ဇြန္ခိုင္ဦး (ေဆး၀ါးတကၠသိုလ္)
ျမန္မာလူမ်ဳိးမ်ား အတြက္ အြန္လိုင္းမွ က်န္းမာေရးေစာင့္ေရွာက္မႈ ေပးေနေသာ ေဒါက္တာတင့္ေဆြႏွင့္ေတြ႕ဆံု ေမးျမန္းခဲ့သမွ် ကို ျပန္လည္မွ်ေ၀ေဖာ္ျပေပးလိုက္ပါသည္။
ေမး ။ ဆရာ့အေနနဲ႔ အြန္လိုင္းကေနျမန္မာႏိုင္ငံသူ၊ ႏိုင္ငံသားေတြကို က်န္းမာေရးအသိေတြ စတင္ျဖန္႔ေ၀ ေနတာ ဘယ္ေလာက္ၾကာပါၿပီလဲရွင့္။
ေျဖ ။ ၂၀၀၇ ေလာက္က ဘေလာ့ဂ္(blog)စေပၚတဲ့အခ်ိန္မွာ ကြၽန္ေတာ္ စေရးခဲ့ပါတယ္။ စစခ်င္း ေဒလီမွာ ကြၽန္ေတာ္ ဖြင့္တဲ့ ေဆးခန္းေလး ‘ယမံုနာ’ေဆးခန္း ကိုအေျခခံၿပီးေရးျဖစ္ခဲ့တယ္။ ဘေလာ့ဂ္ေရးရင္း တ ျဖည္းျဖည္းနဲ႔ ေမးခြန္းဆိုတာေလးေတြ တက္လာတာနဲ႔ ဒါေလးေတြ ေျဖေပးရင္ ေကာင္းမယ္ဆိုၿပီး စေျဖ ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီတုန္းက ျမန္မာျပည္မွာ အီးေမးကလည္း မထြန္းကားေသးဘူး၊ ဘေလာ့ဂ္ဖြင့္တဲ့သူကလည္း ေတာ္ေတာ္နည္းတယ္၊ လုပ္ရင္းလုပ္ရင္း ေဖ့စ္ဘြတ္ခ္ေပၚလာမွ နည္းနည္းက်ယ္လာတယ္။ ဘေလာ့ဂ္မွာ Q and A ကို ပိတ္ထားတယ္၊ အီးေမးကလာတာေလာက္ကိုပဲ ေျဖျဖစ္တယ္။ ျမန္မာျပည္မွာ ေဖ့စ္ဘြတ္ခ္ေပၚလာခ်ိန္ကစၿပီး က်န္းမာေရးအသိေတြကို က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ ျဖန္႔ေ၀ျဖစ္တယ္လို႔ ေျပာရမယ္။
ေမး ။ ဒီလိုမ်ဳိး အစဥ္တစိုက္က်န္းမာေရးအသိေတြ ျဖန္႔ေ၀ေပးေနတဲ့အခါမွာ ျမန္မာႏိုင္ငံသူ၊ ႏိုင္ငံသားေတြ ရဲ႕ က်န္းမာေရးအသိကျမင့္တက္လာတယ္လို႔ ဆရာ ထင္ပါသလား။
ေျဖ ။ ဒါကို တိုင္းတာဖို႔ ခက္တယ္။ ကြၽန္ေတာ္တို႔ ငယ္ငယ္ ဆရာ၀န္ျဖစ္စကလည္း က်န္းမာေရးအသိနဲ႔ ပတ္သက္တဲ့ အခက္အခဲေတြရွိသလို အခုလည္း ဆက္ရွိေနတာပဲ။ ဘာလိုလဲဆိုတာ မသံုးသပ္ေသးဘူး။ ဘာကို သိခ်င္လို႔ ဘယ္ကို ေမးရမလဲဆိုတာ သူတို႔ မသိၾကေသးဘူး။ ဥပမာ ေဖ့စ္ဘြတ္ခ္မွာ ကြၽန္ေတာ့္ နာမည္နဲ႔ အေကာင့္တုေတြ အခုထိ ရွိေနတုန္းပဲ။ ဒါကေတာ့ သိပ္ေတာ့ မဆန္းဘူး။ ဆန္းတာက အဲဒီအေကာင့္တုမွာ အေမးအေျဖေတြ လုပ္ေနၾကတာပဲ။ ေျဖတဲ့သူကလည္း ေျဖတယ္။ အခုေတာင္မွ ရွိေသးတယ္ထင္တယ္။ ေျပာလိုတာက ဒါကို ၾကည့္ျခင္းအားျဖင့္ က်န္းမာေရးနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး ဘယ္သူ႔ကို ေမးရမလဲဆိုတာ မသိတဲ့သူေတြ ရွိေသးတယ္။
ဒါက ေမးတာပဲ ရွိေသးတယ္။ ေဆးကုတာကလည္း ဒီအတိုင္းပဲျဖစ္ႏုိင္တယ္။ ဘယ္ကို သြားကုရင္ ငါ့ေရာဂါ ေပ်ာက္မလဲဆိုတာလည္း ခက္ေနလိမ့္မယ္။ ၿပီးေတာ့ ဗမာလူမ်ဳိးေတြက အာဟာရကိစၥကို ေတာ္ေတာ္အစြဲႀကီးတယ္။ ကြၽန္ေတာ္တို႔မိဘေတြလက္ထက္ကတည္းက အခုထိပဲ . . အစာေရွာင္ရင္ ေပ်ာက္မယ္လို႔ ထင္တယ္။ တကယ္ကို က်က်နနကုရမယ့္ေရာဂါေတာင္မွ အစာေရွာင္တာနဲ႔ ေပ်ာက္မယ္ ထင္တဲ့ အယူအဆက ဒီကေန႔အထိ ရွိေနပါေသးတယ္။ အဲဒီလူေတြက ပညာမတတ္တာလည္း မဟုတ္ဘူး။ ေဖ့စ္ဘြတ္ခ္နဲ႔ iPad သံုးႏိုင္ရင္ေတာ့ အေျခခံပညာေတာ့ တတ္ၾကမယ္ထင္တယ္။ ဒီလိုလူေတြက ေတာင္မွ မသိေတာ့ အရင္နဲ႔ ပံုစံသာ ကြာတာ၊ အသိ ေရခ်ိန္(Level)ကေတာ့သိပ္မကြာဘူးလို႔ ထင္တယ္။
ေမး ။ လူနာက သိခ်င္တာေတြကို ေမးခ်င္တယ္၊ ဆရာ၀န္က အခ်ိန္မေပးႏိုင္ဘူး။ ဒီေတာ့ ဆရာ၀န္နဲ႔ လူနာၾကား တစ္ခါတစ္ရံမွာ အထင္အျမင္လြဲတာေလးေတြ ရွိတတ္ၾကတယ္။ ဒါနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး ဆရာ၀န္-လူနာ ဆက္ဆံေရးေကာင္းေအာင္ ဘယ္လို အႀကံျပဳခ်က္ေလးေတြ ေပးခ်င္ပါသလဲ ဆရာ။
ေျဖ ။ ဒီေမးခြန္းက တကယ္ေကာင္းတဲ့ ေမးခြန္းပဲ။ ေမးခြန္းေတြထဲမွာ ဒါမ်ဳိးေတြ ပါလာရာကေန ဆရာ၀န္- လူနာ ဆက္ဆံေရးဆိုၿပီး ေဆာင္းပါး ၃ ခုေရးထားတယ္။ ရန္ကုန္ေရာက္ေနတဲ့ အခ်ိန္မွာ နီးစပ္တဲ့ သူေတြကို ေျပာျဖစ္တာက ကြၽန္ေတာ္ အေမရိကားေရာက္တာ ေလးႏွစ္ထဲ ရွိၿပီ။ အဲေရာက္ၿပီး ကြၽန္ေတာ္ကိုယ္တိုင္ လူနာအျဖစ္သြားတဲ့အခါ ျမန္မာျပည္ရဲ႕ အေနအထားနဲ႔ အေတာ္ကို ကြာတာ သြားေတြ႕တယ္။ ေတြ႕တာက စက္ႀကီးေတြ ေကာင္းတာ၊ ဆရာ၀န္ႀကီးေတြ ေတာ္တာ မဟုတ္ဘူး။ ဆရာ၀န္-လူနာဆက္ဆံေရး မွာ သိသိသာသာကြာတာ။ ဟိုမွာက ေဆးခန္းသြားလိုက္ရင္တာ၀န္ရွိတဲ့သူအကုန္လံုး၊ အထူးသျဖင့္ အမ်ားဆံုးက သူနာျပဳေတြက လူနာနဲ႔ အဆက္ဆံရဆံုးပဲ။ ဘယ္သူပဲျဖစ္ျဖစ္၊ Register လုပ္တဲ့ေနရာက တာ၀န္ရွိသူပဲျဖစ္ျဖစ္၊ သူနာျပဳပဲျဖစ္ျဖစ္၊ အာထရာေဆာင္း၊ ဓာတ္မွန္႐ိုက္တဲ့ေနရာက Technician ပဲ ျဖစ္ျဖစ္၊ ေနာက္ဆံုး
ဆရာ၀န္ပဲျဖစ္ျဖစ္ လူနာနဲ႔ေတြ႕ ၿပီးရင္ သူတိုရဲ႕ေနာက္ဆံုးစကားကေတာ့ “ ဘာေမးစရာရွိေသးလဲ” … အဲဒါနဲ႔အဆံုးသတ္တယ္။ ဆုိေတာ့ ျမန္မာျပည္နဲ႔ အဲဒါ လံုး၀ဆန္႔က်င္တယ္။ အေမရိကန္ႏိုင္ငံႀကီး တိုးတက္ေနလို႔ ကြာတာေတာ့ မဟုတ္ဘူး။ ကြၽန္ေတာ္တို႔ဆင္းရဲလြန္းလို႔ ကြာတာေတာ့ မဟုတ္ဘူး။ ကြၽန္ေတာ္ထင္တယ္။ culture(ယဥ္ေက်းမႈ)လို႔ ေျပာရမွာေပါ့။
ဆရာ၀န္-လူနာ ဆက္ဆံေရး ယဥ္ေက်းမႈကိုက ေတာ္ေတာ္ကို ကြာျခားလြန္းေနတယ္။ ဒါက သိပ္မျဖစ္သင့္ဘူး။ ျပင္ရင္လည္း သိပ္မခက္ဘူးလို႔ ကြၽန္ေတာ္ထင္တယ္။ “ ဘာေမးစရာရွိေသးလဲ” ဒါမွမဟုတ္ ၿပံဳးျပတာက ဘာမွကုန္တာမဟုတ္ဘူးေလ။ အခ်ိန္ကုန္တာေတာ့ ရွိႏုိင္တယ္။
ကြၽန္ေတာ့္ေမးခြန္းထဲမွာ အထူးကုျပတာ သံုးမိနစ္တည္းနဲ႔ ၿပီးလာတယ္ဆိုတာမ်ဳိး။ ဒါျပင္ဖို႔ကေတာ့ culture ေလာက္နဲ႔မရဘူး။ စနစ္ပါ လိုလာၿပီ။ ဆရာ၀န္ႀကီးေတြ၊ ေဆးခန္းႀကီးေတြ အားကိုးရမႈထက္ သာမန္လူေတြ Access ျဖစ္တဲ့ ဆရာ၀န္ေတြ ပိုမ်ားလာမွ ျဖစ္လိမ့္မယ္လို႔ ကြၽန္ေတာ္ထင္တယ္။ ေဆးပညာကို စီးပြားေရးတစ္ခုလို အသံုးခ်ေနတဲ့ culture ႀကီးျဖစ္ေနတယ္လို႔ ကြၽန္ေတာ္ ထင္တယ္။ ဒါျပင္ဖို႔ကလည္း ပညာေပး႐ံုနဲ႔ မရဘူး။ က်န္းမာေရး ေစာင့္ေရွာက္မႈအေနအထား တိုးတက္လာမွ ရမယ္လို႔ ကြၽန္ေတာ္ ထင္တယ္။
ေမး ။ အခုေနာက္ပိုင္းမွာ ျမန္မာလူမ်ဳိးေတြ ငယ္ငယ္ရြယ္ရြယ္နဲ႔ ကင္ဆာျဖစ္ႏႈန္းကလည္း မ်ားလာတယ္လို႔ ဆိုၾကတယ္။ ဒီေတာ့ ျမန္မာလူမ်ဳိးေတြ ကင္ဆာကင္းေ၀းၿပီး သက္ရွည္က်န္းမာဖို႔ ဘယ္လိုအေျခခံအခ်က္ေတြကို လိုက္နာသင့္တယ္လို႔ အႀကံျပဳခ်င္ပါသလဲ ဆရာ။
ေျဖ ။ ပညာရွင္အေနနဲ႔ ေျဖရမယ္ဆုိရင္ ကင္ဆာျဖစ္ႏႈန္းက မ်ားလာသလား၊ မမ်ားဘူးလားဆိုတာ ယွဥ္ဖို႔အရင္ကိန္းဂဏန္းရွိမွ အခုကိန္းဂဏန္းနဲ႔ ယွဥ္ရမွာကိုး။ ဒီေတာ့ မ်ား၊ မမ်ား ေသခ်ာ ကြၽန္ေတာ္မေျပာႏုိင္ဘူး။ ဒါေပမဲ့ ကင္ဆာအပါအ၀င္ ကူးစက္ေရာဂါ မဟုတ္တဲ့ ေရာဂါမ်ားျပားမႈမွာ ျမန္မာျပည္ကလည္း ဆိုးတဲ့အထဲ ပါတာေတာ့ အမွန္ပဲ။ ကင္ဆာလို႔ ေကာက္ေျပာလုိက္ရင္ ကင္ဆာျဖစ္ေစတဲ့အေၾကာင္းကလည္း ဘယ္ဆရာ၀န္မွ၊ ဘယ္သူမွ ေသခ်ာမသိဘူး။ နီးစပ္တဲ့ဟာေတြက အစားအေသာက္လည္းျဖစ္ႏိုင္တယ္၊ မ်ဳိးဗီဇအရ ျဖစ္ႏုိင္တယ္။ မ်ဳိးဗီဇအရ ျဖစ္ေနရင္ သူ႔မ်ဳိးဆက္ေတြ အကုန္လိုက္ျဖစ္ေတာ့မွာပဲ။ ဥပမာ- ရင္သားကင္ဆာပဲ ဆိုဆို၊ မ်ဳိးဥအိမ္ကင္ဆာပဲဆိုဆို ျဖစ္ႏုိင္တယ္။ ျမန္မာျပည္မွာ အျဖစ္မ်ားတဲ့ ေရာဂါေတြက အသည္းနဲ႔ ပတ္သက္တဲ့ ေရာဂါ။ ဒါက အစားေရာ အေသာက္ေရာနဲ႔ ဆိုင္တယ္။ ျမန္မာႏိုင္ငံမွာအစားအေသာက္ရဲ႕အရည္အေသြးကို ပြင့္ပြင့္လင္းလင္းေျပာရရင္ ေတာ္ေတာ္ညံ့ေသးတယ္။ အရက္နဲ႔ မူးယစ္ေဆး၀ါးမွာ မူးယစ္ေဆး၀ါးက ကင္ဆာအထိေတာ့ မျဖစ္ပါဘူး။ အရက္ကေတာ့ ျဖစ္တယ္။ အရက္ေသာက္တာမ်ားတာရယ္၊ အရက္ရဲ႕ အရည္အေသြး ညံ့တာရယ္ႏွစ္ခုေၾကာင့္ အသည္း ေရာဂါ ျဖစ္တတ္တယ္၊ အဲဒီကေန ေနာက္ဆက္တြဲအေနနဲ႔ ကင္ဆာျဖစ္တတ္တယ္။ အစားအေသာက္ နဲ႔ပတ္သက္ၿပီး အားနည္းေနတယ္၊ ဒါကို မီဒီယာေတြကလည္း ၀ိုင္းၿပီး ပညာေပးေနတာကို ေတြ႕ရေတာ့ ကြၽန္ေတာ္ ေတာ္ေတာ္ သေဘာက်ပါတယ္၊ အားေပးပါတယ္။ ေနာက္တစ္ခုက ေဆးလိပ္ေပါ့။ အခုေခတ္ေတာ့ မသိဘူး၊ ကြၽန္ေတာ္တို႔ငယ္ငယ္ကေတာ့ လူပ်ဳိေပါက္ရင္ ေဆးလိပ္ေသာက္ၾကတာပဲ။ အခုနည္းလာသလားေတာ့ မသိဘူး။ ကြမ္းစားတာလည္း နည္းလာသလားေတာ့ မသိဘူး။ ေဆးလိပ္နဲ႔ ကြမ္းယဥ္ေက်းမႈကေနကင္ဆာကို ဆက္ႏႊယ္တာေတာ့ အမွန္ပဲ။ အဆုတ္ကင္ဆာနဲ႔ ခံတြင္းကင္ဆာေပါ့။ ဒီယဥ္ေက်းမႈႀကီးကို ေလွ်ာ့ဖို႔က ေတာ္ေတာ္ခက္တယ္။ ဒီေတာ့ ၿခံဳလိုက္ရင္ အစားအေသာက္ (အေသာက္မွာ ႏွစ္မ်ဳိး)ရယ္၊ မ်ဳိး႐ိုးကိစၥကေတာ့ မတတ္ႏိုင္ဘူး။
ကင္ဆာကုတာကလည္း ကြၽန္ေတာ္သိသေလာက္ တတ္ႏုိင္ရင္ သူမ်ားႏိုင္ငံ သြားကုေနၾကတဲ့ အေနအထားရွိတယ္။ ကင္ဆာေဆးသြင္းကုထံုး (Chemotherapy)ေပးခ်င္ရင္ ကီမိုစက္မလံုေလာက္ဘူး၊ တန္းစီရတယ္ဆိုတာေတြ ရွိေနေတာ့ ပိုက္ဆံရွိတဲ့သူေတြ ရင္းႏွီးျမႇဳပ္ႏွံမႈမွာ ကီမိုစက္လိုဟာမ်ဳိး ျမႇဳပ္ႏွံမႈလုပ္ေစခ်င္တယ္။ Mammogram Machine ဆိုတာကလည္း ဘယ္ေလာက္ရွိသလဲ မသိဘူး။ USA မွာဆိုရင္ အမ်ဳိးသမီးေတြ ဒီအရြယ္ေရာက္ရင္ ဘယ္ေလာက္တစ္ခါ Mammogram ႐ိုက္ရမယ္ဆိုတာေတြရွိတယ္။ က်န္းမာေရးေစာင့္ေရွာက္မႈအတြက္ အခမဲ့ေတာ့ ႐ိုက္ရတာေပါ့။ သူတို႔ဆီမွာ သိပ္လြယ္လြယ္ကူကူ ႐ိုက္လို႔ရေတာ့ ဒီလို စက္ပစၥည္းေတြအေပၚမွာ ရင္းႏွီးျမႇဳပ္ႏွံမႈလုပ္သင့္တယ္လို႔ ကြၽန္ေတာ္ ျမင္တယ္။ ဒါက တကယ့္ကို အသက္ကယ္တဲ့ အရာပဲ။ Mammogram ႐ိုက္လို႔ ရင္သားကင္ဆာကို ေစာေစာစီးစီးေတြ႕ရင္ ကုသေပ်ာက္ကင္းတာဆိုေတာ့ ဒီအေပၚမွာInvest လုပ္ႏိုင္ရင္ကို အမ်ဳိးသမီးႀကီးငယ္ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားရဲ႕ အသက္ကို ကယ္ႏုိင္မယ္လို႔ ထင္တယ္။
ေမး ။ ျမန္မာျပည္လူထုရဲ႕ က်န္းမာေရးအဆင့္အတန္း ျမင့္တက္လာဖို႔နဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး ဘာမ်ား ျဖည့္စြက္ၿပီး ေျပာခ်င္ပါသလဲဆရာ။
ေျဖ ။ ကြၽန္ေတာ္တို႔ လူထုက်န္းမာေရးေကာင္းဖို႔ကေတာ့ အႀကီးအက်ယ္နဲ႔ အမ်ားႀကီး လုပ္ဖို႔ လိုေသးတယ္၊ လုပ္လို႔လည္း ရႏိုင္တယ္လို႔ ကြၽန္ေတာ္ထင္တယ္။ ပိုက္ဆံတစ္ခုတည္းတင္မကဘူး။ တာ၀န္ရွိတဲ့ အစိုးရ၊ NGO ၊ မီဒီယာ၊ ဆိုရွယ္မီဒီယာ၊ ျပည္သူလူထု . . အကုန္၀ိုင္းလုပ္မွ ရမယ္လို႔ ကြၽန္ေတာ္ ထင္တယ္။ ဒီအစိုးရ ကြၽန္ေတာ့္ပါတီက အစိုးရပါပဲ။ ဒါေပမဲ့ ေျပာစရာရွိရင္ ေျပာဖို႔ ၀န္မေလးပါဘူး။
မျဖစ္ႏိုင္တဲ့ ကိစၥအႀကီးႀကီးေတြထက္ ျဖစ္ႏိုင္တာေတြကို ကိုင္ရင္၊ ဒီအေပၚမွာ အခ်ိန္ေရာ လူေရာေပးရင္ေတာ့ ေျပာရရင္ က်န္းမာေရးနဲ႔ ပညာေရးကို ဦးစားေပးလုပ္ေဆာင္မယ္ဆိုရင္ ျမန္မာျပည္လူထုရဲ႕ က်န္းမာေရး အဆင့္အတန္းတိုးလာႏိုင္တယ္လို႔ ကြၽန္ေတာ္ထင္ပါတယ္ ခင္ဗ်။
(Healthy Life ဂ်ာနယ္မွ စီစဥ္တင္ဆက္သည့္ အပတ္စဥ္ ေသာၾကာေန႔ထုတ္ Healthy Life ဂ်ာနယ္၊ https://www.facebook.com/healthylifejournalmyanmar/ ႏွင့္ www.healthylifejournalmyanmar.com တို႔တြင္ ေဖာ္ျပပါရွိသမွ် က်န္းမာေရးႏွင့္ အလွအပဆိုင္ရာ သတင္းမ်ား၊ သတင္းေဆာင္းပါးမ်ား၊ အေမးအေျဖမ်ား၊ ဘာသာျပန္ေဆာင္းပါးမ်ားကို လြတ္လပ္စြာ မွ်ေ၀ႏိုင္ပါသည္။ သို႔ရာတြင္ မည္သည့္ Facebook စာမ်က္ႏွာ၊ Website မ်ားတြင္မဆိုျပန္လည္ကူးယူေဖာ္ျပျခင္းကို ခြင့္မျပဳပါေၾကာင္း အသိေပး ေၾကညာအပ္ပါသည္။)
