—–၊ေဒါက္တာအုန္းေက်ာ္ (စိတ္က်န္းမာေရးအထူးကု ဆရာ၀န္ႀကီး) ၊—–
အိမ္နီးနားခ်င္း မိတ္ေဆြေတြ စုေ၀းၿပီး က်င္းပတဲ့ ခရစၥမတ္အႀကိဳညစာစားပြဲတစ္ခုမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ စကားစပ္မိလို႔ စာေရးသူက ေျပာမိလိုက္တယ္။
“စိတ္က်ေရာဂါနဲ႔ စိုးရိမ္စိတ္လြန္ကဲေရာဂါက အမ်ဳိးအမီးေတြထဲမွာ ျဖစ္ပြားမႈႏႈန္းမ်ားတယ္ဗ်”
ဥေရာပတိုက္ဇာတိျဖစ္တဲ့ အိမ္နီးနားခ်င္းမိတ္ေဆြ နီကီတာက ဘ၀င္မက်ဘူး။ စာေရးသူကို စိုက္ၾကည့္ၿပီး မွတ္ခ်က္ခ်ပါတယ္။
“အဲဒါက မိန္းမေတြကို အထင္အျမင္ေသးတဲ့ ေယာက္်ား (Misogynist) ေတြကေျပာတာ မဟုတ္ဘူးလား။ ေဒါက္တာအုန္းက မိန္းမမုန္းသူမ်ားအဖြဲ႔၀င္လား”
“မဟုတ္ရပါဘူးဗ်ာ။ ေဆးပညာေလ့လာေတြ႕ရွိခ်က္ကို ေျပာတာပါ”
“ဘယ္လိုအေထာက္အထားလဲ”
“ႏိုင္ငံအမ်ားအျပားမွာ ေလ့လာေတြ႕ရွိခ်က္ေတြရွိပါတယ္။ ျခံဳငံုၿပီးေျပာရရင္၊ အမ်ဳိးအမီးေတြထဲမွာ ဘ၀တစ္သက္တာအတြင္း စိတ္က်ေရာဂါျဖစ္ပြားႏိုင္ေျခ ၂၀ ရာခိုင္ႏႈန္းရွိတယ္။ ေယာက္်ားေတြထဲမွာ ၁၃ ရာခိုင္ႏႈန္းပဲရွိတယ္။ စိုးရိမ္စိတ္လြန္ကဲေရာဂါ ျဖစ္ပြားႏႈန္းက အမ်ဳိးသမီးေတြထဲမွာ ေယာက္်ားေတြထက္ ၂ ဆ – ၃ ဆ ပိုမိုမ်ားျပားတယ္။ ေဘးအႏၲရာယ္ ၾကံဳေတြ႕ၿပီးျဖစ္စိတ္ဖိစီးမႈေရာဂါ (PTSD) က အမ်ဳိးသမီးေတြထဲမွာ ျဖစ္ပြားမႈႏႈန္း ၁၀ ရာခိုင္ႏႈန္းရွိတယ္။ ေယာက္်ားေတြထဲမွာ ၄ ရာခိုင္ႏႈန္းပဲ ရွိပါတယ္”
နီကီတာရဲ ႔ ခင္ပြန္းက ျပံဳစိစိမ်က္ႏွာထားနဲ႔ေျပာတယ္။
“အဲဒါအမ်ဳိးသမီးေတြ စိတ္ဓာတ္ေပ်ာ့ညံ့လို႔ျဖစ္မွာေပါ့”
နီကီတာက သူေယာက္်ားကို မ်က္ေစာင္းထိုးၿပီး ပါးစပ္ရြဲ႕ျပတယ္။
စာေရးသူက အလ်င္အျမန္ အေျဖေပးပါတယ္။
“အဲလိုမဟုတ္ပါဘူး။ လိင္ေဟာ္မုန္းသဘာ၀ကြဲလြဲမႈက ပထမအေၾကာင္းရင္းပါ။ ေနာက္ၿပီး အမ်ဳိးသမီးေတြရဲ ႔ ဘ၀အေတြ႕အၾကံဳနဲ႔ လူ႔အဖြဲ႕အစည္းရဲ ႔ ဖိအားေပးမႈနဲ႔လည္း သက္ဆိုင္ပါတယ္။
“မလိင္ေဟာ္မုန္း (Oestrogen)နဲ႔ ဖိုလိင္ေဟာ္မုန္း (Testosterone) သဘာ၀ခ်င္းမတူတာကို ေျပာတာလား”
“အာနိသင္ခ်င္းကြဲျပားမႈနဲ႔ မဆိုင္ပါဘူး။ လစဥ္လတိုင္း ေဟာ္မုန္းပမဏအေျခအေန ေျပာင္းလဲတာနဲ႔ သက္ဆိုင္ပါတယ္”
“အမ်ိဳးသမီး မီးယပ္ေသြးေပၚတာနဲ႔ သက္ဆိုင္သလား”
“မွန္ပါတယ္။ ရာသီေသြးမလာခင္ တစ္ပတ္အလိုနဲ႔ ရာသီေသြးဆင္းစမွာ မလိင္ေဟာ္မုန္းက်ဆင္းသြားတယ္။ ခင္ဗ်ားတို႔သိၿပီးျဖစ္မွာပါ။ အမ်ိဳးသမီးေတြထဲမွာ ၂၀ ရာခိုင္ႏႈန္းမွ ၄၀ ရာခိုင္ႏႈန္းအထိ “ရာသီမလာမီ စိတ္ညစ္ညဴးျခင္း ေ၀ဒနာ”(Premenstrual Syndrome) ခံစားရတယ္။ ဒါထက္ပိုၿပီး အေျခအေနဆိုးရင္ ရာသီမလာမီ စိတ္က်ေရာဂါ” (Premenstrual Dysphoric Disorder)(PMDD) ရရွိႏိုင္တယ္။ အမ်ဳိးသမီး ေတြထဲမွ ၃ ရာခိုင္ႏႈန္းမွ ၇ ရာခိုင္ႏႈန္းအထိ PMDD ေရာဂါရွိပါတယ္။ PMDD ေရာဂါလကၡဏာေတြက စိတ္ညစ္တာ၊ သာယာေပ်ာ္ရႊင္မႈ မခံစားႏိုင္တာ၊ စိုးရိမ္စိတ္/ေၾကာက္စိတ္လြန္ကဲလာတာ၊ စိတ္တိုလြယ္တာ စသျဖင့္ေပါ့။ ဒီေတာ့ စိတ္က်ေရာဂါကို လစဥ္ခံစားေနရသလိုရွိပါတယ္။ ေယာက္်ားေတြမွာ ဖိုလိင္ေဟာ္မုန္း လစဥ္ အတက္အက် မရွိဘူး။ ဒါေၾကာင့္ပါ။ အသက္ ၅၀ ေက်ာ္ေယာက္်ားေတြထဲမွာ ဖိုလိင္ေဟာ္မုန္း က်ဆင္းလာလို႔ စိတ္အေျပာင္းအလဲရွိႏိုင္ပါတယ္။ အမ်ဳိးသမီးေသြးဆံုးခ်ိန္မွာ ျဖစ္တတ္တဲ့ “ေသြးဆံုးလကၡဏာစု” (Menopausal Syndrome) လိုေပါ့။ ခႏၶာကိုယ္မအီမသာလကၡဏာေတြအျပင္ စိတ္ညစ္တာ၊ စိုးရိမ္ေသာကမ်ားတာနဲ႕ စိတ္တိုတာ စတဲ့ လကၡဏာေတြလည္း ရွိပါတယ္”
ဒီတခ်ီမွာ နီကီတာက စာေရးသူကို ေထာက္ခံေျပာၾကားတယ္။
“မဆိုးပါဘူး”
“ေနာက္ၿပီး ကိုယ္၀န္ေဆာင္သားဖြားျခင္းနဲ႔ သက္ဆိုင္တဲ့ စိတ္ေရာဂါကလည္း အမ်ဳိးသမီးေတြမွာသာ ျဖစ္ပြားမွာေပါ့။ ကေလးေမြးဖြားၿပီးစ ၃ ရက္ ၅ ရက္အတြင္း ျဖစ္ေပၚလာတတ္တဲ့ “မီးေနသည္စိတ္ညစ္ညဴးျခင္း” (Baby Blue)က မီးေနသည္ ၃၀ ရာခိုင္ႏႈန္းေက်ာ္မွာ ျဖစ္ပြားတယ္။ ဒါထက္ဆိုးရြားရင္ ကေလးေမြးဖြားၿပီး ၂ ပတ္မွ ၆ ပတ္အတြင္း ျဖစ္ပြားတတ္တဲ့ “မီးေနသည္စိတ္က်ေရာဂါ” (Post Partum Depression) ခံစားရမယ္။ မီးေနသည္ ၁၀ ရာခိုင္ႏႈန္းေက်ာ္မွာ ေတြ႕ရွိရမယ္။ ဒီေတာ့ အမ်ိဳးသမီးေတြထဲမွာ စိတ္က်ေရာဂါ ျဖစ္ပြားမႈႏႈန္း မ်ားျပားတာေပါ့”
နီကီတာက ႏွစ္ၿခိဳက္စြာ ျပံဳးျပလိုက္တယ္။ ဒါေပမဲ့ စာေရးသူရဲ႕မိတ္ေဆြကိုတာက ေစာဒကတက္ပါတယ္။
ဇနီးကိုယ္၀န္ရွိရင္ ခင္ပြန္းကလိုက္ၿပီး ကိုယ္၀န္ေဆာင္ေနရသလို ခံစားရတဲ့ ေ၀ဒနာရွိတယ္မဟုတ္ဘူးလား။
ေရာဂါတစ္ခုအျဖစ္ သတ္မွတ္ထားတာေတာ့ မရွိေသးဘူး။ ေဆးပညာဂ်ာနယ္ေတြမွာ ေရးသားေဖာ္ျပတဲ့ေ၀ဒနာ တစ္ခုရွိပါတယ္။ Couvade Syndrome လို႔ ေခၚတယ္။ “သနားငဲ့ညွာစိတ္ေ၀ဒနာ” ဆိုပါေတာ့။ ဇနီးကိုယ္၀န္ရွိခ်ိန္မွာ ခင္ပြန္းက ပ်ဳိ ႔အန္ျခင္း၊ ၀မ္းဗိုက္ေဖာင္းပြလာျခင္း၊ ကိုယ္အေလးခ်ိန္တက္ျခင္း စတဲ့ လကၡဏာေတြ ခံစားရတယ္။ ဇနီးသားဖြားခိ်န္ေရာက္ရင္ ဇနီးနဲ႔အတူၿပိဳင္ၿပီး ဗိုက္နာတာခံစားရတယ္။ ၾသစႀတီးလ်ႏိုင္ငံမွာ ၃၁ ရာခိုင္ႏႈန္းရွိတယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။ ႐ုရွားႏိုင္ငံေတာရြာေတြမွာ ခင္ပြန္းေယာက္်ား ၇၀ ရာခိုင္ႏႈန္းအထိ ျဖစ္ပြားတတ္တယ္တဲ့။ ယဥ္ေက်းမႈထံုးတမ္း အစဥ္အလာေပၚမူတည္ပါတယ္။ အိႏိၵယႏိုင္ငံဇာတိ ေဒါက္တာရွန္ကာက ပါ၀င္ေဆြးေႏြးတယ္။ “ယဥ္ေက်းမႈဓေလ့ထံုးတမ္းဖိအားေၾကာင့္ အမ်ဳိးသမီးေတြထဲမွာ စိတ္ဖိစီးမႈ ပိုမိုခံစားရတယ္လို႔ ကၽြန္မယံုၾကည္တယ္။ ဥပမာ – “အမ်ဳိးသမီးလိင္အဂၤါျဖတ္ေတာက္ျခင္း (Female Genital Mutilation)(FGM) ဆိုပါေတာ့။ ကမၻာ့က်န္းမာေရးအဖြဲ႔က အာဖရိကႏိုင္ငံ၊ အာရပ္ႏိုင္ငံနဲ႕ အာရွတိုက္ႏိုင္ငံေပါင္း ၃၀ မွာ စာရင္းယူထားတာရွိတယ္။ တစ္ႏွစ္အတြင္း ေမြးကင္စအရြယ္မွ ၁၅ ႏွစ္အရြယ္အထိ မိန္းကေလး ၃ သန္းေက်ာ္ FGM ျပဳလုပ္ခံထားရတယ္လို႔ သိရတယ္။ (WHO 2020)။ FGM ျပဳလုပ္ျခင္းခံရတဲ့ အမ်ဳိးသမီး ေတြထဲမွာ လိင္ဆက္ဆံရင္ အခက္အခဲရွိျခင္း၊ သိမ္ငယ္စိတ္ႀကီးမားျခင္း၊ စိတ္က်ေရာဂါ၊ စိုးရိမ္စိတ္လြန္ကဲ ေရာဂါနဲ႔ ဖိစီးမႈဒဏ္ စိတ္ေရာဂါ (PTSD) ေတြျဖစ္ပြားမႈမ်ားတယ္လို႔ ဖတ္ရပါတယ္”
စာေရးသူက ျဖည့္စြက္ေျပာတယ္။
“အမ်ဳိးသမီးေတြကို စိတ္ဖိစီးမႈျဖစ္ေစတဲ့ တျခား႐ိုးရာဓေလ့ထံုးတမ္းေတြ ရွိေသးတယ္။ ဥပမာ – အသက္မျပည့္မီအရြယ္ မိန္းကေလးကို အိမ္ေထာင္ခ်ေပးတဲ့စနစ္၊ အဆင့္အတန္းခဲြျခားဆက္ဆံတဲ့ မ်ဳိး႐ိုးဇတ္အဆင့္ခြဲမႈ လိုက္နာက်င့္သံုးတဲ့ (CASTE) စနစ္ေတြပါ။ တခ်ဳိ ႔ႏိုင္ငံေတြမွာ ႐ိုးရာဓေလ့နဲ႕ ဘာသာေရးယံုၾကည္ခ်က္အရ၊ ေယာက္်ားတစ္ေယာက္က မိန္းမတစ္ဦးထက္ပိုၿပီး လက္ထပ္ယူခြင့္ရွိတယ္။ ဒီလိုအိမ္ေထာင္ေရးအေျခအေနမွာ ဖြင့္မေျပာ၀ံ့ေပမယ့္၊ စိတ္ဖိစီးမႈဒဏ္ ခံရမွာပါပဲ”
ေဆးရံုတစ္ခုမွာ အလုပ္လုပ္တဲ့ လူမႈေရးအရာရွိ ဂ်မ္မာက ပါ၀င္ေဆြးေႏြးတယ္။
“ အမ်ဳိးသမီးစိတ္က်န္းမာေရးကို ထိခိုက္ေစတဲ့ အေၾကာင္းရင္းေတြကို ေျပာရင္ မိသားစုအတြင္း အၾကမ္းဖက္မႈ (Domestic Violence) ကို ေမ့ထားလို႔မရဘူး။ ကမၻာ့က်န္းမာေရးအဖြဲ႕ (WHO 2013) ကထုတ္ေ၀တဲ့ စာတမ္းတစ္ခုကို က်မဖတ္ဖူးတယ္။ ကမၻာတ၀ွန္းအတိုင္းအတာနဲ႔ၾကည့္ရင္ အမ်ဳိးသမီး ၁၀၀ မွာ ၃၅ ေယာက္က၊ မိသားစုအတြင္း အၾကမ္းဖက္မႈဒဏ္ကို ခံစားၾကရတယ္တဲ့။ စိတ္ဓာတ္အားျဖင့္ ညွင္းပန္းႏွိပ္စက္တာ၊ ႏႈတ္နဲ႔ျဖစ္ေစ၊ ကိုယ္ထိလက္ေရာက္ျဖစ္ေစ အၾကမ္းဖက္တာ၊ လိင္အဓမၼျပဳက်င့္တာ စသျဖင့္ေပါ။ အမ်ဳိးသမီး ၇ ရာခိုင္ႏႈန္းက သူစိမ္းေယာက္်ားက လိင္အဓမၼျပဳက်င့္တာ ခံရတယ္။ မိသားစုအတြင္း အၾကမ္းဖက္မႈခံစားရတဲ့ အမ်ဳိးသမီးေတြထဲမွာ စိတ္က်ေရာဂါ ျဖစ္ပြားႏႈန္းက၊ လူထုအတြင္း ျဖစ္ပြားႏႈန္းထက္ ၂ ဆခြဲေက်ာ္ရွိတယ္။ မုဒိမ္းက်င့္တာခံခဲ့ရတဲ့ အမ်ဳိးသမီးေတြထဲမွာ စိတ္က်ေရာဂါနဲ႕ စိုးရိမ္စိတ္လြန္ကဲေရာဂါ ျဖစ္ပြားႏႈန္းက၊ လူထုအတြင္းျဖစ္ပြားႏႈန္းထက္ ၂ ဒႆမ ၆ ဆ ပိုမိုမ်ားျပာတယ္လို႔ ဖတ္ရပါတယ္”
စာေရသူက ျဖည့္စြက္ေဆြးေႏြးပါတယ္။
“ ကေလးသူငယ္ လိင္အဓမၼျပဳက်င့္ခံရတာကိုလည္း ထည့္သြင္းစဥ္းစားရမယ္။ ၾသစႀတီးလ်ႏိုင္ငံမွာ ကေလးသူငယ္ေတြထဲမွာ လိင္အဓမၼျပဳက်င့္ခံရတာကို ႏွစ္မ်ဳိးခြဲျခားထားတယ္။ လိင္ဗလကၠာရျပဳျခင္း (Non-penetrative Abuse) နဲ႕ မုဒိမ္းက်င့္ျခင္း (Penetrative Abuse) ျဖစ္တယ္။ အရြယ္မေရာက္ေသးတဲ့ မိန္းကေလးေတြထဲမွာ လိင္ဗလကၠာရျပဳျခင္းခံရတာက ၁၄ မွ ၂၆ ရာခိုင္ႏႈန္းရွိတယ္။ မုဒိမ္းက်င့္ခံရတာက ၄ မွ ၁၂ ရာခိုင္ႏႈန္းရွိပါတယ္။ ကေလးသူငယ္ လိင္ေစာ္ကားခံရရင္၊ ႀကီးျပင္းလာတဲ့အခါ စိတ္ေရာဂါမ်ဳိးစံု ျဖစ္ပြားႏိုင္တယ္။ စိတ္ေၾကာင့္ျဖစ္ပြားတဲ့ အာရံုေၾကာေရာဂါ (Conversion Disorder) စိတ္လႈပ္ရွားတံု႔ျပန္မႈလြန္ကဲ ကိုယ္ရည္ကိုယ္ေသြးခ်ဳိ ႔ယြင္းေရာဂါ (Borderline Personality Disorder) စိတ္က်ေရာဂါ၊ စိုးရိမ္စိတ္ေၾကာက္စိတ္လြန္ကဲေရာဂါ၊ အႏၲရာယ္ၾကံဳေတြ႕ၿပီး ျဖစ္ပြားစိတ္ဖိစီးမႈေရာဂါ (PTSD) နဲ႕ အရက္စြဲမူးယစ္ေဆးစြဲ ေရာဂါေတြျဖစ္ပါတယ္။ လိင္အဓမၼျပဳက်င့္ခံရတဲ့ႏႈန္းက မိန္းကေလးေတြထဲမွာ ေယာက္်ားကေလးေတြထက္ ၂ ဆေလာက္ မ်ားျပားတယ္။ ဒါေၾကာင့္ အဲ့လိုစိတ္ေရာဂါေတြက အမ်ဳိးသမီးေတြထဲမွာ ျဖစ္ပြားမႈႏႈန္း ပိုမိုးမ်ားျပားရတဲ့ အေၾကာင္းရင္းတစ္ခုပါ”
နီကီတာက ေက်နပ္တဲ့ အမူအရာနဲ႔ မွတ္ခ်က္ခ်တယ္။
“စိတ္က်ေရာဂါနဲ႔ စိုးရိမ္စိတ္လြန္ကဲေရာဂါက အမ်ဳိးသမီးေတြမွာ ျဖစ္ပြားမႈမ်ားတယ္ဆိုတဲ့ စကားကို ကၽြန္မနားလည္ေပးႏိုင္ပါၿပီး။ (Misogynist) အယူအဆလို႔ မစြပ္စြဲေတာ့ပါဘူး”
“ဒီလိုေရာဂါေတြ ျဖစ္ပြားမႈႏႈန္းနည္းပါးေအာင္ ေဆာင္ရြက္ႏိုင္ပါတယ္”
“ေျပာျပပါ”
“PMS ၊ PMDD စတဲ့ေရာဂါအတြက္ ေဟာ္မုန္းေဆးနဲ႔ ႀကိဳတင္ကာကြယ္ေပးႏိုင္တယ္။ မီးေနသည္ စိတ္က်ေရာဂါ လကၡဏာကို ေရာဂါႏုစမွာ သိရွိေဖာ္ထုတ္ႏိုင္ရင္၊ အခ်ိန္မီကုသလို႔ရတယ္။ အမ်ိဳးသမီးကို ခြဲျခားဆက္ဆံတဲ့ ႐ိုးရာဓေလ့ထံုးတမ္းေတြကို ျပဳျပင္ေပးဖို႔ ပညာေပးႏိုင္တယ္။ မိသားစုအတြင္း အၾကမ္းဖက္မႈနဲ႔ ကေလးသူငယ္ ညွင္းပန္းႏွိပ္စက္ျခင္း လိင္အဓမၼျပဳက်င့္ျခင္းအတြက္ ပညာေပးႏိုင္တယ္။ တရားဥပေဒနဲ႔ ကာကြယ္ေပးႏိုင္တယ္။ အၾကမ္းဖက္ခံရတာရွိရင္၊ လိင္အဓမၼ ျပဳက်င့္ခံရတာရွိရင္ ကူညီပံ့ပိုးေပးျခင္းနဲ႔ အခ်ိန္မီ ကုသေပးျခင္း စတဲ့ လုပ္ငန္းေတြကို ေဆာင္ရြက္ေပးႏိုင္တယ္”
