ေဒါက္တာအုန္းေက်ာ္ (စိတ္က်န္းမာေရးဆရာ၀န္ႀကီး – အၿငိမ္းစား)
စိတ္က်န္းမာေရးေဆးပညာက လက္ခံထားတဲ့ စိတ္ေရာဂါတစ္ခုရွိပါတယ္။ “ အျပင္းအထန္ စိတ္ဖိစီးမႈေ၀ဒနာ” (Acute Stress Disorder) လို႔ ေခၚပါတယ္။ အဲဒီေ၀ဒနာ ျဖစ္ပြားေစတဲ့ အေၾကာင္းရင္းကေတာ့ ထူးျခားတဲ့ ေဘးဒုကၡတစ္ခုခုနဲ႔ ေတြ႕ႀကံဳရတာျဖစ္ပါတယ္။ ဥပမာ-သဘာ၀ေဘးအႏၲရာယ္ေၾကာင့္ ေသေၾကပ်က္စီးရမယ့္ အေျခအေနနဲ႔ ရင္ဆိုင္ရတာ၊ စစ္ပြဲမွာဒဏ္ရာရရွိတာ၊ မေတာ္တဆ ျဖစ္ပြားမႈ(ကားတိုက္မႈ)ဒါမွမဟုတ္ တစ္စံုတစ္ေယာက္က အၾကမ္းဖက္မႈေၾကာင့္ ေသလုေမ်ာပါး အနာတရျဖစ္တာ၊ အဓမၼကာမဂုဏ္က်ဳးလြန္မႈခံရတာ၊ မုဒိမ္းက်င့္ခံရတာ စတာေတြ ျဖစ္ပါတယ္။
အျပင္းအထန္ စိတ္ဖိစီးမႈေ၀ဒနာရဲ႕ ေရာဂါလကၡဏာေတြက ဘာမ်ားလဲ
– ေဘးဒုကၡနဲ႔ ေတြ႕ႀကံဳရၿပီးၿပီးခ်င္း အလြန္အမင္း ေၾကာက္ရြံ႕ထိတ္လန္႔တာ၊ ခိုကိုးရာမဲ့သလို ျဖစ္ေနတာ၊ ေဒါသထြက္ေနတာေတြကို ေတြ႕ရွိရပါတယ္။ ကာမဂုဏ္ေစာ္ကားခံရသူေတြမွာ ေၾကာက္စိတ္နဲ႔ အတူရွက္စိတ္၊ မိမိကိုယ္ကိုယ္ အျပစ္တင္စိတ္မ်ဳိး ခံစားရတယ္။ ကေလးငယ္ေတြမွာေတာ့ အဲဒီလို ခံစားရတဲ့ဒဏ္ေၾကာင့္ “ ငို” မွာပါပဲ။
– ပတ္၀န္းက်င္ကို သဲသဲကြဲကြဲ မေ၀ခြဲႏိုင္ဘဲ ဇေ၀ဇ၀ါ ျဖစ္လာတာလည္း ရွိပါတယ္။ ပတ္၀န္းက်င္က ထူးဆန္းေနသလို မိမိကိုယ္ခႏၶာက ထူးဆန္းေနသလို ခံစားရတယ္။ တခ်ဳိ႕ကေတာ့ စိတ္ခံစားမႈအားလံုး ထံုက်ဥ္လာသလို “ ခံစားမႈတံုးလာ” သလို ရွိတတ္တယ္၊ ၾကက္ေသေသသလို ျဖစ္ေနမယ္။
– ေၾကာက္ရြံ႕ထိတ္လန္႔စိတ္နဲ႔အတူ ႏွလံုးခုန္ရင္တုန္တာ၊ ေခြၽးထြက္မ်ားတာ၊ ေျခလက္တုန္တုန္ ယင္ယင္ျဖစ္တာေတြကို ခံစားရမယ္။ အိပ္မေပ်ာ္တာ၊ အိပ္မက္ဆိုးျမင္မက္တာေၾကာင့္ မၾကာခဏ အိပ္ေနရာကေန လန္႔ႏိုးလာတတ္တယ္။
– အျပင္းအထန္ စိတ္ဖိစီးမႈမေ၀ဒနာ ခံစားေနရသူဟာ မိမိႀကံဳေတြ႕ခဲ့ရတဲ့ အျဖစ္အပ်က္ကို မေျပာခ်င္ဘူး။ အဲဒီအျဖစ္အပ်က္နဲ႔ ဆင္တူတဲ့ ပတ္၀န္းက်င္အေျခအေနေတြကို ေရွာင္ၾကဥ္လိုၾကပါတယ္။
အျပင္းအထန္စိတ္ဖိစီးမႈေ၀ဒနာလကၡဏာေတြဟာ ရက္ပိုင္းအတြင္း သက္သာေပ်ာက္ကင္းသြားတာ ရွိသလို ေရာဂါသက္ၾကာရွည္လာတတ္တာလည္း ရွိပါတယ္။ ကေလးသူငယ္ေတြမွာ ေရာဂါက ၾကာရွည္တတ္တယ္။ ၈၀ ရာခိုင္ႏႈန္းေက်ာ္ဟာ ၁ ႏွစ္-၂ ႏွစ္ ၾကာတဲ့အထိ ေရာဂါခံစားရတာကို ေတြ႕ရွိရတယ္။ ေရာဂါသက္ၾကာလာရင္ “ ေဘးဒုကၡေၾကာင့္ စိတ္ဖိစီးမႈေ၀ဒနာ (Post-Traumatic Stress Disorder) လို႔ ေခၚပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ မေတာ္မတရား ေစာ္ကားခံရတဲ့ ငါးႏွစ္သမီးေလးကို စိတ္က်န္းမာေရး ပံ့ပိုးကု သမႈရရွိေအာင္ ေဆာင္ရြက္ေပးသင့္ပါတယ္။
ဘယ္လို ကူညီႏိုင္သလဲ
(က) စိတ္က်န္းမာေရးေဆးပညာမွာ Debriefing ဆိုတဲ့ ေ၀ါဟာရကို သံုးပါတယ္။ “ အျဖစ္အပ်က္ကို ျပန္လည္သံုးသပ္ျခင္း” လို႔ ေခၚႏိုင္တယ္။ လြယ္လြယ္ေျပာရရင္ “ ရင္ဖြင့္ေျပာဆိုျခင္း” လို႔ ဆိုႏိုင္ပါတယ္။
အရြယ္ေရာက္သူေတြအတြက္ “ အျဖစ္အပ်က္ကို ျပန္လည္ သံုးသပ္ျခင္း” ကုထံုးမွာ ပါ၀င္တဲ့ လုပ္ငန္းေတြကေတာ့ အျဖစ္အပ်က္ အေျခအေနကို ရွင္းရွင္းလင္းလင္း နားလည္ေအာင္ ေဆြးေႏြးတာ၊ စိတ္ဖိစီးမႈ ေ၀ဒနာလကၡဏာေတြကို သေဘာေပါက္နားလည္ေအာင္ ရွင္းလင္းပညာေပးတာ၊ ခံစားေနရတဲ့ ေရာဂါလကၡဏာေတြကိုခံႏိုင္ရည္ရွိေအာင္ နည္းလမ္းေတြ ၫႊန္ၾကားေပးတာတို႔ ျဖစ္ပါတယ္။ျဖစ္ၿပီးတဲ့ ေဘးဒုကၡကို အသစ္၊ အသစ္ျဖစ္ ေအာင္ႏႈိးဆြေပးတာေတာ့ မဟုတ္ပါဘူး။
ကေလးသူငယ္ေတြအတြက္ေတာ့ သူတို႔မွတ္မိသေလာက္ ေျပာခ်င္တာကို စိတ္ရွည္ရွည္နဲ႔ နားေထာင္ဖို႔ လိုပါတယ္။ အျဖစ္အပ်က္ကို ေ၀ဖန္သံုးသပ္တဲ့အခါ ေ၀ဒနာရွင္ကို အျပစ္မတင္မိဖို႔ လိုပါတယ္။ ကာမဂုဏ္က်ဴးလြန္းတာ ခံရသူမွာ ျဖစ္ေပၚေနတတ္တဲ့ ရွက္စိတ္၊ အျပစ္ျမင္စိတ္ေတြေျပေပ်ာက္ေအာင္ အားေပးစကားေျပာႏိုင္ပါတယ္။
(ခ) အျပင္းအထန္စိတ္ဖိစီးမႈေ၀ဒနာခံစားေနရသူမွာ ေၾကာက္စိတ္၊ စိုးရိမ္ေသာကစိတ္လြန္ကဲေနတာရွိမယ္။ ဒါေၾကာင့္ စိုးရိမ္ေသာကစိတ္ကို ေျပေပ်ာက္ေစတဲ့ ကုသနည္းေတြကိုလည္း အသံုးျပဳပါတယ္။ အရြယ္ေရာက္သူေတြအတြက္ ကိုယ္လက္လႈပ္ရွားအားကစားမႈ ျပဳလုပ္တာ၊ ၾကြက္သား ေျပေလ်ာ့ေလ့က်င့္ခန္းလုပ္တာ၊ ကမၼ႒ာန္းတရားထိုင္တာ၊ အျပဳသေဘာနဲ႔ ဆင္ျခင္စဥ္းစားတတ္ေအာင္ ေလ့က်င့္သင္ၾကားေပးတာတို႔ ျဖစ္ပါတယ္။ ကေလးသူငယ္ေတြကိုေတာ့ ကစားနည္းအမ်ဳိးမ်ဳိးမွာ ျပန္ လည္ပါ၀င္လႈပ္ရွားလာေအာင္ အားေပးရမယ္၊ အေပါင္းအသင္းေတြနဲ႔ ျပန္လည္ေပါင္းသင္းဆက္ဆံဖို႔ တိုက္တြန္းရမယ္၊ ကေလးသူငယ္ကို လူမမာလို မဆက္ဆံသင့္ဘူး။ ရင္ဖြင့္ေျပာဆို ကုသခ်ိန္မွာ ႀကံဳေတြ႕ရတဲ့ ေဘးဒုကၡအေၾကာင္းကို ေျပာျပေစေပမယ့္ က်န္တဲ့အခ်ိန္ေတြမွာ ဒီကိစၥကို စိတ္စြဲမေနေအာင္ ကူညီပံ့ပိုးေပးႏိုင္ပါတယ္။
(ဂ) အျပင္းအထန္ စိတ္ဖိစီးမႈေ၀ဒနာ ျပင္းထန္ဆိုးရြားလြန္းရင္ အရြယ္ေရာက္သူေတြကို စိတ္ၿငိမ္ေဆးနဲ႔ တြဲဖက္ကုသႏိုင္ပါတယ္။ ရက္ပိုင္းေလာက္သာ ေခတၱခဏ ေဆးေပးကုသသင့္တယ္။ ကေလးသူငယ္ေတြကိုေတာ့ ဒီလိုေ၀ဒနာအတြက္ ေဆးေပးကုသတာ မျပဳလုပ္သင့္ပါဘူး။
(ကာမဂုဏ္က်ဴးလြန္ေစာ္ကားခံရလို႔ ျဖစ္ပြားတတ္တဲ့ စိတ္က်န္းမာေရး ျပႆနာေတြကို ဆက္လက္ေဖာ္ျပပါမယ္)
See More
ကာမဂုဏ္က်ဴးလြန္ေစာ္ကားခံရျခင္းႏွင့္ စိတ္က်န္းမာေရး (၂)
ကာမဂုဏ္က်ဴးလြန္ေစာ္ကားခံရျခင္းႏွင့္ စိတ္က်န္းမာေရး (၃)
–
(Healthy Life ဂ်ာနယ္မွ စီစဥ္တင္ဆက္သည့္ အပတ္စဥ္ ေသာၾကာေန႔ထုတ္ Healthy Life ဂ်ာနယ္၊ https://www.facebook.com/healthylifejournalmyanmar/ ႏွင့္ www.healthylifejournalmyanmar.com တို႔တြင္ ေဖာ္ျပပါရွိသမွ် က်န္းမာေရးႏွင့္ အလွအပဆိုင္ရာ သတင္းမ်ား၊ သတင္းေဆာင္းပါးမ်ား၊ အေမးအေျဖမ်ား၊ ဘာသာျပန္ေဆာင္းပါးမ်ားကို လြတ္လပ္စြာ မွ်ေ၀ႏိုင္ပါသည္။ သို႔ရာတြင္ မည္သည့္ Facebook စာမ်က္ႏွာ၊ Website မ်ားတြင္မဆိုျပန္လည္ကူးယူေဖာ္ျပျခင္းကို ခြင့္မျပဳပါေၾကာင္း အသိေပး ေၾကညာအပ္ပါသည္။)
