—–၊ ေဒါက္တာမိုးေအာင္ေက်ာ္ႏိုင္(အေထြေထြေရာဂါအထူးကု ဆရာဝန္ႀကီး) ေျဖၾကားသည္ ၊—–
Q. ကိုဗစ္ျဖစ္ၿပီးသူေတြမွာ ဘယ္လိုေနာက္ဆက္တြဲ က်န္းမာေရးေဝဒနာေတြ ျဖစ္ႏိုင္ေျခရွိပါသလဲ ဆရာ။
A. ကိုဗစ္ျဖစ္တဲ့သူ လူငယ္အမ်ားစုက လ်င္လ်င္ျမန္ျမန္ ျပန္ေကာင္းၾကတယ္။ ခႏၶာကိုယ္ထိခိုက္မႈ နည္းပါးတတ္တယ္။ ဒါေပမဲ့ အေျခခံေရာဂါရွိသူေတြနဲ႔ သက္ႀကီးပိုင္းအရြယ္မွာေတာ့ ကိုဗစ္ေပ်ာက္ၿပီး ေနာက္ပိုင္းမွာ ေနာက္ဆက္တြဲေရာဂါလကၡဏာေတြ ခံစားရတာ ရွိပါတယ္။ အဲဒါကို Post-Covid Syndrome ဒါမွမဟုတ္ long haulers လို႔ ေခၚပါတယ္။ Mayo Clinic ရဲ ႔ ႏိုဝင္ဘာ ၁၇ ရက္ေန႔က တင္ထားတဲ့ Covid 19 long term effect ေဆာင္းပါးထဲက အဓိကအေၾကာင္းေတြကို ျပန္ေျပာျပေပးမွာ ျဖစ္ပါတယ္။
ကိုဗစ္ျဖစ္ၿပီးတဲသူေတြ ဘာေတြခံစားရေလ့ရွိသလဲဆိုေတာ့ ႏံုးျခင္း၊ အသက္႐ွဴမဝျဖစ္ျခင္း၊ ေခ်ာင္းဆိုးျခင္း၊ အဆစ္ကိုက္ျခင္း၊ ရင္ဘတ္ေအာင့္ျခင္း ဒီလကၡဏာေတြနဲ႔ က်န္ခဲ့တာ ရွိပါတယ္။ တခ်ိဳ ႔ေတြမွာ ကိုဗစ္ျဖစ္ၿပီးေနာက္ပိုင္း ၾကြက္သားနာတယ္၊ ေခါင္းမၾကာခဏကိုက္တယ္၊ ရင္တုန္တယ္၊ အရသာနဲ႔အနံ႔က ေတာ္ေတာ္ၾကာမွ ပံုမွန္ျပန္ျဖစ္တယ္၊ ဦးေႏွာက္ပိုင္းဆိုင္ရာမွာ အထူးသျဖင့္ အသက္ႀကီးသူေတြက မွတ္ဥာဏ္နည္းနည္းေလ်ာ့တယ္၊ ညအိပ္မေပ်ာ္တာျဖစ္တတ္တယ္၊ ဆံပင္ကြ်တ္တာ၊ အေရျပားမွာ အနီကြက္ထြက္တာေတြ ျဖစ္တတ္တယ္။ ဒါေတြက ကိုဗစ္ျဖစ္ၿပီး ေနာက္ပိုင္း ၃ လအတြင္း ဆက္လက္ခံစားသြားရႏိုင္တဲ့ လကၡဏာေတြ ျဖစ္ပါတယ္။
Q. ဒီလိုလကၡဏာေလးေတြအျပင္ ကိုယ္တြင္းအဂၤါ ထိခိုက္တာမ်ိဳးေကာ ျဖစ္ႏိုင္ေျခရွိပါသလား ဆရာ။
A. တခ်ိဳ ႔လူနာေတြမွာ ကိုဗစ္ျဖစ္ၿပီး ေနာက္ဆက္တြဲအေနနဲ႔ ခႏၶာကိုယ္တြင္းအဂၤါထိခိုက္ၿပီး က်န္တာလည္း ရွိတတ္ပါတယ္။ အဲဒီလိုလူေတြက အနံ႔ေပ်ာက္႐ံု၊ သာမန္ဖ်ားနာကိုက္ခဲ႐ံုနဲ႔တင္ ၿပီးသြားတဲ့သူေတြ မဟုတ္ဘဲနဲ႔ အဆုတ္ကိုထိခိုက္တယ္၊ ေအာက္ဆီဂ်င္က်တယ္၊ ေဆး႐ံုတင္ၿပီး ကုသမႈခံယူရတယ္ . . ဒီလို Moderate Symptoms ေတြနဲ႔ ျပန္ေကာင္းလာတဲ့ လူေတြမွာေတာ့ ေနာက္ဆက္တြဲအေနနဲ႔ ကိုယ္တြင္းအဂၤါထိခိုက္တာ ရွိတတ္ပါတယ္။ အဓိကအေနနဲ႔ (၁) အဆုတ္၊ (၂) ႏွလံုး၊ (၃) ဦးေႏွာက္ကို ထိခိုက္တတ္ပါတယ္။
ေအာက္ဆီဂ်င္က်ၿပီး အဆုတ္ေရာင္တဲ့ လူနာေတြမွာ ျပန္ေကာင္းလာေပမယ့္ အဆုတ္ထိခိုက္ၿပီး က်န္တတ္ပါတယ္။ အဆုတ္ထိခိုက္ၿပီး အနာရြတ္ျဖစ္တယ္၊ က်ံဳ ႔သြားတယ္။ ဒါကို ေဆးပညာအရ Lung volume loss လို႔ ေခၚပါတယ္။ အဆုတ္ရဲ ႔ တခ်ိဳ ႔အစိတ္အပိုင္းေတြ ထိခိုက္ပ်က္စီးၿပီး ပံုမွန္ျပန္မေကာင္းေတာ့ဘူး။ ေမာတာေတြ ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ ႏွလံုးကလည္း ေသြးေၾကာေသးေသးေလးေတြပိတ္ရင္ ႏွလံုးညႇစ္အားနည္းၿပီး နာတာရွည္ႏွလံုးေရာဂါ၊ ႏွလံုးအားနည္းတာ ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ ေသြးေၾကာအႀကီးေတြ ပိတ္ဆို႔တာဆိုရင္ေတာ့ Heart Attack ေခၚ ႏွလံုးေသြးေၾကာပိတ္တာ ျဖစ္တတ္ပါတယ္။
ဦးေႏွာက္ပိုင္းဆိုင္ရာကေတာ့ ၂ ခုေၾကာင့္ ျဖစ္တတ္တယ္။ ဦးေႏွာက္ကိုသြားတဲ့ ေသြးေၾကာမွာ ေသြးခဲပိတ္ၿပီး ေရာဂါလကၡဏာရတာရွိတယ္။ ေနာက္တစ္ခုက အာ႐ံုေၾကာမွာ။ အသက္႐ွဴလမ္းေၾကာင္းကေနဝင္ၿပီး အာ႐ံုေၾကာကေနတစ္ဆင့္ ဦးေႏွာက္ထဲကိုေရာက္တာ ရွိတယ္။ အာ႐ံုေၾကာမႀကီး ေရာင္ရမ္းတာ ျဖစ္တတ္တယ္။ အဲဒီအခါ ေနာက္ဆက္တြဲအေနနဲ႔ ေလျဖတ္တာ၊ တက္တာ၊ ဦးေႏွာက္ေရာင္ရမ္းရာက ေအာက္ပိုင္းယာယီေသတာ၊ အသက္ႀကီးသူေတြမွာ ပါကင္ဆန္ေရာဂါ၊ အယ္လ္ဇိုင္းမားေရာဂါတို႔အထိ ဆက္ျဖစ္ႏိုင္တယ္လို႔ မွန္းဆထားတာ ရွိပါတယ္။
ဒီလိုထိခိုက္မႈေတြကတစ္ဆင့္ ကိုယ္ရဲ ႔စိတ္ခံစားမႈမွာ စိတ္ဓာတ္က်တာ၊ စိတ္ပူပင္ေသာကမ်ားတာ၊ လနဲ႔ခ်ီၿပီး ကိုယ္လက္ႏံုးနယ့္တာေတြ ေတြ ႔ရတတ္ပါတယ္။ ဒါက ဦးေႏွာက္ကို တစ္ခုခုနဲ႔ ထိခိုက္မိၿပီး (Brain Injury)ခ်ိန္ ေနာက္ပိုင္းေတြ႔ရတဲ့ လကၡဏာေတြနဲ႔ ဆင္တူပါတယ္။ အထူးသျဖင့္ အထူးၾကပ္မတ္ကုသေဆာင္ (ICU)ထဲမွာ ကုသမႈခံယူရတဲ့ ကို ဗစ္လူနာေတြ ျပန္ေကာင္းလာခ်ိန္မွာ အထူးသတိျပဳဖို႔လိုပါတယ္။ တခ်ိဳ ႔ေတြမွာ အသည္းနဲ႔ ေက်ာက္ကပ္ ထိခိုက္တာေတြလည္း ရွိႏိုင္တယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။
Q. အခုေနာက္ပိုင္းမွာ ကိုဗစ္ျဖစ္ထားတဲ့ အမ်ိဳးသားေတြအေနနဲ႔ ေနာက္ဆက္တြဲအျဖစ္ ေဝွးေစ့ေရာင္ရမ္းနာက်င္တာ၊ ပန္းေသပန္းညႇိဳးျဖစ္တာေတြ ျဖစ္ႏိုင္ေျခရွိပါသလားဆိုတာကိုလည္း အေမးမ်ားပါတယ္။ ဒါေလးလည္း ေျပာျပေပးပါဦး ဆရာ။
A. အမ်ိဳးသားေတြမွာ ပါးခ်ိတ္ေရာင္ပိုးဝင္ရင္ ၅ ဦးမွာ တစ္ဦးႏႈန္းက ေဝွးေစ့ေရာင္ရမ္းေလ့ရွိတယ္။ ကိုဗစ္မွာေတာ့ ဒီလိုမ်ိဳး ေဝွးေစ့ေရာင္ရမ္းမႈနဲ႔ ဆက္စပ္မႈရွိ၊ မရွိဆိုတဲ့ ေလ့လာမႈကို ဆရာမဖတ္မိေသးပါဘူး။ ဒါေပမဲ့ ကိုဗစ္ေရာဂါျဖစ္ေနတဲ့အခ်ိန္မွာ ေဝွးေစ့ေရာင္ရမ္းရင္ေတာ့ ဗိုင္းရပ္စ္ေၾကာင့္ ေသြးခဲေလးေတြက ေဝွးေစ့ကိုေရာက္ၿပီး ေရာင္ရမ္းတာ ျဖစ္ႏိုင္တယ္လို႔ သံုးသပ္ပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ ကိုဗစ္ျဖစ္ၿပီး တစ္လေနာက္ပိုင္းမွာ ေဝွးေစ့ေရာင္ရမ္းရင္ေတာ့ ဒါေၾကာင့္ျဖစ္ဖို႔ ရာခိုင္ႏႈန္းနည္းတယ္လို႔ သံုးသပ္ခ်င္ပါတယ္။
ပန္းေသပန္းညႇိဳးဆိုတာက ေသြးေၾကာေတြ ထိခိုက္တယ္၊ ေသြးမေလွ်ာက္ဘူးဆိုရင္ ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ အာ႐ံုေၾကာထိခိုက္ၿပီး မေကာင္းရင္လည္း ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ ကိုယ္ရဲ ႔စိတ္ပိုင္းဆိုင္ရာ ထိခိုက္ရင္လည္း ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ ကိုဗစ္ျဖစ္ၿပီး ပန္းေသပန္းညႇိဳးျဖစ္ရင္ အခ်က္ ၂ ခ်က္ေၾကာင့္ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ တစ္အခ်က္က အမ်ိဳးသားအဂၤါေတြဆီသြားတဲ့ ေသြးေၾကာမွာမ်ား ေသြးေကာင္းေကာင္းမေလွ်ာက္ဘဲ ေသြးခဲေလးေတြ ပိတ္ဆို႔ေနသလား၊ ဒုတိယအခ်က္က စိတ္ပိုင္းဆိုင္ရာထိခိုက္ၿပီး စိတ္ဓာတ္က်တာေၾကာင့္လား . .ဒါက ပိုျဖစ္ႏိုင္ေျခမ်ားတယ္။ ဒါေပမဲ့ ကိုဗစ္နဲ႔ ပန္းေသပန္းညႇိဳးဆက္စပ္မႈရွိ၊ မရွိကေတာ့ ေလ့လာမႈေတြ မဖတ္ဖူးေသးပါဘူး။
Q. ဒါဆို ကိုဗစ္ေပ်ာက္ကင္းၿပီးသူေတြအေနနဲ႔ ကိုယ့္က်န္းမာေရးကို ဘယ္လိုဂ႐ုစိုက္ထိန္းသိမ္းဖို႔ လိုပါသလဲ ဆရာ။
A. ကိုဗစ္ေပ်ာက္ကင္းၿပီးခ်ိန္မွာ မိမိခႏၶာကိုယ္ ခံစားရတဲ့ ေဝဒနာေတြေပၚ မူတည္ၿပီးေတာ့ ကိုယ္တြင္းအဂၤါ ထိခိုက္မႈေတြကို စစ္ေဆးဖို႔ လိုပါတယ္။ ပိုေကာင္းတာက ကိုဗစ္ျဖစ္ၿပီး ၃လၾကာခ်ိန္မွာ ကိုယ္တြင္းအဂၤါေတြရဲ ႔ စြမ္းေဆာင္ရည္ကို စစ္ေဆးျခင္းအားျဖင့္ ကိုဗစ္ရဲ ႔ ေနာက္ဆက္တြဲေဝဒနာေတြကို ႀကိဳတင္သိရွိၿပီး ကုသမႈခံယူႏိုင္မွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ေနာက္တစ္ခုက ကိုဗစ္ျဖစ္ဖူးေပမယ့္လည္း ပဋိပစၥည္း (Antibodies)က ဘယ္ေလာက္ရွိလဲမသိတဲ့အတြက္ ကာကြယ္နည္းေတြကိုေတာ့ တျခားသာမန္လူေတြလိုပဲ ဆက္လက္လိုက္နာေနရဦးမွာ ျဖစ္ပါ တယ္။
