—–၊ ေဒါက္တာအုန္းေက်ာ္ (စိတ္က်န္းမာေရးအထူးကု ဆရာ၀န္ႀကီး) ဦးေႏွာက္လွ်ပ္စစ္လႈိင္း ၊—–
“အလိုလိုေနရင္း ေပ်ာ္ရႊင္ျမဴးထူးေနျခင္း၊ မိမိကိုယ္မိမိ ယံုၾကည္မႈလြန္ကဲျခင္း၊ ဘ၀င္ျမင့္စိတ္၀င္ျခင္း၊ စိတ္ခြန္အားတိုးတက္မ်ားျပားေနသလို ခံစားရျခင္း၊ လႈပ္ရွားမႈလြန္ကဲျခင္း၊ မေမာႏိုင္/ မပန္းႏိုင္ ျပဳမူလုပ္ကိုင္ေနျခင္း၊ အိပ္ေရးပ်က္ျခင္း၊ မအိပ္ေပမယ့္ အိပ္ခ်င္စိတ္မရွိဘဲ လန္းဆန္းေနျခင္း၊ စကားေျပာမ်ားျခင္း၊ အေၾကာင္းအရာတစ္ခုၿပီးတစ္ခု ဆက္တိုက္ေျပာဆိုျခင္း၊ အႏၲရာယ္မကင္းတဲ့ အျပဳအမူေတြကို တဇြတ္ထိုးျပဳလုပ္ျခင္း၊ ဥပမာ-ေစ်းသံုးလြယ္ျခင္း၊ ရက္ရက္ေရာေရာလွဴဒါန္းေပးကမ္းျခင္း၊ စိတ္ျမန္ျခင္း၊ ေဒါသထြက္လြယ္ျခင္း စတဲ့ လကၡဏာေတြရွိရင္ ဘာေရာဂါလို႔ ေခၚသလဲ”
စာေရးသူက ေဆးေက်ာင္းသားေတြကို ေမးျမန္းပါတယ္။
“စိတ္ၾကြေရာဂါ (Mania)ပါ ေဒါက္တာအုန္း”
“မွန္ပါတယ္။ စိတ္ၾကြေရာဂါရွင္ကို အေ၀းကပင္ ျမင္ႏိုင္တယ္လို႔ ဆိုႏိုင္တယ္။ ဒါေပမဲ့ ဆရာေျပာခဲ့တဲ့ ေရာဂါလကၡဏာေတြက မျပင္းထန္ဘဲ အနည္းငယ္သာ ေတြ႔ရွိရရင္ ဘာေရာဂါလို႔ ေခၚသလဲ”
ေဆးေက်ာင္းသားအားလံုး ၿငိမ္သက္ေနလို႔ စာေရးသူက အေျဖေပးပါတယ္။
“မျပင္းထန္တဲ့ စိတ္ၾကြေရာဂါ”အေသးစား စိတ္ၾကြေရာဂါ”( Hypomania) လို႔ေခၚတယ္။ အေသးစား စိတ္ၾကြေရာဂါ ခံစားေနရသူကို စိတ္ေရာဂါခံစားေနရတယ္လို႔ ေျပာဖို႔ခက္ပါတယ္။ လူစိမ္းတစ္ေယာက္ကေတြ႔ရင္ ဒီလူက စကားေျပာေဖာ္ေရြတယ္၊ ေပ်ာ္တတ္တယ္၊ တက္ၾကြတယ္၊ ၾကြားတတ္တယ္လို႔သာ ယူဆလိမ့္မယ္။ လူနာနဲ႔ အစဥ္အၿမဲ ထိေတြ႔ဆက္ဆံေနတဲ့ မိသားစု၀င္ေတြနဲ႔ မိတ္ေဆြသူငယ္ခ်င္းေတြကသာ လူနာေျပာင္းလဲလာတာကို သတိထားမိၾကမယ္။ အေသးစားစိတ္ၾကြေရာဂါက ဆိုးရြားျပင္းထန္တဲ့ စိတ္ေရာဂါမဟုတ္ေတာ့ လူနာလုပ္ကိုင္ေနက် ေန႔စဥ္လုပ္ငန္းတာ၀န္ေတြကိုလည္း မပ်က္မကြက္ လုပ္ကိုင္ေဆာင္ရြက္ႏုိင္တယ္။ တခ်ဳိ ႔ဆိုရင္ အဲဒီအခ်ိန္ကာလအတြင္းမွာ အလုပ္ကို အရင္ကထက္ပိုၿပီး လုပ္ကိုင္ႏုိင္တယ္။ မအိပ္မေန၊ မေမာမပန္းဘဲ အႀကံသစ္ဥာဏ္သစ္ေတြသံုးၿပီး ျပဳမူေဆာင္ရြက္ႏိုင္လို႔ ေအာင္ျမင္မႈေတာင္ ရရွိတတ္ၾကတယ္”
“ ေဆး႐ံုမတက္ခင္ တစ္လေလာက္စၿပီး မစၥတာဘီက စိတ္က်ေရာဂါလကၡဏာ ခံစားလာရတယ္။ ဒါေၾကာင့္ အရက္ကိုဖိေသာက္တယ္။ ေနာက္ဆံုးေတာ့ ေဆး႐ံုေရာက္လာတဲ့အထိေပါ့။ မစၥတာဘီရဲ႕ ေနာက္ေၾကာင္းကိုယ္ေရးရာဇ၀င္ကို အေသအခ်ာ စစ္ေဆးေမးျမန္းၾကည့္ေတာ့ သူ႔မွာ စိတ္ခံစားမႈအတက္အက်ရွိတာ သိရပါတယ္။ စိတ္ခံစားမႈလည္ပတ္ေရာဂါ ခံစားေနရေပမယ့္” . . .
ေဆးေက်ာင္းသားတစ္ေယာက္ ေနာက္ေျပာင္သလုိ မွတ္ခ်က္ခ်ပါတယ္။
“ေကာင္းတာေပါ့။ အဲဒီလိုေရာဂါမ်ဳိး ကြၽန္ေတာ္ရခ်င္လိုက္တာ”
စာေရးသူက ၿပံဳးျပၿပီး ဆက္လက္ေဆြးေႏြးပါတယ္။
“ဒါေပမဲ့ အေသးစား စိတ္ၾကြေရာဂါ ခံစားေနရတဲ့အခ်ိန္မွာ အႏၲရာယ္ကို ခ်င့္ခ်ိန္မေတြးေတာတတ္ဘူး။ ႀကိဳတင္ဆင္ျခင္စဥ္းစား သတိထားႏိုင္မႈ အားနည္းလာတယ္။ လက္လြတ္စပယ္ ျပဳလုပ္မိတတ္တယ္။ ဥပမာ-စီးပြားေရးကိစၥမွာ ယံုၾကည္ခ်က္အျပည့္အ၀နဲ႔ စြန္႔စားၿပီး ရင္းႏွီးျမႇဳပ္ႏွံမိလို႔ စီးပြားပ်က္ျခင္း၊ လိင္ကိစၥေဖာက္ျပန္မိလို႔ အိမ္ေထာင္ေရးျပႆနာေပၚေပါက္ျခင္း၊ ေလာင္းကစားၾကဴးျခင္း၊ အရက္ေသာက္တာမ်ားလာျခင္း စတဲ့ ျပႆနာေတြနဲ႔ ရင္ဆိုင္ရတာ ရွိပါတယ္”
ေဆးေက်ာင္းသူတစ္ေယာက္က ၾကားျဖတ္ေမးပါတယ္။
“အေသးစားစိတ္ၾကြေရာဂါ ျဖစ္ပြားလာရင္ အလိုလို ေရာဂါေပ်ာက္ကင္းသြားႏိုင္လား”
“ေရာဂါျဖစ္ေပၚလာရင္ ရက္သတၱပတ္ေပါင္းမ်ားစြာ ၾကာရွည္ႏိုင္တယ္။ အမ်ားအားျဖင့္ ေရာဂါက အလိုအေလ်ာက္ သက္သာေပ်ာက္ကင္းသြားပါတယ္”
“ဒီလိုဆိုေတာ့ စိုးရိမ္စရာ မရွိဘူးေပါ့”
“စိုးရိမ္ရတဲ့အခ်က္ ရွိပါတယ္။ (၁) အေသးစား စိတ္ၾကြေရာဂါျဖစ္ပြားၿပီးရင္ ေနာက္တစ္ႀကိမ္ ျပန္လည္ျဖစ္ပြားတတ္တယ္။ (၂) တခ်ဳိ ႔ကေတာ့ အေသးစားစိတ္ၾကြေရာဂါ ျဖစ္ပြားၿပီးရင္ ေနာက္တစ္ႀကိမ္မွာ မျပင္းထန္တဲ့ “အေသးစားစိတ္က်ေရာဂါ” ခံစားလာရတာ ရွိပါတယ္။ အေၾကာင္းမဲ့ ေပ်ာ္ရႊင္စိတ္ မရွိသလို ခံစားရျခင္း၊ ၿငီးေငြ႔ျခင္း၊ အလြယ္တကူေမာပန္းလြယ္ျခင္း၊ စိတ္ဓာတ္က်ျခင္း၊ ဘ၀မွာ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္မရွိသလို ခံစားရျခင္း စတဲ့ လကၡဏာေတြကို ေတြ႔ရွိရမယ္။ အဲဒီလို စိတ္က်ေရာဂါလကၡဏာေတြကလည္း တစ္လ-ႏွစ္လေလာက္ၾကာၿပီး အလိုအေလ်ာက္ ေပ်ာက္ကင္းသြားတတ္တယ္။ စိတ္က်ေရာဂါက မျပင္းထန္ေတာ့ လူနာက ေဆးကုသမႈ ခံယူမွာ မဟုတ္ဘူး။
အဲဒီလိုစိတ္ခံစားမႈ အတက္အက်လႈိင္းေလးေတြ ျဖစ္ပြားမႈရွိရင္ “စိတ္ခံစားမႈလည္ပတ္ေရာဂါ” (Cyclothymia) လို႔ ေခၚပါတယ္”
ေဆးေက်ာင္းသားတစ္ေယာက္က ေမးခြန္းထုတ္တယ္။
“ကြၽန္ေတာ္တို႔ သင္ၾကားရတဲ့ “စိတ္ၾကြစိတ္က်ေရာဂါ”( Manic-Depressive Disorder) နဲ႔ “စိတ္ခံစားမႈ လည္ပတ္ေရာဂါ”က ဘယ္လိုျခားနားမႈ ရွိပါသလဲ”
“ျပင္းထန္မႈအတိုင္းအတာ ျခားနားပါတယ္။ စိတ္ၾကြ-စိတ္က်ေရာဂါကို စိတ္ခံစားမႈမုန္တိုင္းထန္တဲ့ ေရာဂါလို႔ တင္စားၿပီး ေျပာမယ္ဆိုရင္ “စိတ္ခံစားမႈလည္ပတ္ေရာဂါ”ကို စိတ္ခံစားမႈ မိုးသက္ေလျပင္းေရာဂါလို႔ ေျပာလို႔ရတယ္”
“စိတ္ခံစားမႈလည္ပတ္ေရာဂါ”က ရပ္ကြက္ထဲမွာ လူတစ္ရာတစ္ေယာက္ႏႈန္း ျဖစ္ပြားမႈရွိတယ္လို႔ သိရပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ စိတ္ခံစားမႈလည္ပတ္ေရာဂါကို တျခားေရာဂါလို႔ ယူဆၿပီး ကုသမႈမရရွိတဲ့ လူနာအမ်ားအျပား ရွိႏုိင္တယ္လို႔ ဆိုပါတယ္”
“ဘယ္လိုစိတ္ေရာဂါမ်ဳိးနဲ႔ လြဲမွားႏိုင္သလဲ ေဒါက္တာအုန္း”
“ကေလးလူငယ္ေတြထဲမွာ စိတ္ခံစားမႈ လည္ပတ္ေရာဂါရွိရင္ အျပဳအမူခ်ဳိ ႔ယြင္းတာကိုပဲ ေတြ႔ရွိရမယ္။ ဒါေၾကာင့္ “ဆိုးသြမ္းလူငယ္ေရာဂါ” (Conduct Disorder) လို႔ မွတ္ခ်က္ခ်မယ္။ အရြယ္ေရာက္သူေတြထဲမွာ စိတ္အေျပာင္းအလဲျမန္တဲ့ အျပဳအမူေတြေၾကာင့္ “စိတ္ဂနာမၿငိမ္ ကိုယ္ရည္ကိုယ္ေသြးေရာဂါ”( Emotionally Unstable Personality) လို႔ ယူဆမိမယ္။ တခ်ဳိ ႔စိတ္ခံစားမႈ လည္ပတ္ေရာဂါရွိသူေတြက အရက္စြဲ၊ မူးယစ္ေဆးစြဲေရာဂါ ရရွိလာၾကတယ္”
ေဆးေက်ာင္းသူတစ္ဦးက ၾကားျဖတ္ေမးတယ္။
“ဘာေၾကာင့္လဲ”
“အနည္းငယ္စိတ္ၾကြေနတဲ့အခ်ိန္ ဒါမွမဟုတ္ အနည္းငယ္စိတ္က်ေနတဲ့အခ်ိန္မွာ လူနာက သူ႔နည္းသူ႔ဟန္နဲ႔ စိတ္ေျဖေဖ်ာက္ဖို႔ အရက္ေသာက္တာ ဒါမွမဟုတ္ မူးယစ္ေဆးသံုးစြဲတာေတြကစၿပီး အက်င့္ပါလာတာေပါ့။ ဆရာေတြ႔ဖူးတဲ့ လူနာက အဲဒီလိုျဖစ္ေနတာ”
“ေျပာျပပါ ေဒါက္တာအုန္း”
“လူနာအမည္က မစၥတာဘီ။ အသက္ ၂၅ ႏွစ္။ အိမ္ေထာင္မက်ေသးဘူး။ က်ပမ္းအလုပ္သမား။ အရက္မူးၿပီး သူ႔ကိုယ္သူ အႏၲရာယ္ျပဳဖို႔ ႀကိဳးစားလို႔ ေဆး႐ံုေရာက္လာတာပါ။ မစၥတာဘီက ေမြးစားသား။ အထက္တန္းေက်ာင္းသားအရြယ္ကစၿပီး ျပႆနာအခက္အခဲေတြ ရွိလာတယ္။ ေက်ာင္းမွန္မွန္မတက္ဘူး။ အိမ္ကထြက္ေျပးတယ္။ ဆိုးသြမ္းလူငယ္အျပဳအမူေတြေၾကာင့္ ရဲစခန္းေရာက္ဖူးတယ္။ အသက္ ၁၆ ႏွစ္ေက်ာ္ေတာ့ ေက်ာင္းမတက္ေတာ့ဘူး။ အိမ္ကထြက္ေျပးတယ္။ ရရာအလုပ္ကို က်ပမ္းလုပ္တယ္။ စိတ္ထဲမွာ ၿငီးေငြ႔လာရင္ အေၾကာင္းမျပႏိုင္ပဲ အလုပ္ကထြက္တယ္။ အေပါင္းအသင္းေတြနဲ႔လည္း ေရရွည္ေပါင္းသင္းဆက္ဆံလို႔ မရဘူး။ သူ႔ပတ္၀န္းက်င္ကေတာ့ မစၥတာဘီကုိ စိတ္မတည္ၿငိမ္တဲ့သူ၊ ေပါင္းသင္းရတာခက္တဲ့လူလို႔ သတ္မွတ္ထားတာေပါ့။ မစၥတာဘီကေတာ့ စိတ္ခံစားမႈလည္ပတ္ေရာဂါ ခံစားရတိုင္း အရက္ကိုသာ အေဖာ္ျပဳတဲ့အက်င့္ ရရွိလာတယ္။
“ေဆး႐ံုမတက္ခင္ တစ္လေလာက္စၿပီး မစၥတာဘီက စိတ္က်ေရာဂါလကၡဏာ ခံစားလာရတယ္။ ဒါေၾကာင့္ အရက္ကိုဖိေသာက္တယ္။ ေနာက္ဆံုးေတာ့ ေဆး႐ံုေရာက္လာတဲ့အထိေပါ့။ မစၥတာဘီရဲ ႔ ေနာက္ေၾကာင္းကိုယ္ေရးရာဇ၀င္ကို အေသအခ်ာ စစ္ေဆးေမးျမန္းၾကည့္ေတာ့ သူ႔မွာ စိတ္ခံစားမႈအတက္အက်ရွိတာ သိရပါတယ္။ စိတ္ခံစားမႈလည္ပတ္ေရာဂါ ခံစားေနရေပမယ့္ ေရာဂါအမည္း မေဖာ္ႏိုင္ခဲ့ပါဘူး”
ေဆးေက်ာင္းသူတစ္ေယာက္က ေမးျမန္းပါတယ္။
“ဘယ္အသက္အရြယ္ကစၿပီး မစၥတာဘီ ဒီေရာဂါရရွိလာတာလဲ”
“အဲဒါေတာ့ အတိအက်ေျပာလို႔မရဘူး။ မစၥတာဘီက သူ႔မွာ စိတ္ခံစားမႈအေျပာင္းအလဲ ျဖစ္ေနတာၾကာၿပီ။ ဘယ္အသက္အရြယ္က စတင္ျဖစ္ပြားတယ္ဆိုတာ မသိေတာ့ဘူးလို႔ ေျပာပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ မစၥတာဘီရဲ ႔ ေရာဂါကို အေၾကာင္းျပဳၿပီး သင္ခန္းစာယူသင့္တာရွိတယ္”
“ရွင္းျပပါ”
“အိမ္သားတစ္ဦး ဒါမွမဟုတ္ ခင္မင္တဲ့ မိတ္ေဆြတစ္ဦးဦးက လပိုင္းအတြင္း အျပဳအမူေတြ ေျပာင္းလဲလိုက္၊ ျပန္ေကာင္းလိုက္ရွိတာေတြ ျမင္ရရင္ စိတ္ခံစားမႈလည္ပတ္ေရာဂါ ျဖစ္ႏိုင္တယ္ဆိုတာ သတိမူသင့္ပါတယ္။ သတိမျပဳမိလို႔ ကုသမႈမခံရရင္ ဆိုးက်ဳိးေတြျဖစ္ပြားႏိုင္တယ္”
“ဘယ္လိုဆိုးက်ဳိးေတြလဲ”
“(၁) စိတ္ခံစားမႈ အတက္အက်ျဖစ္ေပၚတိုင္း အႏၲရာယ္ရွိတဲ့ အျပဳအမူကို ျပဳလုပ္မိလို႔ ဘ၀တိုးတက္မႈ ပ်က္စီးႏိုင္တယ္။ (၂) စိတ္ခံစားမႈ လည္ပတ္ေရာဂါ ခံစားေနရသူထဲက ၃၀ ရာခိုင္ႏႈန္းေက်ာ္ဟာ စိတ္ၾကြစိတ္က်ေရာဂါ အစစ္ျဖစ္ပြားလာႏိုင္ပါတယ္”
ကဗ်ာဆန္ခ်င္တဲ့ ေဆးေက်ာင္းသားက ၾကားျဖတ္ေျပာတယ္။
“မိုးသက္ေလျပင္းကေနၿပီး မုတ္သုန္မုန္တိုင္းအထိ ဆိုးရြားျပင္းထန္လာမွာကို ေျပာတာလား”
“မွန္ပါတယ္။ အဲဒီလိုေရာဂါအေျခအေန ပိုမိုဆိုးရြားမလာေအာင္ ကာကြယ္ကုသေပးႏုိင္ပါတယ္။ အသံုးျပဳတဲ့ေဆးကေတာ့ “စိတ္ခံစားမႈတည္ၿငိမ္ေဆး”( Mood Stabiliser)ေတြျဖစ္တယ္။ ဥပမာ- Lithium Carbonate နဲ႔ အတက္ေရာဂါကုေဆးေတြျဖစ္တဲ့ Valproate၊ Carbamazapine စတဲ့ ေဆးေတြပါ။ ေဆးအာနိသင္ ထိေရာက္မႈရွိရင္ စိတ္ခံစားမႈ မိုးသက္ေလျပင္းကေနၿပီး စိတ္ခံစားမႈ ေလေျပေလညင္းအထိ က်ဆင္းသြားႏိုင္ပါတယ္။ ေဆးေကြၽး႐ံုနဲ႔ မလံုေလာက္ေသးဘူး။ မစၥတာဘီက သူ႔စိတ္ေရာဂါကို နားလည္သေဘာေပါက္ေအာင္ ပညာေပးပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ စိတ္ခံစားမႈ အတက္အက်ရွိလာတဲ့အခါ အရက္ဘက္ဦးမတည္ဖုိ႔၊ တျခားအႏၲရာယ္ကင္းတဲ့ စိတ္ေျဖေဖ်ာက္နည္းကို အသံုးျပဳဖို႔ ေလ့က်င့္သင္ၾကားေပးရတယ္”
