ေဒါက္တာတင့္ေဆြ
၁။ ဆရာရွင့္ . .သမီး႐ိုေသစြာစာေရးလိုက္ပါတယ္။ အမ်ဳိးသမီးက်န္းမာေရးမို႔ အေျဟအဆို႐ိုင္းသလိုျဖစ္သြားရင္ ခြင့္လႊတ္ေပးပါ။ သမီးအခု အသက္ ၂၆ႏွစ္ရွိပါၿပီ။ အပ်ိဳေဖာ္၀င္စမွစၿပီး ရာသီလာတာအႀကိမ္ေရေတာင္ ေရတြက္မယ္ဆို ေရတြက္လို႔ရပါတယ္။ တစ္ခါမွလည္း ပံုမွန္မလာပါဘူး။ အခုေနာက္ဆံုးအႀကိမ္လာၿပီးတဲ့ေနာက္ မလာတာ ေျခာက္လမကေတာ့ပါဘူး။ OG နဲ႔ ျပေပမယ့္ မထူးျခားပါဘူး။ အသက္ ၂၀ေလာက္က ျပတုန္းကေတာ့ ကိုယ္၀န္တားေဆးလိုမ်ဳိးနဲ႔ သံဓာတ္အားေဆး တြဲတိုက္ပါတယ္။ အဲဒါတားေဆးေတြက သမီးနဲ႔မတည့္လို႔လားေတာ့မသိဘူး၊ အန္ပါတယ္။ စိတ္ညစ္တာနဲ႔ ဆက္မျပျဖစ္ခဲ့ပါဘူး။ ၂၃ ႏွစ္ေလာက္မွာတစ္ခါျပျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီအခ်ိန္ကစလို႔ EPO ပဲတိုက္ပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ တစ္ခါမွကိုမမွန္ခဲ့ပါဘူး။ Ultrasound ႐ိုက္ေတာ့လည္း ေရအိတ္နဲ႔ အလံုးေသးေသးေတြရွိတယ္လို႔ေတာ့ ေျဟပါတယ္။
ရာသီလာမယ့္ လကၡဏာေတာ့ ႏွစ္လကို တစ္ခါေလာက္ေတာ့ျပပါတယ္။ ရင္သားနာတာနဲ႔ ခါးဆစ္ေတြကိုက္တာမ်ဳိးပါ။ ဒါေပမယ့္ နွစ္ေရာက္ေလာက္ေနရင္ေတာ့ အျဖဴေတြအမ်ားႀကီးလာၿပီး ရာသီမလာေတာ့ပါဘူး။ တစ္ခါတေလေတာ့ ေသြးရည္အၾကည္ေတြလာၿပီး ၿပီးသြားတယ္။ တစ္ခါတေလ တကယ္လာရင္ေတာ့ အမ်ားႀကီးလာတတ္ပါတယ္။ ေသြးဖိအားကလည္း အၿမဲပံုမွန္ပါပဲ။ အဲဒါအခု သမီးအေနနဲ႔ ဘာေတြလုပ္ဖို႔လိုအပ္သလဲ။ ေဆာင္ရန္ေရွာင္ရန္နဲ႔ ကုသနည္းေလးမ်ားရွိရင္ ေျဟျပေပးပါေနာ္။ ဒီအတိုင္းသာ ဆက္ျဖစ္ေနခဲ့မယ္ဆိုရင္ သမီးရဲ႕က်န္းမာေရးက တျခားဆိုးက်ဳိးေတြ ျဖစ္လာႏိုင္ပါသလား။ ကေလးေရာ ရႏိုင္ပါဦးမလား။
၂။ ဆရာရွင့္ . . ကြၽန္မအသက္ ၂၉ ႏွစ္ပါ။ ရန္ကုန္၊ ႕ ႕ ႕ ၿမိဳ ႔နယ္မွာ ေနထိုင္ပါတယ္။ အိမ္ေထာင္သက္ ၄ႏွစ္ရွိပါၿပီ။ မည္သည့္တားေဆးမွ မေသာက္သံုးပါ။ ကေလးလည္း မရရွိေသးပါ။ အသက္ ၁၃ ႏွစ္အရြယ္ ကတည္းက ဓမၼတာလာစဥ္ ကိုက္ခဲတဲ့ေ၀ဒနာကို လစဥ္ခံစားရပါတယ္။ အသက္ ၁၇ ႏွစ္ေနာက္ပိုင္းမွာေတာ့ နာက်င္ကိုက္ခဲတာက ရံဖန္ရံခါပဲ ျဖစ္ပါေတာ႔တယ္။ လစဥ္ပံုမွန္လာၿပီး ေသြးဆင္းမ်ားပါတယ္။ ရက္ကေတာ့ တစ္ခါတစ္ေလ ေစာလိုက္ေနာက္က်လိုက္ ျဖစ္တတ္ပါတယ္ရွင္။ အသက္ ၂၃ ႏွစ္အရြယ္မွာ အိမ္ေထာင္က်ၿပီး အသက္ ၂၆ ႏွစ္မွာ မိန္းမကိုယ္ယားယံၿပီး အျဖဴဖတ္ဆင္းတာနဲ႔ အနံဆိုးထြက္တာေတြျဖစ္ေပၚဖူးပါတယ္။ အသက္ ၂၇ ႏွစ္မွာ ဒီေရာဂါထပ္မံျဖစ္ေပၚျပန္တဲ့အတြက္ အသားစစစ္ေဆးျခင္း၊ သားအိမ္အတြင္းအျပင္ Ultrasound ႐ိုက္စစ္ေဆးရာ ဘာေရာဂါမွေတြ႕ရွိျခင္းမရွိခဲ့ပါ။
၂ လအၾကာ ရာသီလာခ်ိန္မွာ ၀မ္းဗိုက္ေအာက္ပိုင္း မခံမရပ္ႏိုင္နာက်င္ျခင္းကို ခံစားလာရပါသည္။ အတြင္းခံကိုပင္မ၀တ္ႏိုင္၊ အလုပ္ပ်က္၍ လမ္းမေလွ်ာက္ႏိုင္ေအာင္ပင္ ျဖစ္လာပါတယ္။ ၁ ႏွစ္ေက်ာ္ခန္႔ၾကာေအာင္ ၎ေ၀ဒနာကို ခံစားခဲ႔ရပါတယ္။ ဒီလိုျဖစ္ခ်ိန္မွာ အကိုက္အခဲေပ်ာက္ေဆးကိုတစ္ေန႔ကို ၃ႀကိမ္၊ ၃ ရက္ေသာက္ရာ သက္သာေသာ္လည္း ေနာက္ပိုင္းမသက္သာေတာ့တဲ့အတြက္ ေဆး႐ံုမွာထပ္မံ၍ သားအိမ္အတြင္းအျပင္ Ultrasound ႐ိုက္စစ္ေဆးရာ သားအိမ္ႏွစ္ဖက္စလံုးမွာ အရည္အိတ္ေသးေသးေလးေတြ ေတြ႕ရွိတယ္၊ ကေလးရဖို႔လည္း ခက္တယ္လို႔ သိရပါတယ္။ ဒီေရာဂါကို ဘယ္လိုကုသေပ်ာက္ကင္းႏိုင္ပါသလဲ၊ ေရရွည္မွာ ဘယ္လိုဆိုးက်ဳိးေတြ ျဖစ္ေပၚႏိုင္ပါသလဲ၊ ခဲြစိတ္ကုသဖို႔ လိုအပ္ပါသလား သိလိုပါတယ္ဆရာရွင္။ ကေလးမရမွာလည္း စိုးရိမ္ပါသည္။
၃။ ဆရာရွင့္. .သမီး ႐ိုေသစြာစာေရးလိုက္ပါတယ္။ သမီးျဖစ္ေနတာ PCOS ေရာဂါပါရွင္။ အခုေလာေလာဆယ္ metformin 500mg ကို တစ္ရက္ ၂လံုးေသာက္ေနပါတယ္။ သမီးရာသီလည္းမလာပါ။ သမီးသိခ်င္တာက သားသမီးရႏိုင္၊ မရႏိုင္ကိုပါရွင့္။
၄။ ဆရာရွင့္. . သားဥအိမ္ထဲမွာရွိေသာ cyst ေခၚ အရည္အိတ္ကေလးေတြ (Polycystic ovary syndrome) အေၾကာင္း သိခ်င္လို႔ပါဆရာ။ သား၊ သမီး ယူတဲ့အခ်ိန္မွာ အေႏွာက္အယွက္ျဖစ္ႏိုင္လား။ ကိုယ္၀န္ေဆာင္တဲ့အခ်ိန္မွာေရာ သေႏၶသားကို ထိခိုက္ႏိုင္ပါသလား ဆရာ။
၅။ သမီးအသက္က အခု ၂၇ ႏွစ္ပါ။ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ကေတာ့ ၄၈ ကီလိုေလာက္မွာပဲ ရွိပါတယ္။ အပ်ဳိေဖာ္၀င္စ ၁၅ႏွစ္ေလာက္ကတည္းက ရာသီေသြးမမွန္တတ္ပါ။ အခုထိ တစ္ခါတေလ ၂လ- ၃လ ျခားပါတယ္။ ၾကာခ်ိန္ ၃ရက္ေလာက္ပဲရွိတတ္ၿပီး၊ အရမ္းဗိုက္နာတာေတာ့ မရွိသေလာက္ပါ။ အသက္ ၁၉ ႏွစ္တုန္းကေတာ့ ၆လအထိ ထိန္ဖူးၿပီး၊ ႏုတ္ခမ္းေမႊးေရးေရးလည္း သတိထားမိပါတယ္။ ၿပီးေတာ့ အေမြး(ေျခသလံုးေမြး၊ ခ်ဳိင္းေမြး)လည္း နည္းနည္းၾကမ္းသလို၊ Areola ႏို႔အေရာင္ရင့္ အ၀ိုင္းပတ္ပတ္လည္မွာလည္း အေမြးေလးေတြက ခပ္ၾကမ္းၾကမ္းနဲ႔ ရွည္ပါတယ္။ က်ား-ေဟာ္မုန္းသတၱိကဲတာပါလားရွင္။ အဲ့လိုေတြရွိလို႔ ကေလးမရမွာ အရမ္းစိုးရိမ္မိပါတယ္။ ၆လေလာက္ေနရင္ ကေလးယူခ်င္လို႔ ဘယ္လိုတားေဆးက အဆင္ေျပမလဲ။ သံုးလခံထိုးေဆးဆိုရင္လည္း ကေလးျပန္ရဖို႔ၾကာမွာ စိုးရိမ္လို႔ပါ။
PCOS ေရာဂါဆိုတာ အမ်ဳိးသမီးမီးယပ္ေရာဂါတစ္ခုျဖစ္တယ္။ အမ်ဳိးသမီး ၅-၁၀ ရာခိုင္ႏႈန္းမွာ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ကေလးမရျဖစ္ရတဲ့ အဓိကအေၾကာင္းတရားလည္းျဖစ္တယ္။ ေရာဂါလကၡဏာက ဆယ္ေက်ာ္သက္ကတည္းကစတယ္။ ရာသီမမွန္တာ၊ ရာသီမလာတာ၊ ၀က္ၿခံထြက္တာ၊ ကိုယ္အေလးခ်ိန္မ်ားတာ၊ အေမြးေပါက္မ်ားတာ၊ လူအ၀လြန္လာတာ၊ ဆီးခ်ဳိ-ေသြးတိုး-ႏွလံုးေရာဂါေတြ ျဖစ္လာႏိုင္တယ္။
ေျဖ. အေမးမ်ားလို႔ ျမန္မာျပည္က အမ်ဳိးသမီးေတြမွာ အျဖစ္မ်ားေနတာသိရပါတယ္။ ေဆာရီး။ PCOS ေရာဂါဆိုတာ အမ်ဳိးသမီး မီးယပ္ေရာဂါတစ္ခုျဖစ္တယ္။ အမ်ဳိးသမီး ၅-၁၀ ရာခိုင္ႏႈန္းမွာျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ကေလးမရျဖစ္ရတဲ့ အဓိကအေၾကာင္းတရားလည္း ဖစ္တယ္။ ေရာဂါလကၡဏာက ဆယ္ေက်ာ္သက္ကတည္းကစတယ္။ ရာသီမမွန္တာ၊ ရာသီမလာတာ၊ ၀က္ၿခံထြက္တာ၊ ကိုယ္အေလးခ်ိန္မ်ားတာ၊ အေမြးေပါက္မ်ားတာ၊ လူအ၀လြန္လာတာ၊ ဆီးခ်ဳိ-ေသြးတိုး-ႏွလံုး ေရာဂါေတြျဖစ္လာႏိုင္တယ္။ ေဆးကုသမႈ ေသေသခ်ာခ်ာလုပ္ရင္ အမ်ားႀကီးသက္သာေစတယ္။ ေရာဂါလကၡဏာတစ္ခုခ်င္းကိုကုသရတယ္။ PCOS ေရာဂါကို Stein-Leventhal syndrome လို႔လည္းေခၚတယ္။ မ်ဳိးဥအိမ္ေတြမွာ အက်ိတ္ေလးေတြ အမ်ားႀကီးျဖစ္ေနတယ္။ ဘာလို႔ျဖစ္သလဲ၊ အေၾကာင္းအမ်ဳိးမ်ဳိးရွိႏိုင္တယ္။
တစ္ခါတေလမသိႏိုင္ဘူး။ မ်ဳိး႐ိုးနဲ႔ ပတ္၀န္းက်င္ကေနလည္းျဖစ္ႏိုင္တယ္။ တခ်ဳိ႕ဒီေရာဂါရွိတဲ့ အမ်ဳိးသမီးေတြမွာ ဦးေႏွာက္ထဲက Pituitary gland ကေနထုတ္ေပးတဲ့ LH ေဟာ္မုန္းလည္း မ်ားေနတာေတြ႕ရေသးတယ္။
ဒီေရာဂါရဲ႕ ပင္မလကၡဏာကေတာ့ –
(၁) ရာသီမမွန္တာ (Menstrual distrubances)နဲ႔
(၂) က်ား-ေဟာ္မုန္း (Androgens) မ်ားေနတာ ႏွစ္ခုျဖစ္တယ္။
ရာသီမမွန္ဘူးဆိုတာ –
၁. ေမြးကတည္းက ရာသီတစ္ခါမွမလာတာ (Primary amenorrhea)၊
၂. ရာသီအလာနည္းတာ (Oligomenorrhea)၊
၃. ရာသီထိန္တာ (Secondary amenorrhea)၊
၄. ရာသီလာေပမယ့္ မ်ဳိးဥမထြက္တာ (Anovulatory cycles) နဲ႔
၅. ေသြးအမ်ားႀကီးဆင္းတာ (Heavy bleeding) ျဖစ္ႏိုင္တယ္။
က်ား-ေဟာ္မုန္းမ်ားေနလို႔ ျဖစ္လာမယ့္လကၡဏာကေတာ့ –
၁. ၀က္ၿခံ (Acne) ေပါက္တာ၊
၂. အေမႊးေပါက္မ်ားတာ (Hirsutism)၊
၃. ေယာက္်ားေတြလို ဆံပင္ကြၽတ္တာ (ထိပ္ေျပာင္တာ) (Male-pattern hair loss) ေတြျဖစ္တယ္။
တျခား လကၡဏာကေတာ့ –
– ကိုယ္အေလးခ်ိန္-လူ၀မယ္ (Obesity and weight gain)၊
– ဆီးခ်ဳိထိန္းတဲ့ (အင္ဆူလင္) ေဟာ္မုန္းမ်ားေနမယ္ (Elevated insulin levels and insulin resistance)၊
– အေရျပား အဆီျပန္မယ္ (Oily skin)၊
– ေခါင္းမွာ ေဗာက္ေပါက္မယ္ (Dandruff)၊
– ကေလးမရျဖစ္မယ္ (Infertility)၊
– အေရျပား အေရာင္ေျပာင္းတာ (Skin discolorations) တခ်ဳိ႕ေနရာေတြမွာျဖစ္မယ္၊
– ကိုလက္စေထာမ်ားေနမယ္ (High Cholesterol Levels)၊
– ေသြးဖိအားမ်ားေနမယ္ (Elevated blood pressure)၊
– မ်ဳိးဥအိမ္မွာ အက်ိတ္ေတြ ျဖစ္ေနတာေတြျဖစ္တယ္ (Multiple, small cysts in the ovaries)၊
ေရာဂါလကၡဏာေတြကသာ ေရာဂါနာမည္တပ္တာနဲ႔ ကုသတာအတြက္ အေရးႀကီးတယ္။
မ်ဳိးဥအိမ္မွာ အက်ိတ္ေလးေတြ ေတြ႕တာနဲ႔ေတာ့ ေရာဂါမဟုတ္ေသးဘူး။ ေရာဂါ ဟုတ္-မဟုတ္ကို ေရာဂါလကၡဏာေတြၾကည့္ရမယ္။ Androgen က်ား-ေဟာ္မုန္း (အင္ဒ႐ိုဂ်င္) စစ္ရတယ္။ DHEA နဲ႔ Testosterone ေတြ ကဲေနတတ္တယ္။ က်ား-ေဟာ္မုန္း(တက္စတိုစတီ႐ံုး)မ်ားေနတာ တစ္ခုတည္းနဲ႔ေတာ့ PCOS ေရာဂါလို႔မေျပာပါ။ Hypothyroidism လည္ပင္းႀကီးေဟာ္မုန္းနည္းတာ စစ္ရတယ္။ Prolactin ေခၚတဲ့ ႏို႔ထြက္ေဟာ္မုန္း စစ္ရတယ္။
မ်ဳိးဥအိမ္ Ovary နဲ႔ Adrenal glands ေက်ာက္ကပ္အထက္က (အၿဒီနယ္လ္) အိတ္ေတြမွာ အလံုး (Tumor) ျဖစ္ေနသလား စစ္ရတယ္။ Ultrasound ႐ိုက္ရင္ Ovary မ်ဳိးဥအိမ္မွာ အရည္ေအာင္းေနတဲ့ Cysts အိတ္ေလးေတြေတြ႕မယ္။ CT scan နဲ႔ MRI ေတြ႐ိုက္ရင္လည္းေတြ႕မယ္။ CT scans ႐ိုက္တာက X-rays နဲ႔ Dyes သံုးရလို႔ လူတိုင္းကိုမလုပ္ပါ။
PCOS ကို ဘယ္လိုကုသမလဲ –
အမ်ဳိးသမီးအသက္ကို ၾကည့္ကုရတယ္။ ငယ္သူေတြကို ကိုယ္၀န္တားေဆးေပးႏိုင္တယ္။ ရာသီမွန္ေစမယ္၊ သားအိမ္ကင္ဆာ အျဖစ္နည္းေစမယ္။ ေနာက္တစ္နည္းကေတာ့ Progesterone ေဟာ္မုန္းကို ေပးလိုက္-ရပ္လိုက္ လုပ္တယ္။ ကိုယ္၀န္ကိုေတာ့ တားေပးမွာမဟုတ္ဘူး။ ၀က္ၿခံေပါက္ေနသူ၊ အေမြးမ်ားေနသူေတြကို ဆီးသြားေဆး Spironolactone (Aldactone) ေပးႏိုင္တယ္။ သူတို႔ကို ဒီေဆးေပးရင္ ပိုတက္ဆီယမ္ စစ္ေနရမယ္၊ Kidney function ေက်ာက္ကပ္ စစ္ေနရမယ္။ မ်က္ႏွာအေမြးေပါက္သူေတြက Eflornithine (Vaniqa) (ခရင္မ္) လိမ္းရတယ္။
ကေလးရခ်င္သူေတြဆိုရင္ Clomiphene (Clomid) ေဆးေပးရင္ မ်ဳိးဥထြက္ေစႏိုင္တယ္။ လိုအပ္ရင္ Gonadotropin ေဟာ္မုန္းေပးမယ္။ တျခားကေလးရေစနည္းေတြသံုးႏိုင္တယ္။ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ခ်ရမယ္။ အမ်ိဳးအစား(၂)ဆီးခ်ဳိရွိေနရင္ Metformin (Glucophage) ေဆးေပးမယ္။ ခြဲစိတ္ကုသဖို႔လိုရင္ Ovarian drilling နည္းလုပ္ရမယ္။
ေဆးေက်ာင္းမွာ ေရာဂါေဗဒသင္ရတုန္းက လူေတြမွာျဖစ္တဲ့ေရာဂါဘယေတြက အလြန္မ်ားတယ္။ ကူးစက္ႏိုင္တာေတြကလည္း ေပါလြန္းလွတယ္။ အဲဒီအထဲက ေရာဂါမရျဖစ္ေနတာက အံ့ၾသဖို႔ေကာင္းတယ္လို႔ မွတ္သားရဖူးတယ္။ အခုေရာဂါလိုက ဘာလို႔ကိုယ့္မွာလာျဖစ္ရသလဲသိဖို႔လည္းခက္တယ္။ ကုရတာလည္းမလြယ္ပါ။ အဲဒါေၾကာင့္ ျမန္မာျပည္သူျပည္သားေတြ ကံတရားေကာင္းေအာင္ ေန႔စဥ္ (အခ်ိန္တိုင္းမွာ) ႀကိဳးစားေနၾကဖို႔ရာ အႀကံေပးခ်င္ပါတယ္။
(Healthy Life ဂ်ာနယ္မွ စီစဥ္တင္ဆက္သည့္ အပတ္စဥ္ ေသာၾကာေန႔ထုတ္ Healthy Life ဂ်ာနယ္၊ https://www.facebook.com/healthylifejournalmyanmar/ ႏွင့္ www.healthylifejournalmyanmar.com တို႔တြင္ ေဖာ္ျပပါရွိသမွ် က်န္းမာေရးႏွင့္ အလွအပဆိုင္ရာ သတင္းမ်ား၊ သတင္းေဆာင္းပါးမ်ား၊ အေမးအေျဖမ်ား၊ ဘာသာျပန္ေဆာင္းပါးမ်ားကို လြတ္လပ္စြာ မွ်ေ၀ႏိုင္ပါသည္။ သို႔ရာတြင္ မည္သည့္ Facebook စာမ်က္ႏွာ၊ Website မ်ားတြင္မဆိုျပန္လည္ကူးယူေဖာ္ျပျခင္းကို ခြင့္မျပဳပါေၾကာင္း အသိေပး ေၾကညာအပ္ပါသည္။)
