ေဒါက္တာအုန္းေက်ာ္ (စိတ္က်န္းမာေရးဆရာ၀န္ႀကီး – အၿငိမ္းစား)
နိဒါန္း
“ စိတ္က်န္းမာေရးဆိုတာ စိတ္ေရာဂါကင္းစင္တဲ့ အေျခအေနရရွိ႐ံုသာ မဟုတ္ပါဘူး။ စိတ္က်န္းမာေရး ျပည့္၀သူဟာ မိမိမွာရွိတဲ့ စြမ္းရည္ကို အျပည့္အစံု ေဖာ္ထုတ္ႏိုင္ရမယ္။ ေန႔စဥ္ ႀကံဳေတြ႕ရမယ့္ ျပႆနာေလးေတြကို ေလ်ာ္ကန္သင့္ျမတ္သလို ေျဖရွင္းႏိုင္စြမ္း ရွိရမယ္။ ပတ္၀န္းက်င္ လူ႔အဖြဲ႕အစည္း ေကာင္းက်ဳိးကို ကာကြယ္ႏိုင္စြမ္း ရွိရမယ္ ”လို႔ ကမၻာ့က်န္းမာေရးအဖြဲ႕က အနက္အဓိပၸာယ္ဖြင့္ဆိုထားပါတယ္။
ေက်ာင္းသားလူငယ္ စိတ္က်န္းမာေရးဆိုတာ ဘာလဲ
စိတ္က်န္းမာေရး ျပည့္စံုတဲ့ ေက်ာင္းသားလူငယ္ဟာ မိမိမွာရွိတဲ့ ပင္ကိုဥာဏ္ရည္ကို အျပည့္အ၀ အသံုးခ်ႏိုင္ရမယ္။ ေက်ာင္းတြင္းေက်ာင္းျပင္မွာ ေန႔စဥ္ႀကံဳေတြ႕ရမယ့္ အခက္အခဲေတြကို သင့္ေလ်ာ္သလိုေျဖရွင္းႏိုင္ရပါမယ္။ မိမိဆည္းပူးတတ္ေျမာက္ရမယ့္ သင္ခန္းစာေတြကို ေအာင္ျမင္စြာ ေလ့လာသင္ၾကားႏိုင္ရမယ္။ စာရိတၱဗလနဲ႔ စိတ္ခံစားမႈဖြံ႕ ၿဖိဳးတိုးတက္ေစရမယ္။ ေပါင္းသင္းဆက္ဆံေရး ေျပျပစ္ရမယ္။ ေက်ာင္းပတ္၀န္းက်င္မွာ အမ်ားအက်ဳိး ျပဳလုပ္ငန္းေတြကို ပါ၀င္ေဆာင္ရြက္ႏိုင္ရမယ္။
ေက်ာင္းစိတ္က်န္းမာေရး တိုးတက္မႈအစီအစဥ္ဆိုတာ ဘာလဲ
ေက်ာင္းစိတ္က်န္းမာေရး တိုးတက္မႈ အစီအစဥ္ဆိုတာ အထက္ေဖာ္ျပပါ စိတ္ဓာတ္ အရည္အေသြးေတြ ဖြံ႕ၿဖိဳးတိုးတက္လာေစဖို႔ ေက်ာင္းသား လူငယ္ေတြကို ေျမေတာင္ေျမႇာက္ေပးတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ေက်ာင္းစိတ္က်န္းမာေရးဖြံ႕ၿဖိဳးတိုးတက္မႈ အစီအစဥ္ေတြကို ဖြံ႕ၿဖိဳးၿပီး ႏိုင္ငံေတြမွာ အေရးထားေဆာင္ရြက္ေနၾကပါတယ္။ တစ္ေက်ာင္းတစ္ဂါထာ တစ္ရြာတစ္ပုဒ္ဆန္းဆိုသလို ကြဲလြဲခ်က္ေတြေတာ့ ရွိပါတယ္။
ၾသစေၾတးလ်ႏိုင္ငံ ဗစ္တိုးရီးယားျပည္နယ္ ပညာေရးဌာနက ခ်မွတ္ထားတဲ့ ေက်ာင္းစိတ္က်န္းမာေရး ဖြံ႕ၿဖိဳးတိုးတက္မႈ အစီအစဥ္ကို နမူနာအျဖစ္ ေဖာ္ျပလိုပါတယ္။
အဲဒီအစီအစဥ္မွာ အဓိက ရည္မွန္းခ်က္ ငါးမ်ဳိး သတ္မွတ္ထားပါတယ္။ အဲဒါေတြကို အက်ဥ္းခ်ဳံးၿပီး ေဖာ္ျပပါမယ္။
(၁) ေက်ာင္းသားလူငယ္ကို တန္ဖိုးထားေသာ၊ လံုၿခံဳမႈေပးေသာ ေက်ာင္းပတ္၀န္းက်င္ ဖန္တီးေပးရန္၊
အဲဒီရည္မွန္းခ်က္ေအာင္ျမင္ႏိုင္ဖို႔ ဂ႐ုျပဳေဆာင္ရြက္တဲ့ အစီအစဥ္ေတြကေတာ့ ေက်ာင္းပတ္၀န္းက်င္မွာ ထိခိုက္ဒဏ္ရာရရွိမႈ ေလ်ာ့နည္းေအာင္ စီစဥ္တာ၊ ေက်ာင္းသားအခ်င္းခ်င္း အႏိုင္က်င့္မႈ ပေပ်ာက္ေအာင္ ေဆာင္ရြက္တာ၊ တစ္ဦးက တစ္ဦးကို ႐ိုေသေလးစားတတ္ေအာင္ ေလ့က်င့္ပညာေပးတာ၊ လူမ်ဳိးဘာသာ၊ ႐ုပ္ရည္ပံုပန္းသဏၭာန္၊ လူမႈေရးအဆင့္အတန္း အသြင္မတူ ျခားနားခ်က္ရွိတဲ့ ေက်ာင္းသားလူငယ္အခ်င္းခ်င္း သာတူညီမွ် ေပါင္းသင္းဆက္ဆံဖို႔ သတိေပးတာ/ပညာေပးတာ၊ ခြဲျခားဆက္ဆံတတ္တဲ့ အျပဳအမူမ်ဳိးကို လက္မခံတာ၊ ေက်ာင္းသားအခ်င္းခ်င္း အႏိုင္က်င့္တာ ခံရရင္ ဖြင့္ဟေျပာ ဆိုတိုင္တန္းႏိုင္တဲ့ အခြင့္အေရး ရရွိေအာင္ အစီအစဥ္ ခ်မွတ္ထားတာ၊ အဲဒီလို ဖြင့္ဟေျပာဆို တိုင္တန္းဖို႔ ပညာေပးတာ/ အားေပးတာ စတာေတြ ျဖစ္ပါတယ္။
(၂) ေပါင္းသင္းဆက္ဆံေရး ဖြံ႕ၿဖိဳးရန္ႏွင့္ စိတ္ခံစား တံု႔ျပန္မႈ ရင့္က်က္သန္မာေစရန္
အဲဒီရည္မွန္းခ်က္ပန္းတိုင္ကို ေရာက္ရွိဖို႔ လုပ္ကိုင္ေဆာင္ရြက္တဲ့ အစီအစဥ္ေတြကေတာ့ မိမိရဲ႕ စိတ္ခံစားမႈနဲ႔ ပင္ကိုအရည္အေသြးကို သိရွိနားလည္ႏိုင္ေအာင္ ပညာေပးတာ၊ လိုအပ္သလို ဆံုးျဖတ္ခ်က္ ခ်ႏိုင္ေအာင္/ဆံုးျဖတ္ခ်က္ခ်တတ္ေအာင္ သင္ၾကားျပသေပးတာ၊ စိန္ေခၚမႈေတြကို တာ၀န္သိသိ ေျဖရွင္းတတ္ေအာင္ ေလ့က်င့္သင္ၾကားေပးတာ၊ ေက်ာင္းသား လူငယ္အခ်င္းခ်င္း တစ္ဦးနဲ႔ တစ္ဦး ယံုၾကည္ေလးစားမႈ ရွိဖို႔/အျပဳသေဘာပါတဲ့ ဆက္ဆံေရးမ်ဳိး ထြန္းကားဖို႔အတြက္ အစီအစဥ္ခ်မွတ္ေဆာင္ရြက္တာ စတာေတြျဖစ္ပါတယ္။
(၃) စာသင္ေက်ာင္း၊ မိသားစု၊ ရပ္ကြက္လူထုႏွင့္ ၀န္ေဆာင္အဖြဲ႕အစည္း အခ်င္းခ်င္း ပူးေပါင္း ေဆာင္ရြက္ရန္
အဲဒီရည္မွန္းခ်က္ ျပည့္၀ေစဖို႔ ေဆာင္ရြက္တဲ့ အစီအစဥ္ေတြကေတာ့ ရပ္ကြက္လူထုအဖြဲ႕အစည္းေတြနဲ႔ ဆက္သြယ္ၿပီး ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္တာ၊ ေက်ာင္းသားလူငယ္ရဲ႕ မိဘအုပ္ထိန္းသူနဲ႔ ဆက္သြယ္ဖို႔ အားေပးတာ၊ ၄င္းတို႔ရဲ႕ သေဘာထားနဲ႔ အႀကံဥာဏ္ေတြကို တန္ဖိုးထားေလးစားတာ၊ ေက်ာင္းသားလူငယ္ရဲ႕ မိဘအုပ္ထိန္းသူကို လိုအပ္သလို ပံ့ပိုးေပးတာ၊ စိတ္က်န္းမာေရး ခ်ဳိ႕ယြင္းလာတဲ့ ေက်ာင္းသားလူငယ္ကို လက္ဦးေအာင္ ေဖာ္ထုတ္ႏိုင္ဖို႔ မိဘအုပ္ထိန္းသူေတြကို ပညာေပးတာ၊ စိတ္က်န္းမာေရး ခ်ဳိ႕ယြင္းလာတဲ့ ေက်ာင္းသား လူငယ္ကို ျပဳစုပ်ဳိးေထာင္ေပးတဲ့ လုပ္ငန္းမွာ မိဘအုပ္ထိန္းသူေတြနဲ႔ ပူးတြဲေဆာင္ရြက္တာ စတာေတြ ျဖစ္ပါတယ္။
(၄) ေက်ာင္းစိတ္က်န္းမာေရးလုပ္ငန္းကို အျခား ေက်ာင္းလုပ္ငန္းအစီအစဥ္မ်ားတြင္ ပူးတြဲ ေဆာင္ရြက္ရန္
အဲဒီရည္မွန္းခ်က္ျပည့္၀ေစဖို႔ လုပ္ေဆာင္တဲ့ အစီအစဥ္ေတြကေတာ့ ေက်ာင္းစိတ္က်န္းမာေရးအစီအစဥ္ေတြကို သီးသန္႔အစီအစဥ္အျဖစ္ သေဘာမထားဘဲ အေထြေထြ ေက်ာင္းက်န္းမာေရးလုပ္ငန္းမွာ ပူးတြဲလုပ္ေဆာင္တာ၊ စာသင္ခန္းတြင္း ပညာေပးျပသရာမွာ လည္းေကာင္း၊ အပန္းေျဖ လႈပ္ရွားမႈ အစီအစဥ္ေတြမွာလည္းေကာင္း စိတ္က်န္းမာေရး အခန္းက႑ကို ထည့္သြင္းေဆာင္ရြက္တာ စတာေတြ ျဖစ္ပါတယ္။
(၅) ေက်ာင္းဆရာ၊ ဆရာမႏွင့္ ေက်ာင္း၀န္ထမ္း အားလံုးတြင္ စိတ္က်န္းမာေရး ပညာဗဟုသုတ တိုးပြားေစရန္
အဲဒီရည္မွန္းခ်က္ ျပည့္၀ေစဖို႔ ေဆာင္ရြက္တဲ့ အစီအစဥ္ေတြကေတာ့ ေက်ာင္းဆရာ၊ ဆရာမနဲ႔ ေက်ာင္း၀န္ထမ္းေတြအတြက္ စိတ္က်န္းမာေရးပညာ ေပးလုပ္ငန္းေတြ ေဆာင္ရြက္တာ၊ ေက်ာင္းသားလူငယ္ စိတ္က်န္းမာေရးနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး မွန္ကန္တဲ့ သေဘာထားအယူအဆေတြ တိုးတက္ေအာင္ ေဆာင္ရြက္တာ၊ စိတ္က်န္းမာေရး အားနည္းတဲ့ ေက်ာင္းသား လူငယ္ကို လက္ဦးေအာင္ သိရွိေဖာ္ထုတ္ႏိုင္ဖို႔ လိုအပ္တဲ့ အသိပညာနဲ႔ ကြၽမ္းက်င္မႈ တိုးပြားေစတာ၊ စိတ္က်န္းမာေရး ခ်ဳိ႕တဲ့လာတဲ့ ေက်ာင္းသားလူငယ္ကို အကူအညီေပးႏိုင္တဲ့ ပညာရွင္ေတြ၊ အဖြဲ႕အစည္းေတြနဲ႔ ဆက္သြယ္ေပးတာ၊ အဲဒီလို အကူအညီေပးႏိုင္တဲ့ “ ဆက္သြယ္ေရးကြန္ရက္” ကို ႀကိဳတင္စီမံထားတာ စတာေတြ ျဖစ္ပါတယ္။
ေက်ာင္းသားလူငယ္ႏွင့္ စိတ္ေ၀ဒနာ
အေနာက္တိုင္းႏိုင္ငံေတြမွာ ေလ့လာထားခ်က္အရ ေက်ာင္းသားလူငယ္ ငါးဦးမွာ တစ္ဦးဟာ “ စိတ္ က်န္းမာေရး ျပႆနာ” ရွိတယ္လုိ႔ သိရပါတယ္။ အသက္ ၉ ႏွစ္မွ ၁၇ ႏွစ္အရြယ္ ေက်ာင္းသားလူငယ္ ငါးရာခိုင္ႏႈန္းမွ ၁၀ ရာခိုင္ႏႈန္းဟာ စိတ္က်န္းမာေရး ခ်ဳိ႕ယြင္းမႈေၾကာင့္ ပညာေရးမွာ ထိခိုက္နစ္နာမႈ ရွိပါတယ္။ ေက်ာင္းသားလူငယ္ေတြထဲမွာ ၁၅ ရာခိုင္ႏႈန္းဟာ မိမိကိုယ္ကိုယ္ အႏၲရာယ္ ျပဳလိုစိတ္ေပၚေပါက္ေၾကာင္း သိရပါတယ္။ တစ္ႏွစ္အတြင္းမွာ ေက်ာင္းသားလူငယ္ေတြရဲ႕ ၇ ရာခိုင္ႏႈန္းဟာ မိမိအသက္ကို အႏၲရာယ္ျပဳဖို႔ ႀကိဳးစားတယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။
ေက်ာင္းသားလူငယ္ေတြထဲမွာ ျဖစ္ပြားတတ္တဲ့ စိတ္က်န္းမာေရးခ်ဳိ႕ယြင္းမႈေတြကို အေသးစိတ္ေလ့လာထားတာ ရွိပါတယ္။ ေက်ာင္းသားလူငယ္ေတြထဲမွာ ျဖစ္ပြားမႈႏႈန္းမ်ားတဲ့ စိတ္က်န္းမာေရး ျပႆနာေတြကေတာ့ အေႏွာင့္အယွက္ျဖစ္ေစတဲ့ အျပဳအမူ၊ ၾကမ္းတမ္းခက္ထန္တဲ့ အျပဳအမူ၊ အႏိုင္က်င့္တဲ့ အျပဳအမူရွိသူ ၁၇ ရာခိုင္ႏႈန္း၊ သင့္ေတာ္သလို ညႇိႏႈိင္းႏိုင္မႈ ခ်ဳိ႕ယြင္းတဲ့ ေ၀ဒနာရွိသူ ၁၀-၁၇ ရာခိုင္ႏႈန္း၊ စိုးရိမ္ေၾကာင့္ၾကစိတ္လြန္ကဲေ၀ဒနာ အမ်ဳိးမ်ဳိးရွိသူ ၅-၁၄ ရာခိုင္ႏႈန္း၊ စိတ္က်စိတ္ညစ္ကာ ပူေဆြးတမ္းတတဲ့ ေ၀ဒနာရွိသူ ၁၀ ရာခိုင္ႏႈန္း စတာေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ လူမႈေရး ျပႆနာ၊ မိသားစုတြင္းျပႆနာကို ရင္ဆိုင္ေနရတဲ့ ေက်ာင္းသားလူငယ္ေတြကေတာ့ ၄၄ ရာခိုင္ႏႈန္းမွ ၅၀ ရာခိုင္ႏႈန္းအထိ ရွိႏိုင္ပါတယ္။
အဲဒီလို စိတ္က်န္းမာေရး ျပႆနာေတြနဲ႔ ႀကံဳေတြ႕ေနရတဲ့ ေက်ာင္းသားလူငယ္တိုင္းဟာ လိုအပ္တဲ့ အကူအညီေတြ မရရွိပါဘူး။ ၅၀ ရာခိုင္ႏႈန္းေက်ာ္သာ လိုအပ္တဲ့ ကုသမႈ၊ ပံ့ပိုးမႈ ရရွိေၾကာင္း ေတြ႕ရွိရပါတယ္။
စိတ္က်န္းမာေရး ခ်ဳိ႕ယြင္းတဲ့ ေက်ာင္းသားလူငယ္ေတြကို လက္ခံကုသေပးတဲ့ ေက်ာင္းစိတ္က်န္းမာေရးေဆးခန္းမွာ တက္ေရာက္ကုသမႈ ခံယူသူေတြထဲမွာေတာ့ စိုးရိမ္ေၾကာင့္ၾကစိတ္လြန္ကဲေ၀ဒနာ အမ်ဳိးမ်ဳိး -၇၃ ရာခိုင္ႏႈန္း၊ စိန္ေခၚတဲ့ အျပဳအမူရွိေ၀ဒနာအမ်ဳိးမ်ဳိး (ဥပမာ ေအာ္တစ္ဇင္ေရာဂါ၊ အာ႐ံုစိုက္မႈခ်ဳိ႕ယြင္းကာ လႈပ္ရွားမႈ လြန္ကဲေရာဂါ (ADHD)၊ မူးယစ္ေဆးသံုးစြဲျခင္း၊ စည္းေဖာက္အျပဳအမူ- ၆၅ ရာခိုင္ႏႈန္း၊ အေပါင္းအသင္း သူငယ္ခ်င္းေတြနဲ႔ အဆင္မေျပတဲ့ ဆက္ဆံေရး ျပႆနာ အခက္အခဲေတြ -၅၉ ရာခိုင္ႏႈန္း၊ အၾကမ္းဖက္တာနဲ႔ အႏိုင္က်င့္တဲ့ အျပဳအမူ -၄၁ ရာခိုင္ႏႈန္းတို႔ ျဖစ္ပါတယ္။
နိဂံုး
အခုေဆာင္းပါးမွာ ေက်ာင္းသားလူငယ္ စိတ္က်န္းမာေရး ဖြံ႕ၿဖိဳးဖို႔အတြက္ ေက်ာင္းေတြမွာ ေဆာင္ရြက္သင့္တဲ့ အစီအစဥ္ကို နမူနာအျဖစ္ ေဖာ္ျပခဲ့ပါတယ္။ ေက်ာင္းသားလူငယ္ေတြထဲမွာ ျဖစ္ပြားမႈႏႈန္းမ်ားတဲ့ စိတ္က်န္းမာေရး ေ၀ဒနာေတြကို တေစ့တေစာင္း ၫႊန္ျပခဲ့ပါတယ္။
(ေရွ႕လာမယ့္အပတ္မွာေတာ့ ေက်ာင္းသားလူငယ္ေတြမွာ စိတ္က်န္းမာေရး ခ်ဳိ႕ယြင္းေစတဲ့အေၾကာင္း ရင္းေတြကိုေဆြးေႏြးပါမယ္။)
Healthy Life ဂ်ာနယ္မွ စီစဥ္တင္ဆက္သည့္ အပတ္စဥ္ ေသာၾကာေန႔ထုတ္ Healthy Life ဂ်ာနယ္၊ https://www.facebook.com/healthylifejournalmyanmar/ ႏွင့္ www.healthylifejournalmyanmar.com တို႔တြင္ ေဖာ္ျပပါရွိသမွ် က်န္းမာေရးႏွင့္ အလွအပဆိုင္ရာ သတင္းမ်ား၊ သတင္းေဆာင္းပါးမ်ား၊ အေမးအေျဖမ်ား၊ ဘာသာျပန္ေဆာင္းပါးမ်ားကို လြတ္လပ္စြာ မွ်ေ၀ႏိုင္ပါသည္။ သို႔ရာတြင္ မည္သည့္ Facebook စာမ်က္ႏွာ၊ Website မ်ားတြင္မဆိုျပန္လည္ကူးယူေဖာ္ျပျခင္းကို ခြင့္မျပဳပါေၾကာင္း အသိေပး ေၾကညာအပ္ပါသည္။
