ပါေမာကၡေဒၚသန္းသန္းေအး (ဆီးခ်ဳိႏွင့္အေထြေထြေရာဂါ အထူးကုဆရာ၀န္ႀကီး)
ေလျပြန္မ်ားကိုကာကြယ္ျခင္းလုပ္ရပ္ သို႔မဟုတ္ ေခ်ာင္းဆိုးျခင္း
အစာနဲ႔ေရေတြေလျပြန္ထဲ၀င္လာရင္ ေလျပြန္ေတြမထိခိုက္ေအာင္၊ မပိတ္ဆို႔ေအာင္ကာကြယ္ေပးတဲ့ သဘာ၀တုန္႔ျပန္မႈျဖစ္စဥ္ေတြရွိေနပါတယ္။ ဒီအလိုအေလ်ာက္ တုန္႔ျပန္မႈေတြကေတာ့ ေခ်ာင္းဆိုးတာပဲျဖစ္ပါတယ္။ သာမန္လူေတြမွာ နည္းနည္းသီးတာနဲ႔ ခ်ာင္းေတြအဆက္မျပတ္ ျပင္းျပင္းထန္ထန္ဆိုးၿပီး ရွင္းလင္းသြားေတာ့မွ ၿငိမ္သြားပါတယ္။
ေခ်ာင္းေကာင္းေကာင္းဆိုးေလ၊ အက်ဳိးရွိေလျဖစ္ပါတယ္။ တစ္နည္းအားျဖင့္ေခ်ာင္းဆိုးတာဟာ ေကာင္းတဲ့အလုပ္တစ္ခုပဲျဖစ္ပါတယ္။ မျဖစ္မေနရွိရမယ့္ကာကြယ္ေရးျဖစ္စဥ္တစ္ခုပါပဲ။ ေခ်ာင္းဆိုးတာကိုလုပ္ေဆာင္တာကလည္း အသိအာ႐ံုေၾကာ(Sensory Nerve)သာမက ေခ်ာင္းဆိုးတဲ့လႈပ္ရွားမႈကိုလုပ္ေပးတဲ့ အသက္႐ွဴၾကြက္သားေတြေကာင္းဖို႔ ဒီၾကြက္သားေတြလႈပ္ရွားဖို ့အမိန္႔ေပးရတဲ့အာ႐ံုေၾကာ (respiratory muscles and their nerve supply) ေတြေကာင္းဖို႔လိုပါတယ္။ ဒီသိျခင္းနဲ႔လႈပ္ရွားျခင္းႏွစ္ရပ္ မွန္ကန္စြာျဖစ္ေနေစဖို႔ ထိန္းခ်ဳပ္ေပးတဲ့ ဦးေနာက္ထဲရွိစင္တာေတြလည္းေကာင္းဖို႔လိုပါတယ္။
အားလံုးကိုျပန္ထိန္းတာက သတိရွိျခင္းပါပဲ။ လူကသတိမရွိေတာ့ရင္ ေခ်ာင္းဆိုးတဲ့အလုပ္လည္း မရွိေတာ့ပါဘူး။ တကယ္ေတာ့အခုသံုးေနၾကတဲ့ ေခ်ာင္းဆိုးေပ်ာက္ေဆးေတြ (Cough suppressants)ဟာလည္း လည္ေခ်ာင္းမွာသိတဲ့ အာ႐ံုေၾကာကိုေလ်ာ့ေစၿပီး ဦးေႏွာက္ကေခ်ာင္းဆိုးတဲ့တုန္႔ျပန္မႈ(Cough reflex)ေတြကို နည္းေစျခင္းျဖင့္ ေခ်ာင္းမဆိုးေအာင္တားဆီးပါတယ္။
ၿခံဳၿပီးျပန္ေျပာရရင္ မသီးေအာင္ကာကြယ္တာေရာ၊ သီးရင္ေခ်ာင္းဆိုးထုတ္လိုက္တာေရာ ႏွစ္ခုစလံုးဟာ အာ႐ံုေၾကာေကာင္းဖို႔ အထူးလိုအပ္ပါတယ္။ ဒီေနရာမွာ ေခ်ာင္းဆိုးထုတ္တဲ့လုပ္ရပ္ဟာ ဘာအက်ဳိးေက်းဇူးေတြရလဲဆိုေတာ့ –
(၁) ေလျပြန္ထဲ အစာ၀င္မွန္းသိေစျခင္း၊
(၂) ျပင္းထန္စြာေခ်ာင္းဆိုးထုတ္ျခင္းျဖင့္ ၀င္ေရာက္လာတဲ့ ျပင္ပပစၥည္းေတြ အလိုအေလ်ာက္ျပန္ထုတ္ပစ္ႏိုင္လို႔ ေလျပြန္ပိတ္ဆို႔မႈမွတားဆီးႏိုင္ျခင္း၊ ေလျပြန္နဲ႔ အသက္႐ွဴလမ္းေၾကာင္းသန္႔ရွင္းေစျခင္းပဲျဖစ္ပါတယ္။
ပါးစပ္မွာရွိတဲ့ ဘက္တီးရီးယားပိုးမ်ဳိးစံုကို အၿမဲသန္႔ရွင္းၿပီး ပိုးမႊားကင္းစင္တဲ့ေလျပြန္နဲ႔ အသက္႐ွဴလမ္းေၾကာင္းနယ္နိမိတ္ထဲ က်ဴးေက်ာ္ ၀င္ေရာက္မလာေအာင္ တားဆီးထားႏိုင္တာပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ပိုးေတြ၀င္လာရင္ ေနာက္ဆက္တြဲအေနနဲ႔ အဖ်ား၀င္မယ္၊ အဆုတ္ေရာင္နမိုးနီးယား (Aspiration Pneumonia)ျဖစ္ေစပါတယ္။
သတိမရတဲ့သူနဲ႔ တစ္ခါတစ္ရံမွာအိပ္ေမာက်ေနတဲ့ သက္ႀကီးရြယ္အိုေတြမွာ ေခ်ာင္းမဆိုးႏိုင္ေတာ့လို႔ (Supression of cough reflex) အစာအိမ္ကစားခ်င့္ျပန္ၿပီးတက္လာတဲ့ အစာအိမ္အက္ဆစ္ရည္ (Gastric Acid)ဟာ ေလျပြန္ထဲေရာက္သြားရင္ အထူးေၾကာက္စရာေကာင္းပါတယ္။ ေလလမ္းေၾကာင္းပိတ္ဆို႔ေစတာနဲ႔ ပိုး၀င္တာျဖစ္ေစ႐ံုမကဘဲ Acute Pulmonary Oedema ေခၚ အဆုတ္ေလအိတ္ေတြထဲေရ၀င္ၿပီး ႏွလံုးေဖာက္တာနဲ႔ခြၽတ္စြပ္တူတဲ့ ARDS လို အေျခအေနမ်ဳိးႀကံဳေတြ႕ႏိုင္ပါတယ္။ ႏွလံုးေရာဂါသဖြယ္ကုသၿပီး သီးတာမကုမိရင္ လူနာဆံုး႐ႈံးနစ္နာႏိုင္ပါတယ္။
သဘာ၀တရားက လိုအပ္လွလို႔ ဒီေခ်ာင္းဆိုးတာကိုဖန္တီးထားတာပါ။ ေခ်ာင္းဆိုးတာက အႏၲရာယ္ တစ္ခုခုကေန လြတ္ေျမာက္ေအာင္ႀကိဳးစားေနတဲ့ ႐ုန္းကန္ေနျခင္းတစ္ခုလို႔ယူဆရင္ မမွားပါဘူး။ ဒီလိုပဲ ျမင္သင့္ပါတယ္ . . .
ဒါေၾကာင့္ သဘာ၀တရားကလိုအပ္လွလို႔ ဒီေခ်ာင္းဆိုးတာကိုဖန္တီးထားတာပါ။ ေခ်ာင္းဆိုးတာက အႏၲရာယ္တစ္ခုခုကေန လြတ္ေျမာက္ေအာင္ႀကိဳးစားေနတဲ့ ႐ုန္းကန္ေနျခင္းတစ္ခုလို႔ယူဆရင္ မမွားပါဘူး။ ဒီလိုပဲျမင္သင့္ပါတယ္။ ေခ်ာင္းဆိုးတာရဲ႕အက်ဳိးေက်းဇူးကို သိရွိနားလည္ဖို႔လိုအပ္ေၾကာင္း ထပ္ေလာင္းေျပာၾကားလိုက္ပါတယ္။
ေခ်ာင္းဆိုးတာကို “သတိေပးေနတဲ့လုပ္ရပ္ျဖစ္တယ္”လို႔ ယူဆၿပီး ဘာေၾကာင့္ေခ်ာင္းဆိုးရသလဲဆိုတဲ့အေျဖကို ဆက္လက္ရွာေဖြေျဖရွင္းေပးဖို႔က အဓိကက်ပါတယ္၊ ပိုအေရးႀကီးပါတယ္။ ေခ်ာင္းဆိုးခ်င္တဲ့ ဆႏၵကို လိုက္ပိတ္ပင္တဲ့ ေခ်ာင္းဆိုးေပ်ာက္ေဆးေပးတာက သတိေပးေခါင္းေလာင္းကို ပိတ္ထားတာနဲ႔တူေနပါတယ္။ ယာယီေျပလည္ေပမယ့္ အေၾကာင္းရင္းကိုမကုသရင္ ေရာဂါတာရွည္မွာျဖစ္ပါတယ္။
ဒါေပမဲ့အမ်ားအားျဖင့္ ေခ်ာင္းမဆိုးေအာင္ပိတ္ပင္တဲ့ေဆးေတြကိုပဲ လူေတြလိုလားပါတယ္။ ေခ်ာင္းမဆိုးေစမယ့္ေဆးေတြ ေဖာ္စပ္ထားၾကပါတယ္။ တကယ္လို႔ ခြၽဲသလိပ္မရွိဘဲ ေခ်ာင္းေျခာက္ဆိုးေနၿပီး ေခ်ာင္းဆိုးရတာသိပ္ပင္ပန္းရင္ ေခ်ာင္းဆိုးေပ်ာက္ေဆး သံုးသင့္ပါတယ္။ ဒါေပမဲ့အေျခခံအေၾကာင္းရင္းကို မဖယ္ရွားႏိုင္ရင္ေတာ့ ေဆးရွိန္ျပယ္တာနဲ႔ ေခ်ာင္းျပန္ဆိုးေနဦးမွာပါပဲ။
သီးေစတတ္သည့္ ေရာဂါမ်ား
သီးေစတတ္တဲ့ေရာဂါေတြကေတာ့ ေလျပြန္ရဲ႕ထိပ္ဆံုးမွာရွိေနတဲ့ အသံအိုးတံခါးပိတ္တာ ပံုမွန္မျဖစ္ေတာ့တဲ့ ေအာက္ပါအေျခအေနေတြပဲျဖစ္ပါတယ္။
(၁) သက္ႀကီးရြယ္အိုတို႔၏ အစာမ်ဳိၾကြက္သားအားနည္းျခင္း
(၂) ေလျဖတ္ေနစဥ္ (Stroke)ႏွင့္ ယခင္ေလျဖတ္ဖူးသူ (Previous Stroke)
ဒီေရာဂါခံစားရသူေတြ အစာစားတဲ့အခါ၊ အထူးသျဖင့္ အရည္ေသာက္တဲ့အခါ ေခ်ာင္းဆိုးၿပီးသီးတတ္ပါတယ္၊ အဖတ္ေပ်ာ့ေပ်ာ့၊ အရည္ပ်စ္ပ်စ္စားတာက ပိုမသီးဘဲ အရည္က်ဲက်ဲနဲ႔ေရေသာက္တာက ပိုသီးတတ္ေၾကာင္း ေလျဖတ္လူနာျပဳစုသူေတြ သိထားသင့္ပါတယ္၊ မ်ဳိတတ္ခါစမွာ အရည္ေလးပဲ အရင္တိုက္ၾကည့္ဦးမယ္၊ အဖတ္ကိုေနာက္မွေကြၽးမယ္လို႔ ႀကံစည္သူေတြမ်ားပါတယ္။
လူနာရွင္ေတြက အစာမ်ဳိလိုက္တာ၊ အစာေရွာေရွာ႐ႈ႐ႈ၀င္သြားတာကို ေတြ႕ျမင္ေပမယ့္ ေလျပြန္ထဲအစာ၀င္သြားတာကိုေတာ့ မသိလိုက္တာရွိတတ္ပါတယ္။ ေခ်ာင္းဆိုးတဲ့အသိ အာ႐ံုေၾကာေတြမေကာင္းေတာ့ ေခ်ာင္းဆိုးသံမၾကားရဘဲ အစာေတြ၊ ေရေတြေလျပြန္ထဲ၀င္သြားတာကို မသိလိုက္ၾကပါဘူး။ အဆုတ္ျပြန္ထဲ အစာနည္းနည္းေလးသီးတာပဲျဖစ္ျဖစ္ အေရးႀကီးပါတယ္၊ သီးေနမွန္းလည္းသိေနဖို႔လိုပါတယ္။
(၃) ပါကင္ဆန္ေရာဂါ (Parkinsonism) ျဖစ္သူ
(၄) ၾကြက္သားအားနည္းေရာဂါရွိသူ
ဥပမာ- Myasthenia gravis
(၅) အသံအိုးအာ႐ံုေၾကာထိခိုက္သူ
ဥပမာ-သိုင္း႐ြိဳက္(လည္ပင္းႀကီး) ခြဲစိတ္စဥ္ အသံအိုးရဲ႕လႈပ္ရွားမႈကို ထိန္းတဲ့အာ႐ံုေၾကာ (Recurrent laryngeal nerve) ထိခိုက္သြားသူ၊
(၆) အသံအိုးပိတ္တဲ့လွ်ာခင္မွာ ကင္ဆာ (Carcinoma of larynx) ျဖစ္သူ၊
(၇) ေရာဂါေၾကာင့္သတိလစ္ေနသူ ဒါမွမဟုတ္ ေမ့ေဆးေပးထားၿပီး သတိမရေသးသူေတြမွာ ပါးစပ္ထဲက သြားရည္နဲ႔ အစာအိမ္က စားခ်င့္ျပန္ၿပီးတက္လာတဲ့ အစာအိမ္အရည္ေတြကို ေလျပြန္ ဒါမွမဟုတ္ အဆုတ္ထဲ ႐ွဴသြင္းလိုက္မိတတ္ပါတယ္။ သတိမရတဲ့သူမို႔ လည္ေခ်ာင္းယားၿပီး ေခ်ာင္းဆိုးထုတ္တာလည္း မရွိေတာ့ ပိုဆိုးေစပါတယ္။