ေမး. အခုေခတ္လူငယ္ေတြၾကားမွာ ေကာ္႐ွဴတဲ့ အေလ့အထပ်ံ႕ႏွံ႔ေနပါတယ္။ ေကာ္႐ွဴတာဟာ မူးယစ္ေဆး၀ါး သံုးစြဲတာမ်ဳိးေတာ့ မဟုတ္ဘူးလို႔ထင္ပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ ေကာ္႐ွဴတာကို ေဆးစြဲသလိုစြဲေနတဲ့ လူငယ္ေတြကို ေတြ႕ေနရပါတယ္။ ေကာ္႐ွဴတာက က်န္းမာေရး႐ႈေထာင္႔ကေနၾကည္႔ရင္ ဘယ္လိုဆိုးက်ဳိးေတြ ျဖစ္ေပၚေစပါသလဲ။ စိတ္က်န္းမာေရးကိုေကာ ဘယ္လိုသက္ေရာက္မႈ ရွိပါသလဲခင္ဗ်ာ။
ဦးတင့္ထူးေအာင္၊ လသာ။
ေဒါက္တာဦးအုန္းေက်ာ္ စိတ္က်န္းမာေရးဆရာ၀န္ႀကီး(အၿငိမ္းစား)မွ ေျဖၾကားေပးပါသည္။
ေျဖ. အေငြ႕ျပန္လြယ္တဲ့ ဓာတုပစၥည္း (Volatile Substance) အေငြ႕ကို ႐ွဴ႐ႈိက္တဲ့အက်င့္ကို ဓာတ္ေငြ႕႐ွဴျခင္းလို႔ ေခၚပါတယ္။ ေကာ္ေစးေငြ႕႐ွဴတာက ဓာတ္ေငြ႕႐ွဴတဲ့ အက်င့္တစ္ခုျဖစ္ပါတယ္။
အေငြ႕ျပန္လြယ္တဲ့ပစၥည္းကို ေလးမ်ဳိးခြဲျခားထားပါတယ္။
(က) အေငြ႕ျပန္လြယ္တဲ့ အရည္
ဥပမာ- ေကာ္ရည္၊ ဓာတ္ဆီ၊ ဖိနပ္တိုက္ေဆး၊ အိမ္သုတ္ေဆးကို က်ဲေစတဲ့အရည္။
(ခ) ပက္ျဖန္းမႈတ္ေဆးရည္
ဥပမာ- ဆံပင္ျဖန္းေဆး၊ အိမ္သုတ္ေဆးမႈတ္ေဆး၊ ပရိေဘာဂသန္႔စင္ျဖန္းေဆး။
(ဂ) ဓာတ္ေငြ႕
ဥပမာ- မီးျခစ္ဓာတ္ေငြ႕၊ ရယ္ေမာေစတဲ့ဓာတ္ေငြ႕ (Nitrous Oxide)
(ဃ) ႏိုက္ထ႐ိုက္ (Nitrites)
ဥပမာ- အခန္းေမႊးေဆး၊ သားေရသန္႔စင္ေဆး စတာေတြ ျဖစ္ပါတယ္။
အေငြ႕ျပန္လြယ္တဲ့ ဓာတုပစၥည္းေတြထဲမွာ မူးယစ္ေစတဲ့ အာနိသင္ရွိဓာတ္ေတြကေတာ့ Toluene၊ Butane၊ Fluocarbon၊ Acetone တို႔ ျဖစ္ပါတယ္။
ဓာတ္ေငြ႕႐ွဴေသာ အက်င့္ႏွင့္လူငယ္
ႏိုင္ငံတိုင္းလိုလိုမွာ လူငယ္ေတြအတြင္း ဓာတ္ေငြ႕႐ွဴတဲ့ အေလ့အထ ထြန္းကားေနပါတယ္။ အေမရိကန္ႏိုင္ငံမွာ ၂၀၁၁ ခုနစ္စာရင္းအရ အသက္ ၁၃ ႏွစ္မွ ၁၇ ႏွစ္အတြင္း လူငယ္ေတြရဲ႕ ဓာတ္ေငြ႕႐ွဴႏႈန္းဟာ ၈ ရာခိုင္ႏႈန္းမွ ၁၀ ရာခိုင္ႏႈန္းအထိ ရွိပါတယ္။ တခ်ဳိ႕က တစ္ခါတစ္ရံ ဓာတ္ေငြ႕႐ွဴတာျဖစ္ေပမယ့္ တခ်ဳိ႕ကေတာ့ ဓာတ္ေငြ႕႐ွဴတဲ့ အေလ့အထရွိေနပါတယ္။
ဓာတ္ေငြ႕႐ွဴတဲ့ လူငယ္ေတြထဲမွာ ေရပန္းစားလာတဲ့ အေၾကာင္းရင္း ရွိပါတယ္။ အေငြ႕ျပန္လြယ္တဲ့ ဓာတုပစၥည္း ေတြပါတဲ့ ကုန္ထုတ္ပစၥည္းေတြကို အလြယ္တကူ ၀ယ္ယူႏိုင္တာ၊ ေစ်းခ်ဳိတာ၊ တရားဥပေဒနဲ႔ လြတ္ကင္းစြာ ေရာင္း၀ယ္ႏိုင္တာ၊ ေဆးအာနိသင္ကို အလ်င္အျမန္ (၅ မိနစ္မွ ၁၅ မိနစ္)အတြင္း ရရွိႏိုင္တာ၊ ဓာတ္ေငြ႕႐ွဴတဲ့ အက်င့္ကို အလြယ္တကူ ဖံုးကြယ္လွ်ဳိ႕၀ွက္ထားႏိုင္တာတို႔ ျဖစ္ပါတယ္။
ဓာတ္ေငြ႕႐ွဴၿပီး ျဖစ္ေပၚလာေသာ မူးယစ္လကၡဏာမ်ား
အေငြ႕ျပန္လြယ္တဲ့ ဓာတုပစၥည္းေတြရဲ႕ အာနိသင္က ဦးေႏွာက္လုပ္ငန္းကို ထိုင္းမႈိင္းေစပါတယ္။ ဦးေႏွာက္ေရွ႕ပိုင္းအဂၤါ (Frontal Lobe) ရဲ႕ လုပ္ငန္းကို စတင္ထိုင္းမႈိင္းေစပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ စိတ္ထဲမွာ ခ်ဳပ္တည္းထားရတာေတြ ေလ်ာ့နည္းလာပါတယ္။ ေပ်ာ္ရႊင္ျမဴးထူးသလို ခံစားရပါတယ္။ (အရက္မူးစ အေျခအေနမ်ဳိးျဖစ္ပါတယ္)။ တျခားလကၡဏာေတြကေတာ့ ဒယီးဒယိုင္ျဖစ္တာ၊ အာေလးတာ၊ ပ်ဳိ႕အန္တာ၊ ဗိုက္နာတာ၊ ၀မ္းပ်က္တာ၊ ေျခလက္တုန္တုန္ယင္ယင္ျဖစ္တာတို႔ပါပဲ။
ပိုၿပီးဆိုးလာရင္ စိတ္လႈပ္ရွားလြယ္တာ၊ အေၾကာင္းမဲ့ စိတ္က်တာ၊ အေၾကာင္းမဲ့ ၾကမ္းတမ္းခက္ထန္တာ၊ အေၾကာင္းမဲ့ အာ႐ံုမွားကို ျမင္တာ၊ အေၾကာင္းမဲ့ နားထဲမွာ အသံေတြ ၾကားတာတို႔ ျဖစ္ပါတယ္။ တစ္ခါတစ္ရံ ၀က္႐ူးျပန္သလို တက္ၿပီး သတိေမ့သြားတတ္ပါတယ္။
ဓာတ္ေငြ႕႐ွဴျခင္းႏွင့္ အသက္အႏၲရာယ္
ဓာတ္ေငြ႕႐ွဴၿပီး ေဆးမူးေနခ်ိန္မွာ ျဗဳန္းကနဲ အသက္ဆံုး႐ႈံးရတာ ရွိပါတယ္။ ပထမအေၾကာင္းရင္းကေတာ့ ႏွလံုးခုန္ႏႈန္းမမွန္ျဖစ္တာ၊ ေသြးတိုးက်တာတို႔ေၾကာင့္ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒုတိယအေၾကာင္းရင္းကေတာ့ ပလတ္စတစ္အိတ္ထဲမွာ ဓာတ္ဆီ၊ ေကာ္ရည္ စတာေတြကို ထည့္သြင္းၿပီး ႐ွဴ႐ႈိက္ရင္း ေသြးထဲမွာေအာက္ ဆီဂ်င္နည္းပါးလာတာေၾကာင့္ ျဖစ္ပါတယ္။
ဓာတ္ေငြ႕႐ွဴတာက ေဆးစြဲေ၀ဒနာလား
စိတ္က်န္းမာေရးေဆးပညာမွာ ဓာတ္ေငြ႕႐ွဴတာကို ေဆးစြဲေ၀ဒနာအျဖစ္ သတ္မွတ္ထားပါတယ္။ ဓာတ္ေငြ႕အလြဲသံုးစြဲျခင္းျပဳရင္ ေအာက္ပါလကၡဏာ ေတြကိုေတြ႕ရွိရပါတယ္။ ဓာတ္ေငြ႕႐ွဴတဲ့ အေလ့အထ ရွိလာရင္ ရရွိေနက် အာနိသင္ရရွိဖို႔၊ ေဆးပိုမို သံုးစြဲဖို႔လိုအပ္လာပါတယ္။ ဓာတ္ေငြ႕မ႐ွဴဘဲ ရပ္လိုက္ရင္ ေဆးျပတ္လကၡဏာေတြ ေပၚေပါက္လာႏိုင္တယ္။ (ဥပမာ-အိပ္မေပ်ာ္တာ၊ ပ်ဳိ႕အန္တာ၊ စိတ္တိုတာ၊ ေျခလက္တုန္တုန္ယင္ယင္ျဖစ္တာ)။ ဓာတ္ေငြ႕႐ွဴလိုတဲ့ဆႏၵေဇာ (Craving) ျဖစ္ေပၚလာပါတယ္။ ဓာတ္ေငြ႕ အလြဲသံုးစြဲတာေၾကာင့္ လူမႈေရး၊ စီးပြားေရး၊ က်န္းမာေရးနဲ႔ ပညာေရးကို ထိခိုက္ေစပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ဓာတ္ေငြ႕႐ွဴတာက မူးယစ္ေဆးစြဲေ၀ဒနာျဖစ္ပါတယ္။
ဓာတ္ေငြ႕႐ွဴျခင္း၏ ေရရွည္ဆိုးက်ဳိးမ်ား
အေငြ႕ျပန္လြယ္တဲ့ ဓာတုပစၥည္းေတြကို ေရရွည္႐ွဴ႐ႈိက္တဲ့ အက်င့္ရွိရင္ ႏွလံုး၊ အဆုတ္၊ ေက်ာက္ကပ္၊ အသည္းနဲ႔ ဦးေႏွာက္အဂၤါေတြမွာ ေရာဂါရရွိလာႏိုင္ပါတယ္။ ဦးေႏွာက္ပ်က္စီးေစတဲ့အတြက္ ဥာဏ္ရည္က်ဆင္းတာ၊ မွတ္ဥာဏ္ေလ်ာ့နည္းတာ၊ စဥ္းစားဆင္ျခင္ဆံုးျဖတ္ႏိုင္မႈ အားနည္းလာတာတို႔ ရွိပါတယ္။ ပိုမိုဆိုးရြားလာရင္ ဥာဏ္ရည္ဥာဏ္ေသြးက်ဆင္းေရာဂါ (Dementia) ျဖစ္ေပၚလာႏိုင္ပါတယ္။
ဓာတ္ေငြ႕႐ွဴျခင္းကို ကာကြယ္ျခင္း
ဓာတ္ေငြ႕႐ွဴျခင္း အႏၲရာယ္ပညာေပးလုပ္ငန္းေတြကို စာသင္ေက်ာင္းေတြမွာ လုပ္ေဆာင္ပါတယ္။ လူငယ္ပညာေပးလုပ္ငန္းေတြလည္း ရွိပါတယ္။ ဓာတ္ေငြ႕႐ွဴတဲ့အက်င့္ရရွိစမွာ ေဖာ္ထုတ္ႏိုင္ရင္ ထိေရာက္ ပါတယ္။ အိမ္ကိုျပန္လာတဲ့လူငယ္မွာ ေဆးမူးလကၡဏာေတြ ရွိ၊ မရွိ၊ ဓာတ္ဆီနံ႔၊ အိမ္သုတ္ေဆးနံ႔ နံေနတာ ရွိ၊ မရွိ စစ္ေဆးၾကည့္ႏိုင္ပါတယ္။ ဓာတ္ေငြ႕႐ွဴတဲ့ အက်င့္ကေနစၿပီး တျခားမူးယစ္ေဆးေတြကို သံုးစြဲတဲ့အဆင့္အထိ တိုးတက္ျဖစ္ေပၚလာတတ္ပါတယ္။
