ေဒါက္တာအုန္းေက်ာ္ (စိတ္က်န္းမာေရးဆရာ၀န္ႀကီး – အၿငိမ္းစား)
ျမန္မာႏိုင္ငံမွာ ကေလးသူငယ္ေတြရဲ႕ ကာယ၊ ဥာဏ၊ စာရိတၱ၊ မိတၱနဲ႔ စိတ္ခံစားမႈ ဖြံ႕ၿဖိဳးတိုးတက္ေရးအတြက္ ဘက္စံုေဆာင္ရြက္ေနပါတယ္။ စိတ္ခံစားမႈ ဖြံ႕ၿဖိဳးတိုးတက္တာနဲ႔ပတ္သက္ရင္ စိတ္ဓာတ္ရင့္က်က္ခိုင္မာေရးနဲ႔ စိတ္က်န္းမာေရးေကာင္းမြန္ဖို႔ ရည္ရြယ္ပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ ႏိုင္ငံတိုင္းလိုလိုမွာ စိတ္က်န္းမာေရး အားနည္းခ်ဳိ႕ယြင္းတဲ့ ကေလးသူငယ္ေတြ ရွိပါတယ္။ ဥပမာ- ၾသစေၾတးလ်ႏိုင္ငံမွာ အသက္ ၄ ႏွစ္မွ ၁၇ ႏွစ္အတြင္း ကေလးသူငယ္ေတြထဲမွာ ၁၄ ရာခိုင္ႏႈန္းဟာ စိတ္ေ၀ဒနာတစ္မ်ဳိးမ်ဳိး ခံစားေနရေၾကာင္း ေလ့လာေတြ႕ရွိရပါတယ္။
ကေလးသူငယ္ေတြမွာ စိတ္ေ၀ဒနာျဖစ္ေစတဲ့ အေၾကာင္းရင္းဇစ္ျမစ္ကို အတိအက် မေျပာႏိုင္ပါဘူး။ ဒါေပမဲ့ ကေလးသူငယ္ေတြရဲ႕ စိတ္က်န္းမာေရးကို ခ်ဳိ႕ယြင္းေစတဲ့ အခ်က္အလက္ေတြကို သိရွိထားပါတယ္။ ဒါ့အျပင္ ကေလးသူငယ္ေတြရဲ႕ စိတ္က်န္းမာေရးကို အေထာက္အကူျပဳတဲ့ အခ်က္အလက္ေတြကိုလည္း ေလ့လာေတြ႕ရွိထားပါတယ္။ အခုေဆာင္းပါးမွာ အဆိုပါအခ်က္အလက္ေတြကို ေဆြးေႏြးတင္ျပလိုပါတယ္။
ပင္ကိုယ္စိတ္ေနသေဘာထား
စိတ္ေ၀ဒနာျဖစ္ပြားလာဖို႔ အလားအလာမ်ားတဲ့ ကေလးသူငယ္ရဲ႕ ပင္ကိုယ္စိတ္ေနသေဘာထားေတြကေတာ့ ေပါင္းသင္းဆက္ဆံေရးမွာ အခက္အခဲရွိျခင္း၊ မိမိကိုယ္ကိုယ္ ယံုၾကည္မႈနည္းပါးျခင္း၊ အပ်က္သေဘာကို ဦးစားေပးၿပီး ေတြးေတာဆင္ျခင္တတ္ျခင္းတို႔ ျဖစ္ပါတယ္။ စိတ္ခံစားမႈ သမမွ်တျခင္း၊ အေပါင္းအသင္းဆံ့ျခင္း၊ အျပဳသေဘာကို ဦးစားေပးၿပီး ေတြးေတာဆင္ျခင္တတ္ျခင္း စတဲ့ပင္ကိုစိတ္ေနသေဘာထားရွိရင္ စိတ္က်န္းမာေရးကို အေထာက္အကူျပဳပါတယ္။ ကေလးသူငယ္မွာ ဘယ္လိုပင္ကို စိတ္ေနသေဘာထားမ်ဳိး ရရွိလာႏိုင္သလဲဆိုတာ သူရဲ႕ ဗီဇမ်ဳိးေစ့အာနိသင္နဲ႔ ပတ္၀န္းက်င္လႊမ္းမိုးမႈေပၚမွာ မူတည္ပါတယ္။
မိေထြးပေထြးနဲ႔ ႀကီးျပင္းလာရတဲ့ ကေလးသူငယ္နဲ႔ မိသားစုအတြင္းမွာ အရက္စြဲ ေဆးစြဲသူ၊ စိတ္ေရာဂါရွိသူနဲ႔ ေနထိုင္ရတဲ့ ကေလးသူငယ္ေတြထဲမွာ စိတ္က်န္းမာေရး ခ်ဳိ႕ယြင္းမႈရွိတာကို ပိုမိုေတြ႕ရွိရပါတယ္။
မိသားစုပတ္၀န္းက်င္
ကေလးသူငယ္ေတြရဲ႕ စိတ္က်န္းမာေရးကို ထိခိုက္နစ္နာေစတဲ့ မိသားစုပတ္၀န္းက်င္အေျခအေနေတြကေတာ့-
အိမ္သားအခ်င္းခ်င္း မၾကာခဏ ခိုက္ရန္ျဖစ္ပြားတာ၊ တစ္ဦးနဲ႔တစ္ဦး ညႇင္းပန္းႏွိပ္စက္ အၾကမ္းဖက္တာ၊ အိမ္ေထာင္ပ်က္တာ၊ ကေလးသူငယ္ကို သြန္သင္ဆံုးမတဲ့အခါ အၾကမ္းဖက္ ႐ိုက္ႏွက္တတ္တာ၊ ကေလးသူငယ္ကို ေနရာတိုင္းမွာ အျပစ္တင္ေ၀ဖန္တာ၊ စည္းကမ္းပံုေသမရွိဘဲ အေျပာင္းအလဲမ်ားတာ၊ မိခင္က စည္းကမ္းတစ္မ်ဳိး၊ ဖခင္က စည္းကမ္းတစ္မ်ဳိး ျဖစ္ေနတတ္တာ စတာေတြျဖစ္ပါတယ္။ မိေထြးပေထြးနဲ႔ ႀကီးျပင္းလာရတဲ့ ကေလးသူငယ္နဲ႔ မိသားစုအတြင္းမွာ အရက္စြဲ ေဆးစြဲသူ၊ စိတ္ေရာဂါရွိသူနဲ႔ ေနထိုင္ရတဲ့ ကေလးသူငယ္ေတြထဲမွာ စိတ္က်န္းမာေရး ခ်ဳိ႕ယြင္းမႈရွိတာကို ပိုမိုေတြ႕ရွိရပါတယ္။
ကေလးသူငယ္ စိတ္က်န္းမာေရးေကာင္းမြန္ဖို႔ အေထာက္အကူျပဳတဲ့ မိသားစုပတ္၀န္းက်င္ကေတာ့ မိသားစုအတြင္း တစ္ဦးနဲ႔တစ္ဦး ခ်စ္ခင္ေလးစားမႈရွိတာ၊ အၾကမ္းဖက္ႏွိပ္စက္မႈမရွိတာ၊ ကေလးသူငယ္ လိုက္နာရမယ့္ စည္းကမ္းကို တိတိက်က် သတ္မွတ္ထားတာ၊ ကေလးသူငယ္ နားလည္သေဘာေပါက္ၿပီး စည္းကမ္းလိုက္နာေအာင္ သြန္သင္ဆံုးမတာ၊ နမူနာေကာင္းျပတာ၊ မိသားစုတြင္း အက်င့္သိကၡာနဲ႔ ကိုယ္က်င့္တရားကို တန္ဖိုးထားလိုက္နာတာ စတာေတြျဖစ္ပါတယ္။
ကေလးသူငယ္ႏွင့္ စာသင္ေက်ာင္းပတ္၀န္းက်င္
ကေလးသူငယ္ရဲ႕ စိတ္က်န္းမာေရးကို ထိခိုက္ေစတဲ့ စာသင္ေက်ာင္းအေတြ႕အႀကံဳေတြကေတာ့- ေက်ာင္းစာ မလိုက္ႏိုင္တာ၊ စာေမးပြဲက်တာ၊ သူငယ္ခ်င္းေတြက ပစ္ပယ္တာကို ခံစားရတာ၊ ေက်ာင္းသားအခ်င္းခ်င္း အႏိုင္က်င့္တာကို ခံရတာ၊ ေက်ာင္းနဲ႔ကင္းကြာေနသလို ခံစားရတာ စတာေတြျဖစ္ပါတယ္။
ကေလးသူငယ္ေတြရဲ႕ စိတ္က်န္းမာေရးကိုပံ့ပိုးေပးတဲ့ ေက်ာင္းပတ္၀န္းက်င္ကေတာ့- ဘက္စံုပညာေရးမွာ ေက်ာင္းသားတိုင္း ပါ၀င္လႈပ္ရွားဖို႔ အားေပးတာ၊ ေက်ာင္းပတ္၀န္းက်င္နဲ႔ ရင္းႏွီးလိုစိတ္ရွိေအာင္ ဖန္တီးေပးတာ၊ မိမိေက်ာင္းကို ဂုဏ္ယူလိုစိတ္ရွိေအာင္ ပ်ဳိးေထာင္ေပးတာ၊ ေက်ာင္းသားအခ်င္းခ်င္း ခြဲျခားဆက္ဆံတာနဲ႔ အႏိုင္က်င့္ျခင္းကင္းစင္တဲ့ ေက်ာင္းပတ္၀န္းက်င္ျဖစ္ေစဖို႔ စည္းကမ္းတင္းက်ပ္မႈမရွိတာ စတာေတြျဖစ္ပါတယ္။
ကေလးသူငယ္၏ ဘ၀အေတြ႕အႀကံဳ
အိမ္မွာျဖစ္ေစ၊ စာသင္ေက်ာင္းမွာျဖစ္ေစ စိတ္ထိခိုက္ဖြယ္ရာ အျဖစ္အပ်က္ေတြနဲ႔ မၾကာခဏ ႀကံဳေတြ႕ရတာ၊ ႐ိုက္ႏွက္ညႇင္းပန္းမႈ ခံရတာ၊ မိသားစု၀င္ တစ္ဦးဦး ဒါမွမဟုတ္ မိဘေဆြမ်ဳိးတစ္ဦးဦး ေသဆံုးတဲ့အေတြ႕အႀကံဳကို အႀကိမ္ႀကိမ္ခံစားရတာ၊ မၾကာခဏေက်ာင္းေျပာင္းရၿပီး ေက်ာင္းအသစ္မွာ အဆင္မေျပတာ စတဲ့ ငယ္စဥ္ဘ၀အေတြ႕အႀကံဳေတြက ကေလးသူငယ္ရဲ႕ စိတ္က်န္းမာေရးကို ပ်က္ျပားေစပါတယ္။ ကေလးသူငယ္ဘ၀မွာ ကာမဂုဏ္က်ဴးလြန္တာကို ခံရရင္ စိတ္ေ၀ဒနာ ျဖစ္ပြားလာႏိုင္ပါတယ္။ ေက်ာင္းမွာျဖစ္ျဖစ္၊ မိသားစုထဲမွာျဖစ္ျဖစ္ စည္းကမ္းေဘာင္အတြင္းက အားေပးကူညီမႈရရွိတာ၊ လံုၿခံဳမႈခံစားရတာ၊ လိုအပ္သလို စိတ္ဓာတ္ပံ့ပိုးမႈရရွိတာ စတဲ့ အေတြ႕အႀကံဳေတြရွိရင္ စိတ္က်န္းမာေရးကို အေထာက္အကူျပဳပါတယ္။
ကေလးသူငယ္ႏွင့္ လူမႈပတ္၀န္းက်င္
ကေလးသူငယ္ႀကီးျပင္းလာတဲ့ လူမႈအေဆာက္အအံုထဲမွာ လူမ်ဳိးေရးခြဲျခားမႈရွိတာ၊ ဘာသာေရးခြဲျခားမႈရွိတာ၊ လူေနမႈအဆင့္အတန္းေပၚမူတည္ၿပီး ခြဲျခားဆက္ဆံမႈရွိတာ၊ တည္ၿငိမ္ေအးခ်မ္းသာယာမႈမရွိတာ၊ ခိုင္မာတဲ့ ယဥ္ေက်းမႈဓေလ့ထံုးတမ္းမရွိတာ စတဲ့ အေျခအေနေတြ လႊမ္းမိုးေနရင္ ကေလးသူငယ္ရဲ႕ စိတ္က်န္းမာေရးကို ထိခိုက္လာႏိုင္ပါတယ္။ ကေလးသူငယ္ ႀကီးျပင္းလာရတဲ့ လူမႈအေဆာက္အအံုမွာ စီးပြားေရးဖြံ႕ၿဖိဳးၿပီး ႏိုင္ငံေအးခ်မ္း သာယာမႈရွိရင္၊ တစ္ဦးနဲ႔တစ္ဦး ကူညီ႐ိုင္းပင္းမႈရွိရင္၊ ယဥ္ေက်းမႈဓေလ့ထံုးစံကို လူတိုင္းက ဂုဏ္ယူလိုက္နာမႈအားသန္ရင္ ကေလးသူငယ္ရဲ႕ စိတ္က်န္းမာေရးကို အေထာက္အကူျပဳပါတယ္။
ကေလးသူငယ္၏ ခႏၶာကိုယ္က်န္းမာေရး
ကိုယ္အဂၤါခ်ဳိ႕ယြင္းတာ၊ ခႏၶာကိုယ္သန္စြမ္းမႈမရွိတာ၊ မၾကာခဏ ေနထိုင္မေကာင္းျဖစ္တာ၊ နာတာရွည္ေရာဂါတစ္ခုခု ခံစားရတာ စတဲ့ ခႏၶာကိုယ္က်န္းမာေရး ခ်ဳိ႕တဲ့မႈေတြက ကေလးသူငယ္ရဲ႕ စိတ္က်န္းမာေရးကို ထိခိုက္ေစႏိုင္ပါတယ္။ ခႏၶာကိုယ္က်န္းမာေရးေကာင္းမြန္ရင္ ကေလးသူငယ္ရဲ႕ စိတ္ဓာတ္ဖြံ႕ၿဖိဳးသန္မာမႈကို အေထာက္အကူျပဳပါတယ္။
စိတ္ေ၀ဒနာကို အခ်က္ျပသည့္ လကၡဏာမ်ား
အထက္မွာေဖာ္ျပခဲ့တဲ့ အေၾကာင္းရင္းအမ်ဳိးမ်ဳိး စုေပါင္းၿပီး အက်ဳိးသက္ေရာက္လာရင္ ကေလးသူငယ္ေတြမွာ စိတ္ေ၀ဒနာ ျဖစ္ေပၚလာႏိုင္ပါတယ္။
စိတ္ေ၀ဒနာျဖစ္ရင္ ေပၚေပါက္လာတတ္တဲ့ အခ်က္ျပလကၡဏာေတြ ရွိပါတယ္။ အဲဒါေတြကေတာ့-
အိပ္ေရးပ်က္တာ၊ အိပ္စက္ပံု မူမမွန္တာ၊ စားေသာက္ပံု မူမမွန္တာ၊ ကေလးႀကီးက အသက္ငယ္ငယ္အရြယ္ ကေလးလိုျပဳမူေျပာဆိုလာတာ၊ ငယ္စဥ္က အေလ့အထေတြ ျပန္လည္ေပၚေပါက္လာတာ(ဥပမာ- ညဘက္မွာ အိပ္ရာထဲ ဆီးသြားတာ)၊ အေပါင္းအသင္းသူငယ္ခ်င္းေတြကို ေရွာင္ၾကဥ္တာ၊ တစ္ဦးတည္းေနထိုင္လုိတာ၊ မစိုးရိမ္သင့္တာကို စိုးရိမ္တတ္လာတာ၊ မေၾကာက္သင့္တာကို ေၾကာက္စိတ္၀င္လာတာ၊ ေခါင္းကိုက္တယ္၊ ဗိုက္နာတယ္ စသျဖင့္ ႐ုပ္ပိုင္းဆိုင္ရာလကၡဏာေတြကို မၾကာခဏ ညည္းတြားတတ္တာ၊ အေၾကာင္းမဲ့ စိတ္မၾကည္မသာျဖစ္တာ၊ အေၾကာင္းမဲ့ အလိုမက်ျဖစ္တာ၊ အေၾကာင္းမဲ့ ေျခလက္ဂနာမၿငိမ္ျဖစ္တာ၊ အေၾကာင္းမဲ့ လႈပ္ရွားမႈမ်ားလြန္းတာ၊ အာ႐ံုမစိုက္ႏိုင္တာ၊ လူႀကီးေျပာစကားကို မၾကာခဏျငင္းဆန္တာ၊ ကလန္ကဆန္ ျပဳမူေျပာဆိုတတ္တာ၊ အေၾကာင္းမဲ့ စိတ္တိုလိုတာ၊ အေၾကာင္းမဲ့ အၾကမ္းဖက္တာ၊ မိမိကိုယ္ကိုယ္ အႏၲရာယ္ျပဳလိုစိတ္ရွိတယ္လို႔ ေျပာဆိုတတ္တာ စတာေတြျဖစ္ပါတယ္။
အဲဒီလို လကၡဏာေတြကို “ေနရာတိုင္းမွာ အၿမဲလိုလို ၾကာရွည္စြာ”ေတြ႕ရွိေနရရင္ စိတ္ေ၀ဒနာတစ္မ်ဳိးမ်ဳိး ခံစားေနရတာ ရွိ၊ မရွိ ေက်ာင္းသားလူငယ္ကို စမ္းသပ္စစ္ေဆးၾကည့္သင့္ပါတယ္။ ေနာင္လာမယ့္အပတ္ေတြမွာ ေက်ာင္းသားအရြယ္ကေလးလူငယ္ႏွင့္ စိတ္က်န္းမာေရး ျပႆနာေတြကို ဆက္လက္ေဖာ္ျပပါမယ္။
(Healthy Life ဂ်ာနယ္မွ စီစဥ္တင္ဆက္သည့္ အပတ္စဥ္ ေသာၾကာေန႔ထုတ္ Healthy Life ဂ်ာနယ္၊ https://www.facebook.com/healthylifejournalmyanmar/ ႏွင့္ www.healthylifejournalmyanmar.com တို႔တြင္ ေဖာ္ျပပါရွိသမွ် က်န္းမာေရးႏွင့္ အလွအပဆိုင္ရာ သတင္းမ်ား၊ သတင္းေဆာင္းပါးမ်ား၊ အေမးအေျဖမ်ား၊ ဘာသာျပန္ေဆာင္းပါးမ်ားကို လြတ္လပ္စြာ မွ်ေ၀ႏိုင္ပါသည္။ သို႔ရာတြင္ မည္သည့္ Facebook စာမ်က္ႏွာ၊ Website မ်ားတြင္မဆိုျပန္လည္ကူးယူေဖာ္ျပျခင္းကို ခြင့္မျပဳပါေၾကာင္း အသိေပး ေၾကညာအပ္ပါသည္။)
