ေဒါက္တာဦးေဇာ္စိန္လြင္(ေဆး႐ံုအုပ္ႀကီး-ၿငိမ္း) စိတ္က်န္းမာေရးအထူးကု ဆရာ၀န္ႀကီး
နီလာရဲ႕ သူငယ္ခ်င္းျမသက္က အလုပ္မွာ တမႈိင္မႈိင္ တေတြေတြ ျဖစ္ေနတာ ရက္အေတာ္ၾကာပါၿပီ။ တစ္ခါတစ္ခါ ” စိတ္ညစ္တယ္ဟာ၊ ကိုယ့္ကိုယ္ ကိုယ္ေတာင္ သတ္ေသပစ္ခ်င္တယ္ “ ဆိုၿပီး သူ႔ႏႈတ္ကေန လႊတ္ခနဲ ထြက္လာတတ္တယ္။
” နင္ ဘာျဖစ္ေနတာလဲ၊ ငါ ဘာကူညီရမလဲ ” လို႔ နီလာက ေမးလိုက္တိုင္း ျမသက္က ” ဘာမွ မ ဟုတ္ပါဘူး “ ဆိုၿပီး ၿငိမ္သြားတတ္တယ္။ ဒါေပမဲ့ ျမသက္ ပံုမွန္မဟုတ္ဘူးဆိုတာ နီလာသိပါတယ္။ အရင္က အလုပ္ထဲမွာ ေပ်ာ္ရႊင္တက္ၾကြကေနတဲ့ ျမသက္ဟာ အခုဆို အလုပ္မွာ စိတ္မပါလက္မပါ လုပ္ေနတတ္သလို နီလာတို႔ေတြ အျပင္ထြက္ မုန္႔စားလည္း မလိုက္၊ အလုပ္နားခ်ိန္ဆိုရင္ လူသြားလူလာနည္းတဲ့ ေနရာမွာ တစ္ေယာက္တည္း နားၾကပ္တပ္ၿပီး သီခ်င္းနားေထာင္ေနတတ္တယ္၊ တစ္ခါတေလ မ်က္ရည္၀ဲခ်င္၀ဲေနတတ္တယ္။ ျမသက္ဒီလို ျဖစ္ေနတာ ဘာေၾကာင့္လဲဆိုတာ နီလာ သိခ်င္ပါတယ္၊ ဘာျဖစ္လို႔လဲဆိုေတာ့ ျမသက္ကို ကူညီႏိုင္တာရွိရင္ ကူညီခ်င္လို႔ပါ . . ၿပီးေတာ့ ျမသက္ ကိုယ့္ကိုယ္ကိုယ္ သတ္ေသသြားမွာကို နီလာ အရမ္းစိုးရိမ္လို႔ပါ. . ။
– – –
စိတ္ဓာတ္က်ၿပီး သတ္ေသခ်င္တယ္ဆိုတဲ့ သူ ငယ္ခ်င္းကို နီလာ့လို ကူညီခ်င္သူေတြ ထိထိေရာက္ေရာက္ကူညီႏိုင္ဖို႔ နည္းလမ္းေကာင္းေတြရွိပါတယ္။
စိတ္ဓာတ္က်တယ္ဆိုတာ . . .
စိတ္ဓာတ္က်တယ္ဆိုတာ လကၡဏာ တစ္ခုတည္းနဲ႔ေတာ့ ေရာဂါဆိုၿပီး သတ္မွတ္ဖို႔ ခက္ပါတယ္။ စိတ္ဓာတ္က်တယ္ဆိုတဲ့ Depression မွာ အေျခအ ေနသံုးမ်ဳိးရွိပါတယ္။
(၁) ေလာကဓံ ဖိစီးမႈေတြ (ဥပမာ လူမႈေရး၊ က်န္းမာေရး၊ စီးပြားေရး၊ ပညာေရး) အဲဒါေတြ ဖိစီးမႈမ်ားလို႔ရွိရင္ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္ေတြ ႐ုတ္တရက္ ကုန္ဆံုး သြားရာက စိတ္ဓာတ္က်တာပါ၊
(၂) ပင္ကိုဗီဇကို ကထစ္ခနဲရွိရင္ အထိမခံ ေရႊပန္းကန္လို ျဖစ္ေနေတာ့ ဘာေလးပဲျဖစ္ျဖစ္ စိတ္ ဓာတ္က်လြယ္တာ၊ အေၾကာင္းတစ္ခုခု ႀကံဳတာနဲ႔ စိတ္ဓာတ္က်တာ၊ ဒါက ကိုယ္ရည္ကိုယ္ေသြးနဲ႔ ဆိုင္တဲ့ စိတ္ဓာတ္က်တာျဖစ္ပါတယ္၊
(၃) စိတ္က်န္းမာေရးနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး စိတ္ဓာတ္က်ေရာဂါလို ခံစားရတာေၾကာင့္ စိတ္ဓာတ္က်တာျဖစ္ပါတယ္။
ဒီအေျခအေနသံုးမ်ဳိးမွာ တကယ္စိတ္ဓာတ္က်ၿပီး ကိုယ့္ကိုယ္ကိုယ္ သတ္ေသတဲ့အထိ ျဖစ္တာက စိတ္ဓာတ္က်ေရာဂါ (Pathological Depression) ေၾကာင့္ စိတ္ဓာတ္က်သူေတြမွာ အျဖစ္မ်ားပါတယ္။
အေမရိကန္ႏိုင္ငံမွာ သုေတသနျပဳခ်က္အရ ျပည္သူလူထုအတြင္းမွာ ကိုယ့္ကိုယ္ကိုယ္ ေသေၾကာင္းႀကံစည္မႈ စိတ္ကူးေတြ ဘယ္ေလာက္ရွိသလဲဆိုတာ ေလ့လာလိုက္ေတာ့ လူ၁၀ေယာက္မွာ တစ္ေယာက္က ဘ၀တစ္သက္တာမွာ တစ္ႀကိမ္တစ္ခါ ေလာက္ေတာ့ စိတ္ကူးထဲမွာ သတ္ေသဖို႔ႀကံဖူးတယ္လို႔ အံ့ၾသဖြယ္ရာ ေတြ႕ရွိခဲ့ရပါတယ္။ ႀကံစည္တယ္ဆိုတဲ့ အဆင့္ကိုေတာ့ လူအမ်ားၾကံဖူးေပမယ့္ ဒီလိုၾကံစည္တာ တစ္ခုတည္းနဲ႔ ေရာဂါဆိုတာ မဟုတ္ဘူးလို႔ ေျပာခ်င္တာ ျဖစ္ပါတယ္။
ကိုယ့္ကိုယ္ကိုယ္ ေသေၾကာင္း ႀကံစည္တယ္ဆိုတာ စိတ္ဓာတ္က်ေရာဂါရဲ႕ လကၡဏာတစ္ခုဟုတ္ေပမယ့္ သာမန္လူေတြမွာလည္း ဒီလိုအခက္အခဲႀကံဳတဲ့အခါ ဒီလို စိတ္ကူးမ်ဳိး ရွိတတ္ၾကပါတယ္။ ဒါ ေၾကာင့္ စိတ္ဓာတ္က်တယ္၊ ေသခ်င္တယ္ဆိုတိုင္း ေရာဂါလို႔ အမည္တပ္စရာမလိုဘဲျဖစ္တဲ့ အေၾကာင္းကို ေသခ်ာ ေလ့လာေ၀ဖန္ၿပီးေတာ့မွ ကုထံုးေတြကို ေပးသင့္ပါတယ္။
ကုထံုးတစ္ခုထဲမွာ ပါတာက ႏွစ္သိမ့္ေဆြးေႏြးျခင္း၊ အႀကံေပးျခင္း၊ ကူညီျခင္း (Counselling) ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီလို ႏွစ္သိမ့္ေဆြးေႏြး အႀကံေပးကူညီလိုက္တာက စိတ္ဓာတ္က်ေရာဂါလကၡဏာ အ ေတာ္မ်ားမ်ားကို သက္သာေအာင္ ကူညီေပးႏိုင္ပါတယ္။ ေသေၾကာင္းႀကံစည္မႈအားလံုးကလည္း ဒီလို ႏွစ္သိမ့္ေဆြးေႏြး ကူညီေပးလိုက္တာ ေၾကာင့္ ႀကံစည္မႈေတြ လြတ္ေျမာက္ၿပီး အသက္ကယ္တင္ႏိုင္ပါ တယ္။ ဒါေၾကာင့္ ႏိုင္ငံျခားမွာဆိုရင္ မီးသတ္သမား၊ ျပည္သူ႔ရဲ၊ က်န္းမာေရး၀န္ထမ္း၊ ေစတနာ့၀န္ထမ္း စတာေတြကို ႏွစ္သိမ့္ေဆြးေႏြး အႀကံေပးကူညီတဲ့ ပညာေသခ်ာကြၽမ္းက်င္ေအာင္ ေလ့က်င့္ေပးထားပါတယ္။ ၿပီးေတာ့ အေတြ႕အႀကံဳေတြလည္း အမ်ားႀကီး ေပးထားတဲ့အတြက္ ေသေၾကာင္းႀကံစည္ျခင္း Hot-line Service ေတြနဲ႔ ကူညီပံ့ပိုးေပးၾကပါတယ္။
ဘယ္လို ႏွစ္သိမ့္ေဆြးေႏြးအႀကံေပးမလဲ . . .
ပထမအဆင့္ – အေရးႀကီးဆံုးအခ်က္က ေကာင္းစြာ နားေထာင္ေပးရပါမယ္ (Good Listening)
သဘာ၀ဖန္တီးမႈကိုက နားေထာင္ဖို႔ နားႏွစ္ဖက္ ရွိတယ္၊ ေျပာဖို႔ ပါးစပ္က တစ္ေပါက္ပဲ ရွိတယ္၊ ဒါေပမဲ့ ေလ့လာမႈ သက္တမ္းအရ လူေတြရဲ႕ ဘ၀မွာ ကိုယ္နားေထာင္တာထက္ ေျပာခ်င္တာက ပိုမ်ား ေနတယ္ဆိုတာ ေတြ႕ရပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ စိတ္ဓာတ္က်ေနတဲ့ သူငယ္ခ်င္းကို အကူအညီေပးခ်င္တဲ့သူ၊ ႏွစ္သိမ့္ေပးခ်င္တဲ့ သူအတြက္ ပထမဆံုး လိုအပ္တဲ့ အရည္အခ်င္းက ေကာင္းစြာ နားေထာင္တတ္တဲ့ အေလ့အက်င့္ လိုပါတယ္။
နားေထာင္တဲ့အခါမွာ ေက်ာက္ဆင္းတုလို နား ေထာင္ေနရမွာ မဟုတ္ပါဘူး၊ ေျပာတဲ့ သူရဲ႕ စကားကို စိတ္၀င္စားရမယ္၊ ေျပာတဲ့သူကို မ်က္လံုးခ်င္းဆိုင္ၿပီး ေစ့ေစ့ၾကည့္ရင္း စိတ္ပါလက္ပါ နားေထာင္ရမယ္၊ ေျပာတဲ့အေၾကာင္းကို ေသေသခ်ာခ်ာ နား ေထာင္ၿပီး မရွင္းလင္းတာရွိရင္ ျဖည့္စြက္ေမးတတ္ရမယ္၊ အေၾကာင္းအရာထဲမွာ ႏႈတ္နဲ႔ တံု႔ျပန္ဖို႔တင္မကဘဲ ကိုယ္အမူအရာ၊ ဟန္အမူအရာကလည္း ေျပာ ေနတဲ့ အေၾကာင္းေတြကို အသိအမွတ္ျပဳတဲ့ လကၡဏာျပရပါမယ္၊ ေနာက္တစ္ခုက တစ္ခါတေလ ေႏြးေထြးမႈ ေပးရပါမယ္၊
မရွင္းလင္းတဲ့ အေၾကာင္းေတြကို သူ႔ရင္ထဲက ဆက္ၿပီး ထုတ္ေဖာ္ ေျပာၾကားခ်င္လာေအာင္ ဖြင့္ေပးရပါမယ္၊ အခန္းတစ္ခုကို ေသာ့တံနဲ႔ ဖြင့္သလို သူ႔ရင္ထဲက အေၾကာင္းအရာေတြကို ဟင္းလင္းျပင္ျဖစ္ေအာင္ ဖြင့္ေပးရပါမယ္၊ အဲဒီလို နားေထာင္တတ္သူရဲ႕ အရည္အခ်င္းေတြနဲ႔ ျပည့္စံုဖို႔ အေရးႀကီးပါတယ္။
ကိုယ္ေရာ စိတ္ပါ ေႏြးေႏြးေထြးေထြး၊ ဖက္လွဲတကင္း စိတ္၀င္စားတဲ့ အမူအရာအျပည့္နဲ႔ နားေထာင္တတ္ဖို႔ လိုပါတယ္။
ဒုတိယအဆင့္ – နားလည္ေၾကာင္း ျပန္ေျပာရပါ မယ္
နားေထာင္ၿပီးၿပီဆိုတာနဲ႔ သူ႔ကို နားလည္ေၾကာင္း ျပန္ေျပာရပါမယ္၊ သူ႔ရင္ထဲက အေၾကာင္းအရာေတြ ကို ျပန္ေျပာၿပီး ဒါေတြက ျဖစ္တတ္တဲ့ သဘာ၀ေတြ ပါဆိုတာကိုႏွိ မ့္သိမ့္ေပးရပါမယ္။ အဲဒီအခါမွာ ကိုယ္ရဲ႕ တံု႔ျပန္မႈက ေ၀ဖန္အႀကံျပဳခ်က္မပါတဲ့Neutral Response ျဖစ္ရပါမယ္၊ တခ်ဳိ႕သူေတြက နားေထာင္ၿပီးတဲ့အခါ ဆရာတတ္၀င္လုပ္ၾကပါတယ္။ ဘယ္လို လုပ္လိုက္ပါလား၊ ႐ံုးတိုင္လိုက္ပါလား၊ ရဲ တိုင္လိုက္ပါလား၊ ဘယ္သူ႔ကို ဘယ္လို ျပန္ေျပာလိုက္ပါလား စသျဖင့္ ေျပာတာက ကူညီအားေပးသူရဲ႕ အရည္အခ်င္း မဟုတ္ပါဘူး။ ဆရာလုပ္တဲ့သူ၊ ေ၀ဖန္တဲ့သူရဲ႕ အရည္အခ်င္းပဲ ျဖစ္ပါတယ္။
ျဖစ္စဥ္တစ္ခုလံုး နားေထာင္ၿပီး သူ႔ကို အျပဳသ ေဘာေဆာင္တဲ့ မွတ္ခ်က္၊ အဆိုးျမင္ မွတ္ခ်က္ ဘာကိုမွမေပးရပါဘူး၊ မွားတယ္၊ မွန္တယ္ဆိုတာ ကာကယံရွင္ သူ႔ဘာသာ နားလည္သေဘာေပါက္သြားေအာင္ ျဖည့္ဆည္းကူညီေပးရပါမယ္။ ဆရာတို႔က ” ဒါ ဒီလိုလုပ္ . . ဟိုဟာ ဟိုလိုလုပ္ ” ဆိုတာမ်ဳိး အမိန္႔ေပးတဲ့ အႀကံျပဳခ်က္ေတြ လံုး၀ မလုပ္ရပါဘူး။
ဒါေပမဲ့ အေၾကာင္းအရာတစ္ခုေပၚ မူတည္ၿပီး ဒါဆိုရင္ ဒီလိုမျဖစ္ႏိုင္ဘူးလား၊ ဟိုဟာဆိုရင္ ဟိုလို မျဖစ္ႏိုင္ဘူးလားလို႔ ေျပာရင္း သူ႔ထင္ျမင္ခ်က္ဟာ တျခားဟာေတြလည္း ရွိပါတယ္ဆိုတာ ျဖည့္ဆည္း ေတြးတတ္ေအာင္ အႀကံေပးသင့္ပါတယ္။ ၁နဲ႔ ၁ ေပါင္းရင္ ၂ ဆိုေပမယ့္ ၁ Plus ေကာ မျဖစ္ႏိုင္ဘူး လား၊ ၃ Minus ေကာ မျဖစ္ႏိုင္ဘူးလားဆိုတဲ့ ျဖစ္ႏုိင္စရာေလးေတြ ေရြးခ်ယ္တတ္ေအာင္ Options ေလးေတြေပးရပါမယ္။
လူ႔သဘာ၀က တစ္ခုခုကို စြဲၿပီးၿပီဆိုရင္ ခ်ိတ္တယ္၊ ခ်ိတ္ၿပီးၿပီဆိုရင္ ၿမဲတယ္၊ ၿမဲၿပီးၿပီဆိုရင္ ဇြတ္လုပ္တတ္ပါတယ္။ ဒါကို မခ်ိတ္ခင္မွာ တျခားဟာေတြလည္း ရွိပါတယ္ဆိုတာ စကားေျပာရင္း ႏွစ္သိမ့္ ေဆြးေႏြး အႀကံျပဳေပးရပါမယ္။
တတိယအဆင့္ – မွန္ကန္တဲ့ လမ္းေၾကာင္းေရာက္ေအာင္ ဘယ္လို ထုတ္ေဖာ္မလဲ
မွန္ကန္တဲ့ လမ္းေၾကာင္းကို ဘယ္လိုထုတ္ေဖာ္မလဲဆိုေတာ့ ဒါေတြက ေယဘုယ်အားျဖင့္ ျဖစ္တတ္တဲ့ သဘာ၀ပါဆိုတာ သိေအာင္ ေျပာရမယ္။ သူတစ္ေယာက္တည္းက်မွ ကြက္ၿပီး ျဖစ္တယ္ဆိုရင္ ကိုယ့္ကိုယ္ကိုယ္အျပစ္ရွိတဲ့ ခံစားခ်က္((Guilt fee-ling) ၀င္တတ္ပါတယ္။ အမ်ားလည္း ျဖစ္ေနတာပဲ ဆိုရင္ စိတ္က သက္သာသြားတတ္ပါတယ္။ ဒါကို သိေအာင္ အမ်ားေတာင္ ျဖစ္တတ္တဲ့ သဘာ၀ရွိတယ္ဆိုတာ အေၾကာင္းအက်ဳိး ဆက္စပ္ၿပီး ေတြးတတ္ေအာင္ သူ႔ကို ႏွစ္သိမ့္ေပးရပါမယ္။
သူ႔ဘာသာ လမ္းေၾကာင္းကို မွန္မွန္ကန္ကန္ ေရြးတတ္ေအာင္ ပံ့ပိုးေပးရပါမယ္။ ဇြတ္မတြန္းရပါ ဘူး။ ဗုဒၶဘာသာ၀င္ေတြ အမ်ားဆံုးသိတဲ့ ဇာတ္လမ္းတစ္ခုကို ေျပာမယ္ဆိုရင္ ကိသာေဂါတမီဟာ သူ႔တစ္ဦးတည္းေသာ သားေလး ေသသြားတဲ့အခါ ဒါကိုသူလက္မခံႏိုင္ဘူး၊ လက္မခံႏိုင္တဲ့အခါ သူဟာ ေနာက္ဆံုး စိတ္ေရာဂါလကၡဏာအသြင္အျပင္ေတြနဲ႔ တစ္ခါတည္း ေပါက္ကြဲၿပီး ကေလးကို ကယ္ေပးပါ၊ ကယ္ေပးပါဆိုတဲ့ ေဖာက္ျပန္မႈေတြျဖစ္ခဲ့တယ္။ ေနာက္ဆံုး ဗုဒၶျမတ္စြာဘုရားရွင္ဆီ ေရာက္သြားခဲ့တယ္၊ ဒီအခ်ိန္မွာ ” ေသတာ ဘာဆန္းလို႔လဲ ” ဆိုၿပီး ေျပာလိုက္ရင္ သူတရားရမွာမဟုတ္ပါဘူး။ ျမတ္စြာဘုရားက အေကာင္းဆံုး စိတ္ပိုင္းဆိုင္ရာ ပံ့ပိုးတဲ့ ကုထံုး (Psychotherapy)ေပးခဲ့ပါတယ္။ ” ကဲ . . ရွင္ေအာင္လုပ္ေပးမယ္၊ မုန္ညင္းေစ့ လက္တစ္ဆုပ္စာကို မေသတဲ့ အိမ္ခုနစ္အိမ္ကယူခဲ့” ဆိုေတာ့ ကိသာေဂါတမီမွာ ယံုၾကည္မႈ (Trust) ရသြားတယ္၊ အေျဖမွန္ကိုလိုက္ရွာတယ္၊ ေနာက္ဆံုးမွာ ေသျခင္း တရားဟာ မဆန္းဘူးဆိုတဲ့ အေျဖမွန္ကို သူ႔ဘာသာ သိသြားပါတယ္။ ဒီလိုပါပဲ . . ဆရာတို႔ရဲ႕ ႏွစ္သိမ့္ ေဆြးေႏြးအႀကံေပးတဲ့ ဦးတည္ခ်က္က အမွန္တရားကို ကာယကံရွင္ကိုယ္တိုင္က အေကာင္းဆံုး ေရြးခ်ယ္ႏိုင္ေအာင္ ေဘးက ပံ့ပိုးေပးတာပဲျဖစ္ပါတယ္။
