ေဒါက္တာဦးအုန္းေက်ာ္
(စိတ္က်န္းမာေရး ဆရာ၀န္ႀကီး- အၿငိမ္းစား)
ေမး။ ။ ကြၽန္မက ကုမၸဏီတစ္ခုက အႀကီးအကဲပါ။ ကြၽန္မအေနနဲ႔ လူေတြေရွ႕ထြက္ၿပီး စကားေျပာခ်င္ပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ မေျပာရဲဘူး ဆရာ။ အသံတုန္မွာကိုလည္း ေၾကာက္တယ္။ မတ္တပ္ရပ္ဖို႔ ျပင္လိုက္ရင္ကို ဒူးတုန္မိတယ္ဆရာ။ ဒါနဲ႔ အဲဒီလို စကားထြက္ေျပာဖို႔ အခါအခြင့္သင့္တိုင္း ကြၽန္မကိုယ့္ထက္ ရာထူးငယ္သူကိုပဲ အဲဒီအခြင့္အေရး ေပးေနမိပါတယ္။ ကြၽန္မသူမ်ားေတြလို ရဲရဲရင့္ရင့္နဲ႔သတၱိရွိတဲ့ စကားေျပာေကာင္းသူျဖစ္ခ်င္ပါတယ္။ ကြၽန္မ ဘယ္လိုလုပ္သင့္ပါသလဲ။ ကြၽန္မက ဘာျဖစ္လို႔ သူတကာထက္ ပိုေၾကာက္ေနရတာပါလဲ ဆရာ။
ခင္လမင္း၊ မႏၲေလးၿမိဳ႕။
ေျဖ။ ။ ေၾကာက္စိတ္၊ စိုးရိမ္စိတ္လြန္ကဲတဲ့ ေ၀ဒနာအမ်ဳိးမ်ဳိး ရွိပါတယ္။ “ လူေၾကာက္ေ၀ဒနာ (Social Anxiety Disorder^Social Phobia )ဟာ တစ္ခုအပါအ၀င္ ျဖစ္ပါတယ္။ လူေၾကာက္ေ၀ဒနာမွာ အဓိကက်တဲ့ အေျခခံခ်ဳိ႕ယြင္းခ်က္ေတြ ရွိပါတယ္။ အဲဒါေတြကေတာ့- “ လူေတြက မိမိကို ေလ့လာၾကည့္႐ႈေ၀ဖန္ေနၾကတယ္လို႔ ေတြးၿပီး ေၾကာက္ေနတဲ့ စိတ္၊ လူေတြက မိမိကို အျပစ္တင္႐ႈံ႕ခ်မွာကို ေတြးၿပီးေၾကာက္ေနတဲ့ စိတ္၊ လူေတြေရွ႕မွာ အရွက္တကြဲျဖစ္ေအာင္ ေျပာဆိုလုပ္ကိုင္မိမွာကို ေတြးၿပီး ေၾကာက္ေနတဲ့စိတ္”တို႔ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီလို ႀကိဳတင္ၿပီး ေၾကာက္ရြံ႕ေနတဲ့ အေတြးစိတ္ေတြေၾကာင့္ ေ၀ဒနာရွင္ မသြားခ်င္၊ မလုပ္ခ်င္၊ မေတြ႕ခ်င္တဲ့ အေျခအေနေတြ ရွိလာပါတယ္။
လူေၾကာက္ေ၀ဒနာရွင္ ေရွာင္ရွားသည့္ အေျခအေနမ်ား
အထက္မွာ ေဖာ္ျပခဲ့တဲ့ အေျခခံခ်ဳိ႕ယြင္းခ်က္ေတြေၾကာင့္ လူေၾကာက္ေ၀ဒနာရွင္ ေရွာင္ရွားလိုတဲ့ အေျခအေနေတြကေတာ့ လူေတြနဲ႔ မိတ္ဖြဲ႕စကားေျပာျခင္း၊လူစုထဲမွာ အလာပသလႅာပ ေျပာဆိုရျခင္း၊ အထက္အရာရွိလူႀကီးေတြနဲ႔ ေတြ႕ဆံုေျပာဆိုရျခင္း၊ တယ္လီဖုန္း စတင္ဆက္သြယ္ေျပာဆိုျခင္း၊ လူေတြေရွ႕မွာ စာေရးရျခင္း၊ လူအမ်ားေရွ႕မွာ အစားအစာ စားေသာက္ရျခင္း၊ အလွဴပြဲ၊ ပါတီပြဲေတြကို တက္ေရာက္ရျခင္း၊ အစည္းအေ၀းထဲမွာ မိမိသေဘာထားကို ေျပာဆိုရျခင္း၊ လူအမ်ားေရွ႕တြင္ စကားေျပာရျခင္း၊ ဇာတ္ခံုေပၚမွာ သီဆိုကျပရျခင္းတို႔ ျဖစ္ပါတယ္။
လူအမ်ားေရွ႕ စကားေျပာရမွာ ေၾကာက္လြန္းတာနဲ႔ ဇာတ္ခံုေပၚ သီဆိုကျပရမွာကို ေၾကာက္လြန္းတာကို “ ေျပာဆို လုပ္ကိုင္ ျပသရန္ အေၾကာက္လြန္ စိတ္”( Performance Anxiety)လို႔ ေခၚပါတယ္။ အဲဒီလို ေၾကာက္စိတ္မ်ဳိးဟာ “ လူေၾကာက္ေ၀ဒနာ ” ရဲ႕ လကၡဏာတစ္ခု ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ တျခား လူေၾကာက္ေ၀ဒနာလကၡဏာေတြ သိသိသာသာ မရွိေပမယ့္ ေျပာဆိုလုပ္ကိုင္ျပသဖို႔ အေၾကာက္လြန္စိတ္ ရွိသူေတြကိုလည္း ေတြ႕ရွိရပါတယ္။
လူေၾကာက္ေ၀ဒနာရွိသူ ခံစားရသည့္ ခႏၶာကိုယ္လကၡဏာမ်ား
လူေၾကာက္ေ၀ဒနာရွင္ဟာ မိမိေၾကာက္တဲ့အေျခအေနနဲ႔ ရင္ဆိုင္ရရင္ အႏၲရာယ္နဲ႔ အမွန္တကယ္ ရင္ဆိုင္ေနရသလို တုန္႔ျပန္လာပါတယ္။ ျဖစ္ေပၚလာတဲ့ လကၡဏာေတြကေတာ့ မ်က္ႏွာနီရဲလာျခင္း၊ ရွက္ေသြးျဖန္းျခင္း၊ အသက္႐ွဴက်ပ္ျခင္း၊ အသက္႐ွဴမ၀ျခင္း၊ ဗိုက္နာျခင္း၊ ပ်ဳိ႕ခ်င္အန္ခ်င္သလို ခံစားရျခင္း၊ ႏွလံုးတုန္ ရင္ခုန္ျခင္း၊ ေခြၽးစီးျပန္ျခင္း၊ ေျခလက္တုန္ တုန္ယင္ယင္ျဖစ္ျခင္း၊ စကားထစ္ျခင္း၊ အသံတုန္ခါျခင္း၊ မူးေ၀လဲက်ျခင္းတို႔ ျဖစ္ပါတယ္။
လူေၾကာက္ေ၀ဒနာႏွင့္ ကိုယ္ရည္ကိုယ္ေသြး
ျပည္သူလူထုအတြင္းမွာ ၃၀ ရာခိုင္ႏႈန္းေက်ာ္ဟာ လူမႈဆက္ဆံေရးမွာ အနည္းငယ္ကေန အေတာ္အတန္ ေၾကာက္စိတ္၊ စိုးရိမ္စိတ္၊ ရွက္စိတ္ ရွိပါတယ္။ လူ ၁၀၀ မွာ ႏွစ္ေယာက္၊ သံုးေယာက္ကေတာ့ လူေၾကာက္ေ၀ဒနာ ခံစားေနရေၾကာင္း သိရပါတယ္။
လူေၾကာက္ေ၀ဒနာ ျဖစ္ေပၚဖို႔ အလားအလာမ်ားတဲ့ ကိုယ္ရည္ကိုယ္ေသြးလကၡဏာေတြကေတာ့ အရွက္ႀကီးျခင္း၊ မိမိရဲ႕ စိတ္ခံစားမႈနဲ႔ သေဘာထား အယူအဆေတြကို ပြင့္ပြင့္လင္းလင္း ထုတ္ေဖာ္ မေျပာလိုျခင္း၊ မိမိကိုယ္ကိုယ္ အထင္အျမင္ေသးျခင္း၊ မိမိကိုယ္ကိုယ္ ယံုၾကည္မႈနည္းပါးျခင္း၊ တျခားသူေတြနဲ႔ ေျပာဆိုဆက္ဆံရာမွာ ကြၽမ္းက်င္လိမၼာမႈ (Social Skill^ Communication Skill) အားနည္းျခင္းတို႔ ျဖစ္ပါတယ္။
လူေၾကာက္ေ၀ဒနာ သက္သာေစရန္
လူေၾကာက္ေ၀ဒနာဟာ ရွက္တတ္တဲ့ အက်င့္နဲ႔ ဆက္စပ္မႈ ရွိေနပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ေ၀ဒနာ လံုး၀ေပ်ာက္ကင္းသြားေအာင္ ကုသဖို႔ မရည္ရြယ္ပါဘူး။ အခုေဆာင္းပါးမွာ “ ေျပာဆိုလုပ္ကိုင္ျပသရန္ အေၾကာက္လြန္စိတ္ ”သက္သာေစတဲ့ကုသနည္းနဲ႔ လူေၾကာက္ေ၀ဒနာ ကုသနည္းတခ်ဳိ႕ကို ေဖာ္ျပပါမယ္။
လူအမ်ားေရွ႕ စကားေျပာရမွာ ေၾကာက္လြန္းရင္
(၁) ရင္ဆိုင္ေတြ႕ပါ၊ ေရွာင္မေျပးပါႏွင့္
အလွဴပြဲ၊ ပါတီပြဲ၊ စကားေျပာပြဲအတြက္ ဖိတ္စာရရင္ ႀကိဳတင္ၿပီး စိုးရိမ္ေၾကာင့္ၾကစိတ္ေတြ ေပၚလာပါလိမ့္မယ္။ အဲဒီစိတ္ေတြ အရွိန္တက္လာရင္ ေနာက္ဆံုးက်ေတာ့ မသြားေတာ့ဖို႔ ဆံုးျဖတ္မိပါလိမ့္မယ္။ အဲဒီလို အေလ့အက်င့္ကို ေရွာင္ရပါမယ္။
(၂) ေဟာေျပာရမည့္ အေၾကာင္းအရာကို ႀကိဳတင္ျပင္ဆင္ပါ
လူေတြေရွ႕စကားေျပာရမွာကိုေတြးၿပီး ေၾကာက္ေနမယ့္အစား မိမိေျပာဆိုလိုတဲ့ အခ်က္အလက္ေတြကို ႀကိဳတင္စုေဆာင္းပါ၊ ေရးခ်ၾကည့္ပါ၊ ျပန္လည္တည္းျဖတ္စစ္ေဆးၾကည့္ပါ။ အဲဒီလို ျပင္ဆင္ထားရင္ စိတ္ထဲမွာ ပိုမိုရဲတင္းလာပါလိမ့္မယ္။ သင္ခန္းစာကို ေၾကေအာင္က်က္ထားတဲ့ ေက်ာင္းသားဟာ စာေမးပြဲခန္းထဲ၀င္ရမွာ မေၾကာက္သလိုပါပဲ။
(၃) အႀကိမ္ႀကိမ္ ေလ့က်င့္ပါ
မိမိေရးထားတဲ့ စာတမ္းကို မိမိဘာသာ အသံထြက္ၿပီး ဖတ္ၾကည့္ပါ။ ပရိသတ္ေရွ႕မွာ စကားေျပာေနသလို ေျပာၾကည့္ပါ။ အႀကိမ္ႀကိမ္ ႀကိဳးစားရင္ အသားက်လာပါလိမ့္မယ္။
(၄) ပြဲမ၀င္မီ အျပင္မွာ ေလ့က်င့္ပါ
အိမ္သူအိမ္သား မိတ္ေဆြသူငယ္ခ်င္းေတြေရွ႕မွာ မိမိရဲ႕ စာတမ္းကို စကားေျပာသလို ဖတ္ၾကည့္ပါ။ သူတို႔ကို သူစိမ္းပရိသတ္လို သေဘာထားၿပီး ေလ့က်င့္ပါ။ ေပ်ာ္စရာ စကား၀ိုင္းလို သေဘာထားၿပီး ေလ့က်င့္ပါ။
(၅) ပြဲ၀င္မယ့္ေန႔မွာ ဘာလုပ္သင့္သလဲ
ေဟာေျပာပြဲ ျပဳလုပ္ရမယ့္ေန႔မွာ အဆာမခံပါ နဲ႔။ တ၀ႀကီး မစားပါနဲ႔။ မိမိနဲ႔ သင့္ေတာ္တဲ့ အစားအစာကို လံုေလာက္႐ံုပဲ စားထားပါ။ အစာအိမ္ ၿငိမ္သက္ၿပီး ေသြးထဲမွာ သၾကားဓာတ္ ပံုမွန္အဆင့္ရွိေနဖို႔ လိုပါတယ္။ ေကာ္ဖီ မေသာက္သင့္ပါဘူး။
ပြဲမ၀င္ခင္ ေၾကာက္စိတ္၀င္ေနတာေၾကာင့္ ရန္သူနဲ႔ ရင္ဆိုင္ေနရသလို ခႏၶာကုိယ္က တုန္႔ျပန္ေနပါတယ္။ မလိုအပ္ဘဲ ေသြးထဲမွာ အက္ဒရီနယ္လင္ဓာတ္ (Adrenalin)ေတြမ်ားေနတယ္၊ ေျခလက္ေတြကို လႈပ္ရွားေပးၿပီး တစ္ေနရာထဲမွာ ျဖည္းျဖည္း ခုန္ေပးလိုက္ရင္ ေၾကာက္စိတ္သက္သာလာပါလိမ့္မယ္။ အက္ဒရီနယ္လင္ဓာတ္ရဲ႕ အာနိသင္ကို ေလ်ာ့ေစတဲ့ ေဆး (ဥပမာ-Propranolol)ကို အသံုးျပဳႏိုင္ပါတယ္။ ဆရာ၀န္နဲ႔ တိုင္ပင္ပါ။
(၆) ပရိသတ္ေရွ႕ေရာက္တဲ့အခါ . . .
အသက္ျပင္းျပင္းနဲ႔ ျဖည္းျဖည္း႐ွဴၿပီး ပရိသတ္ကို ၾကည့္ပါ။ မိမိရဲ႕ မိတ္ေဆြကို ၾကည့္ၿပီး ေျပာရင္ အားတက္လာႏိုင္ပါတယ္။ မိမိေၾကာက္စိတ္ကို သတိထားမေနပါနဲ႔။ ေျပာရမယ့္ အေၾကာင္းအရာကိုပဲ အာ႐ံုျပဳပါ။ မွားသြားမွာကို ႀကိဳတင္ၿပီး စိုးရိမ္မေနပါနဲ႔။ မွားသြားလည္း ဘာျဖစ္လဲ၊ လူတိုင္း မွားတတ္ၾကတာပဲလို႔ သေဘာထား။အဲဒါ စိတ္ပညာရွင္ေတြ ေပးတဲ့ အႀကံဥာဏ္ ေတြ ျဖစ္ပါတယ္။
လူေၾကာက္ေ၀ဒနာကုထံုးမ်ား
(က) လူေၾကာက္ေ၀ဒနာေၾကာင့္ လူမႈေရး၊ အလုပ္အကိုင္နဲ႔ စီးပြားေရးမွာ ထိခိုက္လာရင္ ကုသမႈခံယူဖို႔ လိုအပ္ပါတယ္။ အသံုးျပဳတဲ့ ေဆးေတြကေတာ့ စိတ္က်ေရာဂါကုသေဆးနဲ႔ စိတ္ၿငိမ္ေဆးေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ စိတ္က်ေရာဂါ ကုသေဆးေတြထဲမွာ Paroxetine ၊ Sertralineeနဲ႔ Venlafaxineေတြကို အေမရိကန္ အစားအစာနဲ႔ ေဆး၀ါးကြပ္ကဲ ေရးအဖြဲ႕ (US-FDA)က ေထာက္ခံထားပါတယ္။ စိတ္ၿငိမ္ေဆးေတြထဲမွာ Alprazolam? Clonaze-pam eJY Buspirone တို႔ကို အသံုးမ်ားပါတယ္။ ဆရာ၀န္နဲ႔ တိုင္ပင္ၿပီး လိုအပ္သလို အသံုးျပဳႏိုင္ပါတယ္။
(ခ) စိတ္ကုထံုးကုနည္း အမ်ဳိးမ်ဳိးရွိပါတယ္။ ေတြးေတာဆင္ျခင္အျပဳအမူကုထံုးေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ ဥပမာ- မိမိကိုယ္ကိုယ္ ယံုၾကည္မႈ နည္းပါးျခင္း၊ အပ်က္သေဘာ ေတြးေတာဆင္ျခင္တတ္ျခင္းတို႔ကို ေျပာင္းလဲေပးတဲ့ ကုထံုး၊ ေၾကာက္တဲ့ အေျခအေန ပတ္၀န္းက်င္ကုိ “႐ိုးသြား”ေအာင္ ေလ့က်င့္ေပးတဲ့ ကုထံုး၊ “ေျပာဆိုဆက္ဆံရာမွာ လိမၼာကြၽမ္းက်င္မႈ သင္တန္း”(Social Skill Training) စတာေတြ ျဖစ္ပါတယ္။
Healthy Life ဂ်ာနယ္မွ စီစဥ္တင္ဆက္သည့္ အပတ္စဥ္ ေသာၾကာေန႔ထုတ္ Healthy Life ဂ်ာနယ္၊ https://www.facebook.com/healthylifejournalmyanmar/ ႏွင့္ www.healthylifejournalmyanmar.com တို႔တြင္ ေဖာ္ျပပါရွိသမွ် က်န္းမာေရးႏွင့္ အလွအပဆိုင္ရာ သတင္းမ်ား၊ သတင္းေဆာင္းပါးမ်ား၊ အေမးအေျဖမ်ား၊ ဘာသာျပန္ေဆာင္းပါးမ်ားကို လြတ္လပ္စြာ မွ်ေ၀ႏိုင္ပါသည္။ သို႔ရာတြင္ မည္သည့္ Facebook စာမ်က္ႏွာ၊ Website မ်ားတြင္မဆိုျပန္လည္ကူးယူေဖာ္ျပျခင္းကို ခြင့္မျပဳပါေၾကာင္း အသိေပး ေၾကညာအပ္ပါသည္။
