ေဒါက္တာတင့္ေဆြ
(ကန္ေတာ့ပါ)
ေမး ။ ဆရာ . . အခု ရာသီျပန္ျဖစ္ခ်င္ေနသလို ျဖစ္လို႔ပါဆရာ။ ဆီးစပ္ဘယ္ဘက္ျခမ္းကလည္း ျပန္ ေအာင့္ေနပါတယ္။ တင္ပါးဆံုအတြင္းထဲကလည္း ျပန္ေအာင့္ေနလိုပါဆရာ။ အသက္က ၃၉ ျပည့္ခဲ့ပါၿပီဆရာ။ သမီး တစ္ေယာက္ရွိပါတယ္ဆရာ။ ေမးခ်င္ေဇာနဲ႔ ေမးနည္း မမွန္ကန္ရင္ေတာင္းပန္ပါတယ္ ဆရာရွင့္။
ေျဖ ။ အမ်ဳိးသမီးေတြမွာ Abnormal uterine bleeding (AUB) နဲ႔ Dysfunctional uterine bleeding (DUB) အခါမဟုတ္ ေသြးဆင္းတာေတြက အျဖစ္မ်ားတယ္။ အတြင္းေရာဂါ မယ္မယ္ရရ မေတြ႕ရဘဲ ေသြးဆင္းတာမ်ဳိးျဖစ္တယ္။ ရာသီစက္၀န္းတစ္ခုဟာ အမ်ားအားျဖင့္ ၄ ပတ္ (၂၈ ရက္) ၾကာတယ္။ ပထမ ၁၄ရက္ကို(ေဖၚလီကူလာ)အဆင့္ လို႔ေခၚတယ္။ သားအိမ္-အတြင္းလႊာက ပါးရာကေန ထူထူလာမယ္။ အီစထိုဂ်င္ ေဟာ္မုန္းအစြမ္းေၾကာင့္ ျဖစ္လာတာပဲ။ ဒါကို တံု႔ျပန္တဲ့အေနနဲ႔ ဦးေႏွာက္ထဲက (ပစ္က်ဴထရီ) အက်ိတ္ေလးကေန ေနာက္ေဟာ္မုန္း ၂မ်ဳိးကို ထုတ္ေပးလာမယ္။ (FSH) နဲ႔ (LH) ဆိုတဲ့ ေဟာ္မုန္းေတြ ျဖစ္တယ္။ သူတို႔ေၾကာင့္ မ်ဳိးဥအိမ္ကေန မ်ဳိးဥကို လလယ္ရက္မွာ ထုတ္ေပးေတာ့မယ္။
မ်ဳိးဥထြက္ၿပီးတာနဲ႔လူတီရယ္အဆင့္ကိုေျပာင္းေတာ့တယ္။ ပ႐ိုဂ်က္စတီ႐ုန္းဆိုတဲ့ ေဟာ္မုန္းထြက္လာမယ္။ ဒီေဟာ္မုန္းကေန သေႏၶလာၿပီး တြယ္ကပ္ႏိုင္ေအာင္ သားအိမ္အတြင္းနံရံကို ျပဳျပင္ေပးတယ္။ သေႏၶလာတြယ္ကပ္ဖို႔ရာ (hCG) ေဟာ္မုန္းတစ္မ်ဳိးရွိမွသာ ေအာင္ျမင္ႏိုင္မယ္။ ပ႐ိုဂ်က္စတီ႐ုန္းနဲ႔ အီစ ထိုဂ်င္ေတြ ေလ်ာ့က်လာေတာ့မယ္။ ဒီလိုျဖစ္ေတာ့ သားအိမ္အတြင္းနံရံမွာရွိၾကတဲ့ ေသြးလႊတ္ေၾကာ ေလးေတြက်ံဳ႕လာတယ္။ ၂၈ ရက္ေျမာက္ေန႔ေလာက္မွာ ရာသီေသြးဆင္းလိမ့္မယ္။ ေသြးေကာင္း ေကာင္းမရေတာ့ သားအိမ္အတြင္းလႊာနံရံက အနာျဖစ္သလို မေကာင္းေတာ့တဲ့ တစ္သွ်ဴးေတြလည္း ဆင္းတာထဲမွာ ပါလာလိမ့္မယ္။ မ်ဳိးဥမထြက္ရင္ (ပ႐ိုဂ်က္စတီ႐ုန္း)ကေန လုပ္ေပးစရာေတြကို လုပ္ မေပးႏိုင္ေတာ့ဘူး။ ရာသီလာတာေရာ မလာတာပါ ျဖစ္ေစႏိုင္တယ္။ ပ႐ိုစတက္ဂလင္ဒင္ အနည္း-အမ်ားေၾကာင့္ အလိုျဖစ္တယ္လို႔ ယူဆရတယ္။ မ-မ်ဳိးဥ ထြက္လို႔ ဆင္းရတာက ပံုမွန္ရက္ရွိမယ္။
အသက္ ၃၀ ကေန ၄၉ ႏွစ္ၾကား အမ်ဳိးသမီး ေတြမွာ DUB ၅ ရာခိုင္ႏႈန္းရွိတယ္။ အပ်ဳိေပါက္အရြယ္ေတြလည္း ပထမ ၂ႏွစ္အတြင္းမွာ ျဖစ္ၾကတယ္။ ေသြးမဆံုးခင္ဆိုရင္ ၅၀ ရာခိုင္ႏႈန္းအထိမ်ားတယ္။ မ်ဳိးဥမထြက္တာမ်ဳိး ျဖစ္လာလို႔ ေသြးဆင္းတယ္။
DUB ဟုတ္-မဟုတ္ကို မျဖစ္ႏိုင္တာေတြကို ဖယ္ထုတ္နည္းနဲ႔ နာမည္တပ္ရတယ္။
၁။ ၉၀ ရာခိုင္ႏႈန္းဟာ မမ်ဳိးဥမထြက္ဘဲ ေသြးဆင္းတာျဖစ္တယ္။
၂။ ၁၀ ရာခိုင္ႏႈန္းေလာက္နီးနီး မမ်ဳိးဥထြက္လို႔ နည္းနည္းဆင္းတာလည္း ျဖစ္တတ္တယ္။
၃။ ေဆးတခ်ဳိ႕ကေနလည္း ျဖစ္ေစတယ္။ မ်ဳိးပြားလမ္းေရာဂါတစ္ခုခု၊ ကင္ဆာနဲ႔ တျခားေရာဂါေတြကေနလည္း ျဖစ္ႏိုင္ေသးတယ္။
တျခားေနရာေတြမွာ ရွိတဲ့ေရာဂါေတြဆိုတာ ေဟာ္မုန္း ၂ မ်ဳိးတြဲပါ ကိုယ္၀န္တားစားေဆး၊ IUD ကိုယ္၀န္တား ပစၥည္း၊ ကိုယ္၀န္ပ်က္တာ၊ စပ်စ္သီးကိုယ္၀န္၊ အခ်င္းအတြင္းမွာကြာျခင္း၊ သားအိမ္ျပင္ပကိုယ္၀န္၊ လည္ပင္းႀကီး-ေဟာ္မုန္းနည္းေရာဂါ၊ လည္ပင္းႀကီး-ေဟာ္မုန္းမ်ားေရာဂါ၊ ကူရွင္း-ဆင္ဒ႐ုမ္းေဟာ္မုန္းေရာဂါ၊ အသည္းေရာဂါ၊ ဆီးခ်ဳိ၊ တျခား ေဟာ္မုန္းေရာဂါေတြ၊ သားအိမ္၀၊ မိန္းမကိုယ္၊ ဗဂ်ိဳင္းနားထိခိုက္မိတာ၊ ဗဂ်ိဳင္းနား၊ သားအိမ္၊ သား အိမ္၀၊ မ်ဳိးဥအိမ္ကင္ဆာေတြ၊ Functional Ovarian Cysts ၊ Cervicitis ၊ Endometritis ၊ Salpingitis ၊ Fibroids (Leiomyomas) ၊ and Adenomyosis ကင္ဆာမဟုတ္တဲ့ မ်ဳိးပြားလမ္း ေရာဂါေတြ၊ Cervical Dysplasia ဆိုတာကေန လိင္ဆက္ဆံအၿပီးမွာ ေသြးထြက္တာျဖစ္ႏိုင္တယ္။ တင္ပါးဆံုတြင္း အဂၤါေတြေရာင္တာ၊ Polycystic Ovarian Syndrome မ်ဳိးဥအိမ္-အကိ်တ္မ်ား ေရာဂါ၊ Myeloproliferative disorders, von Willebrand disease, Immune thrombocytopenia ေသြးခဲစနစ္ေရာဂါေတြကေနလည္း ျဖစ္ေစႏိုင္တယ္။ Estrogen Therapy, Anticoagulants, Antipsychotics ေဆးေတြ၊ ေလ့က်င့္ခန္းအလုပ္မ်ားတာ၊ စိတ္ဖိအားမ်ားတာနဲ႔ ကိုယ္အေလးခ်ိန္က်တာေတြကေနလည္းျဖစ္ ႏိုင္ျပန္တယ္။
ေဆးစစ္စရာေတြ
ကိုယ္၀န္ ရွိ-မရွိ၊ Complete blood count ေသြးစစ္ျခင္း၊ Coagulation studies ေသြးခဲမႈ စစ္ျခင္း၊ Thyroid function tests and prolactin levels လည္ပင္းႀကီးအလုပ္စစ္ေဆးျခင္း၊ Pelvic ultrasonography (အာလ္ထြာေဆာင္း) Endometrial stripe တိုင္းလို႔ ၄ စင္တီထက္မပိုရင္ Endometrial hyperplasia နဲ႔ Cancer မဟုတ္ဖို႔မ်ားတယ္။ 5–12 mm ရွိရင္ Biopsy လုပ္မယ္။ Transvaginal ultrasonography လုပ္ရင္ Ovarian cysts မ်ဳိးဥအိမ္-အက်ိတ္နဲ႔ Fluid in the cul-de-sac ေမြးလမ္းေနာက္နာမွာ အရည္ ရွိ-မရွိေတြကိုပါရွိရင္ ေတြ႕မယ္။
ကုသနည္းေတြ
တျခားေရာဂါေတြရွိရင္ သပ္သပ္ေဆးကုရမယ္။ ေသြးအဆင္းမ်ားလို႔ အေရးေပၚလာတတ္သူေတြကို အေရးေပၚကုသမႈလုပ္ရမယ္။ တခ်ိဳ႕ကို သားအိမ္ျခစ္ေပးမယ္။ ကိုယ္၀န္မရွိတာ ေသခ်ာသူေတြကို ေဟာ္မုန္း ၂မ်ဳိးတြဲတားေဆး ေပးတတ္တယ္။ Ethinyl estradiol 35 mcg ပါတဲ့ တားေဆးကို တခါေသာက္ ၁ လံုး၊ တစ္ေန႔ ၂ႀကိမ္၊ ေသြးရပ္ၿပီး ေနာက္၇ ရက္အထိ ေသာက္ရတယ္။ ဒိေနာက္မွာ တစ္ေန႔ ၁လံုးနဲ႔ ေဆးကတ္ကုန္တဲ့အထိ ေလွ်ာ့လိုက္ရတယ္။ Progesterone တစ္မ်ဳိးတည္းပါတဲ့ေဆးကို မမ်ဳိးဥမထြက္လို႔ ေသြးဆင္းသူေတြအတြက္ ပိုေကာင္းတယ္။ Medroxyprogesterone acetate 10 mg ကို တေန႔ ၁ လံုး၊ ၁၀ ရက္ေသာက္ရတယ္။ ၃-၅ ရက္အတြင္း ေသြးျပန္ဆင္းမယ္။ ဒီေဆး ၂ မ်ဳိးမွာ ဘယ္ဟာက ပိုထိေရာက္သလဲ မကြဲျပားဘူး။ အကိုက္အခဲေပ်ာက္ေဆးေတြကို ရာသီလာလို႔နာတာ အတြက္သာမက DUB အတြက္ပါ သံုးႏိုင္တယ္။ Prostaglandin ကို တားေပးႏိုင္တယ္။ Naproxen (Naprosyn, Aleve, Naprelan)ကို အသံုးမ်ားတယ္။
Danazolဟာ စတီးရြိဳက္ေဆးျဖစ္တယ္။ သားအိမ္အတြင္းလႊာကို ပါးေစတယ္။ ဒါေပမဲ့ ေယာက်္ားေဟာ္မုန္း Testosterone နဲ႔တူတာမို႔ ရင္သားေသးေစႏိုင္တယ္။ၾကြက္သား-အဆစ္ေတြ နာေစႏိုင္တယ္။ လူကို၀ေစတယ္။ ကိုယ္ေမြးပိုေပါက္ေစတယ္။ ၀က္ၿခံထြက္မယ္။ Gonadotropin-releasing hormoneကိုလည္း ယာယီသေဘာ ေပးႏိုင္တယ္။
Tranexamic acid ကိုလည္းသံုးတတ္တယ္။ သားအိမ္ထုတ္ေပးနည္းကေတာ့ ေနာက္ဆံုးသံုးတယ္။ Primolut N (Generic Norethisterone) ေဆးထဲမွာ Norethisterone ေခၚတဲ့ Progesterones ေဟာ္မုန္းပါတယ္။ Estrogen မပါဘူး။ ဦးေႏွာက္ထဲရွိတဲ့ Pituitary ကေန ထုတ္တဲ့ Gonadotropins ေဟာ္မုန္းကို တားဆီးေပးတယ္။ Minipill ကိုယ္၀န္တားေဆးေခၚတယ္။ ဒီေဆးစြဲေသာက္ေနသူတစ္၀က္မွာ ရာသီလာေပမယ့္ မ်ဳိးဥမထြက္ဘူး။ ေဟာ္မုန္း ၂ မ်ဳိးတြဲ တားေဆးထဲက Estrogen ေဟာ္မုန္းနဲ႔ မသင့္သူေတြကို ေပးတယ္။ ကိုယ္၀န္ရွိေနရင္၊ ႏို႔တိုက္ေနရင္၊ ေသြးခဲေရာဂါရွိရင္၊ ဆီးခ်ိဳရွိရင္၊ အသည္းမေကာင္းရင္၊ အသည္းကင္ဆာရွိရင္၊ လိင္ေဟာ္မုန္းနဲ႔ဆိုင္တဲ့ ကင္ဆာရွိရင္ မေပးရပါ။
၁။ Dysfunctional uterine bleeding ရာသီဆင္း မရပ္တာကို Primolut N တစ္ခါေသာက္၁ ျပား၊ တစ္ေန႔ ၃ ႀကိမ္၊ ၁၀ ရက္ ေပးတယ္။ ၁-၃ ရက္အတြင္း ေကာင္းမယ္။ ေနာက္ထပ္အဲလို မျဖစ္ေအာင္ ၃ ပတ္ေလာက္ ထပ္ေပးတယ္။ တစ္ခါေသာက္ ၁ ျပား၊ တစ္ေန႔ ၂-၃ ႀကိမ္၊ ရာသီစက္၀န္းရဲ႕ ၁၉ ရက္ကေန ၂၆ ရက္အတြင္းမွာ ေပးတယ္။
၂။ ေမြးကတည္းကျဖစ္ျဖစ္၊ ေနာက္မွျဖစ္ျဖစ္ ကိုယ္၀န္မဟုတ္ဘဲ ရာသီထိန္ေနသူေတြကို Prolactin-producing pituitary tumour ေရာဂါမရွိတာ ေသခ်ာေအာင္ အရင္လုပ္ရမယ္။ ပဌမေန႔မွာ Estradiol valerate 10 mg ထိုးေဆး ၂ လံုးထိုးတယ္။ ၁၄ ရက္ၾကာရင္ Estradiol valerate 10 mg ၁ လံုးထိုးမယ္။ ရာသီစဆင္းတဲ့ေန႔ေနာက္ ၁၉-၂၆ ရက္အတြင္းေတြမွာ Primolut N ေဆးျပားကို တစ္ေန႔ ၂-၃ ႀကိမ္ေပးမယ္။ ၂၈ ရက္မွာ ေသြးဆင္းမယ္။ ေနာက္ထပ္ အဲလို ၂-၃ ပတ္ဆက္ေပးတယ္။ ရာသီစဆင္းတဲ့ေန႔ ေနာက္ ၆ ရက္ေျမာက္နဲ႔ ၁၆ ရက္ ေျမာက္ေန႔ေတြမွာ Estradiol valerate 10 mg ၁ လံုးထိုးမယ္၊ ၁၉ရက္နဲ႔ ၂၆ရက္ေျမာက္ေန႔ေတြမွာ Primolut N ေဆးျပားကို တစ္ေန႔ ၂ ႀကိမ္ေပးမယ္။ ထိုးေဆးမပါဘဲ ရာသီစဆင္းတဲ့ေန႔ေနာက္ ၁၉ ရက္ ကေန ၂၆ ရက္ေန႔ေတြအတြင္း Primolut N ေဆး ကို တစ္ေန႔ ၂ႀကိမ္ေပးၿပီးလည္း စမ္းႏိုင္ပါတယ္။
၃။ ရာသီမလာခင္ ျဖစ္တတ္တဲ့ ေခါင္းကိုက္၊ စိတ္က်၊ ကိုယ္ေရာင္၊ ရင္သားတင္း၊ စတာေတြ သက္သာေစဖို႔ ရာသီ စဆင္းတဲ့ေန႔ေနာက္ ၁၉ ရက္ ကေန ၂၆ ရက္ေန႔အတြင္း Primolut N ေဆးကို တစ္ေန႔ ၂-၃ ႀကိမ္ေပးတယ္။
၄။ ရာသီလာရက္သတ္မွတ္ျခင္း၊ ေဟာ္မုန္း ၂ မ်ဳိးပါ တားေဆးက ပိုသင့္ေတာ္တယ္။ Primolut N တစ္ခါေသာက္ ၁ ျပား၊ တစ္ေန႔ ၃ ႀကိမ္၊ ၁၀-၁၄ ရက္ ေသာက္ပါ။ ေဆးကုန္ၿပီး ၂-၃ ရက္မွာ ေသြး ဆင္းပါမယ္။
၅။ Endometriosis သားအိမ္ေရာဂါတစ္မ်ဳိး၊ ရာသီလတစ္ခုရဲ႕ ၅ရက္ေျမာက္ေန႔မွာ ဏမငာသူကအ ၿ ေဆး တစ္ေန႔ ၂ ႀကိမ္ေသာက္ပါ၊ ေသြးတစက္စက္ စလာရင္ ၂ ျပား၊ ၂ႀကိမ္တိုးေသာက္ပါ။ ေသြးရပ္သြား ရင္ ေဆးျပန္ေလွ်ာ့ပါ။ ၄-၆ လ ၾကာေသာက္ရမယ္။ ေဆးကုသေနတုန္းမွာ မ်ဳိးဥလည္းမထြက္ဘူး၊ ရာသီလည္း မဆင္းဘူး။ ေဆးရပ္လိုက္မွ ေသြးဆင္းမယ္။
ေဘးထြက္ဆိုးက်ဳိးေတြ
မ်က္စိၾကည့္မေကာင္း၊ ပ်ဳိ႕ခ်င္၊ ေခါင္းကိုက္၊ ကိုယ္ေရာင္၊ မိုင္ဂရင္း အမူးေရာဂါ၊ အသက္႐ွဴခက္၊ အေရျပားအနီျပင္ထြက္၊ လိင္ဆႏၵျဖစ္တာ အေျပာင္းအလဲ ရွိတတ္တယ္၊ လူ၀လာတတ္တယ္၊ ဆံပင္ ကြၽတ္တတ္တယ္၊ ဒါမွမဟုတ္ အေမႊးထူတတ္တယ္၊ အိပ္ခ်င္တယ္၊ ဒါမွမဟုတ္ အအိပ္ခက္တယ္။
အထူးသတိထားစရာေတြ = ဆီးခ်ဳိရွိေနသူမ်ား၊ စိတ္က်ေရာဂါရွိသူမ်ား၊ Phenytoin, Barbiturates, Primidone, Carbamazepine, Rifampicin, Griseofulvin, Oxcarbazepine, Rifabutin ေဆးေတြနဲ႔တြဲေပးတာ သတိထားရမယ္။
(Healthy Life ဂ်ာနယ္မွ စီစဥ္တင္ဆက္သည့္ အပတ္စဥ္ ေသာၾကာေန႔ထုတ္ Healthy Life ဂ်ာနယ္၊ https://www.facebook.com/healthylifejournalmyanmar/ ႏွင့္ www.healthylifejournalmyanmar.com တို႔တြင္ ေဖာ္ျပပါရွိသမွ် က်န္းမာေရးႏွင့္ အလွအပဆိုင္ရာ သတင္းမ်ား၊ သတင္းေဆာင္းပါးမ်ား၊ အေမးအေျဖမ်ား၊ ဘာသာျပန္ေဆာင္းပါးမ်ားကို လြတ္လပ္စြာ မွ်ေ၀ႏိုင္ပါသည္။ သို႔ရာတြင္ မည္သည့္ Facebook စာမ်က္ႏွာ၊ Website မ်ားတြင္မဆိုျပန္လည္ကူးယူေဖာ္ျပျခင္းကို ခြင့္မျပဳပါေၾကာင္း အသိေပး ေၾကညာအပ္ပါသည္။)
