—–၊ ေဒါက္တာအုန္းေက်ာ္ (စိတ္က်န္းမာေရးအထူးကု ဆရာ၀န္ႀကီး – အၿငိမ္းစား) ၊—–
(အမွာစာ – အိပ္စက္ျခင္းေဆးပညာပါရဂူ ပါေမာကၡေဒါက္တာ Meir Kryger ေရးသားထုတ္ေ၀ထားတဲ့ ” The Mystery of The Sleep” စာအုပ္ကို စာေရးသူရရွိပါတယ္။ အဲဒီစာအုပ္ အခန္း (၁၁)မွာ ေရးသားေဖာ္ျပထားတဲ့ “ ဂနာမၿငိမ္ ေျခေထာက္ေရာဂါ” ( Restless Legs Syndrome)ကို အက်ဥ္းခ်ဳံးၿပီး တင္ျပလိုက္ပါတယ္။)
ေဆး႐ံုစားေသာက္ဆုိင္မွာ ေန႔လယ္စာစားေနစဥ္ ကြၽန္ေတာ့္မိတ္ေဆြ ဆရာ၀န္တစ္ဦးနဲ႔ စကားလက္ဆံုက်ေနပါတယ္။ စကားစပ္မိလို႔ ကြၽန္ေတာ့္မိတ္ေဆြက သူ႔ဇနီးအအိပ္ၾကမ္းတဲ့ အေၾကာင္းကို ေျပာတယ္။ “ ကြၽန္ေတာ့္အမ်ဳိးသမီး ညဘက္မွာ ခ်က္ခ်င္းအိပ္မေပ်ာ္တာ ႏွစ္ေပါင္း ၂၀ ေလာက္ရွိၿပီ။ အဲဒါ ခင္ဗ်ားေဆးခန္းမွာ စမ္းသပ္ၾကည့္ရင္ ေကာင္းမလားလို႔”
“ ဘယ္လို အိပ္မေပ်ာ္တာလဲ”
“ အိပ္ဖို႔ျပင္လိုက္ရင္ ေျခေထာက္ထဲမွာ ရြစိစိ ခံစားရသလိုရွိၿပီး ေျခေထာက္ကို လႈပ္ရမ္းခ်င္စိတ္ ေပါက္လာတယ္။ ေျခေထာက္ကို အႀကိမ္ႀကိမ္ လႈပ္ခါေပးရတယ္။ ဘယ္ဘက္ေျပာင္းအိပ္လိုက္၊ ညာဘက္ေျပာင္းအိပ္လိုက္နဲ႔ လူကလူးလြန္႔ေနတယ္။ အဲဒီလိုလုပ္လို႔ မသက္သာရင္ အိပ္ရာကထၿပီး အခန္းထဲမွာ ေခါက္တံု႔ေခါက္ျပန္ လမ္းေလွ်ာက္လိုက္မွ ေက်နပ္သြားတယ္။ အိပ္ေပ်ာ္သြားရင္လည္း ၿငိမ္ၿငိမ္မအိပ္ဘူး။ ေျခေထာက္က ဟိုကန္ဒီကန္နဲ႔။ ေနာက္ၿပီး မၾကာခဏ ႏိုးလာတတ္တယ္။ ဒါေၾကာင့္ အခု ကြၽန္ေတာ္တို႔ ကုတင္ခြဲၿပီး အိပ္ေနရတယ္”
“ ခင္ဗ်ားအမ်ဳိးသမီးကို ေဆးစစ္ဖို႔ လိုမယ္ထင္တယ္။ “ ဂနာမၿငိမ္ ေျခေထာက္ေရာဂါ” ( Rest-less Legs Syndrome) ျဖစ္ႏုိင္ပါတယ္”
ကြၽန္ေတာ့္မိတ္ေဆြရဲ႕ ဇနီးကို ကြၽန္ေတာ္ႀကီးၾကပ္တဲ့ “ အိပ္စက္ျခင္း က်န္းမာေရးေဆးခန္း” (Sleep Clinic) မွာ စစ္ေဆးေပးျဖစ္တယ္။
ဂနာမၿငိမ္ေျခေထာက္ေရာဂါ (RLS)မွာ ညဘက္ေတြ႕ရွိရတဲ့ လကၡဏာနဲ႔ ေန႔အခ်ိန္ေတြ႕ရွိရတဲ့ လကၡဏာေတြ ရွိပါတယ္။
(၁) ညဘက္အိပ္ခ်ိန္မွာ ခံစားရတဲ့ ေရာဂါလကၡဏာေတြကို ေျပာျပမယ္။
“ အိပ္ဖို႔ျပင္လိုက္ရင္ ေျခေထာက္ထဲမွာ ရြစိစိခံစားရသလိုရွိၿပီး ေျခေထာက္ကို လႈပ္ရမ္းခ်င္စိတ္ ေပါက္လာတယ္။ ေျခေထာက္ကို အႀကိမ္ႀကိမ္ လႈပ္ခါေပးရတယ္။ ဘယ္ဘက္ေျပာင္းအိပ္လိုက္၊ ညာဘက္ေျပာင္းအိပ္လိုက္နဲ႔ လူက လူးလြန္႔ေနတယ္။ အဲဒီလိုလုပ္လို႔ မသက္သာရင္” . . .
(က) အိပ္ဖို႔ လဲေလ်ာင္းလိုက္ရင္ ေျခေထာက္ထဲမွာ ပူေလာင္သလို၊ ယားယံသလို၊ အင္းဆက္ပိုးမႊားေတြ အေရျပားေအာက္မွာ တြားသြားေနသလို ခံစားရတယ္။ အဲဒီလို ခံစားလာရရင္ မေနႏိုင္၊ မထိုင္ႏိုင္ျဖစ္ၿပီး ေျခေထာက္ေတြကို အရမ္းႀကီး လႈပ္ခါပစ္ခ်င္စိတ္ ေပၚေပါက္လာတယ္။ ကြၽန္ေတာ့္မိတ္ေဆြရဲ႕ ဇနီးကေတာ့ အဲဒီလို ခံစားေနရတာကို “ အ႐ူးအမူးေျခေထာက္” လို႔ တင္စားေျပာတယ္။
(ခ) ေျခေထာက္ကို ကန္ေက်ာက္လႈပ္ရွားလိုက္ရင္ ဒါမွမဟုတ္ အိပ္ရာကထၿပီး ေခါက္တံု႔ေခါက္ျပန္ လမ္းေလွ်ာက္လိုက္ရင္ အဲဒီလို မအီမသာ ခံစားေနရတာက သက္သာသြားပါတယ္။ ကြၽန္ေတာ့္မိတ္ေဆြရဲ႕ ဇနီးကေတာ့ မ်က္ႏွာသုတ္ပ၀ါ ေရဆြတ္ၿပီး ေျခေထာက္ေပၚမွာ တင္ထားရင္လည္း သက္သာတယ္လို႔ ေျပာပါတယ္။
(ဂ) RLS ေရာဂါရွိသူ ၇၅ ရာခိုင္ႏႈန္းက အိပ္ေပ်ာ္သြားရင္လည္း ၿငိမ္ၿငိမ္သက္သက္ အိပ္ေလ့မရွိဘူး။ အိပ္ေနရင္း ငါးရံ႕ျပာလူးသလို ထြန္႔ထြန္႔လူးေနတတ္တယ္။ တခ်ဳိ႕ကေတာ့ ေျခေထာက္ေတြက စက္ဘီးစီးနင္းေနသလို လႈပ္ရွားေနတာ ေတြ႕ရတယ္။ တခ်ဳိ႕ကေတာ့ ေျခေခ်ာင္းေလးေတြပဲ လႈပ္ရွားေနတတ္တယ္။ အိပ္စက္ျခင္းအေျခအေနကို တစ္ညလံုးစမ္းသပ္တဲ့ Polysonogram နဲ႔ စစ္ေဆးၾကည့္ရင္ ေျခသလံုးနဲ႔ ညႇဳိ႕သက်ည္းၾကြက္သား တုန္ခါေနတာကို ေတြ႕ရွိရတယ္။ ကြၽန္ေတာ့္မိတ္ေဆြရဲ႕ ဇနီးက အိပ္ရာႏိုးလာရင္ ေျခသလံုးၾကြက္သားေတြ ၾကြက္တက္ေနသလို ခံစားရတယ္လို႔ ေျပာျပတယ္။
(ဃ) လူနာက အိပ္ရာ၀င္စမွာ ဂနာမၿငိမ္ျဖစ္တာနဲ႔ သူအိပ္ေပ်ာ္သြားရင္လည္း လႈပ္ရွားမႈမ်ားလြန္းတာေၾကာင့္ ေဘးက အိပ္ေနတဲ့လူကို အေႏွာင့္အယွက္ျဖစ္ေစပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ကြၽန္ေတာ့္မိတ္ေဆြ အပါအ၀င္ RLS ေရာဂါရွင္ရဲ႕ ခင္ပြန္း ဒါမွမဟုတ္ ဇနီးေတြက အိပ္ရာခြဲၿပီး အိပ္ရတဲ့အျဖစ္ ေရာက္ၾကပါတယ္။
(င) RLS ေရာဂါရွိသူက အိပ္ေပ်ာ္ေနစဥ္ ေခြၽးထြက္မ်ားလာလည္း ရွိပါတယ္။
(၂) ေန႔အခ်ိန္မွာ ခံစားရတဲ့ RLS ေရာဂါလကၡဏာေတြကို ဆက္လက္ေဖာ္ျပမယ္။
(က) ထိုင္ေနတဲ့အခ်ိန္၊ လဲေလ်ာင္းေနတဲ့အခ်ိန္မွာ ေျခေထာက္ထဲမွာ ယားက်ိက်ိ ခံစားလာရလို႔ ေျခေထာက္ကို လႈပ္ရမ္းေပးျခင္း၊ ထိုင္ရာမွထၿပီး ခပ္သြက္သြက္သြက္ လမ္းေလွ်ာက္ရျခင္းတို႔ကို ေတြ႕ရွိရတယ္။ ကြၽန္ေတာ့္မိတ္ေဆြရဲ႕ ဇနီးက သူ႔အျဖစ္အပ်က္ကို ေျပာျပတယ္။ “ ကားစီးရင္ ၾကာၾကာထိုင္ေနလို႔ မရဘူး။ ကြၽန္မအမ်ဳိးသားကို ကားရပ္ခိုင္းၿပီး လူသြားလမ္းေပၚမွာ ေခါက္တံု႔ေခါက္ျပန္ လမ္းေလွ်ာက္ရတာမ်ဳိး ရွိပါတယ္” တဲ့။
(ခ) RLS ေရာဂါရွိရင္ ေန႔အခ်ိန္မွာ အိပ္ငိုက္တတ္ပါတယ္။ မအိပ္သင့္တဲ့အခ်ိန္၊ မအိပ္သင့္တဲ့ ပတ္၀န္းက်င္မွာ ထိန္းမႏိုင္သိမ္းမရ အိပ္ေပ်ာ္သြားတတ္တာေတြ႕ ရွိရတယ္။ အိပ္ငိုက္ေရာဂါ (Narcolepsy)နဲ႔ ခြဲျခားသိဖို႔ေတာ့ လိုအပ္တယ္။
ကြၽန္ေတာ့္မိတ္ေဆြရဲ႕ဇနီး ေရာဂါကို ေဆြးေႏြးဖို႔ သူတို႔ဇနီးေမာင္ႏွံနဲ႔ ေတြ႕ဆံုပါတယ္။
“ ေဒါက္တာကေတာ္ရဲ႕ ေရာဂါက ဂနာမၿငိမ္ ေျခေထာက္ေရာဂါ (RLS)လို႔ ကြၽန္ေတာ္သတ္မွတ္ႏိုင္တယ္။ ဒီလိုျဖစ္ေနတာ ခင္ဗ်ားတို႔ မရိပ္မိဘူးလား”
တစ္ေယာက္မ်က္ႏွာကို တစ္ေယာက္ အတန္ၾကာစုိက္ၾကည့္ေနၾကၿပီး ကြၽန္ေတာ့္မိတ္ေဆြကေျပာတယ္။
“ သူအိပ္မေပ်ာ္တာက ကေလးကိစၥ၊ အိမ္မႈကိစၥ၊ အလုပ္ကိစၥေတြေၾကာင့္ စိတ္ဖိစီးမႈျဖစ္တာပဲလို႔ ကြၽန္ေတာ္ယူဆတယ္။ ဒါေၾကာင့္ တစ္ခါတစ္ရံ အိပ္ေဆးတိုက္တယ္”
ကြၽန္ေတာ့္မိတ္ေဆြရဲ႕ ဇနီးက ျဖည့္စြက္ေျဖၾကားတယ္။
“ အအိပ္ၾကမ္းတာက ကြၽန္မရဲ႕ အက်င့္ပဲလို႔ ယူဆထားၾကလို႔ပါ”
“ ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ အေထြေထြေရာဂါကုေဆးခန္းကို လာေရာက္ကုသတဲ့ လူနာေတြထဲမွာ RLS ေရာဂါခံစားေနရသူ ၁၅ရာခိုင္ႏႈန္းမွ ၂၅ ရာခိုင္ႏႈန္းအထိ ရွိပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ ဒီေရာဂါကို ဆရာ၀န္တိုင္းက သတိမထားမိၾကပါဘူး”
ကြၽန္ေတာ့္မိတ္ေဆြရဲ႕ ဇနီးက ၾကားျဖတ္ေမးတယ္။
” RLS ေရာဂါက လူထုထဲမွာ ျဖစ္ပြားတာမ်ားလို႔လား”
“ ကေလးလူငယ္ေတြထဲမွာ RLS ေရာဂါ ျဖစ္ပြားမႈႏႈန္းက ၂ ရာခိုင္ႏႈန္းမွ ၅ ရာခိုင္ႏႈန္းရွိတယ္။ အရြယ္ေရာက္သူေတြထဲမွာ ၁၀ ရာခိုင္ႏႈန္း ျဖစ္ပြားမႈရွိတယ္။ အသက္ ၈၀ ေက်ာ္ သက္ႀကီးရြယ္အိုေတြထဲမွာ ၁၉ ရာခိုင္ႏႈန္းအထိ ျဖစ္ပြားတာေတြ႕ ရွိရတယ္။ ကိုယ္၀န္ေဆာင္မိခင္ေတြထဲမွာ RLS ေရာဂါျဖစ္ပြားမႈႏႈန္းက ၁၀ ရာခိုင္ႏႈန္းမွ ၃၄ ရာခိုင္ႏႈန္းအထိ ျဖစ္ပါတယ္။ ကိုယ္၀န္ရင့္ခ်ိန္မွာ ပိုမိုေတြ႕ရွိရတယ္”
ကြၽန္ေတာ့္မိတ္ေဆြရဲ႕ဇနီးက ေခတၱစဥ္းစားၿပီး ေျပာတယ္။
“ အိပ္ခ်ိန္မွာ ေျခလက္ဂနာမၿငိမ္ စျဖစ္တာက ပထမကိုယ္၀န္ရွိစဥ္ကလို႔ ထင္ပါတယ္”
“ မီးယပ္ေသြးဆင္းတာမ်ားတဲ့ အမ်ဳိးသမီးနဲ႔ ကိုယ္၀န္ေဆာင္မိခင္ေတြမွာ သံဓာတ္ခ်ဳိ႕တဲ့မႈ (Iron Deficiency)ရွိတတ္ပါတယ္။ အဲဒါေၾကာင့္ ျဖစ္တယ္လို႔ ယူဆတယ္”
“ ဂနာမၿငိမ္ ေျခေထာက္ေရာဂါ RLS လူနာ ၄၀ ရာခိုင္ႏႈန္းမွ ၆၀ ရာခိုင္ႏႈန္းက မ်ဳိး႐ိုးလိုက္ၿပီး ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ RLS ၁-၅ လို႔ေခၚတဲ့ ဗီဇမ်ဳိးေစ့အသြင္ ေျပာင္းလဲမႈနဲ႔ သက္ဆိုင္ပါတယ္။ သံဓာတ္ခ်ဳိ႕တဲ့တာအျပင္ တျခားကိုယ္ခႏၶာေရာဂါေတြေၾကာင့္ RLS ေရာဂါရႏိုင္တယ္။ ေဖာလစ္အက္စစ္ဓာတ္၊ ဗီတာမင္ ဘီ- ၁၂ ဓာတ္ခ်ဳိ႕တဲ့ျခင္း၊ ေက်ာက္ကပ္အဂၤါက်ဆံုးေရာဂါ၊ ထံုနာက်ဥ္နာအာ႐ံုေၾကာေရာဂါ၊ ဆီးခ်ဳိေရာဂါ၊ သိုင္း႐ြိဳက္ေဟာ္မုန္းအဂၤါေရာဂါ၊ အဆစ္ေရာင္ အဆစ္ကိုက္ေရာဂါ (Rheumatoid Arthritis) စတဲ့ေရာဂါေတြပါ။
ဘာအေၾကာင္းေၾကာင့္ပဲျဖစ္ျဖစ္ RLS ေရာဂါလကၡဏာ ျဖစ္ေပၚလာေစတဲ့ ေနာက္ဆံုးတရားခံကေတာ့ ဦးေႏွာက္အဂၤါပိုင္းတစ္ခု (Substantia Nigra)မွာ ဒိုပါမင္း (Dopamine) ဓာတ္အာနိသင္ ေလ်ာ့နည္းလို႔ပါပဲ”
ကြၽန္ေတာ့္မိတ္ေဆြရဲ႕ဇနီးက ဂနာမၿငိမ္ ေျခေထာက္ေရာဂါ (RLS) ကုသမႈကို သိခ်င္ပါတယ္။
RLS ေရာဂါျဖစ္ပြားေစႏိုင္တဲ့ ခႏၶာကိုယ္ေရာဂါေတြကို ရွိ၊ မရွိ ရွာေဖြကုသေပးရမယ္။ အထူးသျဖင့္ ခႏၶာကိုယ္ထဲမွာ သံဓာတ္ခ်ဳိ႕တဲ့မႈ ရွိ၊ မရွိ စစ္ေဆးရမယ္။ သံဓာတ္တစ္မ်ဳိးျဖစ္တဲ့ Ferritin ပမာဏ တိုင္းတာဖို႔ ေသြးစစ္ရမယ္။ Ferritin ပမာဏ ၅၀ ug/L ထက္ နည္းေနရင္ သံဓာတ္ပါတဲ့ ေဆးလံုးစားရမယ္။ ေဆးလိပ္ေသာက္တာ၊ အရက္ေသာက္တာ၊ ေကာ္ဖီေသာက္တာ စတဲ့ အက်င့္ရွိရင္ ေရွာင္ရမယ္။ ဆြဲဆန္႔က်ဥ္းခ်ဳံ႕ႏိုင္တဲ့ ေျခအိတ္ရွည္ (Compression Stocking)၀တ္ထားရင္ ေျခေထာက္ဂနာမၿငိမ္တာ သက္သာႏိုင္တယ္။ ေရာဂါအေျခအေန မဆိုးရြားရင္ ဘိန္းအႏြယ္၀င္ အကိုက္အခဲေပ်ာက္ေဆး (Codeine)၊ စိတ္ၿငိမ္ေဆး (Clonazepam)၊ အတက္ေရာဂါကုသေဆး (Gabapentin) စတဲ့ ေဆးေတြကို အခ်ိန္တိုတို သံုးစြဲၾကည့္ႏုိင္ပါတယ္။
အဲဒီနည္းေတြနဲ႔ RLS ေရာဂါမသက္သာရင္ ဦးေႏွာက္ထဲမွာ ဒိုပါမင္းဓာတ္အာနိသင္ကို တိုးပြားေစတဲ့ေဆးကို အသံုးျပဳပါတယ္။ ေန႔စဥ္ ေရာဂါလကၡဏာ မျပဘဲ ျပတ္ေတာင္းျပတ္ေတာင္း RLS ေရာဂါရွိရင္ Levodopa ေဆးကို စတင္အသံုးျပဳတယ္။ ေန႔စဥ္ RLS ေရာဂါခံစားေနရရင္ Ropinirole၊ Pramipexole နဲ႔ Pergolide စတဲ့ “ ဒိုပါမင္း မိတ္ဖက္ေဆး” ေတြကို အသံုးျပဳပါတယ္။
“ ကြၽန္ေတာ့္မိတ္ေဆြရဲ႕ ဇနီးကို ေသြးစစ္ၾကည့္ေတာ့ သံဓာတ္ခ်ဳိ႕တဲ့ေနတာ ေတြ႕ရွိရတယ္။ “ သံဓာတ္ခ်ဳိ႕တဲ့ ေသြးအားနည္းေရာဂါ” ( Iron Deficiency Anaemia) ရွိေနတယ္။ သံဓာတ္ေဆးလံုးကို သံုးလေက်ာ္ေလာက္ စားသံုးလိုက္ေတာ့ ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ခံစားေနရတဲ့ ဂနာမၿငိမ္ေျခေထာက္ေရာဂါ လံုး၀ေပ်ာက္ကင္းသြားတယ္”
