———၊ ေဒါက္တာတင့္ေဆြ ၊———
အိုင္အိုဒင္းဓာတ္နည္းလို႔ လည္ပင္ႀကီးေရာဂါ ျဖစ္တယ္ဆိုတာ ၾကားဖူးပါတယ္။ အိုင္အိုဒင္းဓာတ္မ်ားလို႔လည္း ၎င္းေရာဂါ ျဖစ္တယ္လို႔ သိရပါတယ္။ ေဆာင္ရန္-ေရွာင္ရန္ႏွင့္ ကုသပံုေလးကို အဓိကထားၿပီး ေျပာျပေပးပါ။
လူေတြလိုအပ္တဲ့ ဓာတ္ဆားေတြထဲမွာ Iodine (အိုင္အိုဒင္း)ဟာ အေရးပါတာတစ္ခုျဖစ္တယ္။ လည္ပင္းႀကီးေရာဂါနဲ႔ ဆက္စပ္ေနတာကို အေတာ္မ်ားမ်ားသိၾကတယ္။ တကမၻာလံုးမွာ(အိုင္အိုဒင္း) နည္းေနသူေပါင္း သန္း ၂၀၀၀ ရွိေနတယ္။ Iodized Salt (အိုင္အိုဒင္း)ဆားလည္း အိမ္တိုင္းမွာ စားေနၾကပါတယ္။ ၾကာၾကာဖြင့္ထားရင္ ေလထဲကေအာက္ဆီဂ်င္နဲ႔ သြားေပါင္းတာမို႔ သတၱိပ်ယ္ေစတယ္။ သံဓာတ္ပါတည့္ထားတဲ့ Double-fortified Salt (DFS) ဆားအမ်ဳိးအစားလည္း ရွိေသးတယ္။
လည္ပင္ႀကီးေနသူေတြကိုေတြ႔ရင္ တစ္ေယာက္မက အမ်ားႀကီး တထိုင္ထဲ ေတြ႔ရတတ္တယ္။ ပုလဲနယ္မွာ နယ္လွည့္ေဆးကုသြားရင္း ေတာင္ေပၚပိုင္းၾကတဲ့ ရြာတခ်ဳိ ႔မွာ “ပုဂံက ေစတီပုထိုးေတြကို ေျပာသလို လက္ညႇဳိးထိုးမလဲြ”လည္ပင္းႀကီးေတြခ်ည္းပဲ ေတြ႔ရဖူးတယ္။ ဒါကိုၾကည့္ရင္ ေနရာေဒသနဲ႔ ဆိုင္ေနတာ ေသခ်ာသြားတယ္။ ေနရာတခုထဲမယ္ လူအမ်ားႀကီးမွာ ျဖစ္ေနတာကုိ Endemic goiter ေခၚတယ္။
အဲလို ေနရာေတြမွာက ဘာကြာလို႔လဲ။ ေရထဲ၊ ေျမထဲမွာကိုက (အိုင္အိုဒင္း) ဆားေတြ နည္းပါးေနလို႔ပါ။ Manganese နဲ႔ Cobalt ဓာတ္ဆားေတြ မ်ားေနတဲ့ ေနရာေတြမွာ Iodine နည္းေနတယ္။ ေတာနယ္၊ ေတာင္ေပၚေတြမွာ သိတဲ့အတိုင္း ေစ်းရယ္ဆိုင္ရယ္ရွိတာ မဟုတ္ဘူး။ လိုခ်င္တာကို ၀ယ္ခ်င္တိုင္း ၀ယ္လို႔ရတာမဟုတ္ေတာ့ ကုိယ့္ေျမမွာ စိုက္တာ-ပ်ဳိးတာကိုသာ စားသံုးၾကရတယ္။ ေရသန္႔လဲ ၀ယ္ေသာက္ၾကတာ မဟုတ္ဘူး။ သူတို႔ေျမထဲမွာ ဒီဆားမ်ဳိးဟာ နည္းနည္းသာရွိတဲ့အထဲ မိုးတခါရြာလိုက္ရင္ တစ္ခါ ေတာင္ေစာင္းတေလွ်ာက္ ေအာက္ဖက္ကို စီးဆင္းပါသြားျပန္လို႔ နည္းသထက္နည္းရျပန္ေရာ့။ ဒီေတာ့ ေနတဲ့သူမွန္သမွ် ခံစရာလည္းအတူတူ၊ နာစရာရွိလည္း အတူတူ။
လူတိုင္းမွာ Thyroid ေခၚတဲ့ လည္ပင္းအက်ိတ္ကိုယ္စီ ရွိၾကတယ္။ မႀကီးရင္ စမ္းလို႔မရဘူး။ သူကေန (အိုင္အိုဒင္း) ဆားသံုးၿပီး၊ ေဟာ္မုန္း ၂ မ်ဳိးထုတ္ေပးတယ္။ Thyroxine (T4) နဲ႔ Triiodothy-ronine (T3) ေတြ ျဖစ္တယ္။ ဒီေဟာ္မုန္းေတြက (ဆဲလ္)မွန္သမွ်အေပၚ သက္ေရာက္ၿပီး ဇီ၀ျဖစ္စဥ္ေတြကို ထိန္းညႇိေပးတယ္။ အ႐ိုးရွည္အမ်ဳိးအစားေတြ ႀကီးထြားဖို႔မွာလိုတယ္။ နည္းေနသူ လူပုေနမယ္။ လိုအပ္ခ်က္ျပည့္မီေအာင္ ထုတ္ႏိုင္ဘို႔ စက္ကို အတင္းအလည္ခိုင္းေတာ့ စက္ပန္းက်လာသလိုမ်ဳိး ေသာက္တဲ့ေရ၊ စားတဲ့အစာမွာ ဆားနည္းေနရင္ စက္နဲ႔တူတဲ့လည္ပင္းက ႀကီးႀကီးလာေတာ့တယ္။ Iodine deficiency ေခၚတဲ့ ဒီဆားနည္းေနတာျဖစ္ရင္ လည္ပင္းႀကီး႐ံု၊ အရပ္ပု႐ံုသာမကဥာဏ္ ရည္လည္းနိမ့္ေစတယ္။ ရင္သားကင္ဆာ၊ အစာအိမ္ကင္ဆာ၊ ဆီးက်ိတ္ကင္ဆာ၊ သားအိမ္ကင္ဆာ၊ မ်ဳိးဥအိမ္ကင္ဆာေတြနဲ႔ပါ ဆက္စပ္ေနတာ ေတြ႔ရတယ္။ လည္ပင္ႀကီးကင္ဆာ မျဖစ္ဖူးလည္း မေျပာႏိုင္ပါ။ သိပ္မ်ားသြားတဲ့အခါ နည္းတာနဲ႔ဆင္တာ ျဖစ္တတ္ပါတယ္။
ဒီဆားနည္းရင္ အမ်ဳိးသမီးေတြမွာ မ်ဳိးဥအိမ္ကေန တလတလံုးထြက္ရမယ့္ မ်ဳိးဥမထြက္ဘဲ အိမ္ေထာင္က်ရင္ ကေလးမရျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ကိုယ္၀န္ေဆာင္ေတြမွာျဖစ္ရင္ မေအေရာ ကေလးအတြက္ပါ ဆိုးတယ္။ ေသြးတိုးႏိုင္တယ္။ ေမြးမယ့္ကေလး ဦးေႏွာက္ခ်ဳိ႕ယြင္းႏိုင္တယ္။ အရပ္ပုလို႔ အိုင္အိုဒင္းဆား တအားစားမယ္မႀကံနဲ႔။ သူမ်ားရင္လဲ လည္ပင္းအႀကိတ္အလုပ္ကို ထိခိုက္ေစႏိုင္တယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ အမ်ားဆံုးေပးႏိုင္တဲ့ အကန္႔အသတ္ကို သတ္မွတ္ေပးထားတယ္။ တစ္ေန႔မွာအမ်ားဆံုး 200 mcg က ၁-၃ ႏွစ္၊ 300 mcg က ၄-၈ ႏွစ္၊ 600 mcg က ၉-၁၃ ႏွစ္၊ 900 mcg က လူရြယ္ေတြအတြက္ သတ္မွတ္ေပးတယ္။ လူႀကီး 1100 mcg ထက္ မေက်ာ္ေစရပါ။ မ်ားသြားရင္ လူက ဆားနံ႔ရလာမယ္၊ သြား-သြားဖံုးနာမယ္၊ ပါးစပ္-လည္ေခ်ာင္းပူမယ္၊ တံေတြးမ်ားမယ္၊ လည္ေခ်ာင္းေရာင္၊ အစာမေၾက၊ ၀မ္းပ်က္၊ လူပိန္၊ စိတ္ပိန္တာေတြပါျဖစ္လာမယ္။ အေမရိကန္ FDA ကေန တစ္ေန႔မွာ က်ားေရာမပါ 150 mcg အနည္းဆံုးလိုတယ္လို႔ သတ္မွတ္ေပးထားတယ္။
(အိုင္အိုဒင္း) ပါတဲ့ေဆးေတြကို Cutaneous sporotrichosis အေရျပားမိႈေရာဂါ၊ Fibrocystic အမ်ဳိးသမီး ရင္သားေရာဂါ၊ ရင္သားကင္ဆာ၊ မ်က္စိေရာဂါ၊ ဆီးခ်ဳိ၊ ႏွလံုးေရာဂါေတြကို ကုသရာမွာ သံုးႏိုင္တယ္။ Potassium iodide ေဆးကို ဓာတ္ေရာင္ျခည္သင့္သူေတြကို အေရးေပၚကုေပးရာမွာသံုးပါတယ္။
“ လူဦးေရရဲ႕ ၃ ရာခိုင္ႏႈန္းမွာ Hypothyroidism ေဟာ္မုန္းနည္းေရာဂါရွိတယ္။ ကေလးဖြားၿပီး တစ္ႏွစ္အတြင္းမွာ ၅% အေမေတြ ျဖစ္တတ္ၾကတယ္။ လူက ထိုင္း-ေလးေနမယ္။ ေအးတာမခံႏိုင္ဘူး၊ ေခြၽးမ်ားတယ္။ ၀မ္းခ်ဳပ္တယ္၊ လူက၀လာမယ္။ စိတ္ဓာတ္က်တယ္။”
(အိုင္အိုဒင္း)ကို တျခားေနရာေတြမွာပါ သံုးေသးတယ္။
၁။ Tincture of iodine 2-7% ဆိုတာ Potassium iodide or Sodium iodide + Ethanol ကို ေရနဲ႔ေဖ်ာ္ထားတာကို အနာေတြမွာသံုးတယ္။ ေရွးဦးသူနာျပဳအိတ္ေတြမွာပါမယ္။ ေသာက္ေရ ၁ လီတာထဲကို 2% Tincture ၅ စက္ထည့္ရင္ ပိုးသန္႔ေစတယ္။
၂။ Lugol’s iodine ဆိုတာက 5 g Iodine နဲ႔ 10 g Potassium iodide ကို ေရနဲ႔ေဖ်ာ္တာကို ဓာတ္ခြဲခန္းမွာ ဆိုးေဆးအျဖစ္သံုးတယ္။
၃။ Betadine, Povidone iodine 9-12% ေရာဂါပိုးသန္႔ဖို႔ အမ်ားဆံုးသံုးေနပါတယ္။ ေဆးဆိုင္ေတြမွာ အလြယ္၀ယ္ရတဲ့ 10% Povidone-iodine in water က အနာအဆာထည့္ဖို႔၊ အနာမခြဲခင္ အေရျပားသန္႔ဖို႔ သံုးႏိုင္တယ္။
၄။ Diluted iodophor ဆိုတာကို ၀ိုင္-အရက္ခ်က္သူေတြ၊ ႏို႔လုပ္ငန္းသမားေတြက ပုလင္းေတြ၊ ကိရိယာေတြ သန္႔ေစအာင္သံုးတယ္။
(အိုင္အိုဒင္း)ဆား အမ်ားဆံုးရွိတာက ပင္လယ္ထဲမွာပါ။ ဒီဆားမ်ားမ်ားပါတဲ့ အစာေတြဟာ ပင္လယ္စာလို႔ ေျပာႏိုင္သလို သူေဌးစာေျပာလဲ ဟုတ္ေနေသးတယ္။ Iodized Salt (100 grams) ဆားတထုပ္မွာ 3000 mcg ပါတာနဲ႔ ယွဥ္သိေအာင္ ေျပာပါမယ္။
• Kelp ပင္လယ္ေရညႇိ (0.25 cup) = 415 mcg
• Haddock ပင္လယ္ငါး (100 grams) = 300 mcg
• Cod ငါးႀကီး (100 grams) = 90 mcg
• Low Fat Yogurt အဆီနည္း (ေရာဂတ္) (1 cup) = 87 mcg
• Cow Milk (2%) ႏြားႏို႔(1cup) = 58-59mcg
• Jaffa cakes ကိတ္မံု႔ (100 grams) = 32 mcg
• Bread ေပါင္မံု႔ (100 grams) = 29-30 mcg
• Meat အသား (100 grams) = 26-27 mcg
• Boiled Egg ၾကက္ဥျပဳတ္ (1 egg) = 23.76 mcg
• Raw Oyster မုတ္ေကာင္ (13-14 grams) = 21-22 mcg
• Cheese ဒိန္ခဲ (40 grams) = 13.6 mcg
• Ice Cream အိုက္စ္-ခရင္မ္ (45-50 grams) = 9.6-9.7 mcg
• Fruits သစ္သီး (100 grams) = 4-5 mcg
အသီးအရြက္ (100 grams) ထဲမွာ Iodine 32-33 mcg ပါေပမဲ့ လည္ပင္းႀကီးေနသူေတြနဲ႔ မတည့္တဲ့တာေတြလဲ ရွိတယ္။ ကၫြတ္၊ မံုလာထုပ္၊ မံုလာပြင့္စိမ္း၊ မံုညင္းစိမ္း၊ သစ္ေတာ့သီးေတြ ျဖစ္တယ္။ Cassava ပီေလာပီနံက လည္ပင္းႀကီးျဖစ္ေစတဲ့ သတၱိရွိတယ္။
လည္ပင္းႀကီးေနတာမျမင္ရဘဲ ေဟာ္မုန္းမ်ားေနတာလဲ ရွိတယ္။ Hyperthyroidism ေခၚတယ္။ Toxic Goitre လို႔လဲေခၚတယ္။ Hypothyroidism ဆိုတာက ေဟာ္မုန္းနည္းေရာဂါျဖစ္တယ္။ ေနာက္ Cancer ကင္ဆာနဲ႔ တျခားအေၾကာင္းေတြေၾကာင့္ ႀကီးေနတာဆိုၿပီး ရွိတယ္။ ျဖစ္တာမတူၾကလို႔ ကုရတာလည္း တျခားဆီ။
လည္ပင္းႀကီးေနမွေတာ့ ဆားေပးကုေပမဲ့ ႀကီးၿပီးသားက ျပန္မငယ္ႏိုင္ေတာ့ပါ။ ဆက္မတိုးတာနဲ႔ ေဟာ္မုန္းနည္းလို႔ ျဖစ္ရတာေတြကိုသာ ကာကြယ္ပါမယ္။ လည္ပင္းႀကီးေနေတာ့ အၾကည့္ရဆိုးတဲ့ ျပႆနာသာ ရွိပါတယ္။ မ်ဳိလို႔လည္းမခက္၊ အသက္လည္း ေကာင္းေကာင္း႐ွဴႏိုင္တယ္။ Hyperthyroid ကို Carbimazole,Methimazole, Propylthiouracil ေဆးေပးနည္း၊ Iodine-131 Radioactive isotope အႏုျမဴေဆးေပးနည္း၊ Thyroidectomy ခြဲစိတ္နည္းဆိုၿပီးရွိတယ္။ (ေမဂ်ာ-ေအာ္ပေရးရွင္း) ျဖစ္ပါတယ္။ ေတာ္ေတာ့ ဆရာ၀န္မခြဲခ်င္ပါ။
Hyperthyroidism ထဲမွာ အမ်ားဆံုးျဖစ္တဲ့ Graves disease ဆိုတာက Autoimmune disease အမ်ဳိးအစားျဖစ္တယ္။ ဘာလို႔လဲဆိုေတာ့ ေရာဂါၿပီးစနစ္ ကေမာက္မျဖစ္လို႔ ေဟာ္မုန္းေတြ လိုတာထက္ ပိုထုတ္ေပးေနလို႔ပါ။ အမ်ဳိးသမီးေတြက ပိုျဖစ္ၾကတယ္။ ၂၅-၃၀% မွာ Exophthalmos ဆိုတဲ့ မ်က္လံုးျပဴးလာတာ ျဖစ္ၾကတယ္။ ေျခသလံုးေရွ ႔ပိုင္း ေရာင္ေနမယ္။ ေသြးတိုး (အထက္ေသြး) မ်ားမယ္။ ဘာျဖစ္ျဖစ္ တံု႔ျပန္တာျမန္ဆန္တယ္။ ဘာဘဲလုပ္လုပ္ သြက္လက္တက္ၾကြေနမယ္။ အားယုတ္တယ္လို႔ ခံစားရမယ္။ အိပ္မေပ်ာ္ဘူး။ လက္တုန္ေနမယ္။ ပိန္လာမယ္။ စားခ်င္စိတ္ပိုေနမယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ တခ်ဳိ႕က လာမယ္။ အပူမခံႏိုင္ဘူး။ မအိုက္လွတာေတာင္ ေရာဂါသည္ဇနီးက ပန္ကာဖြင့္အိပ္ခ်င္ေနမယ္။ ေခြၽးထြက္မ်ားေနမယ္။ ဆံပင္ပါးမယ္။ လက္သည္းေျခသည္းၾကြပ္တယ္။ (ဆိုင္းနပ္) ေရာဂါ၀င္လာမယ္။ ၀မ္းပ်က္မယ္။ ေယာက္်ားမွာ ရင္သားထြက္လာမယ္။
ျဖစ္ေနလည္း စိတ္အားမငယ္ပါနဲ႔။ ေျမာက္ကိုရီးယားေခါင္းေဆာင္ Kim Il-Sung မွာေရာ အေမရိကန္သမၼတ George H. W. Bush နဲ႔ သူ႔ဇနီး Barbara Bush တို႔မွာ ဒီေရာဂါရွိၾကတယ္။ သားေတြကို ေခါင္းေဆာင္ျဖစ္ေအာင္ လုပ္ေပးႏိုင္ၾကသူေတြပါ။ လူဦးေရရဲ႕ ၃ ရာခိုင္ႏႈန္းမွာ Hypothyroidism ေဟာ္မုန္းနည္းေရာဂါရွိတယ္။ ကေလးဖြားၿပီး တႏွစ္အတြင္းမွာ ၅% အေမေတြ ျဖစ္တတ္ၾကတယ္။ လူက ထိုင္း-ေလးေနမယ္။ ေအးတာမခံႏိုင္ဘူး၊ ေခြၽးမ်ားတယ္။ ၀မ္းခ်ဳပ္တယ္၊ လူက၀လာမယ္။ စိတ္ဓာတ္က်တယ္။ ေျခသည္း-လက္သည္းေတြ ၾကြပ္ဆတ္ေနမယ္။ ဆံပင္ၾကမ္းမယ္။ ႏွလံုးခုန္ေႏွးေနမယ္။ ၾကာလာရင္ စကားအေျပာအဆိုပါ ေႏွး-ေလးလာမယ္။ အသားအေရလည္း ေျခာက္ေနမယ္။ မ်က္ခံုးေမႊးက ေဘးဘက္မွာပါးလာမယ္။ ရာသီမမွန္ျဖစ္မယ္။
Levothyroxine ေဆးေပးကုတယ္။ အရြယ္အစားလည္း ေလွ်ာ့ေစတယ္၊ ကင္ဆာနဲ႔ ကင္ဆာမဟုတ္ အက်ိတ္ျဖစ္တာလဲ နည္းေစတယ္။ ေဟာ္မုန္းမ်ားလို႔ ခြဲတဲ့အခါ တခ်ဳိ ႔မွာ ေဟာ္မုန္းဆက္ထုတ္ဖို႔ေတာင္ မက်န္ေတာ့ရင္ ေဟာ္မုန္းနည္းေရာဂါ ျဖစ္လာျပန္လို႔ တသက္လံုး ေဆးေသာက္ေနရမယ္။ ျမန္မာျပည္မွာ မုန္းတိုင္းေတြႏွိပ္စက္ေနတယ္။ ႏွစ္သစ္အတြက္ Thyroid Storm လည္ပင္းႀကီးမုန္တိုင္းဆိုတာပါ ထည့္ေရးလိုက္မယ္။ Graves’ disease ျဖစ္ေနရင္းကေန မုန္တိုင္း၀င္လာသလို အေရးေပၚဌာန ေရာက္လာၾကတဲ့ အေျခအေနပါ။ စမ္းၾကည့္ေတာ့ ကုိယ္ပူ၊ လူကရင္တံု၊ စိတ္ကပံုမွန္မဟုတ္ ျဖစ္ေနမယ္။ ခ်က္ခ်င္းပဲ ေအာက္ဆီဂ်င္ေပး၊ ေသြးျပန္ေၾကာထဲေဆးသြင္း၊ Dexamethasone ထိုး၊ Propranolol ေဆး IV ၁၀ မိနစ္တခါ ထိုးေပးရတယ္။ Reserpine နဲ႔ Guanethidine ေဆးေတြအျပင္ Propylthiouracil, Methimazole ေတြကိုလည္း ေပးတယ္။
လည္ပင္းမႀကီးေအာင္ ဓာတ္ဆားေဆာင္။
