—–၊ ေဒါက္တာအုန္းေက်ာ္ (စိတ္က်န္းမာေရးအထူးကု ဆရာ၀န္ႀကီး – အၿငိမ္းစား) ၊—–
သတင္းစာထဲမွာ စိတ္၀င္စားစရာသတင္းကို ဖတ္ရရင္ စာေရးသူရဲ ႔မိတ္ေဆြကိုတာက စာေရးသူနဲ႔ ေတြ႔ဆံုေမးျမန္းေလ့ရွိပါတယ္။
“လြန္ခဲ့တဲ့ တစ္လေလာက္က တ႐ုတ္ျပည္မွာ ကုသမႈအသစ္ စမ္းသပ္တီထြင္တယ္ဆိုတာ ခင္ဗ်ား ဖတ္လိုက္ရသလား”
“ဘာသတင္းလဲဗ်”
“စိတ္ၾကြမူးယစ္ေဆးစြဲေနတဲ့ လူနာတစ္ေယာက္ကို ဦးေႏွာက္ထဲမွာ လွ်ပ္စစ္ဓာတ္လႈံ႔ေဆာ္ေပးတဲ့ ကုထံုးနဲ႔ ေအာင္ျမင္စြာကုသႏိုင္တယ္ဆိုတဲ့ သတင္းပါ”
“အဲဒီကုသမႈက တ႐ုတ္ျပည္မွာ စတင္တီထြင္တဲ့ ကုထံုးမဟုတ္ပါဘူး။ တ႐ုတ္ျပည္မွာ စတင္စမ္းသပ္ကုသႏိုင္တာကို ေျပာတာပါ”
“အဲဒါ ဘယ္လိုကုထံုးလဲ ကိုအုန္းေက်ာ္”
“ဦးေႏွာက္အတြင္းသား ႏႈိးဆြလႈံ႔ေဆာ္ကုထံုး (Deep Brain Stimulation) (DBS)လို႔ ေခၚပါတယ္”
“နည္းနည္းရွင္းျပဗ်ာ”
DBS ကုထံုးက ဦးေႏွာက္အတြင္းသား တစ္ေနရာကိုကြက္ၿပီး လွ်ပ္စစ္ဓာတ္နဲ႔ ႏႈိးဆြေပးတဲ့ ကုထံုးျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီလို ျပဳလုပ္ႏိုင္ဖို႔ ဦးေႏွာက္ထဲကို လွ်ပ္စစ္ခဲသီးကေလး (Electrode) ထည့္သြင္းေပးရတယ္။ လွ်ပ္စစ္ခဲသီးကေလးရဲ႕ အရြယ္ပမာဏက ၁ ဒသမ ၃ မီလီမီတာလာက္ပဲရွိတယ္”
“ဦးေႏွာက္အတြင္းသားထဲကုိ ဘယ္လိုထိုးသြင္းတာလဲ”
“လွ်ပ္စစ္ခဲသီးကေလး လိုအပ္တဲ့ေနရာမွာ ခ်ထားေပးႏိုင္ဖို႔ ေလးဘက္ေလးတန္ကေနၿပီး ဦးေႏွာက္ပံုရိပ္ျပဓာတ္မွန္(Imaging)နည္းနဲ႔ လမ္းၫႊန္ေပးတယ္။ ေနာက္ၿပီး ရင္ဘတ္အေရျပားေအာက္မွာ ဘတၳရီစက္အေသးေလးတစ္ခုကို ထည့္ေပးရတယ္။ အဲဒီဘတၳရီစက္ေလးနဲ႔ လွ်ပ္စစ္ခဲသီးေလးတစ္ခုကို ထည့္ေပးရတယ္။ အဲဒီဘတၳရီစက္ေလးကို ညႇိေပးရင္ လိုအပ္တဲ့လွ်ပ္စစ္ဓာတ္ စြမ္းအင္ပံုသ႑ာန္နဲ႔ ပမာဏကို ထုတ္လုပ္ေပးႏိုင္တယ္။ ဘတၳရီစက္ေလးက လွ်ပ္စစ္ဓာတ္အားလႊတ္လိုက္ရင္ ဦးေႏွာက္အတြင္းသားထဲမွာရွိတဲ့ လွ်ပ္စစ္ခဲသီးေလးကတဆင့္ အဲဒီဦးေႏွာက္ပိုင္းကို ကြက္ၿပီး လႈံ႔ေဆာ္ႏႈိးဆြေပးႏုိင္ပါတယ္။
“အဲဒီဘတၳရီေလးက ႏွလံုးေရာဂါကုသဖို႔ အသံုးျပဳတဲ့ ႏွလံုးခုန္ႏႈန္းထိန္းစက္ Pacemaker လိုလား”
“မွန္ပါတယ္။ အဲဒီရင္ဘတ္အေရျပားေအာက္ပါတပ္ေပးထားတဲ့ ဘတၳရီေလးကို “လွ်ပ္စစ္လႈိင္းလႊင့္စက္” (Pulse Generator) ဒါမွမဟုတ္ “ဦးေႏွာက္လႈံ႔ေဆာ္မႈထိန္းစက္”(Brain Pacemaker) လို႔ ေခၚပါတယ္။ ကုသခ်င္တဲ့ ေရာဂါေပၚမွာ မူတည္ၿပီး ဦးေႏွာက္အတြင္းသားေနရာအမ်ဳိးမ်ဳိးမွာ လွ်ပ္စစ္ခဲသီးေလးကို ခ်ထားေပးပါတယ္။ ဦးေႏွာက္ႏွစ္ဖက္စလံုးမွာ ၿပိဳင္တူခ်ထားေပးတယ္”
ကိုတာက စူးစမ္းေမးျမန္းတယ္။
“ ေအာင္ျမင္မႈရရွိတဲ့ ေရာဂါတစ္ခုကေတာ့ ‘အစြဲအလမ္းႀကီး ထပ္တလဲလဲျပဳမူေရာဂါ (Obscessive compulsive Disorder) ျဖစ္ပါတယ္။ OCD ေရာဂါမွာ တစ္ခုခုအႏၲရာယ္ျဖစ္မွာကို ႀကိဳတင္စိုးရိမ္စိတ္ မၾကာခဏ ေပၚေပါက္လာတယ္။ ဥပမာ- ‘ငါ့လက္ေတြက ညစ္ပတ္ေနၿပီ၊ ေရာဂါပိုးေတြ ကပ္ေနၿပီ’ဆိုတဲ့ မယံုတ၀က္ ယံုတ၀က္အေတြးမ်ဳိး” . . .
DBS ကုထံုးကို ဘယ္လိုေရာဂါေတြမွာ အသံုးျပဳသလဲ”
DBS ကုထံုးနဲ႔ ကုသရင္ ေအာင္ျမင္မႈရရွိတဲ့ ဦးေႏွာက္ေရာဂါကေတာ့ ပါကင္ဆန္အေၾကာဆြဲေရာဂါ (Parkinson’s Disease) ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီေရာဂါကို ကုသဖို႔အတြက္ လွ်ပ္စစ္ခဲ့သီးေလးကို (Substatia Nigra)လို႔ေခၚတဲ့ ဦးေႏွာက္ပိုင္းထဲမွာ ျမႇဳပ္ထားေပးပါတယ္။ အဲဒီဦးေႏွာက္ပိုင္းက ေျခလက္ၾကြက္သားလႈပ္ရွားမႈ အခ်ိန္အဆကို ထိန္းခ်ဳပ္ေပးတဲ့ အဂၤါပိုင္းျဖစ္တယ္။ DBS ကုထံုးနဲ႔ ကုသရင္ ပါကင္ဆန္ေရာဂါလကၡဏာေတြျဖစ္တဲ့ ေျခလက္ၾကြက္သားတုန္ယင္ျခင္း၊ တင္းက်ပ္ျခင္း၊ လမ္းေလွ်ာက္ရင္ ေႏွးေကြးေလးလံျခင္း၊ ရွပ္တိုက္ေလွ်ာက္ျခင္း စတဲ့ လကၡဏာေတြကို ခ်က္ခ်င္းသက္သာေစတာ ေတြ႔ရွိရပါတယ္”
DBS ကုထံုးကို စိတ္ေရာဂါေတြမွာ အသံုးျပဳႏိုင္သလား”
“စမ္းသက္ကုသသုေတသနျပဳထားတာ ရွိပါတယ္”
“ေအာင္ျမင္မႈရရွိတဲ့ ေရာဂါတစ္ခုကေတာ့ “အစြဲအလမ္းႀကီး ထပ္တလဲလဲျပဳမူေရာဂါ (Obscessive compulsive Disorder) ျဖစ္ပါတယ္။ OCD ေရာဂါမွာ တစ္ခုခုအႏၲရာယ္ျဖစ္မွာကို ႀကိဳတင္စိုးရိမ္စိတ္ မၾကာခဏ ေပၚေပါက္လာတယ္။ ဥပမာ- “ငါ့လက္ေတြက ညစ္ပတ္ေနၿပီ၊ ေရာဂါပိုးေတြကပ္ေနၿပီ”ဆိုတဲ့ မယံုတ၀က္ ယံုတ၀က္အေတြးမ်ဳိး။ အဲဒီအေတြးနဲ႔ ေၾကာက္စိတ္ေတြ ေျပေပ်ာက္သြားေအာင္ တစ္ခုခုကို ျပဳလုပ္လိုက္ရတယ္။ ဥပမာ-အခ်ိန္ၾကာၾကာ ေသေသခ်ာခ်ာ လက္ေဆးတာမ်ဳိးပါ။ ဒီေတာ့ညစ္ပတ္ေနတယ္လို႔ထင္ၿပီး ေၾကာက္စိတ္ေပၚလိုက္၊ လက္ေဆးလိုက္နဲ႔ တစ္ေန႔လံုး အခ်ိန္ေနတဲ့အက်င့္ျဖစ္လာပါတယ္။ OCD ေရာဂါက လူထုအတြင္းမွာ လူတစ္ရာ ၂ ေယာက္ႏႈန္းေလာက္ ျဖစ္ပြားတတ္တယ္။ ဆိုးရြားျပင္းထန္ၿပီး ကုသဖို႔ခက္ခဲတဲ့ OCD ေရာဂါေတြမွာ DBS ကုထံုးကို စမ္းသပ္သံုးစြဲပါတယ္”
“OCD ေရာဂါကုသဖို႔ လွ်ပ္စစ္ခဲသီးေလးကို ဦးေႏွာက္ဘယ္ေနရာမွာ ခ်ထားေပးသလဲ”
“စိတ္ခံစားမႈ၊ အေတြးနဲ႔ အျပဳအမူကို ဆက္သြယ္ညႇိႏႈိင္း ထိန္းခ်ဳပ္ေပးျခင္းနဲ႔ သက္ဆိုင္တဲ့ ဦးေႏွာက္ပိုင္းေတြမွာပါ။ အတိုေကာက္(ALIC)(VC/VS)လို႔ေခၚတဲ့ ဦးေႏွာက္ပိုင္းေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ ၂၀၁၈ ခုႏွစ္အထိ DBS ကုထံုးနဲ႔ စမ္းသပ္ကုသေပးခဲ့တဲ့ လူနာေပါင္း ၁၅၃ ဦးရွိပါတယ္။ လူနာ ၅၀ ရာခုိင္ႏႈန္းေက်ာ္မွာ ေရာဂါလကၡဏာေတြ သိသိသာသာ သက္သာလာတာကို ေတြ႔ရွိရတယ္”
“တျခားစိတ္ေရာဂါေတြမွာ စမ္းသပ္ကုသတာ ရွိေသးလား”
“ရွိပါတယ္။ စိတ္က်ေရာဂါ၊ အစားေရွာင္ပိန္ခ်ဳံးစိတ္ေရာဂါ (Anorexia Nervosa)၊ အရက္စြဲ၊ ဘိန္းျဖဴစြဲေရာဂါနဲ႔ တ႐ုတ္ျပည္မွာလို စိတ္ၾကြမူးယစ္ေဆးစြဲ ေရာဂါေတြမွာပါ။ ဒါေပမဲ့ အဲဒီေရာဂါေတြမွာ DBS ကုထံုးနဲ႔ ကုသရင္ ထိေရာက္မႈရွိတယ္လို႔ အခိုင္အမာေျပာဆိုလို႔ မရေသးပါဘူး”
“အဲဒီေရာဂါေတြကို ကုသဖို႔ လွ်ပ္စစ္ခဲသီးေလးကို ဦးေႏွာက္ဘယ္အပိုင္းမွာ ထည့္သြင္းေပးထားလဲ”
“အရက္စြဲ၊ ေဆးစြဲေရာဂါေတြအတြက္ ေအာင္ျမင္မႈရရွိဖို႔ “ဆုရရင္”စိတ္သာယာၾကည္ႏူးမႈကို ျဖစ္ေပၚေစတဲ့ ဦးေႏွာက္ပိုင္းမွာ လွ်ပ္စစ္ခဲသီးေလးကို ခ်ထားေပးပါတယ္။ Reward Center လို႔ေခၚတဲ့ Nucleus Accumben’s ဦးေႏွာက္ပိုင္းပါ။ တခ်ဳိ႕ သုေတသနဌာနေတြမွာေတာ့ ငယ္မူျပန္မွတ္ဥာဏ္ ခ်ဳိ႕ယြင္းအယ္လ္ဇိုင္းမားေရာဂါ (Alzheimer’s Disease) မွာ DBS ကုထံုးကို အသံုးျပဳေလ့လာပါတယ္။ မွတ္ဥာဏ္ျပန္လည္ ေကာင္းမြန္တိုးတက္မႈရွိ၊ မရွိ စမ္းသပ္တာပါ။ အဲဒီေရာဂါအတြက္ မွတ္ဥာဏ္သိုေလွာင္၊ ျဖန္႔ျဖဴး၊ ထုတ္ယူျခင္းနဲ႔ သက္ဆိုင္တဲ့ ဦးေႏွာက္ပိုင္းမွာ လွ်ပ္စစ္ခဲသီးေလးကို ျမႇဳပ္ထားေပးပါတယ္။ အဲဒီဦးေႏွာက္ပိုင္းေတြက Hippocampuse နဲ႔ Fornix စတာေတြပါ။ DBS ကုထံုးကို ေလ့လာၾကည့္ရင္ စိတ္၀င္စားစရာေကာင္းတဲ့ အခ်က္တစ္ခုရွိတယ္ဗ်”
“ဘာမ်ားလဲ”
“႐ုပ္ေၾကာင့္ စိတ္အေျခအေန ျဖစ္ေပၚလာႏိုင္တယ္ဆိုတဲ့ အခ်က္ပဲ။ ဦးေႏွာက္ထဲမွာ ႐ုပ္ပိုင္းအေျခအေန ေျပာင္းလဲမႈရွိရင္ . .ဆိုပါေတာ့ဗ်ာ။ DBS ကုထံုးေၾကာင့္ လွ်ပ္စစ္ဓာတ္လႈံ႔ေဆာ္မႈရရွိရင္ သက္ဆိုင္ရာ ဦးေႏွာက္ပိုင္းနဲ႔ပတ္သက္တဲ့ စိတ္အေျခအေန ေျပာင္းလဲသြားႏိုင္ျခင္းရွိတယ္ မဟုတ္လား။ အဲဒါ “႐ုပ္” ေၾကာင့္ “စိတ္”ဆိုတာ ျဖစ္ေပၚလာတာေပါ့”
ဧည့္ခန္းေဘးမွာရွိတဲ့ ဘုရားခန္းထဲက ထြက္လာတဲ့ ကိုတာရဲ႕ဇနီးေဒၚမႈန္က ၾကားျဖတ္ၿပီး မွတ္ခ်က္ခ်ပါတယ္။
“ကြၽန္မၾကားလိုက္တယ္ေနာ္။ ဒီေခတ္ ဒီကာလမွာ ကြန္ျမဴနစ္စနစ္တို႔၊ ႐ုပ္၀ါဒီဆိုတာတို႔က ေခတ္မစားေတာ့ဘူး။ အဲဒါ သတိထားၾက”
“ေဒၚမႈန္ကလဲဗ်ာ၊ ကြၽန္ေတာ္တို႔က ဦးေႏွာက္လုပ္ငန္းနဲ႔ စိတ္ျဖစ္စဥ္အေၾကာင္း ေဆြးေႏြးေနတာပါ။ ၀ိဥာဥ္ေလာကနဲ႔ တမလြန္ဘ၀ကိစၥေတြ မဟုတ္ပါဘူး”
“အိုေက . .ကြၽန္မ လက္ဖက္ရည္ေဖ်ာ္ခဲ့မယ္”
ေဒၚမႈန္ထြက္သြားေတာ့ ၿပံဳးစိစိမ်က္ႏွာနဲ႔ ကိုတာက ေမးျမန္းပါတယ္။
“ခင္ဗ်ားလူနာေတြထဲမွာ DBS ကုထံုးနဲ႔ ကုသေပးခဲ့ဖူးတဲ့ လူနာရွိဖူးလား”
“မရွိခဲ့ပါဘူး။ ၾသစေၾတးလ်ႏိုင္ငံမွာ DBS ကုထံုးကို ပါကင္ဆင္အေၾကာဆြဲေရာဂါကုသဖို႔ တရား၀င္ခြင့္ျပဳထားပါတယ္။ ဦးေႏွာက္နဲ႔ အာ႐ံုေၾကာအထူးကု ေဆး႐ံုႀကီးေတြမွာ ကုသေပးခြင့္ရွိတယ္။ စိတ္ေရာဂါေတြအတြက္ေတာ DBS ကုထံုးကို သုေတသနအစီအစဥ္အတြင္းမွာသာ သံုးစြဲခြင့္ရွိပါတယ္။ ဥပမာ-ဘုရင္မျပည္နယ္ တကၠသိုလ္-ဦးေႏွာက္သုေတသနဌာနမွာ စိတ္က်ေရာဂါ၊ အရက္စြဲေရာဂါနဲ႔ ဘိန္းျဖဴစြဲေရာဂါေတြအတြက္ DBS ကုထံုးကို စမ္းသပ္သုေတသနျပဳေနတာ ရွိပါတယ္။ လူ႔စိတ္ကို လွ်ပ္စစ္ဓာတ္နဲ႔ ထိန္းခ်ဳပ္ဖို႔ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲေပးတဲ့ ကုထံုးဆိုေတာ့ ေဆးပညာ ကိုယ္က်င့္တရားကိစၥ (Ethical Issues) နဲ႔ ပတ္သက္ေနလို႔ သတိထားၾကရတယ္။ ေနာက္ၿပီး DBS ကုထံုးရဲ႕ ေဘးထြက္ဆိုးက်ဳိးေတြကလည္း ရွိေသးတယ္”
“ဘယ္လိုေဘးထြက္ဆိုးက်ဳိးေတြ ျဖစ္ေပၚႏိုင္သလဲ”
“ဦးေႏွာက္ထဲကို လွ်ပ္စစ္ခဲသီးေလး ထည့္ေပးတဲ့အတြက္ ျဖစ္ေပၚလာႏိုင္တဲ့ ေဘးထြက္ဆိုးက်ဳိးေတြ ရွိတယ္။ ဥပမာ-ဦးေႏွာက္ထဲမွာ ေသြးယိုစီးျခင္း (၁ မွ ၂ ရာခိုင္ႏႈန္း)၊ အတက္ေရာဂါျဖစ္ပြားလာျခင္း (၁ ရာခိုင္ႏႈန္း)၊ ဦးေႏွာက္ေရာင္ေရာဂါရရွိျခင္း (၂ မွ ၃ ရာခိုင္ႏႈန္း) စသျဖင့္ေပါ့။ ဦးေႏွာက္ကို လွ်ပ္စစ္ဓာတ္နဲ႔ လႈံ႔ေဆာ္ႏႈိးဆြေပးမႈေၾကာင့္ ျဖစ္ေပၚလာတဲ့ ေဘးထြက္ဆိုးက်ဳိးေတြလည္း ရွိေသးတယ္။ ဥပမာ-ေျခလက္ထံုက်ဥ္ျခင္း၊ ၾကြက္သားတင္းက်ပ္ျခင္း၊ ခႏၶာကိုယ္လႈပ္ရွားမႈ ဟန္ခ်က္မညီျဖစ္ျခင္း၊ မ်က္လံုးထဲမွာ ပစၥည္းႏွစ္ခုထပ္ျမင္ေနျခင္း စတာေတြ ျဖစ္တယ္။ စိတ္မညစ္တတ္သူက စိတ္က်ေရာဂါရရွိျခင္း၊ သေဘာေကာင္းသူက အမ်က္ေဒါသ ႀကီးမားခက္ထန္လာျခင္းတို႔လည္း ျဖစ္တတ္ပါတယ္။
