေနရာကုိျဖည့္ၿပီး စုိက္တဲ့အံကပ္ကုိ Partial Denture လုိ႔ေခၚပါတယ္။ ဒါက အုပ္စု(၂) မွာပါတဲ့ သက္ႀကီးရြယ္အုိေတြအတြက္ အဆင္ေျပပါတယ္။
၅။ သြားလုံး၀မရွိတဲ့ အုပ္စု(၃) သက္ႀကီးရြယ္အုိေတြကုိေတာ့ အေပၚေအာက္သြားအျပည့္ အံကပ္အျပည့္စုိက္နည္း (Full Denture)ကုိ သုံးၿပီး စုိက္ေပးပါတယ္။
၆။ ပလတ္စတစ္အံကပ္စုိက္တာကုိ Acrylic Denture လုိ႔ ေခၚပါတယ္။
၇။ သတၱဳျပားအံကပ္စုိက္တာကုိ Skeleton Denture လုိ႔ ေခၚပါတယ္။
၈။ ေနာက္ဆုံးေပၚတာက အံကပ္အေပ်ာ့ (Flexible Denture)စုိက္တာ ျဖစ္ပါတယ္။ အခုေဖာ္ျပခဲ့တဲ့ နည္းေတြကေတာ့ အရွင္စိုက္နည္းေတြ ျဖစ္ပါတယ္။
ေနာက္ပုိင္းမွာေတာ့ ေမး႐ုိးက အရမ္းျပားေနတဲ့သူေတြ၊ အံကပ္စုိက္ဖုိ႔ သြားမရွိတဲ့သူေတြမွာေတာ့ Implant ေခၚတဲ့ တုိင္နဲ႔စုိက္တဲ့နည္းေတြလည္း ေပၚေနပါၿပီ။
Q. သြားအေသစိုက္နည္းကိုလည္း သိပါရေစ ဆရာ။
A. သြားအေသစိုက္နည္းကို Crown and Bridge လို႔ေခၚပါတယ္။ သြားတစ္ေခ်ာင္းမရွိရင္ တစ္ေခ်ာင္းစိုက္တဲ့နည္းကို Single Bridge လို႔ ေခၚၿပီး သြားႏွစ္ေခ်ာင္းတြဲ စိုက္တဲ့နည္းကို Cantilever Bridge လို႔ ေခၚပါတယ္။ သြားသံုးေခ်ာင္းစိုက္တဲ့နည္းကို Three Unit Bridge လို႔ ေခၚၿပီး သြားတန္းရွည္ႀကီး စိုက္တာကို Long Bridge လို႔ ေခၚပါတယ္။
Q. အံကပ္တပ္တဲ့အခါ အံ၀င္ခြင္က်မျဖစ္ရင္ ဘာလုပ္သင့္ပါသလဲ ဆရာ။
A. အံကပ္တပ္တဲ့အခါ အံ၀င္ခြင္က်မျဖစ္ဘဲတပ္ရင္ အလြန္အမင္းနာက်င္မႈကို ခံစားရတာေၾကာင့္ သက္ဆိုင္ရာ သြားဆရာ၀န္နဲ႔ ျပသသင့္ပါတယ္။ ေမး႐ိုးတိုေနတဲ့သူေတြမွာ အံကပ္မၿမဲတတ္တာေၾကာင့္ အံကပ္ကပ္ေစတဲ့ေဆးကိုသံုးၿပီး တပ္ေပးသင့္ပါတယ္။ အံကပ္မၿမဲတာကိုတပ္ရင္ အံကပ္လႈပ္ေနႏိုင္တာေၾကာင့္ က်ဳိးတာ၊ ပဲ့တာေတြ ျဖစ္တတ္ပါတယ္။
Q. အံကပ္စိုက္ရတဲ့သူေတြအေနနဲ႔ အံကပ္ကို ေရရွည္ထိန္းသိမ္းႏိုင္ဖို႔နဲ႔ ခံတြင္းသန္႔ရွင္းေနဖို႔အတြက္ ဘယ္လိုထိန္းသိမ္းသင့္ပါသလဲ ဆရာ။
A. အံကပ္တပ္ဆင္သူေတြအေနနဲ႔ အစာစားၿပီးတိုင္း အံကပ္ကိုျဖဳတ္ၿပီး ေရနဲ႔ေဆးေၾကာေပးရပါမယ္။ ညအိပ္ရာ၀င္ခါနီးတိုင္း အံကပ္ကိုျဖဳတ္ၿပီး သြားတိုက္ေဆး ဒါမွမဟုတ္ ဆပ္ျပာနဲ႔တိုက္ၿပီး ေရနဲ႔ေသခ်ာ ေဆးေၾကာသန္႔စင္ေပးပါ။ ၿပီးရင္ အံကပ္ကို ေရထဲစိမ္ထားပါ။ ခြက္တစ္ခြက္ထဲမွာ ႐ိုး႐ိုးေရထည့္ၿပီး စိမ္ကာ အဖံုးဖံုးထားေပးပါ။ နံနက္အိပ္ရာထၿပီး ခံတြင္းသန္႔ရွင္းေရး လုပ္ေဆာင္ၿပီးခ်ိန္မွာ အံကပ္ကို သြားတိုက္ေဆး ဒါမွမဟုတ္ ဆပ္ျပာကိုသံုးၿပီး သြားတိုက္တံနဲ႔ ေသခ်ာတိုက္ၿပီးမွ ျပန္သံုးသင့္ပါတယ္။ အံကပ္မွာ စားၾကြင္းစားက်န္ေတြ ကပ္ညိမေနေအာင္ထားဖို႔ အေရးႀကီးပါတယ္။
Q. တကယ္လို႔ အံကပ္ကို မျဖဳတ္ဘဲအိပ္မိရင္ ဘာျဖစ္တတ္ပါသလဲ ဆရာ။
A. အံကပ္ကို ခံတြင္းထဲမွာ အၾကာႀကီး မထားသင့္ပါဘူး။ အဲလိုအၾကာႀကီးထားရင္ အံကပ္နဲ႔ အာေခါင္ၾကားမွာ အစာဖတ္၀င္ေနပါတယ္။ ခံတြင္းတစ္သွ်ဴးေတြၾကားမွာ စားၾကြင္းစားက်န္ေတြေအာင္းေနၿပီး ပုပ္ပြတာ၊ တစ္သွ်ဴးေတြ ပ်က္စီးတာ၊ ခံတြင္းအနံ႔နံတာေတြ ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ အံကပ္တပ္ထားရင္ အစာစားၿပီးတိုင္း အံကပ္ကိုျဖဳတ္ၿပီး သန္႔ရွင္းေရးလုပ္ေပးသင့္သလို ခံတြင္းသန္႔ရွင္းေနေအာင္လည္း ပလုတ္က်င္းေပးသင့္ပါတယ္။
