—–၊ ေဒါက္တာအုန္းေက်ာ္ (စိတ္က်န္းမာေရးအထူးကု ဆရာ၀န္ႀကီး) ဦးေႏွာက္လွ်ပ္စစ္လႈိင္း ၊—–
ဦးေႏွာက္တစ္ခုလံုးမွာ ဦးေႏွာက္ကလာပ္စည္း စုစုေပါင္း ၁၀ ဘီလီယံရွိတယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။ အဲဒီကလာပ္စည္းေတြက ျဖာထြက္လာတဲ့ အာ႐ံုေၾကာမွ်င္ေတြကေတာ့ မေရတြက္ႏိုင္ေလာက္ေအာင္ ရွိလိမ့္မယ္။ ဦးေႏွာက္ဇီ၀သဘာ၀လုပ္ငန္း ျပဳလုပ္တိုင္း ဦးေႏွာက္ကလာပ္စည္းနဲ႔ အာ႐ံုေၾကာမွ်င္ေတြထဲမွာ လွ်ပ္စစ္ဓာတ္ ျဖစ္ေပၚလာပါတယ္။ ဦးေႏွာက္လွ်ပ္စစ္လႈိင္းကို ဦးေခါင္းေပၚကေနၿပီး ဖမ္းယူတိုင္းတာႏိုင္တယ္။ အဲဒီစက္ကိရိယာကို (Electroencephalography) (EEG) စက္လို႔ေခၚတယ္။ ဦးေႏွာက္လွ်ပ္စစ္လႈိင္းတိုင္း ကိရိယာဆိုပါေတာ့။ လူတစ္ဦးတစ္ေယာက္ ဆင္ျခင္စဥ္းစားမႈ၊ စိတ္ခံစားမႈအေျခအေနေပၚ မူတည္ၿပီး ဦးေႏွာက္လွ်ပ္စစ္လႈိင္း အျမန္ဆံုး ကြဲျပားမႈရွိပါတယ္။
ေလ့လာေတြ႔ရွိထားတဲ့ ဦးေႏွာက္လွ်ပ္စစ္လႈိင္း အမ်ဳိးမ်ဳိးရွိပါတယ္။
(၁) ဘီတာ(Beta) ဦးေႏွာက္လႈိင္းက အရြယ္ပမာဏေသးငယ္ၿပီး လႈိင္းအျမန္ႏႈန္းက ျမင့္မားတယ္။ တစ္စကၠန္႔မွာ ၁၄ မွ ၄၀ Hz ရွိတယ္။ စိတ္အာ႐ံုျပင္းျပင္းထန္ထန္ စူးစိုက္ေနခ်ိန္မွာ ဘီတာလႈိင္းအမ်ားအျပား ေပၚေပါက္လာတယ္။ ဥပမာ-အေျခအတင္စကားေျပာေနျခင္း၊ ျပႆနာတစ္ခုကို စူးစုိက္စဥ္းစားေနျခင္း၊ ဆင္ျခင္ေတြးေတာေနျခင္း၊ ေဆာင္ရြက္စရာရွိတဲ့ လုပ္ငန္းၿပီးစီးေအာင္ အာ႐ံုစူးစိုက္လုပ္ကိုင္ေနျခင္း စတာေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ စိတ္ဖိစီးမႈခံစားေနရျခင္း၊ စိတ္ဂနာမၿငိမ္ျဖစ္ျခင္း၊ စိုးရိမ္ေသာကပြားမ်ားေနျခင္း စတဲ့သာယာမႈမရွိတဲ့ စိတ္ခံစားမရမႈရွိေနရင္လည္း ဦးေႏွာက္ဘီတာလႈိင္း မ်ားျပားလာပါတယ္။
(၂) အယ္ဖာ (Alpha) ဦးေႏွာက္လႈိင္းအျမန္ႏႈန္းက နည္းနည္းေႏွးတယ္။ တစ္စကၠန္႔မွာ ၈ မွ ၁၄ Hz ရွိတယ္။ ႏိုးၾကားၿပီး စိတ္တည္ၿငိမ္ေအးခ်မ္းေနတဲ့အခ်ိန္မွာ အယ္ဖာဦးေႏွာက္လႈိင္း အမ်ားအျပား ေတြ႔ရွိရတယ္။ ဥပမာ-တစ္ခုခုကို စိတ္ကူးယဥ္ေတြးေတာေနတဲ့အခ်ိန္၊ ကမၼ႒ာန္းထိုင္ေနခ်ိန္၊ အေၾကာေလွ်ာ့ေလ့က်င့္ခန္း လုပ္ေနတဲ့အခ်ိန္ေတြ ျဖစ္ပါတယ္။
(၃) သီတာ (Theta) ဦးေႏွာက္လႈိင္းက ပိုၿပီးေႏွးတယ္။ တစ္စကၠန္႔မွာ ၄ မွ ၈ Hz ႏႈန္းရွိတယ္။ သီတာဦးေႏွာက္လႈိင္းအမ်ားအျပား ေတြ႔ရွိရတဲ့ စိတ္ျဖစ္စဥ္အေျခအေနေတြကိုလည္း ေတြ႔ရွိထားပါတယ္။ ဥပမာ-အိပ္ေပ်ာ္စအခ်ိန္၊ အိပ္မက္မက္ေနတဲ့အခ်ိန္၊ ကမၼ႒ာန္းထိုင္တာ က်င့္သားရလာလို႔ စိတ္လံုး၀ေျပေလ်ာ့ေနတဲ့အခ်ိန္၊ ထိုးထြင္းသိျမင္ျခင္း၊ တီထြင္ဥာဏ္အသစ္ျဖစ္ေပၚျခင္း ခံစားရတဲ့အခ်ိန္ စတာေတြ ျဖစ္ပါတယ္။
“ ႏိုးၾကားၿပီး စိတ္တည္ၿငိမ္ေအးခ်မ္းေနတဲ့အခ်ိန္မွာ အယ္ဖာဦးေႏွာက္လႈိင္းအမ်ားအျပား ေတြ ႔ရွိရတယ္။ ဥပမာ-တစ္ခုခုကို စိတ္ကူးယဥ္ေတြးေတာေနတဲ့အခ်ိန္၊ ကမၼ႒ာန္းထိုင္ေနခ်ိန္၊ အေၾကာေလွ်ာ့ေလ့က်င့္ခန္း လုပ္ေနတဲ့အခ်ိန္ေတြ ျဖစ္ပါတယ္။”
(၄) ဒယ္တာ (Delta) ဦးေႏွာက္လႈိင္းက အလြန္ေႏွးတယ္။ လႈိင္းပံုသ႑ာန္က ႀကီးမားတယ္။ တစ္စကၠန္႔မွာ ၁ မွ ၄ Hz ႏႈန္းပဲရွိတယ္။ အလြန္အမင္း အိပ္ေမာက်ေနတဲ့အခ်ိန္ (Deep Sleep) မွာ ဒယ္တာလႈိင္းကို ေတြ႔ရွိရပါတယ္။
အဲဒီလို စိတ္ျဖစ္စဥ္ေပၚ မူတည္ၿပီး ျဖစ္ေပၚလာတဲ့ ဦးေႏွာက္လွ်ပ္စစ္လႈိင္းကို အသိစိတ္နဲ႔ ထိန္းခ်ဳပ္ေျပာင္းလဲေပးလို႔ မရဘူး။ ဒါက ပံုမွန္သဘာ၀တရားျဖစ္တယ္။ ဒါေပမဲ့ ဦးေႏွာက္လွ်ပ္စစ္လႈိင္း လိုအပ္သလို ျဖစ္ပြားဖို႔ တီထြင္ထားတဲ့ ဦးေႏွာက္ေလ့က်င့္ခန္းေတာ့ ရွိပါတယ္။
ဦးေႏွာက္ဇီ၀တံု႔ျပန္မႈ ေလ့က်င့္ခန္း(EEG Biofeedback) လို႔ေခၚတယ္။ ဦးေႏွာက္အာ႐ံုတံု႔ျပန္မႈ ေလ့က်င့္ခန္း (Neurofeedback) လို႔လည္း ေခၚပါတယ္။ သေဘာကေတာ့ ဦးေႏွာက္ထဲမွာ မိမိလိုခ်င္တဲ့ လွ်ပ္စစ္လႈိင္းပံုစံရရွိေအာင္ ေလ့က်င့္ေပးတာျဖစ္တယ္။ ေလ့က်င့္ခန္းျပဳလုပ္ပံုကို အက်ဥ္းခ်ဳံးၿပီး ရွင္းျပမယ္။
ဦးေႏွာက္ထဲမွာ လႈပ္ရွားေနတဲ့ လွ်ပ္စစ္လႈိင္းကို ဖမ္းယူဖို႔ ဦးေခါင္းေပၚမွာ လွ်ပ္စစ္ခဲသီး (Electrodes) တပ္ဆင္ေပးထားတယ္။ အဲဒီလွ်ပ္စစ္ခဲသီးကို EEG စက္နဲ႔ ဆက္သြယ္ထားတယ္။ EEG စက္က ဖမ္းယူရရွိထားတဲ့ ဦးေႏွာက္လႈိင္းကို အမ်ဳိးအစားခြဲျခားဖို႔ ကြန္ပ်ဴတာထဲမွာ “ပ႐ိုဂရမ္” ထည့္ထားေပးတယ္။ ဖမ္းယူရရွိတဲ့ လႈိင္းအမ်ဳိးအစားေပၚ မူတည္ၿပီး အခ်က္ေပးသံအမ်ဳိးမ်ဳိး ဒါမွမဟုတ္ ကြန္ပ်ဴတာမွန္ခ်ပ္ျပားေပၚမွာ ပံုရိပ္အမ်ဳိးမ်ဳိး ထုတ္လႊင့္ေပးပါတယ္။
အခ်က္ေပးသံ ဒါမွမဟုတ္ ႐ုပ္ပံုက စမ္းသပ္ခံသူ လိုလားႏွစ္ၿခိဳက္တဲ့ အသံနဲ႔ ႐ုပ္ပံုကားခ်ပ္ေတြ ျဖစ္ေစရမယ္။ စမ္းသပ္ခံသူက စိတ္ေျဖေလွ်ာ့ထားၿပီး အခ်က္ေပးသံနဲ႔ ေပၚလာမယ့္ ႐ုပ္ပံုကားခ်ပ္ကို အာ႐ံုျပဳေနရတယ္။ ဥပမာ-ဦးေႏွာက္ထဲမွာ အယ္ဖာလႈိင္း ပြားမ်ားလာေစခ်င္တဲ့ ေလ့က်င့္ခန္းဆိုပါေတာ့။ အဲဒီေလ့က်င့္ခန္းမွာ ဦးေႏွာက္ထဲ အယ္ဖာလႈိင္းေပၚေပါက္လာတိုင္း ကြန္ပ်ဴတာက အခ်က္ေပးသံနဲ႔ ႐ုပ္ပံုကားခ်ပ္ ထုတ္လႊင့္ေပးတယ္။
ဒီေတာ့ ဘယ္လိုအက်ဳိးသက္ေရာက္မႈရွိသလဲ၊ အယ္ဖာလႈိင္းျဖစ္ေပၚလာတိုင္း စမ္းသပ္ခံသူက ႏွစ္ၿခိဳက္ေက်နပ္မႈ ရရွိမယ္။ (ႏွစ္ၿခိဳက္တဲ့အသံကို ၾကားရလို႔ ဒါမွမဟုတ္ ႏွစ္ၿခိဳက္တဲ့ ႐ုပ္ပံုကားခ်ပ္ကို ျမင္ရလို႔ပါ)။ ဒါေၾကာင့္ ဦးေႏွာက္ထဲမွာ အယ္ဖာလႈိင္းျဖစ္ေပၚလာတိုင္း စမ္းသပ္ခံသူက ႏွစ္ၿခိဳက္ေက်နပ္မႈ “ဆု”( Reward) ရရွိပါတယ္။ အျပဳအမူတစ္ခု ေဆာင္ရြက္ၿပီးလို႔ “ဆု” ရရွိရင္ အဲဒီအျပဳအမူက အက်င့္လိုျဖစ္လာပါတယ္။ ဆုေပးၿပီး ျပဳျပင္ခိုင္းတဲ့ သေဘာျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီေတာ့ ဦးေႏွာက္တံု႔ျပန္မႈေလ့က်င့္ခန္းကို အႀကိမ္ႀကိမ္ျပဳလုပ္ရင္ ၾကာလာေတာ့ လိုအပ္တဲ့အခ်ိန္မွာ ဦးေႏွာက္အယ္ဖာလႈိင္း မ်ားျပားလာေအာင္ ထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္တဲ့ စိတ္စြမ္းအင္ ရရွိလာလိမ့္မယ္။
အရင္တစ္ပတ္က စာေရးသူရဲ ႔မိတ္ေဆြ ကိုတာရဲ ႔အိမ္မွာ စာမူၾကမ္းေရးထားတဲ့ မွတ္စုစာအုပ္ေလး က်န္ေနခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီမွတ္စုစာအုပ္ကို ျပန္ယူခ်င္လို႔ ကိုတာတို႔အိမ္ကို အလည္ေရာက္သြားတယ္။
“လာဗ်ာ ကိုအုန္းေက်ာ္”
“လမ္းႀကံဳလို႔ ၀င္လာတာပါ။ ကြၽန္ေတာ့္မွတ္စုစာအုပ္ေလးကို ျပန္ရခ်င္တာလည္းရွိလို႔”
“ကြၽန္ေတာ္သိမ္းဆည္းထားပါတယ္။ ခင္ဗ်ားေရးလက္စ ရွင္းျပပါဆရာ (၁၀၁) စာမူကိုလည္း ဖတ္မိပါတယ္”
“စာမူနိဒါန္းပါ။ ခင္ဗ်ားဘယ္လိုထင္လဲ”
“စိတ္၀င္စားစရာပါပဲ။ စိတ္နဲ႔႐ုပ္အျပန္အလွန္ အက်ဳိးသက္ေရာက္မႈေပါ့။ ဦးေႏွာက္တံု႔ျပန္မႈ ေလ့က်င့္ခန္းကို စိတ္ေရာဂါကုသမႈမွာ အသံုးျပဳသလား”
“ဦးေႏွာက္အာ႐ံုတံု႔ျပန္မႈ ေလ့က်င့္ခန္းကို တီထြင္ခဲ့တာ ႏွစ္ေပါင္း ၅၀ ေက်ာ္ပါၿပီ။ စိတ္ေရာဂါတခ်ဳိ ႔ ကုသမႈမွာ အေထာက္အကူျပဳ တြဲဖက္ေလ့က်င့္ခန္းအျဖစ္ေတာ့ အသံုးျပဳပါတယ္။ အျပင္ေဆးခန္းေတြမွာေတာ့ စိတ္ေရာဂါမ်ဳိးစံုကို ကုသႏိုင္တယ္ဆိုၿပီး စီးပြားရွာေနတာလည္း ရွိပါတယ္”
“ဘယ္လိုစိတ္ေရာဂါမ်ဳိးအတြက္ အက်ဳိးရွိသလဲ”
“စိတ္တည္ၿငိမ္ေအးခ်မ္းမႈအတြက္ ေလ့က်င့္ေပးပါတယ္။ စိတ္တည္ၿငိမ္ေအးခ်မ္းမႈ ရရွိဖို႔ ေလ့က်င့္ေပးခ်င္ရင္ အယ္ဖာလႈိင္းနဲ႔ သီတာလႈိင္း တိုးပြားမ်ားျပားလာေအာင္ ေလ့က်င့္ေပးပါတယ္။ စမ္းသပ္ကုသၾကည့္ေနတဲ့ စိတ္ေရာဂါေတြကေတာ့ နာတာရွည္နာက်င္ကိုက္ခဲေရာဂါ၊ မူးယစ္ေဆးစြဲေရာဂါ၊ စိုးရိမ္စိတ္လြန္ကဲေရာဂါ၊ စိတ္က်ေရာဂါ၊ အိပ္မေပ်ာ္ေရာဂါ၊ နာတာရွည္ေခါင္းကိုက္ေရာဂါ၊ ေအာ္တစ္ဇင္ေရာဂါ(Autism)နဲ႔ အာ႐ံုစိုက္မႈ ခ်ဳိ ႔ယြင္းလႈပ္ရွားမႈ လြန္ကဲေရာဂါ (ADHD) ေတြ ျဖစ္ပါတယ္”
“ထိေရာက္မႈရွိသလား”
“အခုအခ်ိန္အထိ အတိအက် မေျပာႏိုင္ေသးပါဘူး။ သုေတသနျပဳလုပ္ခဲ့တဲ့ လူနာဦးေရက နည္းပါးတယ္။ ကုသမႈအခ်င္းခ်င္း ႏႈိင္းယွဥ္ကုသတဲ့ သုေတသနျပဳမႈေတြလည္း ရွားပါးတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ဦးေႏွာက္အာ႐ံုတံု႔ျပန္မႈ ေလ့က်င့္ခန္းကို “အေထာက္အထားအေျချပဳကုထံုး”လို႔ မေျပာႏိုင္ေသးဘူး။ ေနာက္ၿပီး ကုန္က်စရိတ္မ်ားသလာက္ တူညီတဲ့ အက်ဳိးေက်းဇူးလည္း မရွိေသးဘူးလို႔ ေျပာရမယ္။ စိတ္က ခႏၶာကိုယ္ဇီ၀သဘာ၀ျဖစ္စဥ္ကို ထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္ေအာင္ႀကိဳးစားတဲ့ တျခား “ဇီ၀တံု႔ျပန္မႈေလ့က်င့္ခန္း”( Biofeed Back)ေတြလည္း ရွိေသးတယ္။ ဥပမာ- ႏွလံုးခုန္ႏႈန္းတိုင္းစက္ (ECG) ဇယားကို ၾကည့္ၿပီး ႏွလံုးခုန္ႏႈန္းေလ်ာ့နည္းေအာင္ ေလ့က်င့္နည္း။ ၾကြက္သားတင္းက်ပ္တဲ့ အေနအထားကို ေဖာ္ျပတဲ့ EMG ဇယားကိုၾကည့္ၿပီး အေၾကာေျဖေလွ်ာ့ ေလ့က်င့္ခန္းျပဳလုပ္နည္း၊ ေခြၽးထြက္လို႔ အေရျပားစိုထိုင္းလာရင္ တိုင္းတာတဲ့စက္က အခ်က္ေပးတာကို အာ႐ံုျပဳၿပီး ေခြၽးထြက္ျခင္းေလ်ာ့နည္းလာေအာင္ ေလ့က်င့္ျခင္းေတြ ျဖစ္ပါတယ္။
“စိတ္က႐ုပ္ကို လႊမ္းမိုးႏိုင္ဖို႔ အားထုတ္ႀကိဳးစားတာလို႔ ေျပာႏိုင္သလား”
“ဆိုပါေတာ့။ ဒါေပမဲ့ စရိတ္စကမ်ားလို႔ အဲဒီလို စက္ကိရိယာေတြကို အသံုးမျပဳႏိုင္ရင္ အားငယ္စရာမလိုပါဘူး”
“ဘာေၾကာင့္လဲ”
“ကမၼ႒ာန္းထိုင္ရင္လည္း ဦးေႏွာက္လွ်ပ္စစ္လႈိင္းေတြ အေကာင္းဘက္ကို ေျပာင္းလဲလာႏိုင္ပါတယ္”
