———၊ ေဒါက္တာတင့္ေဆြ ၊———
အရပ္ေခၚ “ ေရဖ်င္း” ကို ေဆးစာနဲ႔ Portal hypertension လို႔ ေခၚပါတယ္။ ေသြးတိုးကိုေခၚတဲ့ (ဟိုက္ပါတင္းရွင္း)ဆုိတဲ့ စကားလံုးပါတာ သတိထားမိပါလိမ့္မယ္။ ဖိအားမ်ားေနတာ ေနာက္တမ်ဳိးျဖစ္ပါတယ္။ (ပိုတယ္လ္)ဆိုတာက Portal venous system (ပိုတယ္လ္) ေသြးျပန္ေၾကာနစ္တခုကေန လာတာပါ။ ေသြးလွည့္စနစ္ထဲက ထူးျခားတဲ့စနစ္တခုပါ။ ေသြးမွန္သမွ် ႏွလံုးကိုျဖတ္ရေပမဲ့ ဒီစနစ္ထဲက ေသြးေတြဟာ ႏွလံုးကိုမျဖတ္ၾကပါ။ ေသြးေၾကာ ေသးေသးေလးေတြပါတယ္။ လူေတြမွာ ေဘလံုး၊ သရက္ရြက္၊ သည္းေျခအိတ္၊ ဗိုက္ထဲမွာေနတဲ့ အစာလမ္းေတြနဲ႔ သက္ဆိုင္တယ္။ Ascites ေရဖ်င္းဆိုတာက ဒီစနစ္နဲ႔ လံုး၀သက္ဆိုင္တယ္။
အသည္းထဲက ေသြးေၾကာေတြမွာ ဖိအားမ်ားေနတာေၾကာင့္နဲ႔ ေသြးထဲမွာ ပ႐ိုင္တင္း(အယ္လ္ ျဗဴမင္)နည္းေနတာဆိုတဲ့ အခ်က္ ၂ ခ်က္ေၾကာင့္ ေရဖ်င္းစြဲတယ္။ ဒါေၾကာင့္ အသည္းကို ဒုကၡေပးတာေတြကေန ျဖစ္လာေစႏိုင္တယ္။ အမ်ားဆံုးက အရက္၊ (ဘီ)ပိုးနဲ႔ (စီ)ပိုးေတြေၾကာင့္ျဖစ္ရတယ္။ ဗိုက္ထဲမွာ ကင္ဆာရွိလို႔လဲ ဆက္ျဖစ္တာရွိေသးတယ္။ အူမႀကီး၊ မ်ဳိးဥအိမ္၊ သားအိမ္၊ သရက္ရြက္နဲ႔ အသည္းကင္ဆာေတြ ျဖစ္တယ္။ ကင္ဆာကေနျဖစ္တာဆိုရင္ “ ေသြးဖ်င္း” လို႔ေခၚတယ္။
တျခားအေၾကာင္းတရားေတြလည္း ရွိပါေသးတယ္။
• (ပိုတယ္) ေသြးျပန္ေၾကာထဲ ေသြးခဲပိတ္ျခင္း၊
• ႏွလံုးတင္းက်ပ္ၿပီး အလုပ္မလုပ္ႏိုင္ေတာ့ျခင္း၊
• သရက္ရြက္ေရာင္ျခင္း၊
• ႏွလံုးအဖံုးေရာင္ျခင္း၊
• ေက်ာက္ကပ္ေဆးရျခင္း။
ဘယ္လိုေတြ ခံစားရမလဲ
ေျဖးေျဖးျခင္းနဲ႔ ႐ုတ္တရက္ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ တခ်ဳိ႕မွာ ရွိေနမွန္းသတိမထားမိဘူး။ ေရေအာင္းတာ မ်ားလာတာနဲ႔ ဗိုက္တင္း-ေဖာင္းလာလို႔ အေနရခက္ခက္လာမယ္။ အသက္႐ွဴရတာခက္လာႏိုင္တယ္။ ပင္ရင္းေရာဂါေတြနဲ႔တြဲၿပီး ခံစားရမယ္။ မ်က္စိနဲ႔စစ္ေဆးတာ လက္နဲ႔စမ္းတာနဲ႔ သိတယ္။ အသား၀ါ (ဂြၽန္းဒစ္) ျဖစ္ေနတာရွိေနတတ္တယ္။ ၂၄ နာရီအတြင္း ဆီးဘယ္ေလာက္သြားသလဲ၊ ေသြးထဲက (အီလက္ထ႐ိုလိုက္) စစ္ေဆးျခင္း၊ ေက်ာက္ကပ္အလုပ္ စစ္ေဆးျခင္း၊ အသဲအလုပ္ စစ္ေဆးျခင္း၊ ေသြးထဲက ေသြးခဲတာနဲ႔ဆိုင္တာေတြ စစ္ေဆးျခင္း၊ ဆီးစစ္ျခင္း၊ ဗိုက္(အာလ္ထြာေဆာင္း) ႐ိုက္ျခင္း စစ္ေဆးနည္းေတြ လုပ္ႏိုင္တယ္။ ဘယ္လိုကုမလဲဆိုတာ ဘာလို႔ျဖစ္သလဲအေပၚ မူတည္တယ္။ လူေနမႈပံုစံျပင္ျခင္း၊ အရက္ျဖတ္ျခင္း၊ (Sodium 1,500 mg/day) ဆားေလွ်ာ့ျခင္း၊ ေရ-အရည္ေသာက္တာေလွ်ာ့ျခင္း၊ Diuretics ဆီးသြားေစတဲ့ေဆး၊ Antibiotics ပိုး၀င္ရင္ ပိုးေသေဆး၊ Paracentesis ဗိုက္ထဲက အရည္ေဖာက္ထုတ္ျခင္းေတြ လုပ္ေပးပါမယ္။
“ အသည္းထဲက ေသြးေၾကာေတြမွာ ဖိအားမ်ားေနတာေၾကာင့္နဲ႔ ေသြးထဲမွာ ပ႐ိုင္တင္း(အယ္လ္ျဗဴမင္) နည္းေနတာဆိုတဲ့ အခ်က္၂ခ်က္ေၾကာင့္ ေရဖ်င္းစြဲတယ္။ ဒါေၾကာင့္ အသည္းကို ဒုကၡေပးတာေတြကေန ျဖစ္လာေစႏိုင္တယ္။ အမ်ားဆံုးက အရက္၊ (ဘီ)ပိုးနဲ႔ (စီ)ပိုးေတြေၾကာင့္ ျဖစ္ရတယ္။”
Complications ေနာက္ဆက္တြဲ ျဖစ္ႏိုင္တာေတြကေတာ့ –
• Peritonitis ဗိုက္အတြင္းဖံုးလႊာ ပိုး၀င္ျခင္း (အသက္အႏၲရာယ္ကို ထိခိုက္ႏိုင္)၊
• Hepatorenal syndrome ေက်ာက္ကပ္ အလုပ္မလုပ္ႏိုင္ေတာ့ျခင္း၊
• Malnutrition ကိုယ္အေလးခ်ိန္က်ၿပီး ပ႐ိုတင္းနည္းျခင္း၊
• Hepatic encephalopathy စိတ္ပိုင္းဆိုင္ရာ အေျပာင္းအလဲမ်ားျဖစ္ျခင္း၊
တျခား အသဲေျခာက္ရာကေန ျဖစ္ေစႏိုင္တာေတြ = ကိုယ္ပူမ်ားဖ်ားျခင္း၊ ဗိုက္ေအာင့္ျခင္း၊ ၀မ္းထဲ ေသြး(အမဲေရာင္)ပါျခင္း၊ ေသြး(ေကာ္ဖီေရာင္)အန္ျခင္း၊ ေသြးထြက္လြယ္ျခင္း၊ ကိုယ္ေရာင္ျခင္း၊ အသက္႐ွဴရခက္ျခင္း၊ စိတ္႐ႈပ္ေထြးၿပီး လန္းဆန္းမႈမရွိျခင္း။
Serum-ascites albumin gradient (SAAG) စစ္ေဆးနည္းက ပိုတိက်တယ္။ (> 1.1 g/dL)ထက္မ်ားတာဆိုရင္ (ပိုတယ္လ္)ေၾကာင့္ျဖစ္တာနဲ႔ (< 1.1 g/dL) နည္းတာက တျခားအေၾကာင္းေၾကာင့္ ဖ်င္းစြဲတာလို႔ သိရတယ္။
Causes of high SAAG မ်ားျခင္း
(၁) အသဲေျခာက္ျခင္း Cirrhosis အသဲေျခာက္တာ ၈၁%ျဖစ္တယ္။ (ဒီအထဲမွာ အရက္ေၾကာင့္က ၆၅%၊ ဗိုင္းရပ္စ္ေၾကာင့္က ၁၀% နဲ႔ (ခရစ္ပတိုဂ်ဲနစ္) ေၾကာင့္က ၃% ျဖစ္ေစတယ္။)
(၂) Heart failure ႏွလံုးအလုပ္ႏိုင္ေအာင္ မလုပ္ႏိုင္ေတာ့ျခင္း ၃% ပါတယ္။
Causes of low SAAG နည္းျခင္းဆိုတာ ဘာလို႔ျဖစ္လာသလဲ –
(၁) Cancer ကင္ဆာ (၁၀%)။
(၂) Tuberculosis တီဘီ(၂%)အပါအ၀င္ တျခားပိုး၀င္ျခင္း၊
(၃) Pancreatitis သရက္ရြက္ေရာင္ျခင္း (၁%)၊
(၄) Serositis, Hereditary angioedema, Meigs syndrome, Vasculitis, Hypothyroidism, Renal Dialysis, Peritoneum Mesothelioma ရွားပါးေရာဂါေတြေၾကာင့္ ျဖစ္တယ္။
High SAAG မ်ားတာကို ဘယ္လိုကုသမလဲ
• Salt restriction ဆား(ဆိုဒီယမ္) ေလွ်ာ့ပါ၊
• Diuretics ဆီးသြားေစတဲ့ေဆးေပးမယ္၊
• Water restriction ေရ-အရည္ ေလွ်ာ့ေသာက္ပါ၊
• Paracentesis ဗိုက္ေဖာက္ျခင္း၊
• Liver transplantation အသဲအစားထိုးျခင္းနဲ႔
• Shunting (ရွန္႔) လုပ္ေပးျခင္းနည္းေတြနဲ႔ ကုသေပးတယ္။
Low SAAG နည္းတာကို ဘယ္လိုကုသမလဲ
ဒီအမ်ဳိးအစားက ဆားေရွာင္တာ၊ ဆီးေဆးေပးတာနဲ႔ မရဘူး။ ဗိုက္ေဖာက္ေပးတာကိုသာ အားထားရတယ္။ Spontaneous bacterial peritonitis ဗိုက္အတြင္းဖံုးလႊာေရာင္တာနဲ႔ Thrombosis ေသြးခဲပိတ္တာကို သတိထားရမယ္။
