—–၊ ေဒါက္တာအုန္းေက်ာ္ (စိတ္က်န္းမာေရးအထူးကု ဆရာ၀န္ႀကီး) ၊—–
စိတ္က်န္းမာေရး “ အထူးၾကပ္မတ္ကုသေဆာင္” ( Intensive Care Unit)(အိုင္စီယူ)မွာ မေန႔ညက ေဆး႐ံုတင္ထားတဲ့ ေဘာ္ဘီကို ၾကည့္႐ႈစစ္ေဆးေပးဖို႔ လိုအပ္ေၾကာင္း တာ၀န္က်သူနာျပဳက ေျပာျပပါတယ္။
ေဘာ္ဘီရဲ ႔ေဆးမွတ္တမ္းကို စာေရးသူက ဖတ္ၾကည့္တယ္။ ေဘာ္ဘီက ေဆာက္လုပ္ေရးကုမၸဏီတစ္ခုမွာ ပန္းရန္အလုပ္သမားျဖစ္တယ္။ အလုပ္အားရက္ေတြမွာ သူငယ္ခ်င္းေတြစုၿပီး ေဆးေျခာက္နဲ႔ စိတ္ႂကြ႐ူးသြပ္ေဆး (Methamphetamine) သံုးစြဲေလ့ရွိတယ္။ လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ပတ္ေလာက္ကစၿပီး ေဘာ္ဘီရဲ ႔အျပဳအမူေတြ ေျပာင္းလဲလာတယ္လုိ႔သိရတယ္။ အလုပ္ခြင္ထဲမွာ လုပ္ေဖာ္ကိုင္ဖက္ေတြအေပၚ သံသယစိတ္မ်ားလာတယ္။ “ မင္းတို႔က ငါအလုပ္ျပဳတ္ေအာင္ ႀကံစည္ေနၾကတယ္မဟုတ္လား” ၊ “ ငါ့မေကာင္းေၾကာင္းေတြ မင္းတို႔ေျပာေနတာ ငါၾကားတယ္” စသျဖင့္ လုပ္ေဖာ္ကိုင္ဖက္ေတြကို စြပ္စြဲေျပာတယ္။ ညဘက္မွာလည္း ေကာင္းေကာင္းမအိပ္ဘူး။ တစ္ေယာက္တည္း သီခ်င္းဆိုလိုက္၊ ရယ္ေမာလိုက္ လုပ္ေနတယ္။ သူ႔အေဖက အက်ဳိးအေၾကာင္းေမးၾကည့္ေတာ့ ေဘာ္ဘီက စိတ္ဆိုးမာန္ဆိုး ေအာ္ဟစ္ႀကိမ္းေမာင္းတယ္။ “ ခင္ဗ်ားႀကီးက ဒီေကာင္ေတြနဲ႔ေပါင္းၿပီး က်ဳပ္ကိုသတ္ခ်င္ေနတယ္မဟုတ္လား” လို႔ မိုက္မိုက္႐ိုင္း႐ိုင္း ျပန္ေျပာတယ္။ ေဆး႐ံုမတက္ခင္ညကေတာ့ မိဘေတြကို ဓားႀကိမ္းႀကိမ္းၿပီး အိမ္ေပၚက ဆင္းသြားတယ္။ ၿမိဳ ႔လယ္လမ္းမႀကီးေပၚမွာ ထရပ္ကားကို အရွိန္ျပင္းျပင္း လွည့္ပတ္ေမာင္းေနတယ္။ ရဲကလိုက္ဖမ္းၿပီး ေဆး႐ံုပို႔လိုက္တာပါ” ။ ေဘာ္ဘီရဲ ႔ေဆးမွတ္တမ္းကို ဖတ္ၿပီးေတာ့ စာေရးသူက သူနာျပဳကိုေမးတယ္။
“ မူးယစ္ေဆးရွိ၊ မရွိ ဆီးနဲ႔ ေသြးစစ္ေဆးၿပီးၿပီလား”
“ အေရးေပၚေဆးကုဌာနမွာ စစ္ေဆးထားပါတယ္။ “ အိမ္ဖက္တမိုင္းလို႔စိတ္ႂကြေဆး” (Amphetamine Type Stimulants)ဓာတ္ေတြ႔ရွိပါတယ္”
“ အိုေကပါ။ ကြၽန္ေတာ္တို႔ေဘာ္ဘီကုိ စမ္းသပ္စစ္ေဆးရေအာင္”
အိုင္စီယူကုသေဆာင္ထဲကို စာေရးသူ၀င္ေရာက္သြားေတာ့ ေဘာ္ဘီက သူ႔အခန္းထဲမွာ ေခါက္တံု႔ေခါက္ျပန္ လမ္းေလွ်ာက္ေနပါတယ္။ သူနာျပဳႏွစ္ေယာက္က သူနဲ႔အလိုက္သင့္စကားေျပာၿပီး အေျခအေနကို ေစာင့္ၾကည့္ေနၾကတယ္။
“ ဂြတ္ေမာနင္းေဘာ္ဘီ၊ ကြၽန္ေတာ္အုန္းေက်ာ္ပါ။ ခင္ဗ်ားကုိ တာ၀န္ယူကုသေပးမယ့္ ဆရာ၀န္ပါ”
“ သိပါတယ္။ က်ဳပ္ကို ဘယ္ေတာ့ေဆး႐ံုဆင္းေပးမလဲ။ က်ဳပ္အ႐ူးမဟုတ္ဘူး”
“ စိတၱဇေရာဂါ ျဖစ္ပြားမလာခင္ ေတြ႔ရွိရတဲ့ ေရွးဦးလကၡဏာေတြကေတာ့-စိတ္ၾကြ႐ူးသြပ္ေဆးမေသာက္တဲ့ ညေတြမွာလည္း အိပ္မေပ်ာ္ျခင္း၊ အလိုလို အေၾကာင္းမဲ့ စိုးရိမ္ေသာကမ်ားလာျခင္း၊ စိတ္ဂနာမၿငိမ္ျဖစ္ျခင္း၊ မိမိခင္မင္ရင္းႏွီးသူေတြအေပၚမွာ ယံုမွားသံသယစိတ္ျဖစ္ေပၚလာျခင္း စတဲ့လကၡဏာေတြပါ။ အဲဒီလကၡဏာေတြကို သတိမျပဳဘဲ စိတ္ႂကြ႐ူးသြပ္ေဆးဆက္ေသာက္လို႔” . . .
“ ဒါေၾကာင့္ ေဘာ္ဘီကို စစ္ေဆးစမ္းသပ္ဖို႔ ကြၽန္ေတာ္လာေရာက္ေတြ႔ဆံုတာပါ။ ဘာအေၾကာင္းေၾကာင့္ ေဆး႐ံုတက္ရတယ္လို႔ ေဘာ္ဘီထင္သလဲ”
“ က်ဳပ္ကို မေကာင္းႀကံစည္ေနတဲ့ လူေတြက အတင္းအဓမၼေဆး႐ံုပို႔လိုက္ၾကတာ”
“ ရွင္းျပပါဦး။ ဘယ္သူေတြလဲ”
“ က်ဳပ္သူငယ္ခ်င္းေတြ၊ က်ဳပ္အေဖလည္းပါတယ္။ သူတို႔အခ်င္းခ်င္း တိုင္ပင္ေနတာ က်ဳပ္ၾကားတယ္။ က်ဳပ္အိမ္ေဘးက ေခ်ာင္းၾကည့္ေနတာ က်ဳပ္ျမင္ရတယ္။ က်ဳပ္လက္ေမာင္းကို လွ်ပ္စစ္နဲ႔တို႔ၿပီး က်ဳပ္ကိုစမ္းသပ္ေနၾကတယ္”
“ အဲဒီလို အေတြ႔အႀကံဳရွိေတာ့ ေဘာ္ဘီရဲ ႔စိတ္ထဲမွာ ဘယ္လိုခံစားရသလဲ”
“ က်ဳပ္ေၾကာက္တယ္။ စိတ္ဆိုးတယ္။ ဒဏ္မခံႏိုင္ေတာ့ဘူး။ ဒါေၾကာင့္ အိမ္ကထြက္ေျပးတာ။ ရဲကလည္း သူတို႔ဘက္ကပါေနတယ္။ အဲဒီေတာ့ ေဒါက္တာက သူတို႔နဲ႔ရွင္း။ က်ဳပ္ကိုေဆး႐ံုကဆင္းေပး”
“ ဓာတ္ခြဲစမ္းသပ္ထားတဲ့ အေျဖရၿပီ။ စိတ္ႂကြ႐ူးသြပ္ေဆး (Methamphetamine) ေသာက္သံုးထားတဲ့ အေထာက္အထားေတြရွိတယ္။ ေဆးလံုး (ရာမေဆး၊ ျမင္းေဆး)လား။ ဖန္သားေဆး “ ICE” လား”
“ ႏွစ္မ်ဳိးစလံုးသံုးတယ္။ က်ဳပ္သူငယ္ခ်င္းေတြလည္း က်ဳပ္လိုသံုးတာပဲ။ အဲဒါအေၾကာင္းလား”
“ ဒါေပမဲ့ အဆင္မသင့္ရင္ ဒါမွမဟုတ္ ေဆးသံုးတာမ်ားသြားရင္ ဒါမွမဟုတ္ ဆက္တိုက္ေဆးသံုးစြဲမိရင္ စိတ္ေဖာက္ျပန္သြားတာျဖစ္ႏိုင္တယ္။ စိတၱဇေရာဂါ (Psychosis) ရရွိႏိုင္တယ္။ ေဘာ္ဘီက အဲဒီလိုျဖစ္ေနတာ။ ဒါေၾကာင့္ ေဘာ္ဘီရဲ ႔အေျခအေနကို ေစာင့္ၾကည့္ဖို႔လိုအပ္ေနေသးတယ္။ စိတ္ႂကြ႐ူးသြပ္ေဆးေၾကာင့္ စိတ္ေဖာက္ျပန္တာမွန္ရင္ ရက္ပိုင္းအတြင္း ေရာဂါသက္သာေပ်ာက္ကင္းသြားမွာပါ။ အခုအေနနဲ႔ေတာ့ ေဆး႐ံုက ဆင္းခြင့္မျပဳႏိုင္ေသးပါဘူး။ Olanzapine စိတၱဇေရာဂါကုေဆးကိုေသာက္ဖို႔ သေဘာတူေပးပါ။ ေဆးလံုးမေသာက္ရင္ အသားထိုးေဆးတစ္မ်ဳိးမ်ဳိးကို အသံုးျပဳရလိမ့္မယ္”
ေဘာ္ဘီကို စစ္ေဆးစမ္းသပ္ၿပီးေတာ့ ေဆးကုသမႈအစီအစဥ္ကို ႐ံုးခန္းကြန္ပ်ဴတာထဲမွာ ႐ိုက္ႏွိပ္ေရးမွတ္ေနစဥ္ အလုပ္သင္ဆရာ၀န္ပီတာက လာေရာက္ေဆြးေႏြးပါတယ္။
“ ေဘာ္ဘီရဲ ႔ေရာဂါက စိတ္ကစဥ့္ကလ်ားစိတၱဇေရာဂါ (Schizophrenia) မျဖစ္ႏိုင္ဘူးလား။ ေဒါက္တာအုန္း။ နားထဲမွာ အေၾကာင္းမဲ့စကားေျပာသံၾကားေနတဲ့ လႈံ႔ေဆာ္မႈမဲ့အာ႐ံုမွား လကၡဏာရွိတယ္။ စြဲစြဲၿမဲၿမဲယံုၾကည္ေနတဲ့ သံသယစိတ္(Paranoid Delusion)ရွိတယ္။ မူမမွန္တဲ့ စိတ္ခံစားတံု႔ျပန္မႈရွိတယ္။ စိတၱဇေရာဂါခံစားေနရတာကို အမွန္အတိုင္း လက္မခံႏိုင္ျဖစ္ေနတယ္။ Insight မရွိဘူး”
“ ပီတာေျပာတာမွန္ပါတယ္။ ေဘာ္ဘီခံစားေနရတဲ့ ေရာဂါလကၡဏာေတြက စိတ္ကစဥ့္ကလ်ား စိတၱဇေရာဂါလကၡဏာေတြနဲ႔ ဆင္တူပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ ေရာဂါစတင္ျဖစ္ပြားပံု အေနအထားက ကြဲျပားတာရွိတယ္။ သူ႔ေရာဂါက ရက္ပိုင္းအတြင္း အျပင္းျဖစ္ပြားလာတာပါ။ ဒါေၾကာင့္ လနဲ႔ခ်ီၿပီး ေရာဂါလကၡဏာေတြ တျဖည္းျဖည္းျဖစ္ေပၚလာတတ္တဲ့ စိတ္ကစဥ့္ကလ်ား စိတၱဇေရာဂါနဲ႔ ကြာျခားတယ္။ ေဘာ္ဘီက လႈံ႔ေဆာ္မႈမဲ့ အာ႐ံုမွားအသံေတြ ၾကားေနရတာအျပင္ လူေတြ ႐ုပ္ပံုေတြကို အေမွာင္ထဲမွာ ျမင္ေယာင္ေနတာ (Visual Hallucination)နဲ႔ သူ႔လက္ေမာင္းေပၚမွာ လွ်ပ္စစ္ဓာတ္စီးဆင္းေနသလို ပိုးေကာင္ေတြ ရြစိစိ တြားသြားေနသလို (Tactile Hallucination) ေတြကိုလည္း သိသိသာသာ ခံစားေနရတာရွိတယ္။ ဓာတ္ခြဲစမ္းသပ္ၾကည့္ေတာ့ အမ္ဖက္တမိုင္းလို စိတ္ၾကြေဆး (ATS) ဓာတ္ကိုလည္း ေတြ႔ရွိေနရတယ္။ ဒါေၾကာင့္ အခုအခ်ိန္မွာ ေဘာ္ဘီရဲ႕ေရာဂါကို “ စိတ္ႂကြ႐ူးသြပ္ေဆး စိတၱဇေရာဂါ” (Methamphetamine Psychosis)လို႔ သတ္မွတ္ထားႏိုင္တယ္။ ေဆးအရွိန္ေျပသြားေပမယ့္ ေရာဂါသက္ရွည္လာရင္ေတာ့ ခင္ဗ်ားေျပာသလို စိတ္ကစဥ့္ကလ်ားစိတၱဇေရာဂါ ျဖစ္ႏိုင္တာကို စဥ္းစားရမွာပါ”
ေဒါက္တာပီတာက ေစာဒကတက္တယ္။
“ ေသြးထဲမွာ စိတ္ႂကြ႐ူးသြပ္ေဆးရွိေနခ်ိန္မွာ စိတ္ေဖာက္ျပန္တာဆိုေတာ့ ေဆးမူးျခင္း (Intoxication) လို႔ မေခၚႏိုင္ဘူးလား”
“ စိတ္ႂကြ႐ူးသြပ္ေဆးမူးယစ္ျခင္း (Methamhetamine Intoxication) နဲ႔ “ စိတ္ႂကြ႐ူးသြပ္ေဆး စိတၱဇေရာဂါ” (Methamphetamine)မွာ ကြာျခားခ်က္ေတြ ရွိပါတယ္”
“ ရွင္းျပပါေဒါက္တာအုန္း”
“ စိတ္ႂကြ႐ူးသြပ္ေဆး-ေဆးမူးလကၡဏာေတြကေတာ့-စိတ္ေပ်ာ္ရႊင္ျမဴးထူးျခင္း၊ သာယာၾကည္ႏူးေနသလို ခံစားရျခင္း၊ စိတ္ျမန္ျခင္း၊ ႏိုးၾကားတက္ႂကြေနျခင္း၊ စြမ္းအားထက္ျမက္လာသလို ခံစားရျခင္း၊ ပတ္၀န္းက်င္ကို သိရွိသတိထားႏိုင္မႈ ျမင့္မားလာျခင္း၊ အာ႐ံုစူးစိုက္ႏိုင္မႈ တိုးတက္လာျခင္း၊ အစာစားခ်င္စိတ္ေလ်ာ့နည္းျခင္း၊ အသက္႐ွဴျမန္ျခင္း၊ ႏွလံုးခုန္ႏႈန္းျမန္ျခင္း၊ ေသြးေပါင္တက္ျခင္း၊ လိင္ဆႏၵျပင္းျပလာျခင္း စသျဖင့္ေပါ့”
“ ဒါေၾကာင့္ စိတ္ႂကြ႐ူးသြပ္ေဆးကို သံုးစြဲၾကတာလား”
“ မွန္ပါတယ္။ အပန္းေျဖေဆးအျဖစ္ အသံုးျပဳသူ၊ ေမာပန္းႏြမ္းနယ္တာကို ေျပေပ်ာက္ခ်င္သူ (ဥပမာ-ခရီးရွည္ကားေမာင္းရသူ၊ ညဘက္အလုပ္ၾကမ္းလုပ္ရသူ)ေတြက ေဆးမူးလကၡဏာေတြကို မက္ေမာၿပီး အသံုးျပဳၾကတယ္။ ဒါေပမဲ့ စိတ္ႂကြ႐ူးသြပ္ေဆး သံုးစြဲေနသူကို “ ႐ုရွားကံစမ္းကစားနည္း” (Russian Roulette) နဲ႔ ကစားေနသူလို႔ ေျပာလို႔ရတယ္။ တစ္ခ်ိန္ခ်ိန္မွာ က်ည္ဆံနဲ႔ ထိပ္တိုက္ေတြ႔ဖို႔ ဦးတည္ေနသလိုပဲ”
“ ဘယ္လိုအေျခအေနေတြမွာလဲ”
“ မူလကတည္းက စိတၱဇေရာဂါျဖစ္ပြားဖို႔ အလားအလာရွိေနရင္ (ဥပမာ-မိသားစုထဲမွာ စိတၱဇေရာဂါရွိျခင္း)၊ စိတ္ႂကြ႐ူးသြပ္ေဆးကို ျပတ္ေတာင္းျပတ္ေတာင္း သံုးစြဲေပမယ့္ သံုးစြဲတဲ့အခါ ေန႔စဥ္ရက္ဆက္ အလြန္အမင္းသံုးစြဲျခင္း (Bingeing)၊ စိတ္ၾကြ႐ူးသြပ္ေဆးကို ေန႔စဥ္မွန္မွန္သံုးစြဲျခင္း၊ တျခားမူးယစ္ေဆးေတြနဲ႔ တြဲဖက္သံုးစြဲျခင္း၊ စိတ္ႂကြ႐ူးသြပ္ေဆးစြဲတဲ့ အေျခအေနရွိျခင္း စတဲ့ အခ်က္အလက္ေတြရွိရင္ စိတ္ႂကြ႐ူးသြပ္ေဆး စိတၱဇေရာဂါ (Methamphetamine Psychosis) ရရွိႏိုင္တယ္။ စိတၱဇေရာဂါ(Psychosis) လကၡဏာေတြက သာမန္ေဆးမူးလကၡဏာေတြနဲ႔ မတူေတာ့ဘူး။ “ သာယာၾကည္ႏူးေပ်ာ္ရႊင္တဲ့ စိတ္ခံစားမႈေတြ ေပ်ာက္ဆံုးသြားၿပီး စိတၱဇေရာဂါလကၡဏာေတြ ေပၚေပါက္လာတာေပါ့”
“ ေဘာ္ဘီခံစားေနရတဲ့ ေရာဂါလကၡဏာေတြလား”
“ ဟုတ္ပါတယ္။ စိတၱဇေရာဂါျဖစ္ပြားစ လကၡဏာေတြကို ေဘာ္ဘီသတိထားမိၿပီး စိတ္ႂကြ႐ူးသြပ္ေဆး ဆက္မေသာက္ရင္ ဒီေလာက္အထိ အေျခအေနဆိုးမွာ မဟုတ္ဘူး”
“ ေရာဂါႏုစလကၡဏာေတြလား”
“ မွန္ပါတယ္။ စိတၱဇေရာဂါျဖစ္ပြားမလာခင္ ေတြ႔ရွိရတဲ့ ေရွးဦးလကၡဏာေတြကေတာ့-စိတ္ႂကြ႐ူးသြပ္ေဆးမေသာက္တဲ့ ညေတြမွာလည္း အိပ္မေပ်ာ္ျခင္း၊ အလိုလိုအေၾကာင္းမဲ့ စိုးရိမ္ေသာကမ်ားလာျခင္း၊ စိတ္ဂနာမၿငိမ္ျဖစ္ျခင္း၊ မိမိခင္မင္ရင္းႏွီးသူေတြအေပၚမွာ ယံုမွားသံသယစိတ္ ျဖစ္ေပၚလာျခင္း စတဲ့ လကၡဏာေတြပါ။ အဲဒီလကၡဏာေတြကို သတိမျပဳဘဲ စိတ္ႂကြ႐ူးသြပ္ေဆးဆက္ေသာက္လို႔ ေဘာ္ဘီ ဒီလိုျဖစ္လာရတာပါ”
