ေဒါက္တာဦးအုန္းေက်ာ္(စိတ္က်န္းမာေရးဆရာ၀န္ႀကီး)
ဆရာ . . ကြၽန္ေတာ္အခုတေလာ ကားက်ပ္၊ ကားပိတ္တဲ့ ဒဏ္ကို မခံစားႏိုင္ဘူး ျဖစ္ေနပါတယ္။ ကားေမာင္းရင္း ကားေတြ ပိတ္ၿပီး ေရွ႕တိုးလို႔မရ၊ ေနာက္ေၾကာင္းျပန္လွည့္လို႔ မရျဖစ္ေနရင္ ကြၽန္ေတာ့္ စိတ္ေတြ ဖိစီးေနတယ္၊ မြန္းက်ပ္ၿပီး အသက္႐ွဴမ၀သလို ျဖစ္ေနတယ္ ဆရာ၊ တစ္ခါတေလ ေရွ႕က ကားေတြကို ျဖစ္ခ်င္ရာျဖစ္ တိုးတိုက္ၿပီး ေမာင္းထြက္သြား လိုက္ခ်င္တာ . . စိတ္ကို မနည္းခ်ဳပ္တည္းထားရပါတယ္။ ဒီၾကားထဲ လမ္းေျပာင္းျပန္ေမာင္းတဲ့ ကားေတြ၊ ယာဥ္စည္းကမ္းမသိဘဲ ေမာင္းခ်င္သလို ေမာင္းတဲ့ ကားေတြ ေတြ႕ေတာ့လည္း စိတ္႐ႈပ္ရျပန္ေရာ . . အဲဒါ ကြၽန္ေတာ့္စိတ္ကို ဘယ္လိုထိန္းခ်ဳပ္သင့္ပါသလဲ ဆရာ။
ဦးထြန္းၿမိဳင္၊ လွည္းတန္း။
ေျဖ။ ။ ကားက်ပ္ကားပိတ္တဲ့ အေတြ႕အႀကံဳကို ေန႔စဥ္ ရင္ဆိုင္ေနရရင္ ေသြးတိုးေရာဂါ၊ ႏွလံုးေရာဂါ၊ စိုးရိမ္ေၾကာင့္ၾကလြန္ကဲေရာဂါနဲ႔ စိတ္က်ေရာဂါေတြ ျဖစ္ပြားဖို႔ အလားအလာမ်ားေၾကာင္း ေတြ႕ရွိရပါတယ္။ အဲဒါကေတာ့ ေရရွည္မွာ ျဖစ္ေပၚလာႏိုင္တဲ့ ဆိုးက်ဳိးေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ လတ္တေလာ ျဖစ္တတ္တဲ့ စိတ္တုန္႔ျပန္ေျပာင္းလဲမႈကိုလည္း ေတြ႕ရွိႏိုင္ပါတယ္။
ကားက်ပ္ကားပိတ္အေျခအေနေၾကာင့္ ျဖစ္ေပၚတတ္သည့္ စိတ္ေ၀ဒနာ
(က) ကားက်ပ္ကားပိတ္တဲ့ အေျခအေနမွာ စိတ္ကို အေႏွာင့္အယွက္ျဖစ္ေစတဲ့ ကားသံ၊ ဟြန္းတီးသံ၊ လူသံေတြကို ၾကားေနရပါတယ္။ ကားအင္ဂ်င္က ထြက္ရွိလာတဲ့ ကာဗြန္မိုေအာက္ဆိုက္ဓာတ္၊ ဆာလဖာဒိုင္ ေအာက္ဆိုက္ဓာတ္၊ ႏိုက္ထ႐ိုဂ်င္ေအာက္ဆိုက္ ဓာတ္ေတြကို ႐ွဴ႐ႈိက္ေနရပါတယ္။ ဦးေႏွာက္ထဲမွာ ေအာက္ဆီဂ်င္ဓာတ္ရယူမႈ နည္းပါးလာၿပီး ဓာတ္ ေငြ႕ေတြရဲ႕ ဒဏ္ကို ခံရပါတယ္။
ဒါေၾကာင့္ အာ႐ံုစူးစိုက္ႏိုင္စြမ္း ခ်ဳိ႕ယြင္းလာတယ္၊ စိတ္တိုလာတယ္၊ သည္းခံခ်င္စိတ္ ေလ်ာ့နည္းလာတယ္၊ ေတြးေတာဆင္ျခင္ဆံုးျဖတ္ႏိုင္မႈ အားနည္းလာတယ္၊ သာမန္အေျခအေနမ်ဳိးမွာ ျပဳမူေလ့မရွိတာမ်ဳိးကို ျပဳမူလုပ္ေဆာင္လာတတ္တယ္။ ဥပမာ တဇြတ္ထိုး ၾကား၀င္ျဖတ္ေမာင္းတာ၊ တျခားကားေပၚက လူကို ရန္ေထာင္တာတို႔ ျဖစ္ပါတယ္။ ကားေပၚက ဆင္းၿပီး ကိုယ္ထိလက္ေရာက္ အၾကမ္းဖက္တဲ့အထိ ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ အဲဒီလို အျပဳအမူကို “ ကားလမ္းေပၚမွာ ေဒါသေပါက္ကြဲျခင္း” ( Road Rage )လို႔ ေခၚဆိုၾကပါတယ္။
(ခ) ကားက်ပ္ကားပိတ္တဲ့ အေျခအေနနဲ႔ ႀကံဳေတြ႕ေနရရင္ အလုပ္ေနာက္က်မွာ ပူပင္တာ၊ ဓာတ္ဆီဖိုး ကုန္မွာ/ ကားပ်က္သြားမွာ စိုးရိမ္တာေတြ စိတ္ထဲေပၚလာတတ္ပါတယ္။ စိတ္ဖိစီးမႈေဟာ္မုန္းေတြျဖစ္တဲ့ “ ေကာ္တီေစာဓာတ္”(Cortisol)နဲ႔ “ အက္ဒရီ နယ္လင္ဓာတ္” ( Adrenalin) ေတြ ပိုမိုထြက္ရွိလာတယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။
ဒါေၾကာင့္ “ ကားက်ပ္ကားပိတ္ စိတ္ဖိစီးမႈေ၀ဒနာ” (Traffic Stress Syndrome) လကၡဏာေတြ ေပၚေပါက္လာႏုိင္ပါတယ္။ လကၡဏာေတြကေတာ့ ေၾကာက္ရံြ႕တုန္လႈပ္သလို ခံစားရတာ၊ ေခြၽးေစးျပန္တာ၊ ႏွလံုးခုန္ႏႈန္းျမန္တာ၊ ေခါင္းကိုက္တာ၊ ပ်ဳိ႕အန္ခ်င္စိတ္ရွိတာ၊ ဒီေနရာက ထြက္ေပါက္ရွာၿပီး ေမာင္းထြက္သြားလိုတာ စတာေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ “ ကားက်ပ္ကားပိတ္ စိတ္ဖိစီးမႈေ၀ဒနာ”ဟာ ေဆး ပညာမွာ တရား၀င္ အသိအမွတ္ျပဳထားတဲ့ ေရာဂါေတာ့ မဟုတ္ပါဘူး။ အဲဒီလို ျဖစ္ႏိုင္တယ္ဆိုတာ ေတာ့ လက္ခံပါတယ္။
ကားက်ပ္ကားပိတ္အေျခအေနကို ရင္ဆိုင္ရလွ်င္
ကားက်ပ္ကားပိတ္အေျခအေနထဲ ေရာက္ေနရင္ အထက္မွာ ေဖာ္ျပခဲ့တဲ့ စိတ္ဖိစီးမႈလကၡဏာေတြ သက္သာေစဖို႔ ဘာေတြျပဳမူလုပ္ေဆာင္သင့္သလဲ။
(က) ႀကိဳတင္ အသိေပးထားပါ
အလုပ္ေနာက္က်မွာ၊ အိမ္ျပန္ေနာက္က်မွာအတြက္ စိုးရိမ္ပူပန္ေနတာကို သက္သာေစဖို႔ ကားရပ္ထားခ်ိန္မွာ သက္ဆိုင္သူေတြကို မိုဘိုင္းဖုန္းနဲ႔ အေၾကာင္းၾကားထားႏုိင္ပါတယ္။
(မွတ္ခ်က္။ ။ ကားေမာင္းေနစဥ္ မိုဘိုင္းဖုန္းေျပာတဲ့ အေလ့အထကိုေတာ့ အားမေပးသင့္ပါ။)
(ခ) အေျခအေနကို ျပန္လည္သံုးသပ္ပါ
ကားက်ပ္ကားပိတ္ေနလို႔ အလုပ္ခြင္ကို အခ်ိန္မီမေရာက္ရင္ ေရာက္တဲ့အခ်ိန္မွာ ဘာေတြကို ဘယ္လို ဦးစားေပးၿပီး လုပ္မယ္ဆိုတာ စဥ္းစားဆံုး ျဖတ္ထားလိုက္ပါ။ ဆက္ၿပီး ပူပင္ေသာက ပြားမေနပါနဲ႔ေတာ့။
(ဂ) အသက္ျပင္းျပင္းႏွင့္ ေႏွးေႏွး႐ွဴ႐ႈိက္ပါ
စိတ္နဲ႔ထိန္းခ်ဳပ္ၿပီး အသက္ျပင္းျပင္းနဲ႔ ေႏွးေႏွး႐ွဴ႐ႈိက္တာကို အႀကိမ္ႀကိမ္ ျပဳလုပ္ရင္ စိတ္ခံစားမႈ ျပင္းျပေနတာေတြ ေလ်ာ့နည္းသြားပါလိမ့္မယ္။ ကားေမာင္းေနစဥ္မွာ စိုးရိမ္စိတ္၊ ေဒါသစိတ္ေတြကို ထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္တဲ့ အလြယ္ဆံုးနည္းတစ္ခု ျဖစ္ပါတယ္။
(ဃ) အာ႐ံုေျပာင္းရန္ ႀကိဳးစားပါ
ေမာ္ေတာ္ကားေတြက ပက္က်ိေကာင္လို ေရြ႕ေနတာ ၾကည့္ၿပီး အားမလိုအားမရ ေဒါသထြက္ေနရင္ အက်ဳိးရွိမွာ မဟုတ္ပါဘူး။ ေရဒီယို၊ စီဒီထဲက ေတးဂီတသီခ်င္းေကာင္းေကာင္းေလးကို အာ႐ံုစိုက္ၿပီး နားေထာင္လိုက္ပါ။ ကားက ေရွ႕ကို မေရြ႕ေပမယ့္ စိတ္ထဲက ေဒါသေငြ႕ကို ေလ်ာ့နည္းေစႏိုင္ပါတယ္။
(င) ႀကိဳးစားၿပီး ၿပံဳးၾကည့္ပါ
ရယ္စရာ ပ်က္လံုးတစ္ခုကို စဥ္းစားၿပီး အားရပါးရ ရယ္ေမာၾကည့္ပါ၊ ႀကိဳးစားၿပီး ၿပံဳးၾကည့္ပါ၊ ရယ္လိုက္ရင္ ၿပံဳးလိုက္ရင္ စိတ္ထဲမွာ တင္းက်ပ္ေနတာေတြ ေျပေလ်ာ့သြားႏိုင္ပါတယ္။
(စ) လက္ရွိအာ႐ံုကို သတိမူပါ
မိမိေရွ႕က ကားရဲ႕ မွတ္ပံုတင္နံပါတ္ကို အလြတ္ရေအာင္ က်က္ပါ။ အမ်ဳိးအစား၊ ပံုသ႑ာန္၊ အေရာင္စတဲ့ အခ်က္အလက္ေတြကို စူးစမ္းမွတ္သားပါ။ အလားတူ ျမင္ေတြ႕သမွ်၊ ၾကားရသမွ်ကို သတိမူၿပီး မွတ္သားပါ။ စိတ္က ေတြးေတာဆင္ျခင္ မွတ္သားရာမွာ အလုပ္႐ႈပ္ေနရင္ စိတ္ခံစားမႈေတြကို သတိထားမိမွာ မဟုတ္ပါဘူး။
(ဆ) စိတ္ခံစားမႈကို ဓာတ္ခြဲၾကည့္ပါ
ကားက်ပ္ကားပိတ္အေျခအေနေၾကာင့္ ခံစားလာရတဲ့ စိုးရိမ္စိတ္၊ ေဒါသစိတ္ေတြကို အသိနဲ႔ ဖမ္းၿပီး ၾကည့္ပါ။ “ငါ ဘာေၾကာင့္ စိုးရိမ္ေနရသလဲ”လို႔ ကိုယ့္ကိုယ္ကိုယ္ ျပန္ၿပီးေမးၾကည့္ပါ၊ အေျဖရွာၾကည့္လိုက္ပါ။ အေျဖမေတြ႕ေပမယ့္ စိုးရိမ္စိတ္၊ ေဒါသစိတ္ေတြ သက္သာလာပါလိမ့္မယ္။ ၾကာလာရင္ မိမိစိတ္ကို ပိုမိုၿပီး သိရွိနားလည္လာႏိုင္ပါတယ္။
(ဇ) အျမင္မေတာ္တာကို လ်စ္လ်ဴ႐ႈလိုက္ပါ
“ ဟိုတိုး ဒီ၀င္၊ ေအာ္ဟစ္ႀကိမ္းေမာင္း၊ လက္ခလယ္တစ္ေခ်ာင္း ေထာင္ျပ” လုပ္ေနတာမ်ဳိးကို ေတြ႕ရရင္ အဲဒီကားသမားကို လ်စ္လ်ဴ႐ွဴလိုက္ပါ။ မ်က္ႏွာခ်င္းဆိုင္လာရင္ ႐ို႐ိုေသေသ ၿပံဳးျပလိုက္ပါ။ သူ႔ကားကို တိုက္ပစ္လိုက္ခ်င္စိတ္ ေပ်ာက္ကြယ္သြားႏိုင္ပါတယ္။
Healthy Life ဂ်ာနယ္မွ စီစဥ္တင္ဆက္သည့္ အပတ္စဥ္ ေသာၾကာေန႔ထုတ္ Healthy Life ဂ်ာနယ္၊ https://www.facebook.com/healthylifejournalmyanmar/ ႏွင့္ www.healthylifejournalmyanmar.com တို႔တြင္ ေဖာ္ျပပါရွိသမွ် က်န္းမာေရးႏွင့္ အလွအပဆိုင္ရာ သတင္းမ်ား၊ သတင္းေဆာင္းပါးမ်ား၊ အေမးအေျဖမ်ား၊ ဘာသာျပန္ေဆာင္းပါးမ်ားကို လြတ္လပ္စြာ မွ်ေ၀ႏိုင္ပါသည္။ သို႔ရာတြင္ မည္သည့္ Facebook စာမ်က္ႏွာ၊ Website မ်ားတြင္မဆိုျပန္လည္ကူးယူေဖာ္ျပျခင္းကို ခြင့္မျပဳပါေၾကာင္း အသိေပး ေၾကညာအပ္ပါသည္။
