—–၊ ေဒါက္တာအုန္းေက်ာ္ (စိတ္က်န္းမာေရးအထူးကု ဆရာ၀န္ႀကီး) ၊—–
စာေရးသူရဲ႕မိတ္ေဆြ ကိုတာက ညည္းတြားတယ္။
“ အခုတေလာ ကၽြန္ေတာ္ေမ့တတ္ေနတယ္ဗ်ာ”
ဘာလို႔ေမ့တတ္တာလဲ
“ လူကိုသိေပမယ့္ သူ႔နာမည္ကို အစေဖာ္လို႔မရတာမ်ဳိးပါ။ ဥပမာဗ်ာ-ကၽြန္ေတာ္သိဖူးတဲ့ မိတ္ေဆြေဟာင္းတစ္ေယာက္ ဆိုပါေတာ့။ သူဘာအလုပ္လုပ္တယ္ဆိုတာ သိတယ္။ ဘယ္ရပ္ကြက္မွာ ေနတယ္ဆိုတာသိတယ္။ သူ႔ပံုသ႑န္ကို ေျပာျပႏိုင္တယ္။ ဒါေပမဲ့ သူနာမည္ကို စဥ္းစားလုိ႔မရဘူး ျဖစ္ေနတက္တယ္။ အဲ့ဒါ အသက္ႀကီးလုိ႔ ငယ္မူျပန္ေရာဂါ ျဖစ္ေတာ့မွာလို႔ ကၽြန္ေတာ့္ဇနီးက မွတ္ခ်က္ခ်တယ္ဗ်”
“ ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ အဲ့လုိေမ့တတ္တာကို အဂၤလိပ္ဘာသာစကားမွာ Tip of The Tongue လို႔ေခၚတယ္။ ေဆးပညာေ၀ါဟာရကေတာ့ Lethologica ပါ။ လူတိုင္းရဲ႕အေတြ႔အၾကံဳပါ။ လူဦးေရထဲမွာ ၉၀ ရာခိုင္းႏႈန္းေက်ာ္က အဲလုိအျဖစ္အပ်က္မ်ဳိး တစ္ခါတရံ ၾကံဳေတြ႔ဖူးတာရွိပါတယ္။ လူမ်ဳိးမေရြး၊ ဘာသာမေရြး၊ တကမၻာလံုးမွာ ေတြ႔ရွိရတယ္။ ဘာသာစကား ၅၁ မ်ဳိးကို ေလ့လာထားတာရွိတယ္။ ဘာသာစကား ၄၆ မ်ဳိးမွာ “ Tip of The Tongue” (TOT) ပါးစပ္ဖ်ားကေလးတြင္ ေမ့ေနျခင္း အေတြ႔အၾကံဳကို ေဖာ္ျပထားတဲ့ အသံုးအႏႈန္းေတြရွိတာ ေတြ႔ရတယ္။ အားလံုးက လွ်ာ၊ ပါးစပ္ ဒါမွမဟုတ္ လည္ေခ်ာင္းကို ရည္ညႊန္းထားတယ္။ “ လွ်ာထိပ္မွာ” ၊ “ လွ်ာေပၚကေလးမွာ” ၊” လွ်ာေရွ႕ဖ်ားမွာ” ၊ “ လွ်ာရင္းမွာ ၿပိဳးၿပိဳးျပက္ျပက္ ျဖစ္ေနသလိုပဲ” ၊ “ ပါးစပ္နဲ႔ အာေခါင္ထဲမွာ” ၊ “ လည္ေခ်ာင္း၀မွာ” . . . စတဲ့ စကားလံုုးေ၀ါဟာရကို အသံုးျပဳထားတာ ေတြ႔ရွိရတယ္”
“ TOT ခံစားရတဲ့လကၡဏာ ဆင္တူလို႔ျဖစ္မွာေပါ့”
“ မွန္ပါတယ္။ ပါးစပ္ဖ်ားကေလးမွာတင္ ေမ့ေနရင္ ခံစားရတဲ့လကၡဏာေတြကို ဆန္းစစ္ၾကည့္ရင္ ဒီလိုပါ။ ကာယကံရွင္က ကိုယ္ေျပာခ်င္တဲ့ ေ၀ါဟာရစကားလံုးတစ္ခု ဒါမွမဟုတ္ နာမည္ကိုသိတယ္ဆိုတာ၊ စိတ္ထဲမွာသိေနတယ္။ အဲဒီစကားလံုးရဲ႕ ပထမအကၡရာကို မွတ္မိတာမ်ားတယ္။ အဲဒီစကားလံုးနဲ႕ အဓိပၸာယ္တူညီတဲ့ တစ္ျခားေ၀ါဟာရကို အစားထိုးေျပာႏိုင္တယ္။ အဲဒီစကားလံုးနဲ႔ အသံထြက္ခ်င္းတူတဲ့ ေ၀ါဟာရေတြကိုလည္း ေျပာထြက္ႏိုင္တယ္။ ဒါေပမဲ့ ကိုယ္ေျပာခ်င္တဲ့ စကားလံုးက၊ ပါးစပ္ဖ်ားမွာ တရစ္၀ဲ၀ဲျဖစ္ေနၿပီး အစေဖာ္လုိ႔မရဘူး။ ကာယကံရွင္ရဲ႕စိတ္က ဖမ္းစီးခ်ဳပ္ေႏွာင္ထားသလို ခံစားရတယ္။ အဲဒီစကားလံုးေ၀ါဟာရကို ႀကိဳးစားေဖာ္ထုတ္ေနတဲ့ အခ်ိန္ပိုင္းမွာ စိတ္တင္းက်ပ္ေနမယ္။ မခံခ်ိ မခံသာ ျဖစ္ေနမယ္။ ဒီစကားလံုးကို” ငါသိပါတယ္’’လို႔လည္း ခံစားေနရတယ္။ (Feeling of Knowing) ထုတ္ေဖာ္ေျပာလို႔ မရႏိုင္ ျဖစ္ေနေတာ့၊ အာေခါင္ထဲမွာ မခ်င့္မရဲ ရြစိစိျဖစ္ေနတာပါ။ စကားလံုးကို ျပန္လည္ေျပာႏိုင္ရင္ စိတ္ထဲမွာေပ်ာ္ရႊင္လာတာ ခံစားရမယ္။
“ TOT က ဘာေၾကာင့္ျဖစ္တာလဲ”
“ ပါးစပ္ဖ်ားကေလးမွာ ေမ့ေနတဲ့ ေ၀ါဟာရစကားလံုးကို သံုးစြဲတဲ့အႀကိမ္နည္းပါးျခင္း၊ အဲဒီေ၀ါဟာရက အသစ္သင္ယူ တတ္ေျမာက္ထားတဲ့ ေ၀ါဟာရျဖစ္ျခင္းနဲ႔ အသက္အရြယ္အိုမင္းျခင္းတို႔ေၾကာင့္ ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။ ဥပမာ-လူငယ္ပိုင္းမွာ TOT အေတြ႔အၾကံဳက ရက္သတၱပတ္ တစ္ပတ္မွာတစ္ႀကိမ္ေလာက္သာ ရွိေပမဲ့ သက္ႀကီးရြယ္အိုထဲမွာ တစ္ရက္တစ္ႀကိမ္ျဖစ္တတ္တယ္။
“ ပါးစပ္ဖ်ားကေလးမွာ ေမ့ေနျခင္း (TOT)က မွတ္ဥာဏ္ကို ျပန္လည္ႏႈက္ယူေဖာ္ထုတ္ျခင္း (Recall) အဆင့္နဲ႔ သက္ဆိုင္ပါတယ္။ ေမ့ေနတဲ့စကားလံုးကို ဦးေႏွာက္ထဲမွာ မွတ္ပံုတင္ၿပီးၿပီ။ (Registration) လုပ္ၿပီးၿပီ။ ဦးေႏွာက္တစ္ေနရာမွာ သိုေလွာင္ထားတာ (Retention) လည္းရွိေနေသးတယ္။ မေပ်ာက္ျပယ္ေသးဘူး။ ဒါေပမဲ့ အဲဒီေ၀ါဟာရကို သိုေလွာင္ထားတဲ့ ဦးေႏွာက္ပိုင္းနဲ႔ သိရွိတဲ့အတိုင္း ထုတ္ေဖာ္ေျပာဖို႔ ညႊန္ၾကားေပးတဲ့ ဦးေႏွာက္ပိုင္း၊ တစ္ခုနဲ႔တစ္ခု ဆက္သြယ္မႈခ်ဳိ႕ယြင္းေနလို႔ ျဖစ္တာပါ။ ခြဲျခမ္းစိတ္ျဖာစိတ္ပညာရွင္ Freud ကေတာ့ ပါစပ္ဖ်ားကေလးမွာ ေမ့ေနတဲ့အေၾကာင္းအရာကို ကာယကံရွင္ရဲ႕ အသိစိတ္က လက္မခံခ်င္လို႔၊ မသိစိတ္စြမ္းအားက ဖိႏွိပ္သို၀ွတ္ထားတာလို႔ ဆိုပါတယ္။ နာမည္ေမ့ေနတဲ့ ခဗ်ားရဲ႕ မိတ္ေဆြအေပၚမွာ မေက်နပ္တာရွိေနလို႔လား”
” ဘာဆိုင္လို႔လဲဗ်”
“ သီအိုရီကိုေျပာျပတာပါ။ TOT ျဖစ္ေပၚေစတဲ့ လက္ေတြ႔အေၾကာင္းရင္းတစ္ခုကေတာ့၊ Lorazepam လုိ႔ေခၚတဲ့ စိတ္ၿငိမ္ေဆးျဖစ္ပါတယ္။ ဒီစိတ္ၿငိမ္ေဆးေသာက္ထားရင္ ပါးစပ္ဖ်ားကေလးမွာ ေမ့တက္တာပိုမိုျဖစ္ပြားတာ ေတြ႔ရွိရတယ္။ ဒါေပမဲ့ နာမည္ကို အစေဖာ္မရျဖစ္ေနခ်ိန္မွာ စိတ္တင္းက်ပ္ၿပီး မခံခ်ိမခံသာ ခံစားရတာေတာ့ မရွိဘူးေပါ့။ ေကာ္ဖီမွာပါရွိတဲ့ (Caffeine) ဓာတ္က ဦးေႏွာက္ကို ႏႈိးဆြလႈံ႔ေဆာ္ေပးတယ္။ အတိုင္းအတာတစ္ခုအထိ အာရံုစူးစိုက္ႏိုင္မႈကို ျမင့္တက္ေစႏိုင္တယ္။ ဒါေပမဲ့ ေကာ္ဖီက်က် ႏွစ္ခြက္ (ကာဖင္း ၂၀၀ မီလီဂရမ္ေက်ာ္) ေသာက္ၿပီးရင္ ပါးစပ္ဖ်ားကေလးမွာ ေမ့တတ္တာမ်ဳိး ပိုမိုျဖစ္ေပၚတတ္တယ္တဲ့။”
“ စိတ္လႈပ္ရွားတုံ႔ျပန္မႈ ျပင္းထန္ေနခ်ိန္မွာ TOT မွတ္ဥာဏ္ေမ့ျခင္းမ်ိဳး ပိုမိုျဖစ္ပြားတာ ေတြ႔ရမယ္။ ခင္ဗ်ားျဖစ္ခဲ့သလုိေပါ့။ မေတြ႔ရတာၾကာတဲ့ မိတ္ေဆြနဲ႕ အမွတ္မထင္ေတြ႔ဆံုလိုက္ရလို႔ စိတ္လႈပ္ရွားၿပီး သူ႔နာမည္ကို အစေဖာ္မရျဖစ္သြားတာမ်ဳိးပါ။ စာေမးပြဲခန္းထဲမွာ ဖိစီးမႈမ်ားေနရင္၊ စိုးရိမ္လြန္ေနရင္ က်က္မွတ္ထားတဲ့စကားလံုး ေ၀ါဟာရေတြကို မမွတ္မိတဲ့ေက်ာင္းသားလည္း ရွိတယ္မဟုတ္လား”
ကိုတာက အားတက္သေရာ ေမးျမန္းတယ္။
“ အဲလိုဆိုေတာ့ ကၽြန္ေတာ့္အေတြ႔အၾကံဳက ငယ္မူျပန္မွတ္ဥာဏ္ခ်ဳိ႕ယြင္းေရာဂါ (DEMENTIA) ျဖစ္ပြားစလကၡဏာ မဟုတ္ဘူးေပါ့”
“ မွန္ပါတယ္ TOT လကၡဏာကို Alzheimer ငယ္မူျပန္မွတ္ဥာဏ္ခ်ဳိ႕ယြင္းေရာဂါမွာ တျခားေရာဂါ လကၡဏာ ေတြနဲ႔ ပူးတြဲေတြ႔ရွိရပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ ပါးစပ္ဖ်ားကေလးမွာ ေမ့တတ္တာ တစ္ခုတည္းကေတာ့ Alzheimer ေရာဂါရဲ႕ေရွးဦးလကၡဏာလုိ႔ မေျပာႏိုင္ပါဘူး။ အသက္အရြယ္ အိုမင္းလာတာေၾကာင့္ (ILSULA) လုိ႔ေခၚတဲ့ ဦးေႏွာက္ပိုင္းမွာ ကလာပ္စည္းအေရအတြက္ က်ဆင္းလာရင္ TOT လကၡဏာျဖစ္တာ ေတြ႔ရွိရတယ္။ ဒါေပမဲ့….”
“ ဒါေပမဲ့ ဘာျဖစ္ႏိုင္လို႔လဲ”
ဦးေႏွာက္ဒဏ္ရာရၿပီးရင္ ဒါမွမဟုတ္ ဦးေႏွာက္ေသြးေၾကာပိတ္ ေလျဖတ္ေရာဂါရၿပီးရင္ စကားလံုးေ၀ါဟာရ ေမ့တဲ့ေရာဂါ ရႏိုင္တယ္။ ANOMIC APHASIA (Normal Aphasia) လို႔ေခၚတယ္။ မိမိသိရွိတဲ့အတိုင္း ထုတ္ေဖာ္ေျပာဆိုႏိုင္မႈ ခ်ဳိ႕ယြင္းေရာဂါ (Expressive Aphasia) ျဖစ္တယ္။ ပ်က္စီးက်ဆံုးတဲ့ ဦးေႏွာက္ပိုင္းေပၚမွာ မူတည္ၿပီး လကၡဏာကြဲျပားတာ ေတြ႔ရွိရမယ္။ လူအမည္ ပစၥည္းအမည္ေမ့ျခင္း (Word Anomia)ကို နာထင္ေအာက္ရွိ ဦးေႏွာက္ပိုင္း (Temporal Lobe) ေနာက္ဘက္နဲ႔ေအာက္ဘက္ ပ်က္စီးရင္ေတြ႔ရတယ္။ စကားလံုးေ၀ါဟာရရဲ႕ အဓိပၸါယ္ကိုေမ့ျခင္း(Sementic Anomia)ကို (Angular Gyrus) လုိ႔ေခၚတဲ့ ဦးေႏွာက္ပိုင္းပ်က္စီးရင္ ေတြ႔ရွိရတယ္။
“ ထူးဆန္းအမည္ ေမ့ျခင္းတစ္မ်ဳိးရွိတယ္။ စကားေျပာသံကိုၾကားတာနဲ႔ ေျပာေနတဲ့သူက ဘယ္သူဘယ္၀ါဆိုတာ နာမည္ေျပာႏိုင္တယ္။ ဒါေပမဲ့ အဲဒီလူကိုျမင္ရုံနဲ႔ နာမည္မေျပာႏိုင္ ျဖစ္ေနတယ္။ ပစၥည္းတစ္ခုကို လက္နဲ႔ ပြတ္သပ္ၾကည့္ၿပီး ပစၥည္းအမည္ကို ေျပာႏိုင္ေပမဲ့ အဲဒီပစၥည္းကိုျမင္ရုံနဲ႔ အမည္မေျပာႏိုင္ဘူး။ အဲဒီလုိျဖစ္ေနတာ ကို (Disconnection Anomia) လို႔ေခၚတယ္။ အျမင္အာရုံဦးေႏွာက္ပိုင္းနဲ႔ စကားေျပာျခင္းဆုိင္ရာ ဦးေႏွာက္ ပိုင္းဆက္သြယ္မႈ ပ်က္စီးေနလို႔ ျဖစ္ေပၚတာပါ”
“ ဒီေတာ့ ခင္ဗ်ားေမးခြန္းကို အေျဖေပးရမယ္ဆိုရင္ ခင္ဗ်ား တစ္ခါတေလ ပါးစပ္ဖ်ားကေလးမွာ ေမ့တတ္တာက ဦးေႏွာက္ပ်က္လို႔ ငယ္မူျပန္လာခ်င္လို႔ေတာ့ ဟုတ္မယ္မထင္ပါဘူး။ စိတ္ပင္ပန္း၊ လူပင္ပန္း ျဖစ္ေနလို႔မ်ားလား”
