—–၊ ေဒါက္တာအုန္းေက်ာ္ (စိတ္က်န္းမာေရးအထူးကု ဆရာ၀န္ႀကီး – အၿငိမ္းစား) ၊—–
ကမၻာတစ္၀န္းလံုးမွာ အတက္ေရာဂါ ခံစားေနရသူ သန္းေပါင္း ၅၀ ေက်ာ္ရွိပါတယ္။ လူဦးေရ ၁၀၀ မွာ အတက္ေရာဂါ ခံစားေနရသူ တစ္ေယာက္ႏႈန္း ရွိပါတယ္။ လူဦးေရတစ္သိန္းမွာ တစ္ႏွစ္အတြင္း အတက္ေရာဂါ စတင္ခံစားရသူ “ေ၀ဒနာရွင္အသစ္” က ၃၀ မွ ၅၀ အထိ ရွိပါတယ္။ အတက္ေရာဂါရွိသူ ၄၀ရာခိုင္ႏႈန္းက ကေလးသူငယ္ေတြ ျဖစ္တယ္။ ၃၀ ရာခိုင္ႏႈန္းက အရြယ္ေရာက္ၿပီးသူ လူႀကီးေတြျဖစ္ၿပီး ၂၀ မွ ၃၀ ရာခိုင္ႏႈန္းက သက္ႀကီးရြယ္အိုေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ အတက္ေရာဂါရွိသူေတြ အားလံုးရဲ႕ ၈၀ ရာခိုင္ႏႈန္းကို စီးပြားေရး ဖြံ႕ၿဖိဳးတိုးတက္စ ႏိုင္ငံေတြမွာ ေတြ႕ရွိရပါတယ္။ (WHO 2018)။ စီးပြားေရးမဖြံ႕ၿဖိဳးေသးတဲ့ ႏိုင္ငံေတြမွာ အတက္ေရာဂါရွိသူ ၇၅ ရာခိုင္ႏႈန္းက ကုသမႈမခံယူရဘူးလို႔ သိရတယ္။ ျမန္မာႏိုင္ငံမွာ အတက္ေရာဂါ ခံစားေနရသူ ၅ သိန္းေက်ာ္ ရွိပါတယ္။ အတက္ေရာဂါရွင္ ၉၅ ရာခိုင္ႏႈန္းက လိုအပ္တဲ့ ကုသမႈ မရရွိေသးေၾကာင္း ေတြ႕ရွိရပါတယ္။ (WHO Myanmar 2018)။ ဒါေၾကာင့္ ကမၻာ့က်န္းမာေရးအဖြဲ႕နဲ႔ ျမန္မာႏိုင္ငံ က်န္းမာေရး၀န္ႀကီးဌာန ပူးေပါင္းၿပီး အတက္ေရာဂါကုသမႈ တိုးတက္ျမင့္မားေရး အစီအစဥ္ကို ၂၀၁၃ ခုႏွစ္မွ စတင္ၿပီး ၿမိဳ႕နယ္အလိုက္ ခ်မွတ္ေဆာင္ရြက္ေနပါတယ္။ (Myanmar Times 24-09-2018)။
အတက္ေရာဂါကို ထိထိေရာက္ေရာက္ ကုသေပးရင္ ၇၀ ရာခိုင္ႏႈန္းေက်ာ္ သက္သာေပ်ာက္ကင္းႏိုင္ပါတယ္။ အတက္ေရာဂါကို ကုသမႈမေပးရင္၊ တက္တဲ့အႀကိမ္ကို ထိန္းခ်ဳပ္မေပးႏိုင္ရင္ ဦးေႏွာက္ပ်က္စီးလာႏိုင္တယ္။ စိတ္က်န္းမာေရး ခ်ဳိ႕ယြင္းလာႏိုင္ပါတယ္။ အတက္ေရာဂါရွင္ေတြထဲမွာ စိတ္က်န္းမာေရးခ်ဳိ႕ယြင္းသူ၊ စိတ္ေရာဂါရရွိလာသူ ၃၀ ရာခိုင္ႏႈန္းေက်ာ္ရွိေၾကာင္း ေလ့လာေတြ႕ရွိရတယ္။ ဒါေၾကာင့္ အခုေဆာင္းပါးထဲမွာ အတက္ေရာဂါနဲ႔ ဆက္စပ္ေနတဲ့ စိတ္က်န္းမာေရး ခ်ဳိ႕ယြင္းမႈေတြကို ေဖာ္ျပေပးသြားမွာ ျဖစ္ပါတယ္။
ၾသစေၾတးလ်ႏိုင္ငံရွိ ေတာင္ဘက္ပိုင္း ဘုရင္မျပည္နယ္တကၠသိုလ္ (USQ)က ေနာက္ဆံုးႏွစ္ ေဆးေက်ာင္းသားေတြကို “က်ဴတိုရီယယ္” ေပးေနပါတယ္။
“ဒီေန႔ အတက္ေရာဂါနဲ႔ စိတ္က်န္းမာေရးအေၾကာင္းကို ေဆြးေႏြးၾကမယ္”
ေဆးေက်ာင္းသားေအက စတင္ေမးျမန္းပါတယ္။
“အတက္ေရာဂါအမ်ဳိးမ်ဳိးကို ခြဲျခားထားပံုက နား႐ႈပ္စရာႀကီးပါ ေဒါက္တာအုန္း။ အတက္ေရာဂါအေၾကာင္း နည္းနည္းရွင္းျပပါ”
“အတက္ေရာဂါဆိုတာ ဦးေႏွာက္ထဲမွာ မူမမွန္တဲ့ လႈံ႔ေဆာ္မႈေၾကာင့္ ျဖစ္ပြားတဲ့ ေရာဂါပါ။ အတက္ေရာဂါ အမ်ဳိးအစား စုစုေပါင္း ၄၀ ေက်ာ္ရွိတယ္လို႔ ဖတ္ရဖူးတယ္။ ဒါေပမဲ့ နား႐ႈပ္မသြားပါနဲ႔။ အဓိကအားျဖင့္ အတက္ေရာဂါႏွစ္မ်ဳိးပဲ ရွိပါတယ္။
“ အတက္ေရာဂါကို ထိထိေရာက္ေရာက္ ကုသေပးရင္ ၇၀ ရာခိုင္ႏႈန္းေက်ာ္ သက္သာေပ်ာက္ကင္းႏိုင္ပါတယ္။ အတက္ေရာဂါကို ကုသမႈမေပးရင္၊ တက္တဲ့အႀကိမ္ကို ထိန္းခ်ဳပ္မေပးႏိုင္ရင္ ဦးေႏွာက္ပ်က္စီးလာႏိုင္တယ္။ စိတ္က်န္းမာေရး ခ်ဳိ႕ယြင္းလာႏိုင္ပါတယ္။ အတက္ေရာဂါရွင္ေတြထဲမွာ” . . .
(၁) ဆံုမွတ္အတက္ေရာဂါ Focal Epilepsy၊ (တခ်ဳိ႕စာအုပ္ေတြထဲမွာ ‘တစ္စိတ္တစ္ပိုင္း Partial Epilepsy လို႔ေခၚတာ ေတြ႕ရမယ္)နဲ႔၊
(၂) အေထြေထြအတက္ေရာဂါ (Generalised Epilepsy)တို႔ ျဖစ္ပါတယ္”
“ ဆက္ၿပီးရွင္းျပပါ”
“ဆံုမွတ္အတက္ေရာဂါမွာ ဦးေႏွာက္အဂၤါတစ္ေနရာက မူမမွန္တဲ့ လႈံ႔ေဆာ္မႈတစ္ခု စတင္ျဖစ္ေပၚတယ္။ ဒါေပမဲ့ တျခားဦးေႏွာက္ပိုင္းေတြကို ပ်ံ႕ႏွံ႔မသြားဘူး။ အဲဒီဦးေႏွာက္ပိုင္းရဲ႕လုပ္ငန္းနဲ႔သက္ဆိုင္တဲ့ လကၡဏာေတြကိုသာ ေဖာ္ျပပါတယ္။
“ အေထြေထြအတက္ေရာဂါ’မွာေတာ့ မူမမွန္တဲ့ လႈံ႔ေဆာ္မႈက ဦးေႏွာက္ႏွစ္ျခမ္းစလံုးကို ပ်ံ႕ႏွံ႔သြားတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ဦးေႏွာက္လုပ္ငန္းအားလံုး ခ်ဳိ႕ယြင္းတဲ့ လကၡဏာေတြ ျဖစ္ေပၚလာႏိုင္တယ္။ လူအမ်ား သိရွိနားလည္ေနတဲ့ အတက္ေရာဂါ(၀က္႐ူးျပန္ေရာဂါ)က “အေထြေထြအတက္ေရာဂါ”တစ္မ်ဳိး ျဖစ္ပါတယ္။ ေဆးပညာမွာ အဲဒီလို အေထြေထြအတက္ေရာဂါကို “အႀကီးစားအတက္ေရာဂါ”( Grandmal Epilepsy)လို႔ ေခၚပါတယ္။ တျခားအေထြေထြ အတက္ေရာဂါေတြလည္း ရွိေသးတယ္။ ႀကံဳေတာ့မွရွင္းျပမယ္”
ေဆးေက်ာင္းသူဘီက ၾကားျဖတ္ေမးျမန္းတယ္။
“ဘယ္လိုအတက္ေရာဂါမ်ဳိးကို အမ်ားဆံုး ေတြ႕ရွိသလဲ”
“အတက္ေရာဂါရွင္အားလံုးထဲမွာ ၆၂ ရာခိုင္ႏႈန္းက ဆံုမွတ္အတက္ေရာဂါနဲ႔ ၃၈ ရာခိုင္ႏႈန္းက အေထြေထြအတက္ေရာဂါ ခံစားရတာကို ေတြ႕ရွိရတယ္။ ဒါေပမဲ့ ၁၅ ႏွစ္ေအာက္ ကေလးသူငယ္ေတြထဲမွာေတာ့ အေထြေထြအတက္ေရာဂါက ၅၅ ရာခုိင္ႏႈန္းရွိၿပီး ဆံုမွတ္အတက္ေရာဂါက ၄၅ ရာခုိင္ႏႈန္းပဲ ရွိပါတယ္။
ေဆးေက်ာင္းသားေအက ‘ဆံုမွတ္အတက္ေရာဂါ’(Focal/Partial Epilepsy)ကို နည္းနည္းရွင္းျပပါဦးတဲ့။
“ဆံုမွတ္အတက္ေရာဂါ ႏွစ္မ်ဳိးရွိပါတယ္။
(က) အသိစိတ္ကင္းကြာလစ္ဟင္းျခင္း “မရွိ” တဲ့ ဆံုမွတ္အတက္ေရာဂါနဲ႔
(ခ) အသိစိတ္ကင္းကြာလစ္ဟင္းျခင္း “ရွိ”တဲ့ ဆံုမွတ္အတက္ေရာဂါ ျဖစ္တယ္။ အသိစိတ္ကင္းကြာ လစ္ဟင္းတယ္ဆိုတာက သတိေမ့ေျမာသြားတာ မဟုတ္ဘူး။ ကေယာင္ကတမ္းျဖစ္သြားတဲ့ အေျခအေနကို ေျပာတာပါ။
(က) အသိစိတ္ကင္းကြာ လစ္ဟင္းျခင္းမရွိတဲ့ ဆံုမွတ္အတက္ေရာဂါရဲ႕ လကၡဏာေတြကို ေျပာျပမယ္။ လူနာက အလိုလိုေနရင္း ျဗဳန္းကနဲ ခႏၶာကိုယ္လကၡဏာနဲ႔ စိတ္အေျပာင္းအလဲ လကၡဏာေတြကို ခံစားရတယ္။ ထံုက်ဥ္ျခင္း၊ ခႏၶာကိုယ္တစ္ခုလံုး ပူေလာင္သလို ခံစားရျခင္း၊ မ်က္ႏွာအေၾကာဆြဲျခင္း၊ ေျခလက္တုန္ခါျခင္း၊ မ်က္ႏွာနီလာျခင္း ဒါမွမဟုတ္ ျဖဴဖပ္ျဖဴေရာ္ျဖစ္သြားျခင္း၊ မိမိေရာက္ရွိေနတဲ့ ေနရာက ထူးဆန္းေနသလို ခံစားရျခင္း၊ နားထဲမွာ အသံၾကားျခင္း၊ ေၾကာက္စိတ္၀င္လာျခင္း၊ တစ္စံုတစ္ခုကို ျမင္ေယာင္ျခင္း၊ မထူးဆန္းတဲ့ အနံ႔အရသာ ခံစားရျခင္း စတဲ့လကၡဏာေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ လူနာက အတက္ေရာဂါလို႔ မယူဆဘဲ ခႏၶာကိုယ္ေရာဂါ၊ စိတ္ေရာဂါလို႔ အထင္မွားႏိုင္တယ္။ တစ္မိနစ္ေလာက္ၾကာေတာ့ အဲဒီအတက္ေရာဂါ လကၡဏာေတြ အလိုအေလ်ာက္ ေပ်ာက္ကင္းသြားပါတယ္”
စိတ္ေရာဂါနဲ႔ ပိုၿပီး ဆင္တူတဲ့ အတက္ေရာဂါ ရွိတယ္။
“ေျပာျပပါ”
“(ခ) အသိစိတ္ကင္းကြာတဲ့ ဆံုမွတ္အတက္ေရာဂါ ျဖစ္ပါတယ္။ ေဆးပညာမွာ အသိစိတ္ကင္းကြာသြားတဲ့ (Altered Awareness) ဆံုမွတ္အတက္ေရာဂါကို “ထူးေထြဆန္းျပား တစိတ္တပိုင္း အတက္ေရာဂါ”( Complex Partial Seizure)လို႔ ေခၚပါတယ္။ ထူးေထြဆန္းျပား ဆံုမွတ္အတက္ေရာဂါေတြထဲမွာ ျဖစ္ပြားမႈႏႈန္း အမ်ားဆံုးေရာဂါက “ဦးေႏွာက္နားထင္ပိုင္း အတက္ေရာဂါ”( Temporal Lobe Epilepsy) ျဖစ္ပါတယ္”
ေဆးေက်ာင္းသူဘီက ၾကားျဖတ္ေမးျမန္းပါတယ္။
“ဦးေႏွာက္နားထင္ပိုင္း အတက္ေရာဂါနဲ႔ စိတ္ေရာဂါက ဘယ္လိုဆက္စပ္မႈရွိလို႔လဲ ေဒါက္တာအုန္း”
“ဦးေႏွာက္နားထင္ပိုင္း အတက္ေရာဂါရေနတဲ့အခ်ိန္ (Seizure Episode) မွာ ျဖစ္ပ်က္တဲ့ အပိုင္း ၃ ပိုင္းရွိတယ္။ တက္ေတာ့မယ့္ အရိပ္အေယာင္ျပေနတဲ့အခ်ိန္ (Aura) မွာ အေၾကာင္းမဲ့ အလိုအေလ်ာက္ ေၾကာက္စိတ္၀င္လာျခင္း ဒါမွမဟုတ္ ေပ်ာ္ရႊင္ျမဴးထူးစိတ္ ခံစားရျခင္း၊ မိမိလတ္တေလာ ေတြ႕ႀကံဳေနရတဲ့ အေျခအေနကို အရင္က ဒီပံုစံအတုိင္း ေတြ႕ႀကံဳဖူးသလို ခံစားရျခင္း (deja-vu)၊ ထူးဆန္းတဲ့ အနံ႔၊ အရသာကို ျဗဳန္းကနဲ ခံစားရျခင္း၊ ၀မ္းဗိုက္ထဲမွာ မအီမသာခံစားရျခင္း စတဲ့ လကၡဏာေတြကို ေတြ႕ရွိရတယ္။ အဲဒီအျဖစ္အပ်က္ကို လူနာက မွတ္မိေနရင္ စိတ္ေရာဂါလကၡဏာလို႔ ထင္ေယာင္ထင္မွား ျဖစ္ႏိုင္တယ္။
အတက္ရရွိေနတဲ့အခ်ိန္ (ICTAL)မွာ ေတြ႕ရွိ ရတဲ့ လကၡဏာေတြကေတာ့-အသိစိတ္ကင္းကြာသြားၿပီး ပတ္၀န္းက်င္ကို ပံုမွန္တုံ႔ျပန္ႏိုင္မႈ မရွိဘူး။ ေၾကာက္တက္တက္ျဖစ္ေနမယ္၊ တစ္ေနရာကို စိုက္ၾကည့္ေနမယ္၊ ထူးဆန္းတဲ့ အျပဳအမူေတြကို ထပ္တလဲလဲ ျပဳလုပ္ေနတာ ေတြ႕ရွိရမယ္။ ဥပမာ-တစ္ခုခုကို ၀ါးစားေနသလို၊ မ်ဳိခ်ေနသလို ပါးစပ္ကို လႈပ္ရွားေနျခင္း၊ ပစၥည္းတစ္ခုခုကို ေကာက္ယူေနသလို အႀကိမ္ႀကိမ္ျပဳလုပ္ျခင္း၊ ႏႈတ္ခမ္းလႈပ္ရွားၿပီး တတြတ္တြတ္ရြတ္ဆိုေနတတ္ျခင္း စတဲ့ အျပဳအမူေတြျဖစ္တယ္။ အဲဒီလို ျဖစ္ေနတာကို လူနာက သတိမထားမိဘူး။
တက္တဲ့အျဖစ္အပ်က္ ၿပီးဆံုးသြားတဲ့အခ်ိန္ (Post Ictal)မွာ လူနာကကေယာင္ကတမ္း ျဖစ္ေနမယ္။ စကားေျပာလို႔ မရဘူး။ အသိစိတ္ကင္းကြာၿပီး ဟိုဟိုဒီဒီ ေလွ်ာက္သြားေနမယ္ (Fugue)။ အားလံုးၿပီးလို႔ ျပန္ၿပီးအသိျပန္၀င္လာရင္ လူနာက တက္တဲ့အျဖစ္အပ်က္ကို မမွတ္မိဘူး။ အရမ္းအိပ္ခ်င္စိတ္ ရွိေနမယ္။
တက္တဲ့အခ်ိန္က မိနစ္၀က္မွ ႏွစ္မိနစ္အထိ ၾကာႏုိင္တယ္။
ဒါေၾကာင့္ ဦးေႏွာက္နားထင္ပိုင္း အတက္ေရာဂါေၾကာင့္ ေဒါက္တာအုန္းတို႔ ေဆးကုေဆာင္ကို ေရာက္လာတဲ့ လူနာရွိဖူးလား”
“ႀကံဳႀကိဳက္ဖူးပါတယ္။ အဲဒီလူနာက . . .”
ေရွ႕တစ္ပတ္ ဆက္လက္ဖတ္႐ႈပါရန္
