ေဒါက္တာအုန္းေက်ာ္ (စိတ္က်န္းမာေရးဆရာ၀န္ႀကီး – အၿငိမ္းစား)
မစၥတာဘီတီရဲ႕ ဇနီးဘင္ဒီက အားကိုးတဲ့အၾကည့္နဲ႔ ေမးျမန္းပါတယ္။
“ ေလာင္းကစားေရာဂါကို ကုသလို႔ရသလား ေဒါက္တာ”
“ ကုသတဲ့ ကုထံုးေတြရွိပါတယ္။ ပထမဆံုး အေရးႀကီးတဲ့အခ်က္ကေတာ့ ေ၀ဒနာရွင္ကိုယ္တိုင္က ကုသမႈ ခံယူလိုတဲ့ ဆႏၵရွိရမယ္။ ေလာင္းကစားတဲ့ အျပဳအမူဟာ ျပႆနာမဟုတ္ဘူး။ ေ၀ဒနာမဟုတ္ဘူး၊ ေရာဂါမဟုတ္ဘူးလို႔ ေလာင္းကစားစြဲေရာဂါရွိသူ တခ်ဳိ႕က ဆင္ေျခတက္တတ္ပါတယ္။ ၀ါသနာပါလို႔ အေပ်ာ္ကစားတာ။ ငါ ေငြေၾကးတတ္ႏိုင္လို႔ ေလာင္းကစားလုပ္တာ။ မူးယစ္ေဆးစြဲတဲ့လူက ေန႔စဥ္ေန႔တိုင္း ေဆးသံုးစြဲရတယ္။
ငါက ေန႔တိုင္းေလာင္းက စားလုပ္ေနတာမဟုတ္ဘူး။ အရက္သမားလို ငါက ေဘးကလူေတြကို ဒုကၡေပးေနတာလည္း မဟုတ္ဘူး စသျဖင့္ သူတိုရဲ႕အျပဳအမူကို ကာကြယ္ေျပာဆိုတတ္ ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ေလာင္းကစားစြဲသူက သူ႔အေျခအေနကို သူကိုယ္တိုင္ အမွန္အတိုင္းျမင္ႏိုင္ေအာင္ ေမးျမန္းစစ္ေဆးေဆြးေႏြးရမယ္။ ျပႆနာကိုလက္ခံၿပီး ကုသခ်င္စိတ္ ေပၚေပါက္လာေအာင္ တိုက္တြန္းရမယ္။ မစၥတာဘီတီက ဘယ္လိုသေဘာရပါသလဲ။
ေလာင္းကစားလုပ္ခ်င္စိတ္ေပၚလာရင္ တစ္ေယာက္တည္းမေနရဘူး၊ အေဖာ္ရွာရမယ္။ အိမ္သားတစ္ဦးဦးနဲ႔တြဲၿပီးတစ္ခုခုလုပ္လုိက္။ ခင္မင္တဲ့ေဆြမ်ဳိးရင္းခ်ာတစ္ဦးဦးနဲ႔ျဖစ္ျဖစ္ ေလာင္းကစားလုပ္တဲ့ အက်င့္မရွိတဲ့ မိတ္ေဆြတစ္ေယာက္ေယာက္နဲ႔ ျဖစ္ျဖစ္ ဆက္သြယ္လိုက္။ လူခ်င္းမေတြ႕ႏိုင္ရင္ တယ္လီဖုန္းထဲမွာ စကားေျပာလိုက္ပါ. . .
“ ဘင္ဒီနဲ႔ သားသမီးေတြကို ကြၽန္ေတာ္ ခ်စ္ပါ တယ္။ ဘင္ဒီစိတ္ႀကိဳက္ျဖစ္ဖို႔ ကုသမႈခံယူပါမယ္”
“ အိမ္ေထာင္ေရး ပ်က္စီးမွာစိုးရိမ္တဲ့ စိတ္က ေတာ့ ေကာင္းပါတယ္။ ကုသမႈကို ခံယူဖို႔ တိုက္တြန္း ေပးတဲ့ ေစ့ေဆာ္မႈတစ္မ်ဳိးလို႔ ဆိုႏိုင္တယ္။ ဒါေပမဲ့ ဘင္ဒီျဖစ္ေစခ်င္တာထက္ ဘီတီရဲ႕ စိတ္ထဲမွာ လႈိက္ လႈိက္လွဲလွဲ ခံယူဖို႔ လိုပါတယ္”
“ ကိုဘီ သေဘာတူရင္ သူ႔အတြက္ ဘယ္လို ကုသမႈ အစီအစဥ္ရွိသလဲ ေဒါက္တာ”
“ ကာယကံရွင္ကိုယ္တိုင္ေလ့က်င့္ႏိုင္တဲ့ နည္း ပရိယာယ္ေတြရွိပါတယ္။ စိတ္က်န္းမာေရးဆရာ၀န္နဲ႔ ေဆးဘက္ဆိုင္ရာ စိတ္ပညာရွင္ေတြကိုယ္တိုင္ ၾကပ္မတ္ကုသေပးတဲ့စိတ္ကုထံုးေတြလည္း ရွိတယ္။ ေလာင္းကစားမႈ ျပဳလုပ္ခ်င္တဲ့ ေတာင့္တစိတ္ (Craving)ကို ေလ်ာ့နည္းေပးႏိုင္တဲ့ေဆးကိုလည္း အသံုးျပဳႏိုင္ပါတယ္”
“ ကာယကံရွင္ကိုယ္တိုင္ ေလ့က်င့္ႏိုင္တဲ့နည္း ပရိယာယ္ေတြကို ေျပာျပပါ ေဒါက္တာ၊ ကြၽန္မ ကိုဘီနဲ႔အတူ ျပန္ေနၿပီး သူ႔ကို ကူညီအားေပးပါမယ္”
_ _ _
ကာယကံရွင္ေဆာင္ရြက္ႏုိင္တဲ့ နည္းပရိယာယ္ေတြကို ေျပာျပမယ္။
(က) ေလာင္းကစားဖို႔ အခြင့္အေရး နည္းပါးေအာင္ ျပဳလုပ္ႏိုင္တဲ့ အရာေတြရွိတယ္။
– ေလာင္းကစားခ်င္တဲ့ ေတာင့္တစိတ္ကို လႈံ႔ေဆာ္ေပးတဲ့ အေျခအေနေတြကို ေရွာင္ရမယ္။ အရက္စြဲေရာဂါရွိသူဟာ အရက္ဆိုင္ေရွ႕ေရာက္သြားရင္ အရက္ေသာက္ခ်င္စိတ္ ပိုမိုျပင္းျပလာပါတယ္။ ေလာင္းကစားစြဲေရာဂါရွိသူဟာလည္း မိတ္ေဆြက ေလာင္းကစားလုပ္ဖို႔ ဖုန္းဆက္ရင္၊ အင္တာနက္ထဲမွာ ေလာင္းကစား၀က္ဘ္ဆိုက္ကို ဖြင့္မိရင္၊ ေလာင္းကစား၀ိုင္းအနားေရာက္သြားရင္ ေလာင္းကစားလုပ္ ခ်င္စိတ္ပိုမိုမ်ားလာတတ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ အဲဒီလို အေျခအေနေတြနဲ႔ မႀကံဳႀကိဳက္ေအာင္ၾကည့္ၿပီး ေရွာင္ၾကဥ္ရမယ္။ ေလာင္းကစားလုပ္ဖို႔ အခ်ိန္ရွိလာတဲ့ေနရမွာ တယ္လီဖုန္းျမည္ရင္ မေျဖနဲ႔၊ အင္တာနက္ကို ပိတ္ထား၊ ေလာင္းကစားပြဲရွိမယ့္ေနရာကို ေျခဦးမလွည့္နဲ႔။
– ေလာင္းကစားလုပ္ဖို႔ ေငြလိုတယ္။ ေငြအလြယ္တကူရရွိႏုိင္တဲ့နည္းေတြကို ပိတ္ပင္ထားႏုိင္ ရင္ေကာင္းပါတယ္။ ခရက္ဒစ္ကတ္၊ ဘဏ္ကတ္ေတြကိုအိတ္ထဲမွာ မထားနဲ႔၊ အိတ္ထဲမွာ ေငြမ်ားမ်ား ထည့္မထားနဲ႔၊ အင္တာနက္ထဲမွာ ေလာင္းကစားစာရင္းဖြင့္ထားရင္ ပိတ္ပစ္လိုက္။ ေငြေရးေၾကးေရးနဲ႔ ပတ္သက္လာရင္ အိမ္သားတစ္ဦးဦးကိုလႊဲထား။ တာ၀န္ေပးထား။
– ေလာင္းကစားလုပ္ဖို႔အခ်ိန္လည္း လိုပါတယ္။ ေလာင္းကစားလုပ္ခ်င္စိတ္ေပၚလာရင္တျခားနည္းနဲ႔ အခ်ိန္ျဖဳန္းဖို႔ ႀကိဳးစားရမယ္။ အခ်ိန္ပိုေတြကို ဘယ္လိုအသံုးခ်မလဲဆိုတာ မိသားစုထဲမွာ အခ်င္းခ်င္း တိုင္ပင္ေဆြးေႏြးအေျဖရွာႏိုင္တယ္။
(ခ) ေလာင္းကစားလုပ္ခ်င္တဲ့ ေတာင့္တစိတ္ ေပၚေပါက္လာရင္ အဲဒီဆႏၵေဇာကို ထိန္းခ်ဳပ္ေပးႏုိင္တဲ့ နည္းေတြလည္း ရွိပါတယ္”
“ ေျပာျပပါ ေဒါက္တာ”
ေလာင္းကစားလုပ္ခ်င္စိတ္ေပၚလာရင္ တစ္ေယာက္တည္း မေနရဘူး၊ အေဖာ္ရွာရမယ္။ အိမ္ သားတစ္ဦးဦးနဲ႔တြဲၿပီး တစ္ခုခုလုပ္လုိက္။ ခင္မင္တဲ့ ေဆြမ်ဳိးရင္းခ်ာတစ္ဦးဦးနဲ႔ျဖစ္ျဖစ္ ေလာင္းကစားလုပ္ တဲ့အက်င့္မရွိတဲ့ မိတ္ေဆြတစ္ေယာက္ေယာက္နဲ႔ ျဖစ္ျဖစ္ ဆက္သြယ္လိုက္။ လူခ်င္း မေတြ႕ႏိုင္ရင္ တယ္ လီဖုန္းထဲမွာ စကားေျပာလိုက္။
– ပ်င္းရိၿငီးေငြ႕လာရင္၊ စိတ္ဖိစီးမႈ ခံစားလာရရင္ ေလာင္းကစားလုပ္ခ်င္တဲ့ ေတာင့္တစိတ္ ပိုမို အားသန္လာလိမ့္မယ္။ စိတ္အာ႐ံုေျပာင္းသြားေအာင္ မိမိႏွစ္ၿခိဳက္၀ါသနာပါတဲ့ တျခားလႈပ္ရွားမႈတစ္ခုခုနဲ႔ အစားထိုးၿပီး စိတ္ေျဖေဖ်ာက္ႏိုင္ပါတယ္။
– ေလာင္းကစားလုပ္ခ်င္တဲ့ ေတာင့္တစိတ္ေပၚလာရင္ ေလာင္းကစားလုပ္ဖို႔ အစီအစဥ္မလုပ္ဘဲ ၁၀ မိနစ္-၁၅မိနစ္ခန္႔ ေရႊ႕ဆိုင္းထားလိုက္ပါ။ အဲဒီအခ်ိန္အတြင္းမွာ ေလာင္းကစားလုပ္ခ်င္တဲ့ ဆႏၵေဇာအရွိန္ က်သြားပါလိမ့္မယ္။
– ေလာင္းကစား လုပ္ခ်င္စိတ္ေပၚလာရင္ ေလာင္းကစားလုပ္ျခင္းရဲ႕ အက်ဳိးအျပစ္ေတြကို စဥ္းစားၾကည့္ပါ။ ေလာင္းကစားလုပ္တာေၾကာင့္ မိမိေတြ႕ႀကံဳရမယ့္ ဒုကၡေတြ၊ ျပႆနာေတြကို ျမင္ေယာင္လာေအာင္ ေတြးၾကည့္ပါ။ အဲဒီလိုေ့လက်င့္ရင္ ေလာင္းကစားလုပ္ရမွာကို ေၾကာက္ရြံ႕လာပါလိမ့္မယ္။
(ဂ) ေနထုိင္မႈပံုစံ ေျပာင္းလဲေပးဖို႔ လိုအပ္ပါတယ္။ ေလာင္းကစားလုပ္တဲ့အက်င့္ကို ရပ္နားလိုက္ရင္ ေန႔စဥ္ဇယားထဲမွာ အခ်ိန္ပိုေတြ ရွိလာလိမ့္မယ္။ အဲဒီ “ ဟာကြက္” ကို တျခားလႈပ္ရွားမႈေတြနဲ႔ အစား ထိုးေပးသင့္တယ္။ ၀ါသနာတစ္ခုခုကို စတင္ပ်ဳိးေထာင္ၾကည့္ပါ။ ပရဟိတလုပ္ငန္းေတြမွာ ပါ၀င္ေဆာင္ရြက္ ႏိုင္တယ္။
ေလာင္းကစားလုပ္တာကို ရပ္နားလိုက္ရင္ မူလကရွိေနတဲ့ စိုးရိမ္စိတ္၊ ပ်င္းရိၿငီးေငြ႕စိတ္နဲ႔ စိတ္ ညစ္ညဴးတာေတြ ျပန္လည္ အသက္၀င္လာလိမ့္မယ္။ ဒါေၾကာင့္ စိုးရိမ္ပူပင္စိတ္ကို ေလ်ာ့နည္းေစတဲ့နည္း ေတြကို ေလ့က်င့္ရမယ္။ ဥပမာ-ကိုယ္လက္လႈပ္ရွား အားကစားလုပ္တာ၊ ကမၼ႒ာန္းထိုင္တာ၊ ၾကြက္သား ေျဖေလွ်ာ့ေလ့က်င့္ခန္းလုပ္တာ။
ေလာင္းကစားလုပ္တဲ့ အက်င့္ကို ရပ္နားၿပီးရင္ အရင္က ကစားေဖာ္ကစားဖက္ေတြနဲ႔ အဆက္အ သြယ္မလုပ္သင့္ဘူး။ ဒါေၾကာင့္ မိတ္ေဆြသူငယ္ခ်င္း အသစ္ရွာဖို႔ လိုလာတယ္။ သင့္ေတာ္တဲ့ အဖြဲ႕အစည္း ထဲမွာ ပါ၀င္လႈပ္ရွားဖို႔ ႀကိဳးစားရမယ္။
“ ဘီတီနဲ႔ ဘင္ဒီတို႔ အမည္၀ွက္ေလာင္းကစား သမားေဟာင္းမ်ားအသင္း” ( Gamblers Anonymous) ဆိုတာ ၾကားဖူးလား”
“ ကြၽန္ေတာ့္မိတ္ေဆြတစ္ေယာက္က အဲဒီအ သင္းနဲ႔ ဆက္သြယ္ဖို႔ အႀကံေပးဖူးပါတယ္”
“ အေျခအေနေပးရင္ အဲဒီအသင္းမွာ စာရင္းသြင္းပါ။ အသင္းအစည္းအေ၀းမွာ ပါ၀င္ေဆြးေႏြးပါ။ အက်ဳိးရွိႏိုင္ပါတယ္”
“ ေဒါက္တာတို႔ဘက္က ဘယ္လိုကူညီႏိုင္ပါသလဲ
_ _ _
အခုေဆြးေႏြးခဲ့တဲ့အခ်က္ေတြနဲ႔ သေဘာသဘာ၀ခ်င္း တူညီတဲ့ စိတ္ကုထံုးကုနည္းကို အသံုးျပဳႏိုင္ပါတယ္။ အေတြးအေခၚနဲ႔ အျပဳအမူကို ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲေပးတဲ့ ကုထံုးမ်ဳိး ျဖစ္တယ္။ အသံုးမ်ားတဲ့ ကုထံုးတစ္မ်ဳိးကို ‘ေျခလွမ္းေလးလွမ္း'(Four Step)ကုထံုးလို႔ ေခၚပါတယ္။ ေ၀ဒနာရွင္ နားလည္ သေဘာေပါက္ေအာင္ ေဆာင္ရြက္ေပးတဲ့ အဆင့္ေလးဆင့္ကေတာ့-
(၁) ေလာင္းကစားတဲ့ အက်င့္ဟာ ေရာဂါတစ္မ်ဳိးသာ ျဖစ္တယ္။ ေလာင္းကစားခ်င္တဲ့ ေတာင့္တစိတ္ဟာ ေရာဂါရဲ႕ လကၡဏာျဖစ္တယ္ဆိုတာကို လက္ခံဖို႔ ေဆြးေႏြးပါတယ္။ ျပႆနာကို “ နာမည္ ေျပာင္းေပးျခင္း” (Relabel)လို႔ ေခၚပါတယ္။
(၂) ေလာင္းကစားတဲ့ အက်င့္ေၾကာင့္ ကိုယ့္ကိုယ္ကိုယ္လည္း အျပစ္မတင္နဲ႔။ ပတ္၀န္းက်င္ကိုလည္း အျပစ္မတင္နဲ႔။ ေလာင္းကစားစြဲတာက ဦးေႏွာက္ထဲမွာ ဓာတ္သဘာ၀ေျပာင္းလဲလို႔ ျဖစ္ပြား လာတဲ့ခႏၶာကိုယ္ေရာဂါ။ ေ၀ဒနာရွင္ဟာ ေလာင္းကစားသမား မဟုတ္ဘူး၊ ႏွလံုးေရာဂါရွိသူလို ေလာင္းကစားစြဲေရာဂါ ခံစားေနရသူသာ ျဖစ္တယ္။ ဒါေၾကာင့္ ခႏၶာကိုယ္ေရာဂါကို ကုသခ်င္သလိုေလာင္း ကစားစြဲေရာဂါကို ကုသဖို႔ ႀကိဳးစားအားထုတ္ရမယ္။ “ အေၾကာင္းရင္းကို ျပန္လည္သံုးသပ္ျခင္း” လို႔ ေခၚပါတယ္။
(၃) ေလာင္းကစားလုပ္ခ်င္တဲ့ ေတာင့္တစိတ္က လႊမ္းမိုးလာရင္ အာ႐ံုေျပာင္းေပးႏိုင္တဲ့ နည္းပရိယာယ္ေတြကို ေဆြးေႏြးပါတယ္။ အျပဳသေဘာပါတဲ့ အက်ဳိးရွိမယ့္ လႈပ္ရွားမႈတစ္ခုခုကို အစားထိုးျပဳမူ ေဆာင္ရြက္တတ္ေအာင္သင္ၾကားေပးပါမယ္။ “ အာ႐ံုေျပာင္းလဲျပဳမူျခင္း” (Refocus)လို႔ ေခၚတယ္။
(၄) ေလာင္းကစားစြဲေရာဂါရွိသူဟာ ေလာင္း ကစားလုပ္တာနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး “ အေကာင္း” ေတြကို ပဲေတြးေတာတတ္တယ္။ ေလာင္းကစားလုပ္တာကို ဂုဏ္ျပဳခ်ီးက်ဴးတတ္တယ္။ ေလာင္းကစားလုပ္တာ ရဲ႕ဆိုးက်ဳိးေတြကို မစဥ္းစားဘူး၊ မေတြးမိဘူး။ ကုသသူပညာရွင္က လူနာနဲ႔ ေဆြးေႏြးတဲ့အခါ အဲဒီလို အ ယူမွားေတြကို ျပဳျပင္ေပးပါတယ္။ “ အက်ဳိးအျပစ္ကို ျပန္လည္သံုးသပ္ျခင္း” ( Revalue)လို႔ ေခၚပါတယ္။
အဲဒီလို စိတ္ကုထံုးကုနည္းကိုအသံုးျပဳၿပီး တစ္ဦးခ်င္းကုသျခင္း၊ ဒါမွမဟုတ္ အုပ္စုလိုက္ကုသျခင္း ဆိုတာရွိပါတယ္။
“ စားေဆးရွိတယ္ဆိုေတာ့ အဲဒီေဆးကိုလည္း ၫႊန္ၾကားေပးမွာလား”
“ အရက္စြဲေရာဂါနဲ႔ ဘိန္းစြဲေရာဂါမွာ အသံုးျပဳေနတဲ့ Naltrexone ေဆးကို အသံုးျပဳလာၾကပါတယ္။ ဒီေဆးက အစြဲေရာဂါေတြရဲ႕ လကၡဏာတစ္ခု ျဖစ္တဲ့ “ ေတာင့္တစိတ္” ( Craving)ကို ေလ်ာ့နည္း ေစပါတယ္။ အက်ဳိးရွိသလို ေဘးထြက္ဆိုးက်ဳိးေတြ လည္း ရွိပါတယ္။ ဆရာ၀န္နဲ႔ လူနာပြင့္ပြင့္လင္းလင္း ေဆြးေႏြးသေဘာတူဖို႔လိုအပ္ပါတယ္။
“ ဒါေပမဲ့ ေဆးကိုခ်ည္း အားမကိုးသင့္ဘူး။ ဒီေန႔ ေဆြးေႏြးခဲ့တဲ့ စိတ္ကုထံုး၊ အျပဳအမူကုထံုးေတြ ကိုသာ အာ႐ံုစိုက္ၿပီး ႀကိဳးစားသင့္ပါတယ္ မစၥတာဘီတီ”
(Healthy Life ဂ်ာနယ္မွ စီစဥ္တင္ဆက္သည့္ အပတ္စဥ္ ေသာၾကာေန႔ထုတ္ Healthy Life ဂ်ာနယ္၊ https://www.facebook.com/healthylifejournalmyanmar/ ႏွင့္ www.healthylifejournalmyanmar.com တို႔တြင္ ေဖာ္ျပပါရွိသမွ် က်န္းမာေရးႏွင့္ အလွအပဆိုင္ရာ သတင္းမ်ား၊ သတင္းေဆာင္းပါးမ်ား၊ အေမးအေျဖမ်ား၊ ဘာသာျပန္ေဆာင္းပါးမ်ားကို လြတ္လပ္စြာ မွ်ေ၀ႏိုင္ပါသည္။ သို႔ရာတြင္ မည္သည့္ Facebook စာမ်က္ႏွာ၊ Website မ်ားတြင္မဆိုျပန္လည္ကူးယူေဖာ္ျပျခင္းကို ခြင့္မျပဳပါေၾကာင္း အသိေပး ေၾကညာအပ္ပါသည္။)
