ေဒါက္တာအုန္းေက်ာ္ (စိတ္က်န္းမာေရးအထူးကု ဆရာ၀န္ႀကီး – အၿငိမ္းစား)
အမ်ဳိးသမီးေတြ ဓမၼတာရာသီေသြးမဆင္းခင္နဲ႔ ရာသီေသြးဆင္းစေန႔ရက္ေတြမွာ ျဖစ္ပြားတဲ့ စိတ္ေ၀ဒနာေတြအေၾကာင္းကို ေဆးေက်ာင္းသားေတြနဲ႔ ဆက္လက္ေဆြးေႏြးေနပါတယ္။
“ၿပီးခဲ့တဲ့အပတ္က “ရာသီအႀကိဳေ၀ဒနာ လကၡဏာစု”(PMS)နဲ႔ “ရာသီအႀကိဳစိတ္ညစ္ညဴး ေရာဂါ”(PMDD)အေၾကာင္းကို ေျပာျပခဲ့ၿပီးပါၿပီ။ ရာသီလာစဥ္ျဖစ္ပြားတဲ့ စိတၱဇေရာဂါ (Menstrual Psychotic Disorder)(MPD) အေၾကာင္းကို ဒီေန႔ေဆြးေႏြးၾကမယ္။
ေဆးေက်ာင္းသူေကသီက စတင္ေဆြးေႏြးပါတယ္။
စိတ္ေရာဂါ အတြင္းလူနာေဆာင္ထဲမွာ အမ်ဳိးသမီးလူနာတစ္ေယာက္ကို မေန႔က ကြၽန္မ စစ္ေဆးစမ္းသပ္ပါတယ္”
“ဘယ္သူလဲ”
“ဆူဆန္ပါဆရာ။ အသက္ ၂၂ ႏွစ္။ တတိယႏွစ္ သိပၸံဒီဂရီ သင္တန္းတကၠသိုလ္ေက်ာင္းသူပါ။ ေဆး႐ံုမတက္ခင္ ၃-၄ ရက္ကစၿပီး ဆူဆန္ စိတ္ေဖာက္ျပန္လာတယ္လို႔ ေျပာပါတယ္။ စကားေတြအမ်ားႀကီး ေတာင္စဥ္ေရမရေျပာတယ္တဲ့။ အခန္းထဲမွာ အတူေနတဲ့ သူငယ္ခ်င္းကို ရန္လုပ္တယ္။ သူငယ္ခ်င္းက သူ႔ပစၥည္းေတြကို ခိုးယူထားတယ္၊ သူ႔ရည္းစားကိုလုတယ္ စသျဖင့္ စြပ္စြဲေနတယ္။ ေဆး႐ံုတက္ရတဲ့ေန႔ကေတာ့ ဆူဆန္က ကိုယ္ထိလက္ေရာက္ အၾကမ္းဖက္လာပါတယ္။ အခန္းထဲက ေတြ႕ကရာ ပစၥည္းေတြနဲ႔ သူ႔သူငယ္ခ်င္းကို ပစ္ေပါက္တယ္တဲ့။ ဒီလိုနဲ႔ ေဆး႐ံုေရာက္လာတာပါ”
အေရးႀကီးတဲ့ အခ်က္တစ္ခုကို ေကသီ ေမးျမန္းစံုစမ္းထားျခင္း ရွိ၊ မရွိ စာေရးသူက စမ္းသပ္တယ္။
“အမ်ဳိးသမီး ရာသီလာတာနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး ဆူဆန္ကို ေမးၾကည့္ေသးလား”
“ဆူဆန္ ေဆး႐ံုတက္ေနတာ ၄ ရက္ရွိပါၿပီ။ ေဆး႐ံုမတက္ခင္ ၂ ရက္က ရာသီေသြးဆင္းတယ္လို႔ ေျပာပါတယ္။ ေဆး႐ံုတက္ၿပီး ေနာက္တစ္ေန႔မွာ ရာသီေသြးဆင္းတာ ရပ္သြားပါၿပီ”
“မေန႔က ေကသီစစ္ေဆးေတာ့ ဆူဆန္ရဲ႕ စိတ္ေရာဂါအေျခအေနက ဘယ္လိုလဲ”
“ဆူဆန္က သာမန္လူတစ္ေယာက္လုိပဲဆရာ။ ကြၽန္မစမ္းသပ္ပံု မမွန္လို႔လား”
“မဟုတ္ပါဘူး။ ရာသီေသြးဆင္းတာ ရပ္သြားၿပီးကတည္းက စိတၱဇေရာဂါလကၡဏာေတြက သိသိသာသာ ေပ်ာက္ကင္းသြားတာ အမွန္ပဲ။ ဒါေၾကာင့္ “ရာသီလာစဥ္ ျဖစ္ပြားစိတၱဇေရာဂါ”(အမ္ပီဒီ)လို႔ ယူဆထားပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ အတိအက် မေျပာႏုိင္ေသးဘူး”
“ဘာေၾကာင့္လဲ ဆရာ”
“ဆူဆန္ ခံစားလိုက္ရတဲ့ “ျဗဳန္းကနဲ အျပင္းျဖစ္စိတၱဇေရာဂါ”( Acute Psychotic Episode) က သူ႔ဘ၀မွာ ပထမဆံုးအႀကိမ္ ျဖစ္တယ္။ ဒါေၾကာင့္
“ေဆး႐ံုမတက္ခင္ ၃-၄ ရက္ကစၿပီး ဆူဆန္ စိတ္ေဖာက္ျပန္လာတယ္လို႔ ေျပာပါတယ္။ စကားေတြအမ်ားႀကီး ေတာင္စဥ္ေရမရ ေျပာတယ္တဲ့။ အခန္းထဲမွာ အတူေနတဲ့ သူငယ္ခ်င္းကို ရန္လုပ္တယ္။ သူငယ္ခ်င္းက သူ႔ပစၥည္းေတြကို ခိုးယူထားတယ္၊ သူ႔ရည္းစားကို လုတယ္စသျဖင့္ စြပ္စြဲေနတယ္။ ေဆး႐ံုတက္ရတဲ့ေန႔ကေတာ့ ဆူဆန္က ကိုယ္ထိလက္ေရာက္ အၾကမ္းဖက္လာပါတယ္။”
စဥ္းစားရမယ့္ အခ်က္ေတြရွိပါတယ္။ စိတ္ၾကြ႐ူးသြပ္ မူးယစ္ေဆးသံုးစြဲလို႔ ျဖစ္ႏုိင္တယ္။ ဦးေႏွာက္ေရာဂါ (ဥပမာ-ဦးေႏွာက္နားထင္ပိုင္း အတက္ေရာဂါ (Temporal Lobe Epilepsy)၊ စိတ္ၾကြေရာဂါ ပထမဆံုးအႀကိမ္ျဖစ္ပြားျခင္း၊ စိတ္ကစဥ့္ကလ်ားစိတၱဇေရာဂါ (စိတ္ႏွစ္ခြေရာဂါ) ပထမဆံုးအႀကိမ္ ျဖစ္ပြားျခင္းတို႔ေၾကာင့္လည္း ျဖစ္ႏိုင္တယ္”
ေဆးေက်ာင္းသူ မီကာက ေတာင္းဆိုပါတယ္။
“အမ္ပီဒီေရာဂါကို ရွင္းျပပါ ဆရာ”
“ရာသီေသြးလာစဥ္ ျဖစ္ပြားစိတၱဇေရာဂါ (အမ္ပီဒီ) ဆိုတာ ရွိတယ္လို႔ စိတ္က်န္းမာေရး ဆရာ၀န္ေတြက လက္ခံထားပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ “အမ္ပီဒီ” စစ္စစ္ေရာဂါျဖစ္ပြားႏႈန္းက အလြန္နည္းပါးပါတယ္။ အခုအခ်ိန္အထိ အမ္ပီဒီေရာဂါရွိတယ္လို႔ ယူဆႏိုင္တဲ့ လူနာ ၂၀၀ ေက်ာ္ မွတ္တမ္းတင္ထားတာ ေတြ႕ရွိရတယ္။ လူနာ (၈၀) ေက်ာ္ကေတာ့ အမ္ပီဒီေရာဂါရွိေၾကာင္း အတိအက်ေျပာႏုိင္တယ္”
ေဆးေက်ာင္းသား ဆိုင္မြန္က ျပက္လံုးထုတ္ပါတယ္။
“လျပည့္ေန႔မွာ စိတ္႐ူးေပါက္တယ္ဆိုေတာ့ အမ္ပီဒီေရာဂါမ်ဳိးလား”
“လံုး၀မသက္ဆိုင္ပါဘူး။ ရာသီမလာခင္ ျဖစ္ပြားစိတၱဇေရာဂါရဲ႕ လကၡဏာေတြကို ရွင္းျပပါမယ္။
(၁) အမ္ပီဒီေရာဂါက အမ်ဳိးသမီး ရာသီေသြးမဆင္းခင္ရက္ပိုင္းနဲ႔ ရာသီေသြးဆင္းစအခ်ိန္မွာ ျဖစ္ပြားတဲ့ စိတၱဇေရာဂါ ျဖစ္ပါတယ္။
(၂) ရာသီေသြးဆင္းၿပီးသြားရင္ ေရာဂါလကၡဏာေတြက သိသိသာသာ အလိုအေလ်ာက္ သက္သာေပ်ာက္ကင္းသြားတယ္။
(၃) က်န္တဲ့အမ်ဳိးသမီး ရာသီစက္၀န္းကာလပိုင္း ေန႔ရက္ေတြမွာ ေရာဂါလကၡဏာ ခံစားရတာမရွိဘူး။ လူေကာင္းပကတိပဲ။
(၄) ေနာက္တစ္ႀကိမ္ စိတၱဇေရာဂါ ျဖစ္ေပၚလာရင္ ရာသီေသြးမဆင္းခင္ ၁၀ ရက္အတြင္းနဲ႔ ရာသီေသြးဆင္းစဥ္မွာပဲ ျဖစ္ပြားတယ္။
(၅) အမ္ပီဒီေရာဂါ ျဖစ္ေပၚလာရင္ စိတၱဇေရာဂါလကၡဏာ အသြင္သ႑ာန္အမ်ဳိးမ်ဳိး ေတြ႕ရွိႏိုင္တယ္။
ကေယာင္ကတမ္းျဖစ္ျခင္း (Delirium)၊ ၾကမ္းတမ္းခက္ထန္ျခင္း၊ စကားေျပာမ်ားျခင္း၊ စကားေျပာမမွန္ျခင္း၊ လႈံ႔ေဆာ္မႈမဲ့အာ႐ံုမ်ား ျမင္ေတြ႕ျခင္း၊ နားထဲမွာ စကားေျပာသံမ်ားၾကားေနျခင္း၊ ယံုမွားမႈ စြဲၿမဲလကၡဏာရွိျခင္း၊ သံသစိတ္လြန္ကဲျခင္း၊ မတုန္မလႈပ္ ေက်ာက္႐ုပ္လိုဆိတ္ၿငိမ္ (Stupor) ေနတတ္ျခင္း စတဲ့ စိတၱဇေရာဂါလကၡဏာ အမ်ဳိးမ်ဳိးေပၚေပါက္ႏိုင္တယ္။ ဒါေၾကာင့္ ေရာဂါလကၡဏာကိုသာ မူတည္ၿပီး အမ္ပီဒီေရာဂါလို႔ ေျပာလို႔မရဘူး။ ေရာဂါျဖစ္ပြားပံု၊ ေပ်ာက္ကင္းပံုျဖစ္စဥ္ကို ေလ့လာဖို႔လုိပါတယ္။
ဥပမာ ဆူဆန္လို လူနာဆိုပါေတာ့။ ေရာဂါျဖစ္ပြားခ်ိန္က ေရာဂါလကၡဏာေတြကို ၾကည့္ရင္ စိတ္ကစဥ့္ကလ်ား စိတၱဇေရာဂါလိုလို စိတ္ၾကြေရာဂါလိုလို ေတြ႕ရွိရမယ္။ ဒါေပမဲ့ ေရာဂါလကၡဏာေတြ ရက္ပိုင္းအတြင္း သက္သာေပ်ာက္ကင္းသြားပံုကေတာ့ အဲဒီလို ေရာဂါမ်ဳိးေတြနဲ႔ မတူဘူး။ ဦးေႏွာက္ေရာဂါ တစ္ခုခုေၾကာင့္ မဟုတ္ဘူးဆိုတာ လိုအပ္သလို စစ္ေဆးၿပီးၿပီ။ ဆူဆန္က မူးယစ္ေဆးသံုးစြဲေလ့ရွိတဲ့ တကၠသိုလ္ေက်ာင္းသူမ်ဳိးလည္း မဟုတ္ဘူး။ ဒါေၾကာင့္ ဆူဆန္ရဲ႕ ေရာဂါက အမ္ပီဒီေရာဂါျဖစ္ႏိုင္တယ္လို႔ ယူဆထားတာပါ။ ဒီၾကားထဲမွာ လူေကာင္းပကတိလိုရွိၿပီး ေနာက္တစ္ႀကိမ္ ရာသီေသြးမဆင္းခင္ ေရာဂါျပန္ထလာရင္ေတာ့ “အမ္ပီဒီ”ေရာဂါလုိ႔ သတ္မွတ္ႏိုင္ပါတယ္”
ေဆးေက်ာင္းသူ မီကာက သူ႔ေဒၚေလးအတြက္ စိုးရိမ္ေနပံုရပါတယ္။
“ကြၽန္မေဒၚေလးက “ရာသီအႀကိဳစိတ္ညစ္ညဴးေရာဂါ (PMDD) ရွိတယ္ဆုိတာ ေျပာဖူးတယ္ေနာ္။ ေရာဂါပိုမို ဆိုးရြားလာရင္ စိတၱဇေရာဂါ (အမ္ပီဒီ) အထိ ျဖစ္ေပၚလာႏိုင္သလား”
“ပီအမ္ဒီဒီေရာဂါနဲ႔ အမ္ပီဒီေရာဂါက သေဘာခ်င္းမတူပါဘူး။ ဒီေရာဂါအားလံုးက ရာသီေသြးမေပၚခင္ ေသြးထဲမွာ မလိင္ေဟာ္မုန္းဓာတ္ က်ဆင္းသြားတာနဲ႔ေတာ ့သက္ဆိုင္ပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ ဦးေႏွာက္တုံ႔ျပန္မႈ ခ်ဳိ႕ယြင္းတာခ်င္း မတူပါဘူး။ ပီအမ္ဒီဒီေရာဂါမွာ ဦးေႏွာက္အတြင္း ဆီ႐ိုတိုနင္ (Serotonin) ဓာတ္လႈံ႔ေဆာ္မႈ ခ်ဳိ႕တဲ့သြားတယ္၊ အမ္ပီဒီေရာဂါမွာေတာ့ ဦးေႏွာက္ထဲမွာ ဒိုပါမင္းဓာတ္ (Dopamine) လႈံ႔ေဆာ္မႈ မ်ားျပားလာပါတယ္”
ေဆးေက်ာင္းသူ ေကသီက ဆူဆန္ရဲ႕ ကုသမႈအစီအစဥ္ကို သိခ်င္ပါတယ္။
“ဆူဆန္ကို စိတၱဇေရာဂါကုသေဆး (Risperidone) ေပးထားတာ ေတြ႕ရွိရပါတယ္။ အဲဒါ ဘယ္ေလာက္ၾကာၾကာ စားခိုင္းရမလဲ”
“ဆူဆန္က စိတၱဇေရာဂါခံစားရတာ ပထမဆံုးအႀကိမ္ဆိုေတာ့ ေစာင့္ၾကည့္ဖို႔ေတာ့ လိုပါတယ္။ အမ်ဳိးသမီး ရာသီစက္၀န္း သံုးေလးပတ္ေလာက္ ေစာင့္ၾကည့္ၿပီးေလ့လာရင္ ေရာဂါအေျခအေန သဲကြဲလာမွာပါ။ ဒီၾကားထဲမွာေတာ့ လတ္တေလာ ခံစားေနရတဲ့ စိတၱဇေရာဂါ ရွိ၊ မရွိ စစ္ေဆးစမ္းသပ္ၿပီး လိုအပ္သလိုေဆးကို ညႇိေပးရမွာပါ”
“အမ္ပီဒီေရာဂါလို႔ အေသအခ်ာ သတ္မွတ္ႏိုင္ရင္ ဘယ္လိုကုသမလဲ”
“ကုသျခင္းထက္ ကာကြယ္ျခင္းက အေရးႀကီးပါတယ္။ ပီအမ္အက္စ္(PMS)နဲ႔ ပီအမ္ဒီဒီ(PMDD) ေရာဂါေတြမွာ အသံုးျပဳတဲ့ ကုသနည္းေတြက အက်ဳိးရွိႏိုင္ပါတယ္။ အထူးသျဖင့္ မလိင္ေဟာ္မုန္း အတက္အက်မရွိေအာင္ ထိန္းခ်ဳပ္ေပးတဲ့ ကုသနည္းေတြကို စတင္အသံုးျပဳႏိုင္ပါတယ္။ ဥပမာ-YAZလို သေႏၶတားေဆးသံုးစြဲျခင္း၊ သားဥအိမ္မွ သားဥရင့္က်က္မလာေအာင္ တားဆီးေပးတဲ့ GNRH Agonist ထိုးေဆး Lupron ၊ Zoladex ကုသျခင္းတို႔ ျဖစ္ပါတယ္။ တခ်ဳိ႕လူနာေတြက အဲဒီလို ကုထံုးေတြနဲ႔ ေရာဂါမသက္သာဘူး။ ရာသီေသြးဆင္းခ်ိန္ေရာက္တိုင္း စိတၱဇေရာဂါ ျဖစ္ပြားလာတတ္တယ္”
“အဲဒီလိုလူနာမ်ဳိးကို ဘယ္လိုကုသသလဲဆရာ”
“သားအိမ္နဲ႔အတူ သားအိမ္အားလံုးကို ခြဲထုတ္ပစ္တဲ့ ကုသနည္းျဖစ္ပါတယ္။ (Total Hyster-ectomy with Salpingo-oophorectomy) လို႔ ေခၚပါတယ္။ အက်ဳိးနဲ႔အဆိုးကို ခ်င့္ခ်ိန္သံုးသပ္ရပါတယ္။ အဲဒီလိုကုသမႈမ်ဳိး ခံယူသင့္၊ မသင့္ ဆံုးျဖတ္ဖို႔ ခက္ခဲႏိုင္ပါတယ္။ အဲဒီလို ကုသမႈေၾကာင့္ လစဥ္ျဖစ္ပြားေနတဲ့ စိတၱဇေရာဂါ ေပ်ာက္ကင္းသြားသူေတြ ရွိပါတယ္။ ဥပမာ-သတင္းစာထဲမွာ ဖတ္လိုက္ရတဲ့ ဆာရာနဲ႔အူမာလို အမ်ဳိးသမီးလူနာေတြပါ။ (Daily Mail Australia/ June 2013) (မွတ္ခ်က္။ Menstrual Psychosis ရာသီမလာခင္ ျဖစ္ပြားတတ္ေပမယ့္လည္း Premenstrual Psychosis လို႔ မေခၚၾကပါ။)
