ေဒါက္တာအုန္းေက်ာ္ (စိတ္က်န္းမာေရးဆရာ၀န္ႀကီး – အၿငိမ္းစား)
“ထိုင္ပါ ေကသီ”
“ေက်းဇူးတင္ပါတယ္။ ကြၽန္မခင္ပြန္း ဂြၽန္ပါ”
“ေတြ႕ရတာ ၀မ္းသာပါတယ္။ အခုလို လာေရာက္ေတြ႕ဆံုလို႔ ေက်းဇူးတင္ပါတယ္။ ပီတာရဲ႕ က်န္းမာေရးအေျခအေန စမ္းသပ္ထားတာေတြ ရရွိပါၿပီ။ ခႏၶာကိုယ္ က်န္းမာေရးေကာင္းပါတယ္။ ဥာဏ္ရည္က သာမန္အဆင့္ရွိတယ္။ အီးအီးဂ်ီ(EEG)မွာလည္း ၀က္႐ူးျပန္အတက္ေ၀ဒနာရွိတဲ့ အေထာက္အထား မေတြ႕ရပါဘူး။ ဒီေတာ့ ADHD ေ၀ဒနာ ကုသမႈနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး ေဆြးေႏြးၾကရေအာင္”
ADHD ေ၀ဒနာကုသျခင္း
“ပီတာ့အတြက္ ဘယ္လိုကုသမႈေတြ လိုအပ္ပါသလဲဆရာ”
“ADHD ေ၀ဒနာအတြက္ စိတ္ကုထံုးကုနည္းနဲ႔ ေဆးေပးကုသနည္းေတြ ရွိပါတယ္။ စိတ္ကုထံုးကုနည္းကို မိသားစုထဲမွာလည္း ေဆာင္ရြက္ႏုိင္ပါတယ္”
“အိမ္မွာ ကြၽန္မတို႔ လုပ္သင့္လုပ္ထိုက္တာကို ရွင္းျပပါ။ ကြၽန္မ ႀကိဳးစားပါ့မယ္”
“ပထမအခ်က္ကေတာ့ ပီတာ ADHD ေ၀ဒနာခံစားေနရတာကို အရွိအတိုင္း လက္ခံဖို႔ပါပဲ။ ပီတာရဲ႕ အျပဳအမူေတြကိုၾကည့္ၿပီး သနားၾကင္နာစိတ္လြန္ကဲမယ္၊ မခ်င့္မရဲျဖစ္မယ္၊ အရွက္ရမယ္၊ ေဒါသထြက္မယ္၊ မိခင္တစ္ေယာက္အေနနဲ႔ ကိုယ့္ ကိုယ္ကိုယ္လည္း အျပစ္တင္မယ္၊ အဲဒီလို စိတ္ခံစား တုန္႔ျပန္မႈေတြေၾကာင့္ ကေလးကို ေအာ္ေငါက္မိတာ၊ ႐ိုက္ႏွက္မိတာ ရွိႏိုင္တယ္။ ဒါမွမဟုတ္ အလြန္အမင္း အလိုလိုက္ အႀကိဳက္ေပးမိတာလည္း ရွိႏိုင္တယ္။ ေရွာင္သင့္တဲ့ အခ်က္ေတြပါ”
“ဟုတ္ကဲ့ပါ ဆရာ”
“ဒုတိယအခ်က္ကေတာ့ စည္းကမ္းဇယားခ်ၿပီး ထိန္းေက်ာင္းေပးဖို႔ လိုပါတယ္။ ေဘာင္ခတ္ေပးဖို႔ လိုပါတယ္။ စည္းကမ္းကိုင္တဲ့ ေနရာမွာ မိခင္နဲ႔ ဖခင္ဟာ တစ္သံတည္းထြက္ဖို႔ လိုအပ္ပါတယ္။ ပီတာလို ေရာဂါခံစားေနရတဲ့ ကေလးေတြဟာ အလြယ္တကူ ေမ့ေမ့ေလ်ာ့ေလ်ာ့ ရွိတတ္တယ္။ ဒါေၾကာင့္ အစဥ္အၿမဲၾကပ္မတ္ေပးဖို႔ လိုပါတယ္”
“ကြၽန္မလည္း တတ္ႏိုင္သေလာက္ ဆံုးမပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ ကြၽန္မေျပာတာကို သူနားမလည္သလိုပဲ။ သူလုပ္ခ်င္တာကို ဆက္လုပ္ေနတတ္တာ”
“ဟုတ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ပီတာလို ADHD ေ၀ဒနာရွင္ကေလးေတြနဲ႔ စကားေျပာရင္ တိုတိုရွင္းရွင္းနဲ႔ လိုရင္းကို ေျပာရတယ္။ တိတိက်က် ေျပာရတယ္။ ေျပာခ်င္တဲ့ အခ်က္အလက္ေတြကို အပိုင္းခြဲၿပီး ေႏွးေႏွးနဲ႔ေလးေလး ေျပာရတယ္။ ဒါမွ သူတို႔ နား၀င္မွာပါ။ အဲဒါက တတိယအခ်က္ပါပဲ။ စတုတၳအခ်က္ကေတာ့ “အျပဳအမူ ေျပာင္းလဲေပးျခင္း” (Behaviour Modification)ပါပဲ။ မိဘေတြက အိမ္မွာ ေလ့က်င့္ေပးႏိုင္ပါတယ္”
“ရွင္းျပပါ ဆရာ”
“ဆုေပးဒဏ္ေပးနည္းလို႔ အလြယ္တကူ ေျပာၾကပါတယ္”
ပီတာအာ႐ံုစူးစိုက္မႈ တိုးတက္ေကာင္းမြန္လာေစခ်င္တယ္ ဆိုပါေတာ့။ ဒီအတြက္ သူ႔ကို တာ၀န္တစ္ခု ေပးရမယ္။ ၁၅ မိနစ္ေလာက္ ၿငိမ္ၿငိမ္ေလးထိုင္ၿပီး စာဖတ္ခိုင္း၊ စာေရးခိုင္း၊ သခ်ၤာတြက္ခိုင္း။ အဲဒီအခ်ိန္အတြင္း သူ႔ကိုယ္သူ ထိန္းသိမ္းၿပီး ေပးထားတဲ့ တာ၀န္ကို ၿပီးေအာင္လုပ္ဖို႔ အားေပး။ ေအာင္ျမင္ရင္ ‘ဆု’ခ်ရမယ္။ မိဘက ခ်စ္ခင္ယုယမႈျပၿပီး ေပြ႕ဖက္တာ၊ သူလိုခ်င္တဲ့၊ သူတန္ဖိုးထားတဲ့ အရာတစ္ခုခုကိုေပးတာတို႔ ျဖစ္ပါတယ္ . . .
“အရာရာမွာ အလိုလိုက္ အႀကိဳက္ေပးတာမ်ဳိး ဒါမွမဟုတ္ ကိုယ္ထိလက္ေရာက္ အၾကမ္းဖက္တာမ်ဳိးလားဆရာ”
“အဲဒီလို အစြန္းေရာက္လြန္းတဲ့ ဆံုးမနည္းမ်ဳိးေတာ့ မဟုတ္ပါဘူး။ လက္ေတြ႕ျပဳလုပ္ႏိုင္တဲ့ ဥပမာတစ္ခု ေျပာျပပါမယ္။ ပီတာ အာ႐ံုစူးစိုက္မႈ တိုးတက္ေကာင္းမြန္လာေစခ်င္တယ္ ဆိုပါေတာ့။ ဒီအတြက္ သူ႔ကို တာ၀န္တစ္ခု ေပးရမယ္။ ၁၅ မိနစ္ေလာက္ ၿငိမ္ၿငိမ္ေလးထိုင္ၿပီး စာဖတ္ခိုင္း၊ စာေရးခိုင္း၊ သခ်ၤာတြက္ခိုင္း။ အဲဒီအခ်ိန္အတြင္း သူ႔ကိုယ္သူ ထိန္းသိမ္းၿပီး ေပးထားတဲ့ တာ၀န္ကိုၿပီးေအာင္ လုပ္ဖို႔အားေပး။ ေအာင္ျမင္ရင္ “ဆု”ခ်ရမယ္။ မိဘက ခ်စ္ခင္ယုယမႈျပၿပီး ေပြ႕ဖက္တာ၊ သူလိုခ်င္တဲ့၊ သူတန္ဖိုးထားတဲ့ အရာတစ္ခုခုကို ေပးတာတို႔ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီလို ေလ့က်င့္ေပးရင္ ေကာင္းတဲ့အျပဳအမူ၊ လိုလားအပ္တဲ့ အျပဳအမူကို ႀကီးထြားသန္မာ တိုးတက္လာေစပါတယ္။ စိတ္ပညာမွာေတာ့ “ဆုေပးၿပီး အျပဳအမူကို ေျပာင္းလဲေစျခင္း” (Operant Condition) လို႔ ေခၚပါတယ္”
“ေျပာတဲ့အတိုင္း မလုပ္ဘဲ ေမ်ာက္႐ႈံးေအာင္ ဆက္ေဆာ့ေနရင္ ဘယ္လိုလုပ္ရမလဲ ဆရာ”
“ဒဏ္ေပးရမွာျဖစ္ပါတယ္။ ေအာ္ဟစ္႐ိုက္ႏွက္ရမယ္လို႔ ေျပာတာမဟုတ္ပါဘူး။ သူလိုခ်င္တာ ကိုမေပးနဲ႔။ ခ်စ္ခင္ယုယမႈ မျပနဲ႔။ ဂ႐ုမစိုက္သလို ေနျပလိုက္။ အေျခအေနဆိုးလာရင္ အခန္းတစ္ခုထဲမွာ အခ်ိန္ပိုင္းနဲ႔ ဒဏ္ခတ္ထားလိုက္။ ဒါေပမဲ့ ဘာေၾကာင့္ ဒီလိုလုပ္ခံရတာလဲဆိုတာေတာ့ ရွင္းျပရမယ္။ လူႀကီးမႀကိဳက္တဲ့ အျပဳအမူေတြကို ျပဳလုပ္ေနရင္ အခြင့္အေရးဆံုး႐ႈံးမယ္ဆိုတဲ့ အသိ၀င္လာေအာင္ ျပဳစုပ်ဳိးေထာင္ေပးတာ ျဖစ္ပါတယ္”
“ဆရာေျပာတဲ့ နည္းလမ္းေတြကို သေဘာေပါက္ပါတယ္။ လက္ေတြ႕က်င့္သံုးဖို႔ေတာ့ ခက္ခဲမယ္ထင္ပါတယ္”
“မွန္ပါတယ္ ဂြၽန္။ ဒီအတြက္ ကြၽန္ေတာ္ စီစဥ္ေပးပါမယ္။ ကြၽန္ေတာ္တို႔ဌာနက စိတ္ပညာရွင္နဲ႔ ေတြ႕ဆံုေဆြးေႏြးရမယ္။ သူက အဲဒီနည္းပရိယာယ္ေတြကို အေသးစိတ္ရွင္းျပပါလိမ့္မယ္။ ပီတာနဲ႔အတူ လက္ေတြ႕လည္း လုပ္ျပပါလိမ့္မယ္။ ပီတာနဲ႔လည္း တစ္ဦးခ်င္း ကုသေပးမွာပါ။ ေရာဂါတူတဲ့ ကေလးေတြနဲ႔ေရာၿပီး အုပ္စုလိုက္လည္း ကုသေပးႏုိင္ပါတယ္”
“ဒီလိုဆိုရင္ ေဆးမေပးဘဲ စိတ္ကုထံုးနဲ႔ပဲကုသၾကည့္ရင္ ေကာင္းမလား ဆရာ”
ADHD ေ၀ဒနာ ကုသေဆးမ်ား
“ေဆးမပါဘဲ ကုသရင္ ေအာင္ျမင္သင့္သေလာက္ ေအာင္ျမင္မွာ မဟုတ္ပါဘူး။ ADHD ေ၀ဒနာ ေသခ်ာရင္ ေဆးေပးကုသတာက ပထမေျခလွမ္း ျဖစ္ပါတယ္”
“ဒီလိုဆိုရင္ အဲဒီေဆးအေၾကာင္း သိခ်င္ပါတယ္”
“ADHD ေ၀ဒနာကုသဖို႔အတြက္ အေမရိကန္ႏိုင္ငံ အစားအစာနဲ႔ ေဆး၀ါးႀကီးၾကပ္ကြပ္ကဲေရးဌာန (US-FDA)က အသိအမွတ္ျပဳထားတဲ့ ေဆးအုပ္စုႏွစ္မ်ဳိး ရွိပါတယ္။
ပထမအမ်ဳိးအစားက စိတ္ၾကြအုပ္စု၀င္ ေဆးေတြ (Psychostimulants) ျဖစ္ပါတယ္။ ဥပမာ- Methylphenidate နဲ႔ Detroamphetamine အႏႊယ္၀င္ေဆးေတြ ျဖစ္ပါတယ္။
ဒုတိယအမ်ဳိးအစားကေတာ့ စိတ္ၾကြေဆးမဟုတ္တဲ့ အုပ္စု၀င္ေဆး (Nonpsychostimulants)ေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ ဥပမာ-Atomoxetine ၊ Clonidine ေဆးေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ နမူနာတခ်ဳိ႕ကို ေျပာျပတာပါ”
“ပီတာအတြက္ အက်ဳိးေက်းဇူးရွိမယ္ဆိုရင္ ကြၽန္မတို႔ သေဘာတူပါတယ္။ ကေလးက အသက္ငယ္ေနသလားလို႔ပါ”
“ပီတာရဲ႕ အသက္က ၇ႏွစ္ေက်ာ္ၿပီဆိုေတာ့ ADHD ကုသေဆး ေသာက္သံုးႏိုင္ပါတယ္။ အသက္ ၆ ႏွစ္ေအာက္ ကေလးသူငယ္ေတြကိုေတာ့ ကြၽန္ေတာ္တို႔ ေဆးေပးကုသတာ မလုပ္ပါဘူး။ US-FDAက မေထာက္ခံပါဘူး။ ေနာက္ၿပီး ႏွလံုးေရာဂါရွိႏိုင္တဲ့ ကေလးေတြကိုလည္း ADHD ကုသေဆး မသံုးသင့္ဘူးလို႔ ဆိုပါတယ္။ ေကသီနဲ႔ ဂြၽန္တို႔ရဲ႕ မိသားစုထဲမွာ ျဗဳန္းကနဲ ႏွလံုးခုန္ရပ္သြားၿပီး ေသဆံုးသူရွိသလား”
“မရွိပါဘူး”
“အေၾကာင္းမဲ့ မူးေ၀လဲက်သြားတတ္တဲ့ ရာဇ၀င္ေကာ ပီတာ့မွာ ရွိသလား”
“မရွိပါဘူး”
“ေကာင္းပါတယ္။ ပီတာရဲ႕ ဂ်ီပီဆရာ၀န္ရဲ႕ မွတ္တမ္းထဲမွာလည္း ပီတာႏွလံုးအဂၤါခ်ဳိ႕ယြင္းမႈ မရွိေၾကာင္း သိရပါတယ္။ ပိုၿပီး ေသခ်ာေအာင္ ႏွလံုးခုန္ႏႈန္းတိုင္းတဲ့ အီးစီဂ်ီ (ECG) စစ္ေဆးပါမယ္”
“ပီတာ့အတြက္ ဘယ္ေဆးကိုသံုးမလဲဆရာ”
“အမ်ားအားျဖင့္ Methylphenidate ေဆးကို ဦးစားေပး သံုးစြဲပါတယ္။ အဲဒီေဆးနဲ႔ အဆင္မေျပမွ ေနာက္ေဆးတစ္မ်ဳိး သံုးၾကည့္ရမွာပါ”
“ပီတာ့ကို ေဆးတိုက္ရတာ ခက္တယ္ဆရာ၊ ေဆးရည္မရွိဘူးလား”
“ေဆးရည္ မရွိပါဘူး။ တစ္ေန႔ တစ္ႀကိမ္သာ နံနက္ပိုင္းမွာ တိုက္ထားရင္ တစ္ေန႔လံုး အာနိသင္ရွိတဲ့ ေဆးလံုးေတြ ရွိပါတယ္။ ပီတာ ေဆးေသာက္ဖို႔ ျငင္းဆန္ရင္ “အေရျပားကပ္ ပလတ္စတာာ ေဆးမ်ဳိးရွိပါတယ္။ အစပိုင္းမွာ ေဆးဒဏ္ခံႏိုင္ေအာင္ အခ်ိန္အတြယ္နည္းနည္းပဲ အသံုးျပဳမွာပါ”
“ေဘးထြက္ဆိုးက်ဳိးေတြ ရွိပါသလား”
“ရွိပါတယ္။ ေဆးေသာက္ခါစမွာ ေခါင္းကိုက္တာ၊ ဗိုက္နာတာ၊ ပ်ဳိ႕အန္ခ်င္တာ၊ အစားအေသာက္ပ်က္တာ၊ အိပ္မေပ်ာ္တာေတြ ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ အေၾကာ႐ႈံ႕ေ၀ဒနာ (Tics) ရွိရင္ အေၾကာဆြဲ အေၾကာ႐ႈံ႕တာ ပိုလာႏိုင္ပါတယ္။ ေရရွည္ေသာက္သံုးရင္ တခ်ဳိ႕ကေလးေတြမွာ အရပ္အေမာင္း ထြက္သင့္သေလာက္ မထြက္ဘဲ အရပ္ပုႏိုင္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ေဆးေသာက္ေနစဥ္ကာလမွာ ႏွလံုးခုန္ႏႈန္း၊ ေသြးေပါင္၊ ကိုယ္အေလးခ်ိန္နဲ႔ အရပ္အေမာင္းကို သံုးလတစ္ႀကိမ္ စစ္ေဆးေပးဖို႔ လိုပါတယ္။ ေရာဂါသက္သာလာရင္ စေနေန႔နဲ႔ တနဂၤေႏြေန႔ေတြမွာ ေဆးမတိုက္ပါဘူး။ ေႏြရာသီ ေက်ာင္းပိတ္ရက္မွာ ျပတ္ေတာင္းျပတ္ေတာင္း ေဆးတိုက္တာ ရပ္ထားပါတယ္”
“စိတ္ၾကြေဆးတိုက္ရင္ ဘယ္လို အက်ဳိးေက်းဇူးေတြ ရရွိႏိုင္သလဲ ဆရာ”
“ပီတာမွာ အာ႐ံုစိုက္ႏိုင္မႈ တိုးတက္လာႏိုင္ပါတယ္။ အလြန္အမင္း လႈပ္ရွားမႈ ေလ်ာ့နည္းလာႏိုင္တယ္။ ဒါေၾကာင့္ ပညာေရးနဲ႔ ေပါင္းသင္းဆက္ဆံေရး ပိုမိုေကာင္းမြန္လာႏိုင္ပါတယ္။ အျပဳအမူကုထံုးနဲ႔ စိတ္ကုထံုးေတြမွာ ပိုမိုအက်ဳိးရွိလာႏုိင္ပါတယ္။ ေဆးေၾကာင့္ ေ၀ဒနာရွင္ ၇၀ ရာခုိင္ႏႈန္းမွာ သိသိသာသာ အက်ဳိးရွိေၾကာင္း ေတြ႕ရပါတယ္”
“ေဆးေသာက္လို႔ သက္သာရင္ ဘယ္ေလာက္ၾကာၾကာ သံုးစြဲရမလဲဆရာ”
“ကေလးသူငယ္ အပ်ဳိေဖာ္၊ လူပ်ဳိေဖာ္ ၀င္လာတဲ့ ၿမီးေကာင္ေပါက္အရြယ္မွာ ADHD ေရာဂါလကၡဏာေတြ ေလ်ာ့နည္းၿပီး ေရာဂါအကင္းေသသြားတတ္ပါတယ္။ ၄၀ ရာခိုင္ႏႈန္းေက်ာ္ ရွိပါတယ္။ အဲဒီလို အေျခအေနမ်ဳိး ေရာက္လာရင္ ေဆးေသာက္တာကို ရပ္နားလို႔ရပါတယ္။ ၆၀ ရာခိုင္ႏႈန္းခန္႔ဟာ လူႀကီးဘ၀အထိ အာ႐ံုစိုက္မႈခ်ဳိ႕ယြင္းတဲ့ လကၡဏာေတြ က်န္ရွိေနတတ္ပါတယ္။ အဲဒီလို ေ၀ဒနာရွင္ေတြ အတြက္ေတာ့ သင့္ေတာ္သလို ဆက္လက္ၿပီး ေဆးေသာက္ဖို႔ အႀကံေပးပါတယ္”
“ပီတာရဲ႕ ေရွ႕ေရးကဘယ္လိုရွိပါသလဲဆရာ”
“ADHD ေ၀ဒနာရွင္ ေက်ာင္းသား လူငယ္ ၂၅ ရာခုိင္ႏႈန္းဟာ အခ်ိန္မတိုင္ခင္ ေက်ာင္းထြက္ရတာ ရွိပါတယ္။ တခ်ဳိ႕ကေတာ့ ဆိုးသြမ္းလူငယ္ဘ၀ ေရာက္သြားပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ ၁၀ ရာခိုင္ႏႈန္းကေတာ့ တကၠသိုလ္ဘြဲ႕ရရွိၿပီး ဘ၀မွာ ေအာင္ျမင္မႈရရွိၾကပါတယ္”
See More
ဂနာမၿငိမ္တဲ့ ေက်ာင္းသားလူငယ္ (၁)
ဂနာမၿငိမ္တဲ့ ေက်ာင္းသားလူငယ္ (၂)
(Healthy Life ဂ်ာနယ္မွ စီစဥ္တင္ဆက္သည့္ အပတ္စဥ္ ေသာၾကာေန႔ထုတ္ Healthy Life ဂ်ာနယ္၊ https://www.facebook.com/healthylifejournalmyanmar/ ႏွင့္ www.healthylifejournalmyanmar.com တို႔တြင္ ေဖာ္ျပပါရွိသမွ် က်န္းမာေရးႏွင့္ အလွအပဆိုင္ရာ သတင္းမ်ား၊ သတင္းေဆာင္းပါးမ်ား၊ အေမးအေျဖမ်ား၊ ဘာသာျပန္ေဆာင္းပါးမ်ားကို လြတ္လပ္စြာ မွ်ေ၀ႏိုင္ပါသည္။ သို႔ရာတြင္ မည္သည့္ Facebook စာမ်က္ႏွာ၊ Website မ်ားတြင္မဆိုျပန္လည္ကူးယူေဖာ္ျပျခင္းကို ခြင့္မျပဳပါေၾကာင္း အသိေပး ေၾကညာအပ္ပါသည္။)
