ေဒါက္တာအုန္းေက်ာ္ (စိတ္က်န္းမာေရးအထူးကု ဆရာ၀န္ႀကီး)
အလုပ္သင္ဆရာ၀န္ ေဒါက္တာပီတာက စာေရးသူရဲ႕႐ံုးခန္းထဲကို ခြင့္ေတာင္းၿပီး ၀င္ေရာက္လာပါတယ္။
“ထိုင္ပါ ပီတာ၊ ဘာအေၾကာင္းလဲ”
“အေရးေပၚလူနာဌာနက ဒီေန႔မနက္ လႊဲေျပာင္းေပးလိုက္တဲ့ လူနာတစ္ေယာက္ကို ကြၽန္ေတာ္ၾကည့္႐ႈ စစ္ေဆးၿပီးပါၿပီ။ ေဒါက္တာအုန္းနဲ႔ တိုင္ပင္ေဆြးေႏြးခ်င္လို႔ပါ”
“အိုေက . . စလို႔ရပါၿပီ”
“ကင္နက္က အသက္ ၃၅ ႏွစ္အရြယ္ အိမ္ေထာင္ရွင္အမ်ဳိးသားတစ္ေယာက္ပါ။ အေထြေထြစတိုးဆိုင္ႀကီးတစ္ခုမွာ စာရင္းကိုင္အရာရွိပါ။ မေန႔ညက အရက္နဲ႔ အိပ္ေဆးအလြန္အမင္းေသာက္လို႔ အေရးေပၚလူနာဌာနကို ေရာက္ရွိလာတယ္။ ဒီေန႔မနက္မွာ ခႏၶာကိုယ္ေရာဂါအေျခအေန ေကာင္းမြန္လာလို႔ ကြၽန္ေတာ္တို႔ ဌာနကို လႊဲေျပာင္းေပးလိုက္တာပါ။ ကင္နက္က မိမိကိုယ္မိမိ သတ္ေသဖို႔ႀကိဳးစားတာ ျဖစ္တယ္။ အိမ္ျပန္မလႊတ္ခင္ စိတ္က်န္းမာေရး စစ္ေဆးသင့္တယ္လို႔ မွတ္ခ်က္ခ်ထားပါတယ္”
“ပီတာရဲ႕ စစ္ေဆးေတြ႕ရွိခ်က္ေတြက . .”
“သူႀကံဳေတြ႕ေနရတဲ့ ေငြေရးေၾကးေရး ျပႆနာကို မေျဖရွင္းႏုိင္ေတာ့လို႔ ဘ၀ကို အ႐ႈံးေပးခ်င္တာပါ”လို႔ ကင္နက္က ေျပာပါတယ္။
“ဘာေၾကာင့္ ေငြေရးေၾကးေရး အဆင္မေျပျဖစ္လာတာလဲ”
“ကင္နက္က ေလာင္းကစား၀ါသနာပါတယ္လို႔ ေျပာပါတယ္။ ကာစီႏိုေလာင္းကစား႐ံုမွာ ေလာင္းေၾကးႀကီးႀကီးနဲ႔ ေလာင္းကစားတတ္တယ္။ အ႐ႈံးမ်ားလာေတာ့ ရရာနည္းနဲ႔ ေငြရွာပါတယ္။ ဘဏ္ေခ်းေငြနဲ႔ အိမ္၀ယ္ထားလို႔ လစဥ္ေပးဆပ္ရမယ့္ အရစ္က်ေပးေခ်ေငြကို မေပးဘူး။ စာရင္းလိမ္ျပၿပီး အလုပ္ထဲကေငြေတြကို အလြဲသံုးစားလုပ္ထားပါတယ္။ အခုေတာ့ ဘဏ္က အိမ္ကိုျပန္သိမ္းမယ့္သတိေပးစာ ပို႔လာၿပီ။ စာရင္းလိမ္ၿပီး အလြဲသံုးစားထားတာ ေပၚလာလို႔ ကုမၸဏီက အလုပ္ျဖဳတ္ခံရေတာ့မလို ျဖစ္ေနၿပီ။ ဒါေၾကာင့္ အလြန္အမင္း စိတ္ဓာတ္က်ပါတယ္။ “စိတ္က်လကၡဏာရွိ-ညႇိႏႈိင္းႏိုင္မႈခ်ဳိ႕ယြင္းေရာဂါ” (Adjustment Disorder with Depressed Mood) ခံစားေနရတယ္လို႔ ကြၽန္ေတာ္ယူဆပါတယ္”
“အေရးႀကီးတဲ့ အခ်က္တစ္ခု ရွိေသးတယ္။ အဓိကျပႆနာက “ေလာင္းကစားစြဲေရာဂါ” (Gambling Addiction) ျဖစ္မယ္ထင္တယ္။ ကင္နက္က သေဘာတူလား”
“ေလာင္းကစားတာက အေပ်ာ္၀ါသနာပါလို႔ လုပ္တာပါ။ လူတိုင္းလိုလို ေလာင္းကစားမႈတစ္မ်ဳိးမ်ဳိးကို ေလာင္းကစားတတ္ၾကတာပဲ မဟုတ္ဘူးလားလို႔ ကင္နက္က ဆင္ေျခတက္တယ္ ေဒါက္တာအုန္း”
“လူတိုင္းေတာ့ မဟုတ္ပါဘူး။ ၾသစေၾတးလ်ႏိုင္ငံမွာ အရြယ္ေရာက္သူ ၈၀ ရာခိုင္ႏႈန္းက တစ္ခါတစ္ရံ ေလာင္းကစားျခင္း (ဥပမာ-“လိုတို”ထီထိုးတာ၊ ျမင္းပြဲေလာင္းတာ၊ ေလာင္းကစားစက္ႏွိပ္ကစားတာ၊ ဖဲကစားတာ) ျပဳလုပ္တတ္ပါတယ္။ ၃၉ ရာခုိင္ႏႈန္းကေတာ့ မၾကာခဏ ေလာင္းကစားတတ္တယ္။ ဒါေပမဲ့ ေလာင္းေၾကးနည္းနည္းပါးပါး သံုးစြဲၿပီး ကံစမ္းတဲ့သေဘာပါ။ “ေလာင္းကစားစြဲေရာဂါ”အမွန္စစ္စစ္ ခံစားရသူကေတာ့ အရြယ္ေရာက္သူ ေယာက်္ားေတြထဲမွာ ၁ ဒသမ ၅ ရာခိုင္ႏႈန္း ရွိတယ္။ အမ်ဳိးသမီးေတြထဲမွာ ၀ ဒသမ ၈ ရာခိုင္ႏႈန္းရွိပါတယ္။ တခ်ဳိ႕ ႏိုင္ငံေတြမွာ ေလာင္းကစားစြဲေရာဂါရွိသူ နည္းပါးၿပီး တခ်ဳိ႕ႏိုင္ငံေတြမွာ ပိုမိုမ်ားျပားတယ္။ တစ္ကမၻာလံုးအတိုင္းအတာနဲ႔ ေျပာရရင္ ေလာင္းကစားစြဲေရာဂါရွိသူ ၀ ဒသမ ၁ ရာခိုင္ႏႈန္းမွ ၆ ရာခိုင္ႏႈန္းအထိ ရွိပါတယ္။ (WHO2017)”
“ဒီလိုဆိုရင္ မၾကာခဏ ေလာင္းကစားအျပဳအမူရွိသူနဲ႔ ေလာင္းကစားစြဲေရာဂါရွိသူကို ဘယ္လိုခြဲျခား သိရွိႏိုင္မလဲ”
“ေလာင္းကစားစြဲေရာဂါရွိသူက ကြၽန္ေတာ့္မွာ ေလာင္းကစားျပႆနာ (Gambling Problem) ရွိတယ္လို႔ ၀န္ခံမွာမဟုတ္ဘူး။ ဒီေတာ့ ေလာင္းကစားစြဲေရာဂါ ရွိေနၿပီလို႔ ေကာက္ခ်က္ခ်ႏိုင္တဲ့ အခ်က္အလက္ေတြကို စံုစမ္းစစ္ေဆးရမယ္”
“ရွင္းျပပါ ေဒါက္တာအုန္း”
“ကင္နက္က ေလာင္းကစား၀ါသနာပါတယ္လို႔ ေျပာပါတယ္။ ကာစီႏိုေလာင္းကစား႐ံုမွာ ေလာင္းေၾကးႀကီးႀကီးနဲ႔ ေလာင္းကစားတတ္တယ္။ အ႐ႈံးမ်ားလာေတာ့ ရရာနည္းနဲ႔ ေငြရွာပါတယ္။ ဘဏ္ေခ်းေငြနဲ႔ အိမ္၀ယ္ထားလို႔ လစဥ္ေပးဆပ္ရမယ့္ အရစ္က်ေပးေခ်ေငြကို မေပးဘူး။ စာရင္းလိမ္ျပၿပီး အလုပ္ထဲကေငြေတြကို အလြဲသံုးစားလုပ္ထားပါတယ္။ အခုေတာ့” . . .
“(၁) ဖံုးကြယ္လိမ္ညာျခင္း – မိသားစု၀င္နဲ႔ အသိမိတ္ေဆြေတြကို ေလာင္းကစားျခင္းနဲ႔ ပတ္သက္ရင္ အမွန္အတိုင္း မေျပာဘူး။ ဖံုးကြယ္ေျပာမယ္၊ ေလွ်ာ့ေပါ့ေျပာမယ္၊ ဆင္ေျခတက္မယ္။(၂) အ႐ႈံးကို ကာမိေအာင္ ႀကိဳးစားျခင္း- ေလွေမ်ာေလွနဲ႔လိုက္၊ ေငြေမ်ာေငြနဲ႔လိုက္ဆိုတဲ့ ေဆာင္ပုဒ္ကို လက္ကိုင္ထားတတ္ၾကတယ္။ တစ္ႀကိမ္ႀကိမ္မွာ အႀကီးအက်ယ္အႏိုင္ရရင္ ဆံုး႐ႈံးထားတာေတြ ျပန္ရမွာပဲလုိ႔ ေမွ်ာ္မွန္းတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ဆတိုးတက္ၿပီး ေလာင္းေၾကးတင္တတ္တယ္။ (၃) ေခ်းငွားတတ္တဲ့အက်င့္ ျဖစ္ေပၚျခင္း-အေၾကာင္းအမ်ဳိးမ်ဳိးျပၿပီး မိသားစု၀င္၊ မိတ္ေဆြသူငယ္ခ်င္းနဲ႔ လုပ္ေဖာ္ကိုင္ဖက္ေတြဆီက ေငြေခ်းမယ္။ ပိုၿပီးဆိုးလာရင္ တစ္ခါတစ္ရံသာ ေတြ႕ဆံုဖူးတဲ့ လူစိမ္းသူစိမ္းဆီက လွည့္ပတ္ရယူမယ္။ အဖိုးတန္ပစၥည္းေတြကို ေပါင္ႏွံတာရွိမယ္။ (၄) ေၾကးႀကီး၀ိုင္းကိုရွာေဖြကစားျခင္း-အရက္စြဲသူက အရက္အခ်ိန္အတြယ္ ပိုမိုေသာက္ရမွ လိုအပ္တဲ့ ေက်နပ္မႈကို ရရွိ(Tolerance)ပါတယ္။ ေလာင္းကစားစြဲေရာဂါ ရရွိလာရင္ ေၾကးႀကီး၀ိုင္းကို တက္ကစားရမွ စိတ္၀င္စားမႈရွိတယ္။ စိတ္တက္ၾကြလႈပ္ရွားမႈ ခံစားရတယ္။ ေလာင္းကစားေငြတိုးၿပီး ေလာင္းကစားတဲ့ အက်င့္ျဖစ္လာမယ္။ (၅) ေလာင္းကစားျခင္း အေၾကာင္းကိုသာ စိတ္ကူးေနျခင္း-မေန႔ကအျဖစ္အပ်က္ အႏိုင္အ႐ႈံးကို ျပန္လည္စားၿမံဳ႕ျပန္တယ္။ ေနာက္တစ္ေန႔မွာ ေလာင္းကစားဖို႔ အစီအစဥ္ဆြဲမယ္။ ေလာင္းကစားဖို႔ ေငြရႏိုင္တဲ့နည္းေတြကို ႀကံစည္စဥ္းစားေနမယ္။ (၆) အသိေခါက္ခက္အ၀င္နက္ျခင္း-ေလာင္းကစားစြဲေရာဂါရွိသူက အရက္စြဲေရာဂါရွိသူရွိပဲ။ သူက ေလာင္းကစားစြဲေနတယ္ဆိုတာကို သိတယ္။ ရပ္တန္းက ရပ္သင့္ၿပီဆိုတာလည္း စဥ္းစားမိတယ္။ ဒါေပမဲ့ တျခားသူက ေ၀ဖန္ရင္ လက္မခံခ်င္ဘူး။ ေလာင္းကစားမႈကို ရပ္တန္႔ဖို႔ ႀကိဳးစားေပမယ့္ မေအာင္ျမင္ဘူး။ (၇) ေလာင္းကစားျပတ္လကၡဏာ (Withdrawal Symptoms) ခံစားရျခင္း-အရက္စြဲေရာဂါရွိသူ အရက္ျဖတ္လိုက္ရင္ အရက္ျပတ္လကၡဏာ ခံစားရသလို ေလာင္းကစားစြဲသူ ေလာင္းကစားမလုပ္ရရင္ စိတ္တိုျခင္း၊ စိတ္တင္းက်ပ္ျခင္း၊ ဂနာမၿငိမ္ျခင္း စတဲ့လကၡဏာေတြ ျဖစ္ပြားတတ္ပါတယ္။ (၈) ေလာင္းကစားမႈကို စိတ္ေျဖေဆးအျဖစ္ အသံုးျပဳျခင္း- စိတ္ဖိစီးမႈခံစားလာရရင္ ကစား၀ိုင္းမွာထိုင္ၿပီး စိတ္ေျဖေဖ်ာက္မယ္။ လူမႈေရး၊ စီးပြားေရးျပႆနာေတြကို ေခတၱခဏ ေမ့ထားဖို႔ ေလာင္းကစားျခင္းနဲ႔ အခ်ိန္ျဖဳန္းမယ္။ (၉) ရာဇ၀တ္မႈက်ဴးလြန္ျခင္း- ေငြေခ်းမယ့္လူ ရွာမရႏိုင္ေတာ့ ရသလိုခိုးယူတတ္တဲ့အက်င့္ ေပၚလာတယ္။ ေငြေရးေၾကးေရးနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး ကလိမ္က်ျခင္း၊ အလြဲသံုးစြဲမႈျပဳျခင္း စတဲ့ ဥပေဒ ခ်ဳိးေဖာက္မႈေတြကို ျပဳမူလာတတ္ပါတယ္။ တိုတိုေျပာရရင္ ေလာင္းကစားျခင္းေၾကာင့္ အိမ္ေထာင္ေရး၊ စီးပြားေရး၊ လူမႈေရးနဲ႔ စိတ္က်န္းမာေရးကိစၥေတြမွာ ထိခိုက္နစ္နာဆံုး႐ႈံးမႈ ရရွိလာတာေပါ့”
ေဒါက္တာပီတာက ၾကားျဖတ္ၿပီး မွတ္ခ်က္ခ်ပါတယ္။
“ကင္နက္က အဲဒီအေျခအေနအထိ ေရာက္ရွိေနၿပီလုိ႔ ဆိုရမွာေပါ့။ တစ္ခါတစ္ရံ ကံစမ္းေလာင္းကစားတတ္တဲ့ အေလ့အထကေနၿပီး ဘာေၾကာင့္ ေလာင္းကစားစြဲေရာဂါ ရရွိသြားတာလဲ”
“အေၾကာင္းရင္းအမ်ဳိးမ်ဳိး တိုက္ဆိုင္လို႔ ျဖစ္ပြားတာပါ။ (က) ေလာင္းကစားစြဲေရာဂါရွိသူရဲ႕ မိဘေဆြမ်ဳိးေတြထဲမွာ စိတ္က်ေရာဂါ၊ အရက္စြဲေရာဂါ၊ မူးယစ္ေဆးစြဲေရာဂါနဲ႔ ေလာင္းကစားစြဲေရာဂါ ျဖစ္ပြားႏႈန္း ပိုမိုမ်ားျပားတာ ေတြ႕ရွိရတယ္။ ဒါက မ်ဳိး႐ိုးဗီဇ လႊမ္းမိုးမႈေၾကာင့္လည္းျဖစ္မယ္ ဒါမွမဟုတ္ အတုျမင္အတတ္သင္တာလို႔လည္း ေျပာလို႔ရပါတယ္။ (ခ) ဇီ၀ေဗဒသေဘာနဲ႔ ေျပာရရင္ေတာ့ ေလာင္းကစားစြဲေရာဂါရွိသူရဲ႕ ဦးေႏွာက္ထဲမွာ အရဲစြန္႔ျပဳမူတတ္တဲ့ သဘာ၀ (Risk Taking Behaviour)နဲ႔ သက္ဆိုင္တဲ့ ေျပာင္းလဲမႈေတြ ရွိပါတယ္။ (ဂ) ေလာင္းကစားရင္ တစ္ခါတစ္ရံ အႏိုင္ရတဲ့ အႀကိမ္ရွိတယ္ မဟုတ္လား။ အဲဒီလိုအႏိုင္ရရွိတာက ဆုလာဘ္(Reward)လိုျဖစ္လို႔ ေလာင္းကစားျခင္းအျပဳအမူကို ပိုမိုခိုင္ၿမဲေစပါတယ္။ ဒါက ဆည္းပူးတတ္ေျမာက္ျခင္းသီအိုရီ A ရဲ႕ အယူအဆပါ။ (ဃ) ဘ၀င္ျမင့္အတၱစိတ္လြန္ကဲ ကိုယ္ရည္ကိုယ္ေသြးလကၡဏာ (Narcissistic Personality Traits) ရွိသူက ေလာင္းကစားေရာဂါ ျဖစ္ပြားႏိုင္ေျခ မ်ားပါတယ္”
“ဘာေၾကာင့္လဲ”
“သူတို႔ကိုယ္သူတို႔ “ဖိုးကံေကာင္း”တစ္ေယာက္လို အထင္ႀကီးစိတ္၊ ယံုၾကည္စိတ္မ်ားလြန္းေတာ့ ကံစမ္းတိုင္း အႏိုင္ရမယ္လို႔ ယူဆေနမယ္။ ငါထင္တာ မမွားႏိုင္ပါဘူးလို႔ ယံုၾကည္ၿပီး စြန္႔စြန္႔စားစား ေလာင္းကစားလုပ္ဖို႔ ၀န္မေလးဘူးေပါ့။ (င) ခြဲျခမ္းစိတ္ျဖာ စိတ္ပညာအယူအဆတစ္ခုလည္း ရွိေသးတယ္။ ေလာင္းကစားစြဲေရာဂါရွိသူရဲ႕ မသိစိတ္ထဲမွာ မိမိကိုယ္မိမိ အျပစ္ျမင္စိတ္ (Guilt) ရွိေနတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ကာယကံရွင္ နစ္နာဆံုး႐ႈံးေစမယ့္ အျပဳအမူေတြ ေဆာင္ရြက္ေအာင္ မသိစိတ္က တြန္းအားေပးေနတယ္။ နင့္အျပစ္အတြက္ နင္ဒဏ္ခံဆိုတဲ့သေဘာေပါ့”
အလုပ္သင္ဆရာ၀န္ ပီတာက ေခါင္း႐ႈပ္သြားတဲ့ အမူအရာနဲ႔ ေမးျမန္းပါတယ္။
“ဘယ္သီအိုရီေတြကို ယံုၾကည္သင့္ပါသလဲ ေဒါက္တာအုန္း”
“ခင္ဗ်ားစိတ္ထဲမွာ ဘယ္သီအိုရီကိုမွ အယူစြဲစရာ မလိုပါဘူး။ လူနာကို နားလည္ေပးဖို႔ပဲ လိုအပ္ပါတယ္။ ေလာင္းကစားတဲ့ အက်င့္က မေကာင္းတာမွန္ပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ ေလာင္းကစားစြဲေရာဂါ ရွိသူကို လူဆိုးလူမိုက္ဆိုၿပီး ပစ္ပယ္မထားသင့္ဘူး။ ေလာင္းကစားမႈနဲ႔ ပတ္သက္လာရင္ သူ႔စိတ္ကိုသူ မထိန္းႏုိင္သူလို႔ နားလည္ထားသင့္တယ္။ စိတ္ေရာဂါတစ္မ်ဳိးပါ။ ကံကိုယံုၿပီး ဆူးပံုတိုးေနသူပါ”
ပီတာက လက္ေတြ႕က်တဲ့ ေမးခြန္းကို ေမးျမန္းပါတယ္။
“ကင္နက္ကို ဘယ္လိုကုသေပးမလဲ”
“ႏွစ္ပိုင္းရွိတယ္ ပီတာ၊ ပထမပိုင္းက ကင္နက္ သူ႔ကိုယ္သူ သတ္ေသခ်င္စိတ္မရွိေအာင္ ကူညီပံ့ပိုးေပးရမယ္။ စိတ္က်ေ၀ဒနာကို ကုသေပးျခင္း၊ လင္မယားဆက္ဆံေရး အႀကံဥာဏ္ေပးကုထံုး၊ မိသားစုအတြင္း ရေငြသံုးေငြ ျပန္လည္ဆန္းစစ္ ညႇိႏႈိင္းျခင္း (Family Budgeting) စသျဖင့္ေပါ့။
ဒုတိယပိုင္းက ေလာင္းကစားစြဲေရာဂါကို ကုသျခင္းပဲ။ သူ႔မွာ ေလာင္းကစားစြဲေရာဂါရွိတယ္လို႔ ကင္းနက္ နားလည္လက္ခံလာေအာင္၊ ကုသခ်င္စိတ္ေပၚလာေအာင္ ေတြ႕ဆံုေဆြးေႏြးမယ္။ “ေစ့ေဆာ္မႈအားေပး-လူေတြစစ္ေဆးျခင္း”( Motivational Interview) လို႔ေခၚတယ္။ ကင္းနက္ လက္ခံသေဘာတူရင္ အျပင္လူနာေဆးခန္းမွာ စိတ္ကုထံုးကုနည္းတစ္မ်ဳိးမ်ဳိးနဲ႔ ကုသေပးႏိုင္တယ္။ ေနာက္ၿပီး “ေလာင္းကစားသူမ်ားအမည္၀ွက္အဖြဲ႕” (Gamblers Anonymous) နဲ႔ ခ်ိတ္ဆက္ေပးရမယ္”
“ဒီေကာင္ ေလာင္းကစားသမားပါကြာဆိုၿပီး ေလွ်ာ့မတြက္နဲ႔။ လူဦးေရ ၂၅ သန္းရွိတဲ့ ၾသစေၾတးလ်ႏိုင္ငံမွာ တစ္ႏွစ္အတြင္း မိမိကိုယ္မိမိ သတ္ေသသူ ၂၅၀၀ ပတ္၀န္းက်င္ရွိတယ္။ မိမိကိုယ္မိမိ သတ္ေသသူ ၄၀၀ ေက်ာ္က ေလာင္းကစားေရာဂါရွိတယ္လို႔ သိရပါတယ္”
