ေဒါက္တာအုန္းေက်ာ္ (စိတ္က်န္းမာေရးဆရာ၀န္ႀကီး – အၿငိမ္းစား)
(က) ခႏၶာကိုယ္က်န္းမာေရး
– က်န္းမာေရးခ်ဳိ႕ယြင္းမႈမရွိတဲ့လူေတြ ကမၼ႒ာန္းထိုင္တာကို မွန္မွန္ေလ့က်င့္ရင္ ခႏၶာကိုယ္က်န္းမာေရးအတြက္ အက်ဳိးရွိႏိုင္တဲ့ေျပာင္းလဲမႈေတြကို ေတြ႕ရွိရပါတယ္။ အဲဒါေတြကေတာ့ ႏွလံုးခုန္ႏႈန္း ေႏွးလာျခင္း၊ ႏွလံုးခုန္အား ေကာင္းလာျခင္း၊ ေသြးေပါင္ေလ်ာ့နည္းလာျခင္း၊ ေသြးထဲမွာ ျပည့္၀ဆီနဲ႔ ကိုလက္စထေရာအဆီအခ်ိန္အတြယ္ ေလ်ာ့နည္းလာျခင္း၊ ကိုယ္ခႏၶာခုခံကာကြယ္စနစ္ (Body Immune System) စြမ္းအင္တိုးတက္လာျခင္းတို႔ျဖစ္ ပါတယ္။
–ေသြးတိုးေရာဂါရွိသူေတြကို ေလ့လာတဲ့အခါမွာ ကမၼ႒ာန္းထိုင္ျခင္းျဖင့္ ေသြးတိုးေရာဂါကို အေတာ္အတန္ သက္သာေစေၾကာင္း ေတြ႕ရွိရပါတယ္။
ေတြ႕ရွိခ်က္ေတြကေတာ့ ကမၼ႒ာန္းထိုင္သူေတြထဲမွာ ေဆး႐ံုတက္ႏႈန္း ၈၇ရာခိုင္ႏႈန္း ေလ်ာ့နည္းတာနဲ႔ အျပင္ေဆးခန္းမွာ ကုသမႈခံယူတဲ့ႏႈန္း ၅၀ ရာခိုင္ႏႈန္း ေလ်ာ့နည္းတာတို႔ ျဖစ္ပါတယ္။
– နာတာရွည္နာက်င္ကိုက္ခဲေ၀ဒနာကို ကုသရာမွာ ကမၼ႒ာန္းထိုင္တာကို ပူးတြဲအသံုးျပဳႏိုင္တယ္လို႔ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု က်န္းမာေရးဌာနက ေထာက္ခံထားပါတယ္။ နာတာရွည္နာက်င္ကိုက္ခဲ ေ၀ဒနာရွိသူေတြ ကမၼ႒ာန္းထိုင္တာကို ေလ့က်င့္ရင္ ေ၀ဒနာ ၅၀ ရာခိုင္ႏႈန္း သက္သာႏိုင္ေၾကာင္း ေတြ႕ရွိရပါတယ္။
– နာတာရွည္ အိပ္မေပ်ာ္တဲ့ ေရာဂါရွိသူေတြ ကမၼ႒ာန္းထိုင္တာကို မွန္မွန္ေလ့က်င့္ရင္ ေ၀ဒနာရွင္ ၇၀ ရာခုိင္ႏႈန္းခန္႔ အအိပ္အေန တိုးတက္ေကာင္းမြန္လာပါတယ္။
– ဆီးခ်ဳိေရာဂါရွိသူေတြ ကမၼ႒ာန္းထိုင္တာကို ေလ့က်င့္ရင္ ေရာဂါကို ထိန္းခ်ဳပ္ဖို႔ ပိုမိုလြယ္ကူလာတယ္လို႔ သိရပါတယ္။
– က်န္းမာေရးအာမခံကုမၸဏီေတြက ကမၼ႒ာန္းထိုင္တဲ့ အေလ့အထရွိသူေတြရဲ႕ က်န္းမာေရးမွတ္တမ္းကို ေလ့လာထားတာရွိပါတယ္။ ေတြ႕ရွိခ်က္ေတြကေတာ့ ကမၼ႒ာန္းထိုင္သူေတြထဲမွာ ေဆး႐ံုတက္ႏႈန္း ၈၇ရာခိုင္ႏႈန္း ေလ်ာ့နည္းတာနဲ႔အျပင္ ေဆးခန္းမွာ ကုသမႈခံယူတဲ့ႏႈန္း ၅၀ ရာခိုင္ႏႈန္းေလ်ာ့နည္းတာတို႔ ျဖစ္ပါတယ္။
(ခ) စိတ္က်န္းမာေရး
– ကမၼ႒ာန္းထိုင္ရင္ စိတ္ခ်မ္းသာမႈ ရရွိႏိုင္တယ္ဆိုတာ ဗုဒၶဘာသာ၀င္ေတြသိရွိၿပီးျဖစ္ပါတယ္။ အေနာက္တိုင္း သုေတသီေတြ ေလ့လာေတြ႕ရွိထားတဲ့ အခ်က္ကေတာ့ ကမၼ႒ာန္းထိုင္တဲ့ အေလ့အထရွိသူေတြရဲ႕ ေသြးထဲမွာ “ ေကာ္တီေစာေဟာ္မုန္းဓာတ္” (Cortisol) ေလ်ာ့နည္းလာတာပါပဲ။ ေကာ္တီေစာေဟာ္မုန္းကို “ စိတ္ဖိစီးမႈေဟာ္မုန္းဓာတ္” လို႔ ေခၚပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ကမၼ႒ာန္းထိုင္ရင္ စိတ္ဖိစီးမႈဒဏ္ကို ခံႏိုင္ရည္ရွိလာႏိုင္ပါတယ္။
– ကမၼ႒ာန္းထိုင္ေနစဥ္မွာကာယကံရွင္ရဲ႕ “ ဦးေႏွာက္လွ်ပ္စစ္လႈိင္း သ႐ုပ္ျပမ်ဥ္း” (Electroence-phalograph) ကို ေလ့လာထားတာရွိပါတယ္။ အတိုေကာက္ EEG (အီးအီးဂ်ီ)လို႔ေခၚပါတယ္။
အီးအီးဂ်ီစက္နဲ႔ စမ္းသပ္ရင္ ဦးေႏွာက္ထဲကထြက္လာတဲ့ လွ်ပ္စစ္လႈိင္းအေျခအေနကို သ႐ုပ္ျပမ်ဥ္းေပၚမွာ ေတြ႕ရွိရပါတယ္။ ဦးေႏွာက္လွ်ပ္စစ္လႈိင္း ေလးမ်ဳိးရွိပါတယ္။
အျမန္ဆံုးလႈိင္းကို “ ဘီတာလႈိင္း” (Beta Waves)လို႔ ေခၚပါတယ္။ တစ္စကၠန္႔မွာ လႈိင္းေပၚႏႈန္း ၁၄ ~ ၃၀ ႀကိမ္ရွိပါတယ္။ ဘီတာလႈိင္းကို စိတ္လုပ္ငန္းေတြနဲ႔ အလုပ္႐ႈပ္ေနတဲ့အခ်ိန္မွာ ေတြ႕ရပါတယ္။
အျမန္ႏႈန္းအနည္းငယ္ေႏွးတဲ့လႈိင္းကို “ အယ္လ္ဖာလႈိင္း” (Alpha Waves)လို႔ ေခၚပါတယ္။ တစ္စကၠန္႔မွာ လႈိင္းေပၚႏႈန္း ၈ ~ ၁၃ႀကိမ္ရွိပါတယ္။ အယ္လ္ဖာလႈိင္းကိုႏိုးၾကားေနၿပီး စိတ္အပန္းေျဖေနတဲ့အခါမွာ ေတြ႕ရွိရပါတယ္။
ပိုၿပီးေႏွးလာတဲ့လႈိင္းကို “ သီတာလႈိင္း” (Theta Waves)လို႔ ေခၚပါတယ္။ တစ္စကၠန္႔ေပၚႏႈန္း ၄ ~ ၇ ႀကိမ္ရွိပါတယ္။ သီတာလႈိင္းကို အိပ္ငိုက္ေနတဲ့အခ်ိန္နဲ႔ အိပ္ေပ်ာ္စအခ်ိန္မွာ ေတြ႕ရွိရပါတယ္။
အေႏွးဆံုးလႈိင္းကေတာ့ “ ဒယ္တာလႈိင္း” (Delta Waves) ျဖစ္ပါတယ္။ တစ္စကၠန္႔ေပၚႏႈန္း သံုးႀကိမ္ရွိပါတယ္။ ဒယ္တာလႈိင္းကို အလြန္အမင္း အိပ္ေမာက်ေနတဲ့အခ်ိန္မွာ ေတြ႕ရွိရပါတယ္။
ေလ့က်င့္မႈရွိသူ ကမၼ႒ာန္းထိုင္ေနတဲ့အခ်ိန္မွာ ၄င္းရဲ႕ ဦးေႏွာက္ႏွစ္ျခမ္းစလံုးမွာ “ အယ္လ္ဖာလႈိင္း” အမ်ားအျပား ညီညီညာညာ ေပၚထြက္ေနတာကို ေတြ႕ရွိရပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ကမၼ႒ာန္းထိုင္ေနခ်ိန္မွာ ႏိုးၾကားၿပီး စိတ္တည္ၿငိမ္ေအးခ်မ္းမႈ ခံစားေနရတယ္လို႔ ဆိုႏိုင္ပါတယ္။ စိုးရိမ္ေၾကာင့္ၾကစိတ္လြန္ကဲတဲ့ ေ၀ဒနာရွင္ေတြ အတြက္ အက်ဳိးရွိႏိုင္ပါတယ္။
– နာတာရွည္ စိတ္က်ေရာဂါခံစားရသူေတြ ကမၼ႒ာန္းထိုင္တာကို မွန္မွန္ေလ့က်င့္ရင္ စိတ္က်ေရာဂါလကၡဏာေတြ သက္သာေလ်ာ့နည္းလာတာကို ေတြ႕ရွိရပါတယ္။ ကမၼ႒ာန္းထိုင္တာေၾကာင့္ ဦးေႏွာက္ထဲမွာ “ ဆီ႐ိုတိုနင္” (Serotonin) ဓာတ္ပိုမိုမ်ားျပားလာလို႔ ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။
(ဂ) ဦးေႏွာက္သန္မာက်န္းမာေရး
– ကမၼ႒ာန္းထိုင္တာကို မွန္မွန္ေလ့က်င့္ရင္ ဦးေႏွာက္ထဲမွာ အေျပာင္းအလဲေတြ ျဖစ္ေပၚလာတာကို ေတြ႕ရွိရပါတယ္။ MRI၊ fMRI၊ SPECT စတဲ့ ေခတ္သစ္ဓာတ္မွန္႐ိုက္နည္းအမ်ဳိးမ်ဳိးနဲ႔ စမ္းသပ္ေတြ႕ရွိခ်က္တခ်ဳိ႕ကို ရွင္းျပပါမယ္။
– ဦးေႏွာက္ကလာပ္စည္းက ထြက္လာတဲ့ အာ႐ံုေၾကာမွ်င္ အေရအတြက္ မ်ားလာပါတယ္။ အာ႐ံုေၾကာမွ်င္ကို ဖံုးအုပ္ထားတဲ့ အကာနံရံ (Myelin Sheath) ဟာ ပိုမိုထူထပ္လာတယ္။ ဒါေၾကာင့္ အာ႐ံုေၾကာမွ်င္တစ္ေလွ်ာက္ လွ်ပ္စစ္ဓာတ္စီးဆင္းမႈကို ပိုမိုလွ်င္ျမန္ေစပါတယ္။ ရလဒ္ကေတာ့ ဦးေႏွာက္ပိုင္းတစ္ခုနဲ႔တစ္ခု ဆက္သြယ္ေရး ေကာင္းလာပါတယ္။ အဲဒီလို အေျပာင္းအလဲေတြကို ဦးေႏွာက္တစ္ခုလံုးမွာေတြ႕ရွိရတာ မဟုတ္ပါဘူး။ စိတ္လုပ္ ငန္းနဲ႔သက္ဆိုင္တဲ့ ဦးေႏွာက္ပိုင္းေတြမွာ ေတြ႕ရွိရပါတယ္။ ေလ့လာထားတဲ့ ဦးေႏွာက္ပိုင္းတခ်ဳိ႕ကို ေဖာ္ျပပါမယ္။
– Pte-frontal lobe ဆိုတာ နဖူးေအာက္မွာရွိတဲ့ ဦးေႏွာက္ေရွ႕ပိုင္းျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီဦးေႏွာက္ပိုင္းဟာ အာ႐ံုစူးစိုက္ႏိုင္ျခင္း၊ စဥ္းစားဆင္ျခင္ႏိုင္ျခင္း၊ အေကာင္းအဆိုးကို ခြဲျခားသိျမင္ႏိုင္ျခင္းနဲ႔ စိတ္ထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္ျခင္း လုပ္ငန္းေတြနဲ႔ သက္ဆိုင္ပါတယ္။ ကမၼ႒ာန္းထိုင္ျခင္းကို မွန္မွန္ေလ့က်င့္သူေတြမွာ အဲဒီဦးေႏွာက္ပိုင္း ႀကီးထြားလာတာကိုေတြ႕ရွိရပါတယ္။
– ဦးေႏွာက္အတြင္းဘက္တစ္ေနရာမွာ Amy-gdala လို႔ေခၚတဲ့ ဦးေႏွာက္ပိုင္းေလးတစ္ခုရွိပါတယ္။ ဒီဦးေႏွာက္ပိုင္းဟာ ေၾကာက္စိတ္၊ ေဒါသစိတ္ကို ျဖစ္ေပၚေစတဲ့ဦးေႏွာက္ပိုင္းတစ္ခုျဖစ္ပါတယ္။ ကမၼ႒ာန္း ထိုင္သူေတြမွာ ဒီဦးေႏွာက္ပိုင္းက ႀကီးထြားမလာပါဘဲ ေသးငယ္သြားတာကို ေတြ႕ရွိရပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ေၾကာက္စိတ္နဲ႔ ေဒါသစိတ္ကို ေလ်ာ့နည္းေစႏိုင္ပါတယ္။
– Insula လို႔ ေခၚတဲ့ ဦးေႏွာက္ပိုင္းဟာ နဖူးေအာက္ ဦးေႏွာက္ပိုင္းနဲ႔ နားထင္ေအာက္ ဦးေႏွာက္ပိုင္းၾကားမွာ ျမဳပ္ေနတဲ့ ဦးေႏွာက္ပိုင္းေလးတစ္ခု ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီဦးေႏွာက္ပိုင္းဟာ ခႏၶာကိုယ္ေပၚမွာ ျဖစ္ေပၚလာတဲ့ ခံစားရမႈကိုစိတ္က တံု႔ျပန္တာနဲ႔သက္ဆိုင္ပါတယ္။ (ဥပမာ- ေခါင္းကိုက္လာရင္ စိတ္တိုတာမ်ဳိးျဖစ္ပါတယ္)
“ စိတ္ခံစားမႈ အသိဥာဏ္” (Emotional Intelligence) ဆိုတာ “ အကင္းပါးျခင္း” ျဖစ္ပါတယ္။ တျခားသူတစ္ဦးတစ္ေယာက္ရဲ႕ စိတ္ခံစားမႈကို “ ဖတ္” ႏိုင္တဲ့ စိတ္စြမ္းရည္ျဖစ္ပါတယ္။ ကမၼ႒ာန္းထိုင္သူေတြမွာ “ Insula” ဦးေႏွာက္ပိုင္း ႀကီးထြားလာတာကို ေတြ႕ရွိရပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ကိုယ္ခႏၶာေ၀ဒနာခံစားရမႈကို ထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္ျခင္း၊ စိတ္ခံစားမႈ အကင္းပါးျခင္း၊ သူတစ္ပါးခံစားမႈကို နားလည္လြယ္ျခင္း စတဲ့ စိတ္စြမ္းအင္ေတြကို တိုးပြားေစပါတယ္။
– Anterior Cingulate ဟာ ဦးေႏွာက္ေရွ႕ပိုင္း အတြင္းသားတစ္ေနရာမွာရွိပါတယ္။ ဒီဦးေႏွာက္ပိုင္းဟာ စိတ္လႈပ္ရွားမႈကို အသိစိတ္နဲ႔ ထိန္းခ်ဳပ္တဲ့လုပ္ငန္းမွာ ပါ၀င္ပတ္သက္ေနပါတယ္။ ေနာက္ပိုင္း အဲဒီဦးေႏွာက္ပိုင္းဟာ “ ကိုယ္ခ်င္းစာစိတ္” (Empathy) နဲ႔လည္း သက္ဆိုင္ပါတယ္။ သူတစ္ပါးဒုကၡကို အဲဒီ့သူခံစားေနရသလို ေ၀မွ်ခံစားႏိုင္တဲ့ စိတ္ဓာတ္ျဖစ္ပါတယ္။ ကမၼ႒ာန္းထိုင္သူေတြမွာ Anterior Cingulate ဦးေႏွာက္ပိုင္း ႀကီးထြားလာေၾကာင္း ေတြ႕ရွိရပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ စိတ္လႈပ္ရွားမႈကို ပိုမိုထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္မယ္၊ ကိုယ္ခ်င္းစာတရား ပိုမို ပြားမ်ားလာႏိုင္တယ္လို႔ ဆိုရပါမယ္။
– Hippocampus ဦးေႏွာက္ပိုင္းဟာ မွတ္ဥာဏ္သိုေလွာင္ျခင္း၊ မွတ္ဥာဏ္ျပန္လည္ေဖာ္ထုတ္ျခင္း လုပ္ငန္းေတြအတြက္ အေရးပါတယ္။ ကမၼ႒ာန္းထိုင္သူေတြမွာ Hippocampus ထုထည္ႀကီးထြားလာေၾကာင္း ေတြ႕ရွိရပါတယ္။ ကမၼ႒ာန္းထိုင္သူေတြရဲ႕ မွတ္ဥာဏ္ကို စစ္ေဆးၾကည့္တဲ့အခါ ေန႔စဥ္သံုး မွတ္ဥာဏ္ (Working Memory) ပိုမို ထက္ျမက္လာေၾကာင္း ေတြ႕ရွိရပါတယ္။ ကာယကံရွင္ရဲ႕ အတိတ္ကအေတြ႕အႀကံဳ၊ အျဖစ္အပ်က္ေတြကိုလည္း ပိုၿပီးမွတ္မိလာတယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။
– Corpus Callosum ဆိုတဲ့ ဦးေႏွာက္ပိုင္းမွာ အာ႐ံုေၾကာကလာပ္စည္း မရွိဘူး၊ အာ႐ံုေၾကာမွ်င္ေတြပဲ ရွိပါတယ္။ အာ႐ံုေၾကာမွ်င္ေတြ စုေပါင္းၿပီး က်စ္ထားတဲ့ အာ႐ံုေၾကာမွ်င္ႀကိဳးျပားႀကီးလို႔ ဆိုႏိုင္ပါတယ္။ အဲဒီႀကိဳးျပားႀကီးက လက္ယာဘက္ျခမ္းဦးေႏွာက္နဲ႔ လက္၀ဲဘက္ျခမ္းဦးေႏွာက္ကို ဆက္သြယ္ထားတဲ့ အာ႐ံုေၾကာမွ်င္တံတားႀကီးျဖစ္တယ္။ ဃသမစက် ဃေူူသ်ကာ မွာ အာ႐ံုေၾကာမွ်င္ အေရ အတြက္ စုစုေပါင္း သန္း ၂၀၀ ေက်ာ္ရွိတယ္လို႔ ခန္႔ မွန္းထားပါတယ္။
ကမၼ႒ာန္းထိုင္သူေတြမွာ Corpus Callosum ထုထည္ ပိုမိုႀကီးထြားလာတာကို ေတြ႕ရွိရပါတယ္။ ဦးေႏွာက္လက္၀ဲဘက္ျခင္းနဲ႔ လက္ယာဘက္ျခမ္း ဆက္သြယ္မႈ အားေကာင္းလာတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ကမၼ႒ာန္းထိုင္ျခင္းအားျဖင့္ အာ႐ံုခံစားမႈ၊ အာ႐ံုစူးစိုက္ႏိုင္မႈ၊ ေတြးေတာဆင္ျခင္ဆံုးျဖတ္ႏိုင္မႈ၊ မွတ္ဥာဏ္စတဲ့စိတ္စြမ္းအင္ေတြ ပိုမိုထက္ျမက္လာႏိုင္ပါတယ္။
နိဂံုး
အခုေဆာင္းပါးမွာ ကမၼ႒ာန္းထိိုင္တာေၾကာင့္ ရရွိလာႏိုင္တဲ့ ခႏၶာကိုယ္က်န္းမာေရး၊ စိတ္က်န္းမာေရးနဲ႔ ဦးေႏွာက္သန္မာက်န္းမာေရးတို႔ကို ေဆြးေႏြးခဲ့ပါတယ္။ ကမၼ႒ာန္းထိုင္တာေၾကာင့္ ရရွိလာတဲ့ အက်ဳိး ေက်းဇူးေတြကို ေဆးသိပၸံပညာမွ စတင္လက္ခံလာၾကပါၿပီ။ ေလာကုတၱရာ အက်ဳိးတရားသာမကဘဲ အခု ဘ၀မွာ ရရွိႏိုင္တဲ့ ေလာကီအက်ဳိးေက်းဇူးေတြ ျဖစ္ပါတယ္။
