———၊ ေဒါက္တာအုန္းေက်ာ္ (စိတ္က်န္းမာေရးအထူးကုဆရာ၀န္ႀကီး) ၊———
ေက်ာင္းက်န္းမာေရး ပညာေပးေဟာေျပာပြဲတစ္ခုမွာ ကေလးသူငယ္ စိတ္က်ေရာဂါအေၾကာင္းကို စာေရးသူ တင္ျပေဆြးေႏြးျဖစ္တယ္။
“ကေလးဆိုတာ ေပ်ာ္ေပ်ာ္ရႊင္ရႊင္ ေနထိုင္သြားလာတတ္တဲ့ အရြယ္ပါ။ ကေလးသူငယ္ စိတ္က်ေရာဂါ ခံစားရတာ ရွိလို႔လား”လို႔ ေက်ာင္းဆရာမတစ္ေယာက္က ေမးျမန္းပါတယ္။
“ရွိတတ္ပါတယ္။ သတိမထားမိလို႔ မရွိဘူးလ႔ို ထင္ျမင္ယူဆေနၾကတာပါ။ မူႀကိဳေက်ာင္းသားအရြယ္ ကေလးေတြထဲမွာေတာ့ စိတ္က်ေရာဂါ ျဖစ္ပြားမႈႏႈန္းက နည္းပါတယ္။ ကေလးတစ္ေထာင္မွာ တစ္ေယာက္ႏႈန္းေလာက္ပဲ ရွိပါတယ္။ အသိဥာဏ္တိုးပြားလာတဲ့ အသက္ ၅ ႏွစ္မွ ၁၂ ႏွစ္အရြယ္ ကေလးေတြထဲမွာ စိတ္က်ေရာဂါျဖစ္ပြားႏႈန္း က ၂ ရာခိုင္ႏႈန္းမွ ၃ ရာခိုင္ႏႈန္းရွိတယ္။ ဆယ္ေက်ာ္သက္ ၿမီးေကာင္ေပါက္အရြယ္ ကေလးသူငယ္ေတြထဲမွာေတာ့ ၄ ရာခိုင္ႏႈန္းမွ ၈ ရာခိုင္ႏႈန္းအထိ စိတ္က်ေရာဂါ ျဖစ္ပြားမႈႏႈန္း ရွိလာပါတယ္”
“ကေလးသူငယ္ စိတ္က်ေရာဂါ ခံစားရရင္ ေရာဂါလကၡဏာ ထုတ္ေဖာ္ျပသပံုက လူႀကီးေတြန႔ဲ ကြဲျပားမႈရွိႏိုင္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ဒီိေန႔ေဟာေျပာပြဲမွာ ကေလးစိတ္က်ေရာဂါရွိရင္ ေတြ႔ရွိရတဲ့ လကၡဏာေတြကို စတင္ေဆြးေႏြးခ်င္ပါတယ္”
“ရွင္းျပပါေဒါက္တာ”
စာေရးသူက ကေလးသူငယ္ စိတ္က်ေရာဂါလကၡဏာကို တစ္ခုခ်င္း ရွင္းလင္းေျပာျပတယ္။
စိတ္ညစ္ညဴးျခင္း – ကေလးသူငယ္စိတ္ညစ္ရင္္ “ကၽြန္ေတာ္စိတ္ညစ္တယ္။ ေနရတာမေပ်ာ္ရႊင္ဘူး” စသျဖင့္ ဖြင့္ဟေျပာမွာမဟုတ္ဘူး။ အရင္ကနဲ႔မတူဘဲ စိတ္တိုတတ္လာတာ၊ ေျပာရဆိုရခက္ခဲလာတာ၊ ေဒါသေပါက္ကြဲတာ၊ အငိုလြယ္လာတာ၊ အေၾကာင္းမဲ့ စိုးရိမ္စိတ္ ေၾကာက္စိတ္မ်ားျပားလာတာ၊ မၾကာခဏ ေတြေ၀ေငးငိုင္ေနတတ္တာ . . . စတဲ့ စိတ္ခံစားတံု႔ျပန္မႈ ေျပာင္းလဲလာတာကိုသာ ေဖာ္ျပတာရွိမယ္။
စိတ္၀င္စားမႈက်ဆင္းျခင္း – ကေလးသူငယ္ စိတ္က်ေရာဂါရွိရင္ “ကၽြန္ေတာ္လုပ္ခ်င္ကိုင္ခ်င္စိတ္ မရွိဘူး”၊ “ၿငီးေငြ႔ေနတယ္”စသျဖင့္ ေဖာ္ထုတ္ေျပာမွာမဟုတ္ဘူး။ သူငယ္ခ်င္းေတြနဲ႔ ေပါင္းသင္းဆက္ဆံတာ၊ အတူတကြ ကစားတာကိုသာ မေတြ႔ရွိရေတာ့ဘူး၊ လုပ္ကိုင္ေနက် ကိစၥေတြကို မလုပ္ကိုင္ခ်င္ေတာ့ဘဲ ပ်င္းရိပ်င္းတြဲ ရွိလာတာကို ေတြ႔ရမယ္။
အာရံုစူးစိုက္ႏိုင္မႈ ခ်ဳိ ႔ယြင္းအားနည္းျခင္း- ကေလးသူငယ္ စိတ္က်ေရာဂါရွိရင္၊ “ကၽြန္ေတာ္သတိေမ့တတ္တယ္”၊ စာဖတ္ရင္ အာရံုမစိုက္ႏိုင္ဘူး၊ “စိတ္ေလလြင့္ေနတယ္”စသျဖင့္ ညည္းတြားမွာမဟုတ္ဘူး။ စာေတာ္တဲ့ကေလးက ေက်ာင္းစာည့ံဖ်င္းလာတာကို ေတြ႔ရမယ္။ စာေရးစာဖတ္ေနရင္ အာရုံမစိုက္ဘဲ၊ ဟိုေငးဒီေငး၊ ဟိုေရြ ႔ဒီေရြ ႔ လုပ္ေနတာကို ေတြ႔ရမယ္။ တစ္ခုခုကို စတင္ျပဳလုပ္ရင္္၊ ၿပီးစီးေအာင္မလုပ္ခ်င္တာ ေတြ႔ရွိရမယ္။
အားအင္ကုန္ခမ္းျခင္း – စိတ္က်ေရာဂါ ခံစားေရရတဲ့ ကေလးက “ကၽြန္ေတာ္အလိုလိုေနရင္း ေမာပန္းေနတယ္” ၊ “ေျခေတြလက္ေတြကို မသယ္ခ်င္သလို ျဖစ္ေနတယ္”လို႔ ေျပာမွာမဟုတ္ဘူး။ သူသြားလာလႈပ္ရွားတာက ေလးလံေႏွးေကြးလာသလို ေတြ႔ရမယ္။ ေျပးလႊားကစားျခင္းမရွိဘဲ တစ္ေနရာမွာ ထိုင္ေနတာကို ေတြ႔ရွိလာရမယ္။
အစားအေသာက္ – စိတ္က်ေရာဂါရွိတဲ့ကေလးက၊ “ကၽြန္ေတာ္အစာစားခ်င္စိတ္ မရွိဘူး”၊ “အာဟာရမရွိဘူး” စသျဖင့္ ၀န္ခံေျပာမွာ မဟုတ္ဘူး။ အရြယ္နဲ႔အမွ် ကိုယ္အေလးခ်ိန္တက္သင့္သေလာက္ တက္မလာတာကို ေတြ႔ရမယ္။ အစာစားရင္ၾကာလာတယ္။ ပန္းကန္ထဲက အစားအစာကို ကုန္ေအာင္မစားတာ ေတြ႔ရွိလာရမယ္။
အိပ္စက္ျခင္း – စိတ္က်ေရာဂါ ခံစားရရင္ အိပ္ေရးပ်က္တာရွိပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ ကေလးက“ကြ်န္ေတာ္အိပ္မေပ်ာ္ဘူး” ၊ “အိပ္ေဆးေသာက္ခ်င္တယ္”စသျဖင့္ ေတာင္းဆိုမွာမဟုတ္ဘူး။ အိပ္ေနရင္း မၾကာခဏလန္႔ႏိုးတာ၊ အိပ္မက္ဆိုးျမင္မက္တာ မ်ားတာကို ေတြ႔ရွိရမယ္။
ခႏၶာကိုယ္လကၡဏာ – လူႀကီးစိတ္က်ေရာဂါရွိရင္၊ ေခါင္းကိုက္တာ၊ ဗိုက္နာတာ၊ ေျခလက္ကိုက္ခဲတာ စတဲ့ ခႏၶာကိုယ္လကၡဏာေတြ ရွိတတ္ပါတယ္။ စိတ္က်ေရာဂါရွိတဲ့ ကေလးေတြကလည္း အဲဒီလိုခႏၶာကိုယ္ေရာဂါ လကၡဏာေတြကို ညည္းတြားတတ္ပါတယ္။
အေတြးအေခၚမွားျခင္း – စိတ္က်ေရာဂါရွိရင္၊ သိပ္ငယ္စိတ္၊ မိမိကိုယ္မိမိ အျပစ္ျမင္စိတ္၊ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္ကုန္ဆံုးစိတ္နဲ႔ မေနခ်င္စိတ္ စတဲ့ အေတြးဆိုးအေတြးမွားေတြ ျဖစ္ေပၚလာပါတယ္။ ကေလးသူငယ္က အဲလိုအေတြးေတြကို ေရေရလည္လည္ ေျပာျပတတ္မွာမဟုတ္ဘူး။ “ကၽြန္ေတာ္လုပ္သမွ် အမွားခ်ည္းပဲ”၊ “သူငယ္ခ်င္းေတြက အေပါင္းအသင္းမလုပ္ခ်င္ၾကဘူးလို႔သာ ေဖာ္ထုတ္ျပတတ္ၾကတယ္။
အျပဳအမူေျပာင္းလဲျခင္း – ကေလးသူငယ္ စိတ္က်ေရာဂါရွိရင္၊ အရင္ကနဲ႔မတူတဲ့ အျပဳအမူေတြကို ျပဳလုပ္လာတတ္တယ္။ တဇြတ္ထိုးျပဳလုပ္တတ္ျခင္း။ ဂနာမၿငိမ္တဲ့ အမူအရာျပျခင္း။ ေက်ာင္းတက္ဖို႔ ျငင္းဆန္ျခင္း၊ လူႀကီးမိဘနဲ႔ ခြဲခြာေနရမွာကို အလြန္အမင္းေၾကာက္ရြံ ႔ျခင္း၊ အထီးက်န္ေနတတ္လာျခင္း စသျဖင့္ပါ။ ၿမီးေကာင္ေပါက္အရြယ္ ကေလးလူငယ္က အရက္ ဒါမွမဟုတ္ မူးယစ္ေဆးကို စတင္သံုးစြဲရင္ စိတ္က်ေရာဂါေၾကာင့္လားလို႔ သံသယရွိသင့္ပါတယ္။
စာေရးသူက နိဂံုးခ်ဳပ္ရွင္းျပတယ္။
“အဲလုိလကၡဏာေတြကို ေက်ာင္းမွာျဖစ္ျဖစ္၊ ေနအိမ္မွာျဖစ္ျဖစ္၊ ပတ္၀န္းက်င္အေျခအေနတိုင္းမွာ ေတြ႔ရွိရရင္၊ တစ္ခါတရံသာမဟုတ္ဘဲ ေန႔စဥ္ေနတိုင္းလိုလို ေတြ႔ရွိေနရရင္၊ အခ်ိန္ၾကာရွည္စြာ (ရက္သတၱပတ္ ၂ ပတ္ေက်ာ္) ေတြ႔ရွိေနရရင္၊ အဲလိုလကၡဏာေတြေၾကာင့္ ကေလးသူငယ္ရဲ ႔ ပညာေရး၊ ေပါင္းသင္းဆက္ဆံေရးနဲ႔ က်န္းမာေရးကို ထိခိုက္နစ္နာမႈရွိလာရင္ စိတ္က်ေရာဂါလို႔ ယူဆႏိုင္တယ္”
ေက်ာင္းဆရာမတစ္ေယာက္ကေမးျမန္းပါတယ္။
“ကၽြန္မအတန္းထဲက ေက်ာင္းသားတစ္ေယာက္ စိတ္က်ေရာဂါရွိေနသလိုေတြ႔ရွိရရင္ ဘာလုပ္သင့္သလဲ”
“မိဘနဲ႔ တိုင္ပင္သင့္ပါတယ္။ ေနအိ္မ္မွာလည္းေက်ာင္းမွာေတြ႔ရွိရသလို စိတ္က်ေရာဂါလကၡဏာေတြ ရွိ၊မရွိ ေလ့ လာၾကည့္ရမယ္။ လိုအပ္ရင္ ေဆးစစ္ဖို႔ ၀န္မေလးသင့္ဘူး။ ကေလးစိတ္က်ေရာဂါ ႏုစမွာ၊ ေရာဂါျဖစ္ပြားေစတဲ့ အေၾကာင္းရင္းေတြကိုေလ်ာ့နည္းေအာင္ လုပ္ေဆာင္ႏိုင္ရင္ အက်ဳိးရွိပါတယ္”
“ကေလးစိတ္က်ေရာဂါ ျဖစ္ပြားေစတဲ့ အေၾကာင္းရင္းေတြက ဘာမ်ားလဲေဒါက္တာ”
စာသင္ေက်ာင္းမွာ စာမလိုက္ႏိုင္တာ၊ ေက်ာင္းသားအခ်င္းခ်င္းအႏိုင္က်င့္ခံရတာ၊ သူငယ္ခ်င္းေတြက ပစ္ပယ္ဆက္ဆံျခင္းခံရတာ စတဲ့အေတြ႔အၾကံဳရွိရင္ ကေလးစိတ္ဓာတ္က်ေစပါတယ္။ မိသားစုထဲမွာ အၾကမ္းဖက္မႈရွိတာ၊ မၾကာခဏ အိမ္ေထာင္ေရးပဋိပကၡျဖစ္ေနတာကို ျမင္ေတြ႔ေနရတာ၊ ညွင္းပန္းႏွိပ္စက္မႈ ခံေနရတာ . . စတဲ့ ဖိစီးမႈဒဏ္ေၾကာင့္ စိတ္က်ေရာဂါ ျဖစ္ေပၚေစတယ္။
အိမ္သားတစ္ဦး ဒါမွမဟုတ္ ခင္မင္ရင္းႏွီးတဲ့ ေဆြမ်ဳိးမိတ္ေဆြတစ္ဦးေသဆံုးမႈရွိရင္ ကေလးက ပူေဆြးတမ္းတတဲ့ အျပဳအမူေတြကိုမေဖာ္ျပဘဲ အတြင္းလႈိက္ၿပီး စိတ္က်ေရာဂါ ရရွိလာႏိုင္ပါတယ္။ မသန္စြမ္းေရာဂါနဲ႔ နာတာရွည္ေရာဂါရွိတဲ့ ကေလးေတြထဲမွာ စိတ္က်ေရာဂါျဖစ္ပြားမႈ ပိုမိုမ်ားျပားပါတယ္။ မိဘနဲ႔ ေဆြမ်ဳိးရင္းခ်ာေတြထဲမွာ စိတ္က်ေရာဂါရွိရင္ ကေလးသူငယ္စိတ္က်ေရာဂါ ျဖစ္ပြားႏိုင္ေျခ မ်ားျပားလာႏိုင္တယ္”
ေက်ာင္းအုပ္ဆရာမႀကီးက ပါ၀င္ေဆြးေႏြးတယ္။
“ကၽြန္မက ေက်ာင္းဆရာလည္းျဖစ္၊ မိခင္တစ္ေယာက္လည္း ျဖစ္ပါတယ္။ စိတ္ဓာတ္က်ေနတဲ့ ကေလးကို ဘယ္လိုကိုင္တြယ္ ဆက္ဆံသင့္သလဲ ေဒါက္တာ”
“စိတ္က်ေရာဂါခံစားေနရတဲ့ ကေလးကို ကူညီပံ့ပိုးေပးႏိုင္တဲ့ နည္းပရိယာယ္ေတြ ရွိပါတယ္။ ကေလးေျပာခ်င္တာကို ဖြင့္ဟေျပာဆိုလာေအာင္ အခြင့္အေရးေပးရမယ္။ သီးသန္႔အခ်ိန္ေပးႏိုင္ရင္ ေကာင္းတယ္။ ကေလးနဲ႔အတူ တစ္ခုလႈပ္ရွား လုပ္ကိုင္ေနတုန္း စကားစရင္း၊ ကေလးက သူရဲ ႔ခံစားခ်က္ကို ဖြင့္ဟေျပာဆိုဖို႔ ပိုမိုလြယ္ကူပါတယ္။ ဥပမာ – အပန္းေျပလမ္းေလွ်ာက္ထြက္ေနရင္း စတင္ေမးျမန္းတာ၊ အတူတကြ ဂိမ္းကစားတုန္း စကားစတာမ်ဳိးပါ။ ကေလးရဲ ႔ခံစားခ်က္နဲ႔ အခက္အခဲကို သူေျပာတတ္သလို ေျပာခိုင္းပါ။ သူ႔သေဘာထားကို ေမးပါ။ အခက္အခဲ ျပႆနာကို အတူတကြ အေျဖရွာပါ။” စိတ္ညစ္စရာေတြေတြးၿပီး အခ်ိန္ကုန္မေနေစနဲ႔။ ေန႔စဥ္လုပ္ကိုင္စရာ ကိစၥကိုသာ အာရံုစိုက္ၿပီး လုပ္ကိုင္ေဆာင္ရြက္ေအာင္ ကူညီအားေပးပါ။ ကေလးက ကေလးလိုေဆာ့ကစားေအာင္ တိုက္တြန္းေပးရမယ္။
အထီးက်န္စြာ ေနတတ္လာတာကို အားမေပးနဲ႔။ ခင္မင္တ့ဲသူငယ္ခ်င္းေတြနဲ႔ ျပန္လည္ဆက္သြယ္ ေပါင္းသင္းလာေအာင္ အားေပးတိုက္တြန္းရမယ္။ သူအခ်စ္ဆံုးသူငယ္ခ်င္း တစ္ေယာက္-ႏွစ္ေယာက္ကို အိမ္လည္ဖိတ္ၿပီး အစပ်ဳိးေပးႏိုင္တယ္။ အဲလိုနည္းပရိယာယ္ေတြကို အသံုးျပဳၿပီး ကူညီအားေပးရင္ ကေလးစိတ္က်ေရာဂါက ေပ်ာက္ကင္းလြယ္ပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ ကိုင္တြယ္ရတာခက္ခဲလာရင္၊ အေျခအေန ပိုမိုဆိုးရြားလာရင္ ေဆးစစ္ဖို႔ စီစဥ္သင့္ပါတယ္”
