Healthy Life Ad
Health Tips

အတက္ေရာဂါႏွင့္ စိတ္က်န္းမာေရး (၂)

—–၊ ေဒါက္တာအုန္းေက်ာ္ (စိတ္က်န္းမာေရးအထူးကု ဆရာ၀န္ႀကီး – အၿငိမ္းစား) ၊—–

ယခင္တစ္ပတ္မွအဆက္

ၾသစေၾတးလ်ႏိုင္ငံရွိ ေတာင္ပိုင္းဘုရင္မျပည္နယ္တကၠသိုလ္(USQ)မွ ေနာက္ဆံုးႏွစ္ေဆးေက်ာင္းသားေတြကို အတက္ေရာဂါမွာ ေတြ႕ရွိရတဲ့ စိတ္ေရာဂါေတြအေၾကာင္း ေဆြးေႏြးသင္ၾကားေပးေနပါတယ္။ “ ဦးေႏွာက္နားထင္ပိုင္း အတက္ေရာဂါ” (Temporal Lobe Epilepsy)(TLE)ရဲ႕ လကၡဏာေတြကို ရွင္းျပေနပါတယ္။

ေဆးေက်ာင္းသူဘီက ၾကားျဖတ္ေမးပါတယ္။

“ ဦးေႏွာက္နားထင္ပိုင္း အတက္ေရာဂါျဖစ္လို႔ ေဒါက္တာအုန္းတို႔ ေဆးကုသေဆာင္ကို ေရာက္လာတဲ့ လူနာရွိသလား”

“ ကြၽန္ေတာ္ နယူးဇီလန္ႏိုင္ငံမွာ အလုပ္လုပ္ခဲ့စဥ္က ေတြ႕ႀကံဳခဲ့ဖူးတဲ့ လူနာေတာ့ရွိတယ္။ လူနာအမည္က ေအမီ။ အသက္ ၃၀ ေက်ာ္၊ အိမ္ေထာင္ရွင္ျဖစ္တယ္။ အရင္တုန္းက အတက္ေရာဂါမရွိဖူးဘူး။ လြန္ခဲ့တဲ့ ၃-၄ လေလာက္ကစၿပီး တစ္ခါတရံ ေၾကာင့္တက္တက္ျဖစ္သြားတယ္လို႔ သူ႔ခင္ပြန္းက ေျပာပါတယ္။ အဲဒီအခ်ိန္မွာ လူနာက တစ္ေယာက္ေယာက္နဲ႔ အျပန္အလွန္ စကားေျပာေနသလို ျပဳမူေနတယ္။ တစ္မိနစ္-ႏွစ္မိနစ္ေလာက္ ၾကာတယ္။ ေနာက္ၿပီး အလိုအေလ်ာက္ျပန္ၿပီး အသိ၀င္လာတယ္တဲ့။ အေရးေပၚေဆးခန္းကို လာေရာက္ျပသတဲ့ ညကေတာ့ ေအမီရဲ႕ ထူးဆန္းတဲ့ အျပဳအမူေတြက တစ္ညေနလံုး ၾကာရွည္ေနပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ သူ႔ခင္ပြန္းက ေအမီစိတ္ေဖာက္ျပန္ေနၿပီလို႔ ယူဆၿပီး ေဆး႐ံုကို ေခၚလာတာပါ။ အေရးေပၚ ေဆးခန္းဆရာ၀န္က ေသြးစစ္တယ္။ ဦးေႏွာက္ CT ဓာတ္မွန္႐ိုက္တယ္။ ဦးေႏွာက္နဲ႔ အာ႐ံုေၾကာမႀကီးပတ္လည္ အရည္ၾကည္ (CSF) ကိုေတာင္ Lumbar Puncture လုပ္ၿပီး စစ္ေဆးပါတယ္။ အားလံုးက ေကာင္းေနတယ္။ ဒါေၾကာင့္ “ အျပင္းျဖစ္စိတၱဇေရာဂါ” (Acute Psychosis)လို႔ သတ္မွတ္ၿပီး ကြၽန္ေတာ္တို႔ကုသေဆာင္ကို လႊဲေျပာင္းေပးလိုက္တာပါ။ ေနာက္ေန႔မနက္က်ေတာ့ ေအမီက အေကာင္းပကတိျဖစ္ေနတာကို ေတြ႕ရတယ္။ ခင္ပြန္းနဲ႔အတူတူထိုင္ၿပီး ေသေသခ်ာခ်ာ စစ္ေဆးေတာ့ ဦးေႏွာက္နားထင္ပိုင္း အတက္ေရာဂါလို႔ မွတ္ခ်က္ခ်ႏိုင္တယ္”

ေဆးေက်ာင္းသူဘီက ထပ္ဆင့္ ေမးခြန္းထုတ္တယ္။

“ ဦးေႏွာက္ CT ဓာတ္မွန္ထဲမွာ မေပၚဘူးလား”

“ အတက္ေရာဂါျဖစ္ဖို႔ လႈံ႔ေဆာ္ေပးတဲ့ ဦးေႏွာက္ဒဏ္ရာက ေသးငယ္ေနရင္ CT မွာ မေတြ႕ရဘူး။ ဦးေႏွာက္ (MRI) ပံုရိပ္ျပဓာတ္မွန္႐ိုက္၊ ဦးေႏွာက္လွ်ပ္စစ္လႈိင္းတိုင္းစက္ (EEG)နဲ႔ စစ္ေဆးၾကည့္ေတာ့မွ (TLE) ေရာဂါဆိုတာကို ေသေသခ်ာခ်ာ ေျပာႏိုင္တာပါ”

ေဆးေက်ာင္းသားေအက ၾကားျဖတ္ေမးပါတယ္။

“ အရင္တုန္းက အတက္ေရာဂါမရွိဖူးဘူး။ လြန္ခဲ့တဲ့ ၃-၄ လေလာက္ကစၿပီး တစ္ခါတရံ ေၾကာင္တက္တက္ ျဖစ္သြားတယ္လို႔ သူ႔ခင္ပြန္းက ေျပာပါတယ္။ အဲဒီအခ်ိန္မွာ လူနာက တစ္ေယာက္ေယာက္နဲ႔ အျပန္အလွန္ စကားေျပာေနသလို ျပဳမူေနတယ္။ တစ္မိနစ္-ႏွစ္မိနစ္ေလာက္ ၾကာတယ္။ ေနာက္ၿပီး အလိုအေလ်ာက္ျပန္ၿပီး အသိ၀င္လာတယ္တဲ့” . . .

“ အေထြေထြအတက္ေရာဂါ (Generalised Epilepsy) မွာ စိတ္ေရာဂါနဲ႔ မွားႏိုင္တာရွိပါသလား”

“ အေထြေထြအတက္ေရာဂါက “ အသိလစ္ဟင္း” သြားတဲ့ေရာဂါ (Altered Awareness) မဟုတ္ဘူး။ “ သတိေမ့ေျမာ” (Unconscious)သြားတဲ့ေရာဂါမ်ဳိး ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ တက္ေနတဲ့အခ်ိန္မွာ စိတ္ေရာဂါရွိေနသလိုေတာ့ မေတြ႕ရပါဘူး။ အဓိကအားျဖင့္ အေထြေထြအတက္ေရာဂါ ႏွစ္မ်ဳိးရွိပါတယ္။ (က) ေခတၱသတိေမ့အတက္ေရာဂါ (Absence Seizure) က ကေလးသူငယ္ေတြမွာ အျဖစ္မ်ားပါတယ္။ အဲဒီေရာဂါကို Petitmal Seizure လို႔လည္း ေခၚတယ္။ တက္လာတဲ့အခ်ိန္မွာ လူနာက သူလုပ္ကိုင္ေနတာကို ျဗဳန္းကနဲ ရပ္လိုက္တယ္။ ေၾကာင္ေတာင္ေတာင္ ျဖစ္သြားတယ္။ မ်က္လံုးက တစ္ေနရာတည္းကိုသာ စိုက္ၾကည့္ေနမယ္။ မ်က္ေတာင္တဖ်ပ္ဖ်ပ္ခတ္မယ္။ လူနာကို ေမးျမန္းၾကည့္ရင္ ဘယ္လိုမွ မတံု႔ျပန္ဘူး။ အဲဒီလို ျဖစ္သြားတာ ၁၀ စကၠန္႔မွ စကၠန္႔ ၂၀ အထိ ၾကာရွည္မယ္”

ေဆးေက်ာင္းသားေအက အက်ေကာက္ေျပာတယ္။

“ အဲဒီလိုျဖစ္ေနတာ စိတ္ေရာဂါနဲ႔ မတူဘူးလား”

“ ျဖစ္ပြားတာက ျမန္ဆန္လြန္းေတာ့ စိတ္ေရာဂါလို႔ ေျပာဖို႔ခက္တယ္။ ရပ္ကြက္ထဲမွာေတာ့ အပမွီတာ၊ နတ္ပူးတာလို႔ ယူဆတတ္ၾကပါတယ္”

စာေရးသူက အေထြေထြအတက္ေရာဂါအေၾကာင္းကို ဆက္လက္ေျပာျပပါတယ္။

“ (ခ) အႀကီးစားအတက္ေရာဂါ (Grandmal Epilepsy)က အျဖစ္မ်ားတဲ့ အေထြေထြအတက္ေရာဂါတစ္မ်ဳိး ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီေရာဂါမွာ အတက္ရတဲ့ ပံုစံက ျပင္းထန္တယ္၊ အသံနက္ႀကီးနဲ႔ ေအာ္ဟစ္ၿပီး လူနာက ျဗဳန္းကနဲသတိေမ့ေမ်ာသြားမယ္။ ပထမပိုင္းမွာ ေျခလက္ၾကြက္သားေတြ တင္းမာလာတယ္။ ေျခလက္ေတြကို ေတာင့္တင္းၿပီး ဆန္႔ထုတ္လိုက္သလိုရွိမယ္။ တင္းမာတဲ့အဆင့္ (Tonic Phase) လို႔ေခၚတယ္။ ဒီေနာက္ေတာ့ ေျခလက္ၾကြက္သားေတြ အျပင္းေကြးေကာက္လႈပ္ရွားမယ္။ ပါးစပ္က အျမႇဳပ္တစီစီထြက္လာမယ္။ တုန္ခါလႈပ္ရွားတဲ့အဆင့္ (Clonic Phase) လို႔ ေခၚပါတယ္။ ၿပီးရင္ အခ်ိန္အေတာ္ၾကာ သတိေမ့ေနမယ္။ သတိရလာတဲ့အခါ လူနာက ေယာင္ကတမ္းျဖစ္ေနတတ္တယ္။ အႀကီးစားအတက္ေရာဂါရွင္ လူနာအတက္ရေနတာကို ျမင္ေတြ႕ရရင္ လူေတြက ေၾကာက္ရြံ႕တတ္တယ္။ ၀က္႐ူးျပန္တယ္လို႔ ေခၚဆိုၾကတယ္။ နတ္ပူးေနတာ၊ သရဲပူးေနတာလို႔လည္း ယံုၾကည္ၾကတယ္။ ဒါေၾကာင့္ အတက္ေရာဂါလူနာ လိုအပ္တဲ့ ကုသမႈကို မရရွိႏိုင္တာရွိပါတယ္”

ေဆးေက်ာင္းသူဘီက ႏႈိက္ႏႈိက္ခြၽတ္ခြၽတ္ေမး ျမန္းပါတယ္။

“ အခုအထိ ေဒါက္တာအုန္းေျပာခဲ့တာက အတက္ေရာဂါလူနာ တက္ေနတဲ့အခ်ိန္ (Seizure Episode)မွာ စိတ္ေရာဂါနဲ႔ မွားတတ္တယ္လို႔ ဆိုလိုတာမဟုတ္ဘူးလား။ အတက္ေရာဂါရေနတဲ့အခ်ိန္ မဟုတ္ဘဲ ၾကားကာလမွာ စိတ္ေရာဂါ ပူးတြဲျဖစ္ပြားႏိုင္သလား”

“ ေမးသင့္ေမးထိုက္တဲ့ ေမးခြန္းပါ။ အတက္ေရာဂါရွိသူေတြထဲမွာ စိတ္ေရာဂါအမ်ဳိးမ်ဳိး ပူးတြဲျဖစ္ပြားတာကို ေတြ႕ရွိရပါတယ္။ ျဖစ္ပြားမႈႏႈန္းကလည္း လူထုထဲမွာ ျဖစ္ပြားမႈႏႈန္းထက္ မ်ားျပားပါတယ္။

အတက္ေရာဂါ လူနာေတြထဲမွာ ေတြ႕ရွိရတဲ့ စိတ္က်န္းမာေရးခ်ဳိ႕ယြင္းေရာဂါေတြကို ေျပာျပမယ္။ စိုးရိမ္စိတ္လြန္ကဲေရာဂါ (၂၂ ရာခိုင္ႏႈန္း)၊ စိတ္က်ေရာဂါ (၁၇ ရာခုိင္ႏႈန္း)၊ စိတၱဇေရာဂါ (Psychosis) (၂ ရာခိုင္ႏႈန္းမွ ၆ ရာခိုင္ႏႈန္း)၊ အာ႐ံုစိုက္မႈ ခ်ဳိ႕ယြင္းလႈပ္ရွားမႈလြန္ကဲေရာဂါ (၂၅ ရာခိုင္ႏႈန္း) ျဖစ္ပါတယ္။ ဦးေႏွာက္နားထင္ပိုင္း အတက္ေရာဂါ (TLE) လူနာေတြထဲမွာ စိတ္ေရာဂါျဖစ္ပြားႏႈန္းက ပိုမိုမ်ားျပားပါတယ္။ ေလ့လာခ်က္တစ္ခုမွာ စိတ္က်ေရာဂါ (၅၈ ရာခိုင္ႏႈန္း)၊ အေၾကာက္လြန္စိုးရိမ္စိတ္လြန္ေရာဂါ (၃၂ ရာခိုင္ႏႈန္း)နဲ႔ စိတၱဇေရာဂါ (၁၃ ရာခိုင္ႏႈန္း) ျဖစ္တယ္”

ေဆးေက်ာင္းသူဘီက ထပ္ဆင့္ေမးပါတယ္။

“ အတက္ေရာဂါလူနာေတြထဲမွာ စိတ္ေရာဂါ ျဖစ္ပြားမႈႏႈန္းမ်ားတာ ဘာေၾကာင့္လဲ”

“ အေၾကာင္းရင္းအမ်ဳိးမ်ဳိး ရွိႏိုင္ပါတယ္။ (က) အတက္ေရာဂါဆိုတာ ဦးေႏွာက္ထဲမွာ ႐ုပ္ခ်ဳိ႕ယြင္းမႈတစ္ခုခုရွိလို႔ ျဖစ္ပြားတာပါ။ အဲဒီခ်ဳိ႕ယြင္းမႈက စိတ္ေရာဂါကို ျဖစ္ေပၚေစတဲ့ အေၾကာင္းရင္းလည္း ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ (ခ) အတက္ရလာစအခ်ိန္မွာ ခံစားရတဲ့ လကၡဏာ (Aura)ကို အဓိပၸာယ္အယူလြဲၿပီး ယံုမွားမႈလြန္ကဲစိတ္ ျဖစ္ေပၚလာႏိုင္တယ္။ စိတၱဇေရာဂါ ထပ္ဆင့္ေပၚေပါက္လာမယ္။ ဒါေၾကာင့္ ဦးေႏွာက္နားထင္ပိုင္း အတက္ေရာဂါ (TLE)မွာ စိတ္ကစဥ့္ကလ်ား စိတၱဇေရာဂါနဲ႔ ဆင္တူတဲ့ စိတ္ေရာဂါရရွိလာတာ ေတြ႕ရပါတယ္။ (ဂ) အတက္ေရာဂါကို ကုသမႈမခံယူလို႔ အႀကိမ္ႀကိမ္တက္ေနတာရွိရင္ ဦးေႏွာက္ဒဏ္ရာရရွိလာမယ္။ အဲဒီေတာ့ စိတ္ေရာဂါျဖစ္ပြားဖို႔ အလားအလာမ်ားလာမယ္။ (ဃ) အတက္ေရာဂါရွင္ကို ပတ္၀န္းက်င္က ခြဲျခားဆက္ဆံတာ ရွိမယ္။ ႏွိမ့္ခ်ေျပာဆိုတာ၊ ပုတ္ခတ္ေျပာဆိုတာေတြကို ခံစားရတာ ရွိႏိုင္တယ္။ လူနာနဲ႔ မပတ္သက္ခ်င္သလို အျပဳအမူကိုလည္း ရင္ဆိုင္ရတတ္တယ္။ “ ၀က္႐ူးျပန္ေရာဂါ” ရွိရင္ ရွက္စရာေကာင္းတယ္ဆိုတဲ့ Stigma အယူအဆကို ေျပာတာပါ။ ဒါေၾကာင့္ အတက္ေရာဂါလူနာေတြက လူမႈေရးအခက္အခဲ အမ်ဳိးမ်ဳိးနဲ႔ သူမ်ားေတြထက္ပိုၿပီး ရင္ဆိုင္ၾကရတယ္။ စိတ္ဖိစီးမႈဒဏ္ခံရမယ္။ (င) အတက္ေရာဂါ ကုသေဆးရဲ႕ ေဘးထြက္ဆိုးက်ဳိးေၾကာင့္ စိတ္ေရာဂါလကၡဏာ ရရွိႏိုင္တာကိုလည္း သတိထားရမယ္။ ဥပမာ-Phenobarbitone ေဆးေၾကာင့္ စိတ္က်လကၡဏာေတြ ျဖစ္ေပၚလာတတ္တယ္။ Carbamazapine နဲ႔ Valporate ေဆးကို ျဗဳန္းကနဲရပ္လိုက္ရင္ စိတ္က်ေရာဂါလကၡဏာ ေပၚေပါက္လာႏိုင္တယ္”

ေဆးေက်ာင္းသားေအက ေစာဒကတက္ပါတယ္။

“ ဒီလိုဆိုရင္ တျခားအတက္ေရာဂါ ကုသေဆးမ်ဳိးကို အသံုးျပဳရင္ မေကာင္းဘူးလား”

“ သင့္ေတာ္တဲ့ အတက္ေရာဂါကုသေဆးကို ေရွာင္ဖို႔မလိုပါဘူး။ ေဘးထြက္ဆိုးက်ဳိးေတြကို သိရွိထားၿပီး သတိျပဳဖို႔သာ လိုပါတယ္။ ကမၻာ့က်န္းမာေရးအဖြဲ႕က ျမန္မာႏိုင္ငံ၊ ဂါနာႏုိင္ငံ၊ မိုဇမ္ဘစ္ႏိုင္ငံနဲ႔ ဗီယက္နမ္ႏိုင္ငံေတြမွာ “ အတက္ေရာဂါကုသမႈ တိုးတက္ေရးအစီအစဥ္” (Reducing Epileptic Tre-atment Gap)ကို ေဆာင္ရြက္ေနပါတယ္။ အဲဒီလုပ္ငန္းမွာ အသံုးျပဳဖို႔ ၫႊန္ျပထားတဲ့ အတက္ေရာဂါေဆး (၄) မ်ဳိး ရွိတယ္။ Phenobarbitone၊ Phen-ytoin၊ Carbamazapine နဲ႔ Valproate ေဆးေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ အတက္ေရာဂါကုသရာမွာ ထိေရာက္မႈရွိၿပီး ေစ်းႏႈန္းခ်ဳိသာတဲ့ ေဆးေတြျဖစ္ပါတယ္”

ေဆးေက်ာင္းသူဘီက လက္ေတြ႕က်တဲ့ ေမးခြန္းကိုေမးတယ္။

“ အတက္ေရာဂါရွိရင္ အတက္ရေစတဲ့ လႈံ႔ေဆာ္မႈေတြကို ေျပာျပေပးပါ”

“ အိပ္ေရးပ်က္ျခင္း၊ ေဆးေသာက္ဖို႔ေမ့ေနျခင္း၊ ရာသီလာျခင္း၊ ဖ်ားနာျခင္း၊ အရက္/မူးယစ္ေဆးမူးျခင္း၊ မ်က္လံုးထဲမွာ အလင္းေရာင္တဖ်ပ္ဖ်ပ္ ႐ိုက္ခတ္ခံရျခင္း၊ ေကာ္ဖီအေသာက္မ်ားျခင္း၊ မတည့္တဲ့အစားအစာကို စားျခင္း၊ အစာခံလြန္းျခင္း၊ ပတ္၀န္းက်င္အပူအေအးေျပာင္းလဲျခင္း၊ စိတ္ဖိစီးမႈခံစားရျခင္း စတဲ့ အခ်က္ေတြပါ။ ေဆာင္သင့္၊ ေရွာင္သင့္တဲ့ အခ်က္ေတြပါ။ ပညာေပးႏိုင္ပါတယ္။

ေဆးေက်ာင္းသူဘီက အႀကံေပးပါတယ္။

“ အတက္ေရာဂါရွိသူေတြ စိတ္အားမငယ္ေအာင္ ပညာေပးသင့္တာလည္း ရွိပါတယ္။ အားေပးႏိုင္တယ္ေပါ့”

“ ဘယ္လိုအားေပးမလဲ”

ေဆးေက်ာင္းသူဘီက သူကိုင္ေဆာင္ထားတဲ့ စမတ္ဖုန္းထဲမွာ “ ဂူဂယ္ပြတ္ၿပီး” ေျပာပါတယ္။

“ အတက္ေရာဂါရွိေပမယ့္ ေအာင္ျမင္ေက်ာ္ၾကားေနတဲ့ ပုဂၢိဳလ္ေတြကို နမူနာေျပာျပေပါ့။ ဒီထဲမွာ နမူနာေဖာ္ျပထားတဲ့ ပုဂၢိဳလ္ ၁၀၈ ဦးရွိတယ္။ ပန္းခ်ီဆရာႀကီး Vincent Van Gogh၊၂၆ ေယာက္ေျမာက္ အေမရိကန္ သမၼတ Theodore Rossevelt၊ စာေရးဆရာႀကီး Charles Dicken၊ အဆိုေက်ာ္ Susan Boyleနဲ႔ Prince၊ ဂီတပညာရွင္ Elton John၊ အိုလံပစ္တာတိုအေျပးခ်န္ပီယံ Florence Joyner ၊ ေနာက္ၿပီး ျပင္သစ္စစ္ဗိုလ္ခ်ဳပ္ႀကီး နပိုလီယံကိုလည္း . . . . .”

“ အိုေက၊ အိုေက၊ ရပါၿပီ”

Most Popular

Healthy Life Ad
To Top