—၊ ေဒါက္တာမိုးေအာင္ေက်ာ္ႏိုင္ (အေထြေထြေရာဂါအထူးကု သမားေတာ္ႀကီး) အေထြေထြအတြင္းေရးမွဴး၊ ေရႊေရာင္ႏွင္းဆီ ကင္ဆာေဖာင္ေဒးရွင္းႏွင့္ ေတြ႕ဆံုေဆြးေႏြးျခင္း ၊—
Q. ကင္ဆာအမ်ားစုမွာ တူညီတဲ့ အေျခခံအေၾကာင္းရင္းေတြ ရွိတယ္လို႔ သိရပါတယ္။ အဲဒါေတြက ဘာေတြပါလဲ ဆရာ။
A. ကင္ဆာေရာဂါျဖစ္ပြားရတဲ့ အဓိက အေျခခံအေၾကာင္းရင္း ႏွစ္ခုက ကင္ဆာမ်ဳိး႐ိုးဗီဇပါရွိတာနဲ႔ ပတ္၀န္းက်င္ဆိုင္ရာ အခ်က္အလက္ေတြရွိတာတို႔ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလို တူညီတဲ့ အေၾကာင္းရင္းခံေတြကို သိရွိေရွာင္ၾကဥ္ႏိုင္ရင္ ကင္ဆာေရာဂါအားလံုး ျဖစ္ပြားမႈရဲ႕ ၃၀ ရာခိုင္ႏႈန္းမွ ၅၀ ရာခိုင္ႏႈန္းအထိ ေလွ်ာ့ခ်ႏိုင္မွာ ျဖစ္ပါတယ္။
တူညီတဲ့ အေၾကာင္းရင္းေတြကေတာ့-
ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲလို႔ မရႏိုင္တဲ့ အေၾကာင္းရင္းေတြ
(၁) အသက္အရြယ္ႀကီးလာျခင္း
(၂) မိသားစုမွာ ကင္ဆာျဖစ္ဖူးသူရွိျခင္း
ဒီအခ်က္ႏွစ္ခုက ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲလို႔ မရေပမယ့္ ေစာေစာစီးစီး သိရွိဖို႔ရာအတြက္ ႀကိဳတင္စစ္ေဆးႏုိင္ပါတယ္။
ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲလို႔ရတဲ့ အေၾကာင္းရင္းေတြ
(၁) ေဆးလိပ္ေသာက္ျခင္း
(၂) အရက္ေသာက္ျခင္း
(၃) ကြမ္းစားျခင္း
(၄) နီတဲ့အသား၊ အဆီ၊ ျပဳျပင္ထားတဲ့ ၾကာရွည္ခံအစားအစာေတြနဲ႔ အခ်ဳိစားသံုးမႈမ်ားျခင္း
(၅) အမွ်င္စားသံုးမႈနည္းျခင္း
(၆) ကင္ဆာျဖစ္ေစတဲ့ ဓာတုပစၥည္းပါ အစားအေသာက္ေတြစားမိတာနဲ႔ ဓာတုပစၥည္းေတြကို ထိေတြ႕႐ွဴ႐ႈိက္မိျခင္း
(၇) ကိုယ္လက္လႈပ္ရွားမႈ မရွိျခင္း
(၈) ကိုယ္အေလးခ်ိန္မ်ားျခင္း၊ အ၀လြန္ျခင္း
(၉) ဆီးခ်ဳိေရာဂါရွိျခင္း
(၁၀) အသည္းေရာင္ဘီပိုးနဲ႔ လိင္အဂၤါၾကြက္ႏို႔ပိုး ကူးစက္ခံရျခင္း
(၁၁) ေလထုညစ္ညမ္းျခင္း
(၁၂) ဓာတ္ေရာင္ျခည္သင့္ျခင္း၊ ေနေရာင္ျခည္ထိေတြ႕မႈမ်ားျခင္း စတာေတြပဲ ျဖစ္ပါတယ္။
Q. ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲလို႔မရတဲ့ ကင္ဆာျဖစ္ေစတဲ့ အေၾကာင္းရင္းခံေတြနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး ဘယ္လိုေနထိုင္ ကာကြယ္သင့္ပါသလဲ ဆရာ။
A. အသက္အရြယ္ႀကီးလာတာနဲ႔ ကင္ဆာျဖစ္ႏုိင္ေျခ ျမင့္တက္လာလုိ႔ ျဖစ္ႏိုင္ေျခမ်ားတဲ့ အေျခအေနေပၚ မူတည္ၿပီး ကင္ဆာကို ႀကိဳတင္စစ္ေဆးရပါမယ္။ ဥပမာ-ရင္သားကင္ဆာ၊ သားအိမ္ေခါင္းကင္ဆာ၊ အူမႀကီးနဲ႔ အစာေဟာင္းအိမ္ကင္ဆာ၊ ဆီးက်ိတ္ကင္ဆာ၊ ခံတြင္းကင္ဆာ၊ ဘီပိုး၊ စီပိုးရွိသူေတြမွာ အသည္းကင္ဆာ စတာေတြျဖစ္ပါတယ္။ မိသားစုမွာ ကင္ဆာျဖစ္ဖူးသူရွိတဲ့ သူေတြကလည္း အသက္အရြယ္အလိုက္ ကင္ဆာႀကိဳတင္စစ္ေဆးမႈကို လုပ္ေဆာင္ရပါမယ္။ ဥပမာ-အူမႀကီးနဲ႔ အစာေဟာင္းအိမ္ကင္ဆာ၊ ရင္သားကင္ဆာ၊ ဆီးက်ိတ္ကင္ဆာ၊ သားဥအိမ္ကင္ဆာ၊ အစာအိမ္ကင္ဆာ၊ သားအိမ္ေခါင္းကင္ဆာ စတာေတြ ျဖစ္ပါတယ္။
Q. ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲလို႔ရတဲ့ ကင္ဆာျဖစ္ေစတဲ့ အေၾကာင္းရင္းခံေတြနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး အိမ္ေထာင္ဦးစီးေတြက ကိုယ့္မိသားစုအေပၚ ဘယ္လို ေစာင့္ေရွာက္သင့္ပါသလဲ ဆရာ။
A. ဒါနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး တစ္ခ်က္ခ်င္းစီ ရွင္းျပပါမယ္။
(၁) ေဆးလိပ္ေသာက္ျခင္း
ခႏၶာကိုယ္တစ္ခုလံုးမွာျဖစ္တဲ့ ကင္ဆာစုစုေပါင္းရဲ႕ ၃၀ ရာခိုင္ႏႈန္းက ေဆးလိပ္ေသာက္တာေၾကာင့္ ျဖစ္တာပါ။ အဓိက အဆုတ္ကင္ဆာအျပင္ ခံတြင္း၊ အစာအိမ္၊ အူမႀကီး၊ ရင္သား၊ သားအိမ္ေခါင္း၊ ပန္ကရိယကင္ဆာအပါအ၀င္ ကင္ဆာ ၁၅ မ်ဳိးကို ျဖစ္ေစႏိုင္ပါတယ္။ အိမ္ေထာင္ဦးစီးတစ္ေယာက္အေနနဲ႔ မိမိကိုယ္တိုင္ ေဆးလိပ္မေသာက္ရတဲ့အျပင္ မိမိရဲ႕ မိသားစု၀င္ေတြထဲက ေဆးလိပ္ေသာက္သူေတြကိုလည္း ေဆးလိပ္ျဖတ္ခိုင္းရပါမယ္။ တစ္ဆင့္ခံေဆးလိပ္ေငြ႕ ႐ွဴ႐ႈိက္မိသူေတြကလည္း ဒီလိုကင္ဆာေတြ ျဖစ္ႏိုင္ေျချမင့္တက္တာေၾကာင့္ ကုိယ္ေရာ ကိုယ့္မိသားစု၀င္ေတြပါ ေဆးလိပ္မေသာက္သင့္ပါဘူး။
(၂) ကြမ္းစားျခင္း
ကြမ္းစားတာက ကိုယ့္႐ုပ္ရည္သြင္ျပင္ကို ထိခိုက္ေစတဲ့အျပင္ ခံတြင္းနဲ႔ အာေခါင္ကင္ဆာေတြ ျဖစ္ေစႏိုင္လို႔ ကိုယ္တိုင္ကြမ္းမစားသင့္သလို မိသားစု၀င္ေတြ ကြမ္းစားတာကိုပါ တားျမစ္ရပါမယ္။
(၃) အရက္ေသာက္ျခင္း
အရက္ေသာက္တာေၾကာင့္ အသည္းထိခိုက္ပ်က္စီးေစၿပီး အသည္းကင္ဆာအျပင္ ခံတြင္း၊ အာေခါင္၊ လည္ေခ်ာင္း၊ အစာေရမ်ဳိျပြန္၊ အူမႀကီးနဲ႔ ရင္သားကင္ဆာျဖစ္ႏိုင္ေျခ ျမင့္မားေစတာေၾကာင့္ တတ္ႏိုင္ရင္ အရက္လံုး၀မေသာက္ဘဲ တျခားသူေတြကိုလည္း အရက္ျဖတ္ေအာင္၊ ေလွ်ာ့ေသာက္ေအာင္ တိုက္တြန္းရပါမယ္။
“ အိမ္ေထာင္ဦးစီးတစ္ေယာက္အေနနဲ႔ မိမိကိုယ္တိုင္ ေဆးလိပ္မေသာက္ရတဲ့အျပင္ မိမိရဲ႕ မိသားစု၀င္ေတြထဲက ေဆးလိပ္ေသာက္သူေတြကိုလည္း ေဆးလိပ္ျဖတ္ခိုင္းရပါမယ္။ တစ္ဆင့္ခံေဆးလိပ္ေငြ႕ ႐ွဴ႐ႈိက္မိသူေတြကလည္း ဒီလိုကင္ဆာေတြ ျဖစ္ႏိုင္ေျခ ျမင့္တက္တာေၾကာင့္ ကုိယ္ေရာ ကိုယ့္မိသားစု၀င္ေတြပါ ေဆးလိပ္မေသာက္သင့္တာ ျဖစ္ပါတယ္။”
(၄) နီတဲ့အသား၊ အဆီ၊ ျပဳျပင္ထားတဲ့ ၾကာရွည္ခံအစားအစာေတြနဲ႔ အခ်ဳိစားသံုးမႈမ်ားျခင္း
နီတဲ့အသား၊ ၾကာရွည္ခံေအာင္ ျပဳျပင္ထားတဲ့ အသားေတြစားတာေၾကာင့္ အူမႀကီး၊ အစာအိမ္၊ ပန္ကရိယနဲ႔ ဆီးက်ိတ္ကင္ဆာေတြကို ျဖစ္ေစႏုိင္ပါတယ္။ အဆီ၊ အခ်ဳိစားသံုးမႈမ်ားရင္ ခႏၶာကိုယ္ကို အ၀လြန္ေစၿပီး ေနာက္ဆက္တြဲ ကင္ဆာေရာဂါျဖစ္ႏုိင္ေျခ ျမင့္တက္ေစပါတယ္။
အိမ္ေထာင္ဦးစီးေတြအေနနဲ႔ ကိုယ့္အိမ္ရွင္မကို က်န္းမာေရးနဲ႔ညီၫြတ္တဲ့ အစားအေသာက္ေတြ ေရြးခ်ယ္ခ်က္ျပဳတ္ေကြၽးေမြးေအာင္ အႀကံေပးရပါမယ္။ အစားအစာထဲမွာ အဆီ၊ အခ်ဳိေတြေလွ်ာ့ၿပီး နီတဲ့အသားကို တစ္ပတ္မွာ အမ်ားဆံုးႏွစ္ႀကိမ္ပဲ ၀ယ္ခ်က္ဖို႔၊ ပုဇြန္၊ ငါးတို႔ ပိုစားဖို႔ တိုက္တြန္းရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။
(၅) အမွ်င္စားသံုးမႈ နည္းျခင္း
အမွ်င္စားသံုးမႈနည္းရင္ ၀မ္းခ်ဳပ္ေစၿပီး အသက္ႀကီးတဲ့အခါ အူမႀကီးနဲ႔ အစာေဟာင္းအိမ္ကင္ဆာျဖစ္ႏုိင္ေျခ ျမင့္မားပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ အိမ္ရွင္မကို မိသားစုထမင္း၀ိုင္းမွာ အသီးအရြက္ေတြ မပါမျဖစ္ ထည့္ခ်က္ေကြၽးဖို႔ အိမ္ေထာင္ဦးစီးေတြက ေျပာရပါမယ္။
(၆) ကင္ဆာျဖစ္ေစတဲ့ ဓာတုပစၥည္းပါ အစားအေသာက္ေတြ စားမိတာနဲ႔ ဓာတုပစၥည္းေတြကို ထိေတြ႕႐ွဴ႐ႈိက္မိျခင္း
မႈိတက္ေနတဲ့ အစာေတြမွာပါတဲ့ Aflatoxin ေၾကာင့္ အသည္းကင္ဆာ ျဖစ္ေစႏုိင္သလို အသားကင္၊ ငါးကင္ေတြမွာပါတဲ့ Nitrosamine ကလည္း အစာအိမ္နဲ႔ အသည္းကင္ဆာ ျဖစ္ေစႏိုင္ပါတယ္။ ပလတ္စတစ္မွာပါတဲ့ dioxins နဲ႔ bisphenol ဓာတ္ေတြက အူမႀကီးကင္ဆာ ျဖစ္ေစႏုိင္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ အိမ္ေထာင္ဦးစီးေတြက ကိုယ့္အိမ္ရွင္မကို မႈိတက္ေစႏိုင္တဲ့ အစာေတြ၊ မီးနဲ႔တိုက္႐ိုက္ထိေတြ႕တဲ့ အသားကင္၊ ငါးကင္ေတြကို ျပင္ဆင္မစားမိေအာင္၊ ပူတဲ့အစားအေသာက္ေတြကို ပလတ္စတစ္ ခြက္ေယာက္ေတြထဲ ထည့္စားတာ၊ သယ္တာေတြ မလုပ္ေအာင္ အႀကံေပးရပါမယ္။
လုပ္ငန္းခြင္ထဲမွာ ဓာတုပစၥည္းေတြ ကိုင္တြယ္ရတာ၊ ႐ွဴ႐ႈိက္မိရတာေတြရွိရင္ အကာအကြယ္ ပစၥည္းေတြကို အသံုးျပဳရပါမယ္။ (ဥပမာ- Asbestos၊ Formaldehyde တို႔ ႐ွဴ႐ႈိက္မိႏိုင္တဲ့ ေက်ာက္ဂြမ္းစက္႐ံု၊ ပရိေဘာဂတိုက္ေတြမွာ အလုပ္လုပ္ရရင္)
(၇) ကိုယ္လက္လႈပ္ရွားမႈ မရွိျခင္း
ကိုယ္လက္လႈပ္ရွားမႈ ျပဳလုပ္တာေၾကာင့္ ခႏၶာကိုယ္ထဲရွိ အီစထ႐ိုဂ်င္နဲ႔ အင္ဆူလင္ဓာတ္ေတြကို က်ဆင္းေစပါတယ္။ ကိုယ္လက္လႈပ္ရွားမႈမရွိဘဲ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ျမင့္တက္ရင္ ရင္သားကင္ဆာနဲ႔ အူမႀကီးကင္ဆာျဖစ္ႏိုင္ေျခ ျမင့္တက္ေစပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ အိမ္ေထာင္ဦးစီးေတြဟာ ကိုယ့္မိသားစု၀င္ေတြကို အားကစားတစ္ခုခု ျပဳလုပ္ေအာင္ စီစဥ္ေပးပါ။ တကယ္လို႔ မလုပ္ျဖစ္ရင္ေတာင္ တစ္ေန႔ မိနစ္ ၃၀ နဲ႔ တစ္ပတ္မွာ ၅ ရက္ လမ္းေလွ်ာက္ေလ့က်င့္ခန္း ျပဳလုပ္ျဖစ္ေအာင္ တိုက္တြန္းအားေပးရပါမယ္။
(၈) ကိုယ္အေလးခ်ိန္မ်ားျခင္း၊ အ၀လြန္ျခင္း
အစားအေသာက္ပိုစားတာနဲ႔ ကိုယ္လက္လႈပ္ရွားမႈနည္းတာေၾကာင့္ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ရွိသင့္တာထက္ ပိုျမင့္လာရင္ ရင္သား၊ အူမႀကီး၊ အစာေဟာင္းအိမ္၊သားအိမ္၊ အစာေရမ်ဳိျပြန္၊ အစာအိမ္၊ အသည္း၊ သားဥအိမ္၊ ပန္ကရိယ၊ ေက်ာက္ကပ္၊ သည္းေျခအပါအ၀င္ တျခားကင္ဆာေတြကို ျဖစ္ႏုိင္ေျခ ျမင့္တက္ေစပါတယ္။ ကိုယ့္မိသားစု၀င္ေတြကို လစဥ္ ကိုယ္အေလးခ်ိန္မွတ္ခိုင္းၿပီး ခႏၶာကိုယ္သိပ္သည္းဆ(BMI) ၂၅ ထက္ျမင့္ေနသူေတြကို ၀ိတ္ေလွ်ာ့ၿပီး ပံုမွန္ကိုယ္အေလးခ်ိန္ေရာက္ေအာင္ အိမ္ေထာင္ဦးစီးက အႀကံေပးတုိက္တြန္းရပါမယ္။
(၉) ဆီးခ်ဳိေရာဂါရွိျခင္း
ဆီးခ်ဳိရွိၿပီး စနစ္တက်ကုသမႈ မခံယူရင္ အမ်ဳိးသမီးေတြအေနနဲ႔ ကင္ဆာျဖစ္ႏုိင္ေျခ ၂၇ ရာခုိင္ႏႈန္း၊ အမ်ဳိးသားေတြမွာ ၁၉ ရာခိုင္ႏႈန္း ျမင့္မားတယ္လို႔ ေလ့လာခ်က္ေတြက ဆိုပါတယ္။ အမ်ဳိးအစား (၂) ဆီးခ်ဳိေရာဂါရွိၿပီး ေသခ်ာထိန္းခ်ဳပ္ကုသမႈ မခံယူတာေၾကာင့္ အသည္း၊ ပန္ကရိယ၊ သားအိမ္၊ အူမႀကီးနဲ႔ အစာေဟာင္းအိမ္၊ ရင္သား၊ ဆီးအိမ္ကင္ဆာေတြကို ပိုျဖစ္ေစႏိုင္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ မိသားစု၀င္ေတြ ဆီးခ်ဳိမျဖစ္ေအာင္ က်န္းမာေရးနဲ႔ ညီၫြတ္တဲ့ အစားအေသာက္ေတြ စားေသာက္ဖို႔၊ ဆီးခ်ဳိရွိ၊ မရွိ ေသြးစစ္ေဆးမႈ ခံယူဖို႔ အိမ္ေထာင္ဦးစီးက တိုက္တြန္းေပးရပါမယ္။
(၁၀) အသည္းေရာင္ဘီပိုးနဲ႔ လိင္အဂၤါၾကြက္ႏို႔ပိုး ကူးစက္ခံရျခင္း
အသည္းေရာင္ဘီပိုးေၾကာင့္ျဖစ္တဲ့ အသည္းကင္ဆာကာကြယ္ဖို႔ မိသားစု၀င္ေတြအားလံုး ဘီပိုးစစ္ေဆးၿပီး ပိုးမရွိရင္ ကာကြယ္ေဆးထိုးဖို႔ အိမ္ေထာင္ဦးစီးက စီစဥ္ေဆာင္ရြက္ေပးရပါမယ္။ မိသားစုထဲက ၉ ႏွစ္မွ ၂၆ ႏွစ္ၾကားအမ်ဳိးသမီးအားလံုး သားအိမ္ေခါင္းကင္ဆာကာ ကြယ္ေဆးထိုးဖို႔လည္း စီစဥ္ေပးရပါမယ္။
(၁၁) ေလထုညစ္ညမ္းျခင္း
ေဆးလိပ္ေငြ႕အျပင္ ကား၊ စက္႐ံု၊ အလုပ္႐ံုကထြက္တဲ့ ကာဗြန္မိုေနာ့ဆိုက္ ဓာတ္ေငြ႕ေတြ၊ ျခင္ေဆးေခြ၊ အေမႊးတိုင္၊ ထင္းတို႔ကထြက္တဲ့ အေငြ႕ေတြအားလံုးက အဆုတ္ကိုထိခိုက္ေစႏုိင္ၿပီး အဆုတ္ကင္ဆာ ျဖစ္ေစႏုိင္တဲ့အတြက္ ကိုယ့္မိသားစုေနတဲ့အိမ္နဲ႔ ပတ္၀န္းက်င္မွာ ဒီအေငြ႕ေတြ ကင္းရွင္းကာ ေလေကာင္းေလသန္႔ရေအာင္ အိမ္ေထာင္ဦးစီးက စီစဥ္ေဆာင္ရြက္ေပးရပါမယ္။
(၁၂) ဓာတ္ေရာင္ျခည္သင့္ျခင္း၊ ေနေရာင္ျခည္ထိေတြ႕မႈမ်ားျခင္း
ဓာတ္မွန္႐ိုက္တဲ့အခါ အသံုးျပဳတဲ့ X-rays နဲ႔ မၾကာခဏထိေတြ႕ရတာ၊ ကင္ဆာအတြက္ ဓာတ္ေရာင္ျခည္ကုသမႈ ခံယူရတာ၊ လည္ပင္းႀကီးေရာဂါနဲ႔ သိုင္း႐ြိဳက္ေရာဂါအတြက္ ေရဒီယိုသတၱိၾကြ ေဆး၀ါးေတြ သံုးစြဲရတာ၊ အဏုျမဴဓာတ္ေပါင္းဖိုမွ ဓာတ္ေငြ႕ယုိစိမ့္မႈေတြက ေသြးကင္ဆာနဲ႔ တျခားကင္ဆာေတြကို ျဖစ္ေစႏိုင္လို႔ ေရဒီယိုသတၱိၾကြ ဓာတ္ပစၥည္းေတြနဲ႔ အလုပ္လုပ္ကိုင္ေနရသူေတြဟာ အကာအကြယ္ကို စနစ္တက် အသံုးျပဳဖို႔နဲ႔ ဓာတ္ေရာင္ျခည္ကုသမႈ ခံယူေနရသူေတြက ဆရာ၀န္ၫႊန္ၾကားခ်က္အတိုင္း လိုက္နာစစ္ေဆးဖို႔ လိုအပ္ပါတယ္။
ခရမ္းလြန္ေရာင္ျခည္ပါတဲ့ ေနေရာင္ျခည္ကို ၾကာၾကာထိေတြ႕ရင္ အေရျပားကင္ဆာျဖစ္ႏုိင္လို႔ ကိုယ့္သားသမီးေတြကို အဲဒီလို ေနေရာင္ေအာက္မွာ ေဆာ့ကစားမႈမရွိေအာင္ အိမ္ေထာင္ဦးစီးက ႀကီးၾကပ္ေပးရပါမယ္။
အိမ္ေထာင္ဦးစီးဆိုတာ မိသားစု၀င္အားလံုးရဲ႕ စီးပြားေရး၊ လူမႈေရး၊ ပညာေရး၊ က်န္းမာေရးေတြမွာ တာ၀န္ရွိသလို ကင္ဆာကာကြယ္ေရးနဲ႔ ေစာေစာသိရွိေရးေတြကို နားလည္ၿပီး လိုက္နာေဆာင္ရြက္ေပးမယ္ဆိုရင္ ကိုယ္နဲ႔ ကိုယ္ခ်စ္တဲ့သူအားလံုး အနာဂတ္မွာ ကင္ဆာကင္းစင္ၿပီး ကိုယ္က်န္းမာ စိတ္ခ်မ္းသာေနႏိုင္မွာ ျဖစ္ပါတယ္။
