ေဒါက္တာတင့္ေဆြ
ဆရာ တားေဆးေတြဟာ ဘယ္အခ်ိန္အတြင္း သုံးစြဲရပါသလဲ။ ၿပီးေတာ့ တားေဆးေတြရဲ႕ ဆိုးက်ိဴးေတြအၾကာင္း သိခ်င္လို႔ပါ။
၁။ ကိုယ္၀န္တား ေဟာ္မုန္းပါစားေဆးဆိုတာ ဘာလဲ။
• ဓာတ္ခြဲခန္းမွာ လုပ္ထားတဲ့ (အီစထိုဂ်င္) နဲ႔ (ပ႐ိုဂ်က္စတင္) ေဟာ္မုန္း(အတု)ေတြ ပါတယ္။ ဒီေဆးေတြ ေသြးထဲ၀င္လာရင္ ကိုယ္၀န္မရေစဘူး။ လစဥ္ထြက္ေနက် မ-မ်ဳိးဥထြက္လာမွာကို တားဆီးေပးမယ္။ သားအိမ္၀မွာရွိေနတဲ့ အက်ိအခြၽဲကို ေစးပ်စ္ေစလို႔ သုက္ပိုး၀င္လာမွာကို တားေပးတယ္။ ဖို-မႏွစ္ခု မေတြ႕ေစႏိုင္ဘူး။ သားအိမ္အတြင္း နံရံကို ပါးလႊာေစလို႔ ဖို-မေတြ႕ၾကအံုးေတာ့ လာမတြယ္ေစႏိုင္ဘူး။
၂။ ကိုယ္၀န္တား ေဟာ္မုန္းပါ စားေဆးေသာက္ေနရင္ တျခားတားနည္း လိုေသးသလား။
• ဒီတားေဆးေတြ၊ Implant အေရျပားေအာက္ထားရတဲ့ တားေဆးေခ်ာင္းနဲ႔ Depo-Provera ၃လခံ ထိုးေဆးေတြဟာ ရာသီစလာတဲ့ေန႔ကေန စသံုးရင္ ခ်က္ခ်င္းထိေရာက္တယ္။ အမွန္က ၇ ရက္ေနမွ အေသအခ်ာ ထိေရာက္ပါတယ္။ အဲဒီ ၇ ရက္အတြင္း အတူေနေပမဲ့ ကိုယ္၀န္မရဖို႔ % အေတာ္ႀကီးမ်ားတယ္။ ဒါေပမဲ့ လိုလိုမယ္မယ္ ဒီ ၇ရက္အတြက္ တျခားနည္းတခုခုသံုးရင္ ရာႏႈန္းျပည့္ စိတ္ခ်ရမယ္။
၃။ ကိုယ္၀န္တား ေဟာ္မုန္းပါ စားေဆးေသာက္တာ ရပ္လိုက္တဲ့ေနာက္ ဘယ္ေလာက္ၾကာမွ ကိုယ္၀န္ရႏိုင္သလဲ။
• တခ်ဳိ႕မွာ ေစာင့္စရာမလိုပါ။ တခ်ဳိ႕က ခဏေစာင့္ရမယ္။ ရာသီလာတာ ပံုမွန္ျဖစ္လာေအာင္ ထိန္းညႇိေနအံုးမယ္။ တခ်ဳိ႕က တႏွစ္ေလာက္ ေစာင့္ရႏိုင္တယ္။
၄။ ကိုယ္၀န္တား ေဟာ္မုန္းပါ စားေဆး ရပ္လိုက္ေပမဲ့ ကိုယ္၀န္မရေသးပါလား။
• ေဆးရပ္လိုက္ေပမဲ့ ေဆးသတၱိက်န္ေနေသးအံုးမယ္။ ပ်မ္းမွ် ၂-၃ လၾကာ ေစာင့္ရတတ္တယ္။
• Depo-Provera က ေဆးထိုးထားသူဆိုရင္ ၆-၁၂ လ ေစာင့္ရတတ္တယ္။ ရာသီမလာတာလဲ ရွိႏိုင္တယ္။
၅။ ကြၽန္မ ရာသီ ျပန္မလာပါလား။
• Progestin-only pills ေဟာ္မုန္း တမ်ဳိးထဲပါ ေဆးမ်ဳိးေသာက္ရင္ ရာသီမလာတာ ျဖစ္သူမ်ားတတ္တယ္။ မေသခ်ာရင္ ကိုယ္၀န္ ရွိ-မရွိ ဆီးစစ္ပါ။
• Depo-Provera ထိုးသူေတြ ရာသီမလာတတ္တာ မ်ားတယ္။ လူ၀လာတတ္တယ္။ ရင္သားနာတတ္တယ္။ ေခါင္းနည္းနည္းကိုက္မယ္။
၆။ ေဆးေသာက္ဖို႔ ေမ့သြားရင္ ဘာလုပ္မလဲ။
• ေဆးကို ရက္သာမက အခ်ိန္လဲတိက်ႏိုင္ေလ ေကာင္းေလျဖစ္တယ္။ နာရီပိုင္းေနာက္က်ရင္ မကာကြယ္ႏိုင္တာေတာ့ မဟုတ္ပါ။ ေဟာ္မုန္း အတက္အက်ဆိုတာ မွန္ေနရင္ ပိုေကာင္းပါတယ္။ ေမ့ရင္ သတိရတာနဲ႔ ေသာက္ပါ။ တရက္ေမ့ရင္ ေမ့ခဲ့တဲ့ေဆးပါ ေသာက္လိုက္ပါ။ ဆိုလိုတာက ၂ လံုးကို တရက္ထဲ ေသာက္ရမွာပါ။ ၂ ရက္အထိေမ့ရင္ ၃ လံုး မေသာက္ပါနဲ႔။ လိုလိုမယ္မယ္ ေနာက္ ၇ ရက္အတြက္ တျခားကာကြယ္နည္း တခုခုပါသံုးပါ။
၇။ ေဆးေသာက္ၿပီး အန္ရင္ ထိေရာက္မလား။
• ေဆးေသာက္ၿပီး ၂ နာရီအတြင္း အန္ရင္ ေဆးတလံုးထပ္ေသာက္ရမယ္။
၈။ ၾကားရက္ ေသြးဆင္းေနတယ္။
• ကိုယ္၀န္တားေဟာ္မုန္းပါ စားေဆး စေသာက္ဖူးသူေတြမွာ ျဖစ္တတ္တယ္။ ဒီလိုျဖစ္တာက ေဆးထိေရာက္မႈနည္းတဲ့ သေဘာျဖစ္တယ္။ အပိုနည္းပါသံုးဖို႔ လိုခ်င္လိုမယ္။ လိင္ကတဆင့္ ကူးစက္ေရာဂါ (Chlamydia) ပိုး၀င္ေနတာလဲ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။
“ေဆးကို ရက္သာမက အခ်ိန္လဲ တိက်ႏိုင္ေလ ေကာင္းေလျဖစ္တယ္။ နာရီပိုင္းေနာက္က်ရင္ မကာကြယ္ႏိုင္တာေတာ့ မဟုတ္ပါ။ ေဟာ္မုန္းအတက္အက်ဆိုတာ မွန္ေနရင္ ပိုေကာင္းပါတယ္။ ေမ့ရင္ သတိရတာနဲ႔ ေသာက္ပါ။ တရက္ေမ့ရင္ ေမ့ခဲ့တဲ့ေဆးပါ ေသာက္လိုက္ပါ။ ဆိုလိုတာက ၂ လံုးကို တရက္ထဲ ေသာက္ရမွာပါ။ ၂ ရက္အထိေမ့ရင္” . . .
၉။ ကိုယ္၀န္ရွိေနမွန္း မသိဘဲ ကိုယ္၀န္တားေဟာ္မုန္းပါ စားေဆးေသာက္မိရင္ ဘာလုပ္ရမလဲ။
• ဒီေဆးေတြကေန ကိုယ္၀န္နဲ႔ အထဲကကေလးကို ဘယ္လိုသက္ေရာက္တယ္ဆိုတာ ျပည့္စံုတဲ့ ေလ့လာမႈေတြ မရွိေသးပါ။ သိတာနဲ႔ ေဆးေသာက္တာ ရပ္လိုက္ပါ။
၁၀။ ဘယ္လိုအမ်ဳိးသမီးေတြက ဒီေဆးမ်ဳိး မေသာက္သင့္သလဲ။
• ကိုယ္၀န္ရွိေနသူ။
• ကေလးႏို႔တိုက္ေနသူ။ ဒါမွမဟုတ္ ကေလး ၆ လ ထက္ငယ္ၿပီး ႏို႔တိုက္ေနသူ။
• ဘာလို႔မွန္းမသိဘဲ ေသြးဆင္းေနသူ။
• အသဲေရာဂါ ေလာေလာလတ္လတ္ ရွိေနသူ။
• အသက္ ၃၅ ႏွစ္ ေက်ာ္လာသူ။
• ႏွလံုး (စထုပ္ခ္) ျဖစ္ဖူးသူ။
• ေသြးတိုးရွိေနသူ။
• ေသြးမခဲေရာဂါရွိသူ။
• ဆီးခ်ဳိရွိသူ။
• ရင္သား-ကင္ဆာရွိသူ။
• (မိုင္ဂရင္း) ေခါင္းမူး-ေခါင္းကိုက္ေရာဂါရွိသူ။
၁၁။ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးေတြက ဘာေတြလဲ။
• ရာသီမလာဘဲေန၊
• စိုးရိမ္စိတ္၊ ဂနာမၿငိမ္ျဖစ္၊
• စားခ်င္စိတ္ေျပာင္းလဲ၊
• ေသြးေၾကာထဲ ေသြးခဲတာ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။
• အ႐ိုးအားနည္း၊
• စိတ္ဓါတ္က်ႏိုင္တယ္။
• ေခါင္းမူး၊
• သားအိမ္ျပင္ပ သေႏၶတည္၊
• မ်ဳိးဥအိမ္ႀကီး၊
• သည္းေျခေက်ာက္။ (ရွားပါး)၊
• ေခါင္းကိုက္မယ္။
• ႏွလံုး (အတက္ခ္) ျဖစ္ႏိုင္တယ္။
• ေသြးဖိအားတက္ႏိုင္တယ္။
• ၀က္ၿခံ တိုးႏိုင္-ေလွ်ာ့ႏိုင္တယ္။
• မ်က္ႏွာနဲ႔ ကိုယ္ေမႊး မ်ား-နည္း၊
• အသား၀ါ၊ (ရွားပါး)၊
• အသည္းအက်ိတ္ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ (ရွားပါး)၊
• ရာသီလာရက္မ်ား၊
• လိင္စိတ္ နည္းႏိုင္တယ္။
• ပ်ဳိ႕-အန္ခ်င္မယ္။
• ဗိုက္ေအာက္ပိုင္းနာ၊
• သားအိမ္၀ ကင္ဆာ၊
• ဆံပင္ကြၽတ္၊
• အေရျပား အနီျပင္ထြက္၊ အမဲကြက္ထြက္၊
• ၾကားရက္ေသြးဆင္း၊
• (စထုပ္ခ္) ျဖစ္ႏိုင္တယ္။
• ရင္သားနာ၊
• အျဖဴဆင္း၊
• ေမြးလမ္းပိုး၀င္ႏိုင္တယ္။
• လူ၀လာမယ္။
၁၂။ လူဘယ္ေလာက္ ပို၀တတ္သလဲ။
• တေယာက္နဲ႔တေယာက္ေတာ့ မတူဘူး။ စားခ်င္စိတ္ပိုလာလို႔နဲ႔ အဆီပိုစုလာလို႔ ၀လာတာျဖစ္တယ္။ Depo-Provera ေဆးထိုးသူေတြ ပဌမႏွစ္ကုန္မွာ ၅.၄ ေပါင္တိုးၿပီး ဒုတိယႏွစ္ကုန္မွာ ၈.၁ ေပါင္တိုးတယ္။ အဲလိုလူေတြ ၂ ႏွစ္ထက္ ပိုမထိုးသင့္ပါ။
၁၃။ ကိုယ္၀န္တားေဟာ္မုန္းပါ စားေဆးကို ၁၀ ႏွစ္ၾကာေသာက္ရင္ အႏၱရာယ္ရွိသလား။ ဘယ္ႏွစ္ႏွစ္အထိ ေသာက္ရမယ္လို႔ သတ္မွတ္ခ်က္ ရွိသလား။
• မဟုတ္ပါ။ မရွိပါ။
၁၄။ ဘယ္လို အက်ိဳးေက်းဇူးေတြ ရႏိုင္သလဲ။
• ရာသီဆင္းနည္းမယ္။ ရာသီလာတံုး ဗိုက္နာတာ သက္သာမယ္။
• တင္ပါးဆံုတြင္း အဂၤါေတြေရာင္တာ နည္းတယ္။
• သားအိမ္ျပင္ပ သေႏၶတည္တာ နည္းတယ္။
• ရင္သားအက်ိတ္ျဖစ္တာ နည္းတယ္။
• မ-မ်ဳိးဥအိမ္ အက်ိတ္ျဖစ္တာ နည္းတယ္။
• သားအိမ္-ကင္ဆာနဲ႔ မ်ဳိးဥအိမ္-ကင္ဆာျဖစ္တာ နည္းတယ္။
• ေသြးအားနည္းတာ နည္းမယ္။
• ၀က္ၿခံျဖစ္တာ နည္းမယ္။
• ရာသီမလာခင္ ျဖစ္တတ္တာေတြ အျဖစ္နည္းမယ္။
• Osteoporosis အ႐ိုးေရာဂါျဖစ္တာ နည္းမယ္။
• ကိုယ္ေမႊးေပါက္တာ နည္းမယ္။
• ဗဂ်ဳိင္းနားေျခာက္တာ နည္းမယ္။
၁၅။ ပဋိဇီ၀ေဆးေတြနဲ႔ မတည့္ဘူးဆိုတာ မွန္သလား။
• တီဘီအတြက္ေပးတဲ့ Rifampin ေဆးတမ်ိဳးထဲကေနသာ ေဆးအာနိသင္ နည္းေစတတ္တယ္။ တျခားပဋိဇီ၀ေဆးေတြနဲ႔ တြဲေသာက္လို႔ ထူးျခားတာ မရွိပါ။
၁၆။ တျခားဘယ္ေဆးေတြနဲ႔ တြဲေသာက္တာ ထိေရာက္မႈ နည္းေစႏိုင္သလဲ။
• HIV protease inhibitors ေဆးတခ်ဳိ႕၊
• အတက္သက္သာေဆးတခ်ဳိ႕၊
• Griseofulvin ေပြးေပ်ာက္ေဆး၊
၁၇။ ဘယ္ေဆးေတြနဲ႔ တြဲေသာက္ရင္ ေဆးအာနိသင္ကို ေလ်ာ့နည္းေစသလဲ။
• အနာ-အကိုက္သက္သာေဆး Acetaminophen (Tylenol, Parcetamol)
• ေသြးက်ေဆး၊ Cyclopenthiazide (Prothiazide)
၁၈။ ဘယ္ေဆးေတြနဲ႔ တြဲေသာက္ရင္ ေဆးအာနိသင္ကို ပိုမ်ားေစႏိုင္သလဲ။
• စိတ္က်ေရာဂါအတြက္ေဆး၊ Imipramine
• ပန္းနာေဆး၊ Theophyline
• စိတ္ၿငိမ္ေဆး၊ Benzodiazepam (Valium, Ativan, Librium, Serax, Tranxene, Xanax)
၁၉။ Birth control patch ကိုယ္၀န္တားကပ္ခြာေဆးက အႏၲရာယ္ႀကီးတယ္ဆိုတာ ဟုတ္ပါသလား။
• မဟုတ္ပါ။ အေမရိကန္အမ်ဳိးသမီးေတြ သန္းနဲ႔ခ်ီၿပီး Ortho Evra လို ကိုယ္၀န္တားကပ္ခြာေဆး သံုးေနၾကတယ္။ ၂၀၀၂ ကတည္းကစခဲ့ၿပီး အတိအက် သံုးတတ္ရင္ ၉၉႕၇% ထိေရာက္တယ္။
၂၀။ Low-dose birth control pills ေဟာ္မုန္း ေလွ်ာ့ထည့္တဲ့ေဆးမ်ိဳးက ထိေရာက္ပါသလား။
• စိတ္ခ်ရပါတယ္။ ထိေရာက္ပါတယ္။ ေဘးထြက္ဆိုးက်ဳိး သက္သာေစအာင္ တီထြင္ထားတာ ျဖစ္တယ္။
၂၁။ ကိုယ္၀န္တားကပ္ခြာေဆးက လူေကာင္ႀကီး-ငယ္သူေတြကို ဘယ္လိုထူးျခားေစသလဲ။
• လူအရြယ္အစားမေရြး အတူတူ အသံုးက် ထိေရာက္ပါတယ္။ ေပါင္ ၁၉၈ ေပါင္ထက္ မ်ားသူေတြမွာ ထိေရာက္မႈနည္းတာ ေတြ႕လာရတယ္။ Low-dose oral contraceptives ေဆးအဆေလွ်ာ့ထားတဲ့ စားေဆးလဲ ဒီသေဘာအတိုင္းျဖစ္တယ္။ အဲလို လူေကာင္သိပ္ႀကီးမားသူေတြအတြက္ IUCD သံုးသင့္တယ္။
၂၂။ Norplant အသစ္ေပၚေနၿပီဆို။
• Six rods Norplant system(Implanon) ကိုယ္၀န္တားေဆးေခ်ာင္း အေရျပားေအာက္မွာထည့္နည္းေပၚတာ ၾကာပါၿပီ။ ၆ ေခ်ာင္းထည့္တယ္။ အခု Single-rod implant တေခ်ာင္းထဲနည္း ေပၚလာျပန္ပါၿပီ။ ၉၉% ထိေရာက္တယ္။ ၃ ႏွစ္အထိ ထားလို႔ရတယ္။
၂၃။ လိင္စိတ္နည္းေစတယ္ဆိုတာ ဟုတ္ပါသလား။
• ေဆးမွန္သမွ် ေဘးထြက္ဆိုးက်ဳိး ရွိတာခ်ည္းပါဘဲ။ ကိုယ္၀န္တားေဆးေတြရဲ႕ ေဘးထြက္ဆိုးက်ဳိးေတြကို ေလ့လာေနၾကတာ အႏွစ္ ၄၀ ေက်ာ္ရွိသြားပါၿပီ။ လိင္စိတ္အေပၚ သက္ေရာက္မႈကိုလဲ ေလ့လာပါတယ္။
• လတ္တေလာ ဆန္းစစ္မႈအရ စားေဆး၊ ကပ္ခြာေဆး၊ ေဆးကြင္း၊ ထိုးေဆးေတြ အားလံုးကေန အမ်ားစုေသာ အမ်ဳိးသမီးေတြမွာ လိင္စိတ္မနည္းတာ ေတြ႕ရပါတယ္။ က်န္အမ်ဳိးသမီးႀကီးငယ္ေတြမွာ တခ်ဳိ႕ လိင္စိတ္နည္းၾကတယ္။ တခ်ဳိ႕မွာ မ်ားၾကတယ္။ ဘာလို႔ ျဖစ္ၾကရတယ္ဆိုတာ မရွင္းပါ။
၂၄။ ရာသီေတာက္ေလွ်ာက္မဆင္းေအာင္ တားေဆးနဲ႔ လုပ္လို႔ရသလား။
• မွန္မွန္ေသာက္တဲ့သူဆိုရင္ ရတယ္။ Depo-Provera, IUCD, Vaginal ring ေတြကလဲ ရာသီနည္းေစတယ္။ အေမရိကန္သူေတြ ၄၄% ရာသီမဆင္းေအာင္ ေနၾကတယ္။ (ဟန္းနီးမြန္း) ထြက္တာ၊ အားကစားၿပိဳင္ပြဲ၀င္တာ၊ အလုပ္မ႐ႈပ္ခ်င္လို႔၊ ရာသီမလာခင္ ျဖစ္တတ္တာေတြ မျဖစ္ေအာင္လို႔ စတဲ့ ဆႏၵေတြေၾကာင့္ တမင္လုပ္ၾကတယ္။
၂၅။ Latex condoms အမ်ားသံုး (ေလးတက္စ္) နဲ႔လုပ္ထားတဲ့ (ကြန္ဒြမ္)နဲ႔ မတည့္ရင္ ဘယ္ဟာသံုးမလဲ။
• ၂ နည္းရွိတယ္။ (၁) Female condoms အမ်ဳိးသမီးသံုး (ကြန္ဒြမ္) က Polyurethane နဲ႔လုပ္ထားတယ္။ အေသအခ်ာ သံုးတတ္ရင္ ၉၅% ကာကြယ္ႏိုင္တယ္။ FC Female Condom ေခၚတယ္။ (၂) Polyurethane male condoms ေယာက္်ား (ကြန္ဒြမ္) ကိုသံုးႏိုင္တယ္။ Avanti နဲ႔ Trojan Supra ေခၚတယ္။
