Healthy Life Ad
Health Tips

သက္ႀကီးရြယ္အိုနဲ႔ စိတ္က်ေရာဂါ

———၊ ေဒါက္တာအုန္းေက်ာ္ (စိတ္က်န္းမာေရးအထူးကု ဆရာ၀န္ႀကီး) ၊———

၂၀၁၂ ခုႏွစ္မွာ ျမန္မာႏိုင္ငံ လူဦးေရအားလံုးရဲ ႔ ၉ ရာခုိုင္ႏႈန္းက အသက္ ၆၀ နဲ႔အထက္ သက္ႀကီးရြယ္အိုမ်ား ျဖစ္တယ္၊ ၂၀၃၀ ခုႏွစ္မွာ ၁၅ ရာခိုင္ႏႈန္းအထိ တိုးတက္မ်ားျပားလာလိမ့္မယ္လို႔ ကုလသမဂၢအဖြဲ႔က ခန္႔မွန္းထားတယ္။ (knodel ၂၀၁၃) အသက္ ၆၀ နဲ႔အထက္ သက္ႀကီးရြယ္အိုေတြထဲမွာ ၁၅ ရာခိုင္ႏႈန္းခန္႔ စိတ္က်န္းမာေရးခ်ဳိ ႔ယြင္းမႈရွိတယ္။ စိတ္က်ေရာဂါျဖစ္ပြားႏႈန္းက (၇) ရာခိုင္ႏႈန္း၊ ငယ္မူျပန္မွတ္ဥာဏ္ခ်ဳိ ႔ယြင္းေရာဂါ ျဖစ္ပြားႏႈန္းက (၅) ရာခိုင္ႏႈန္း၊ စိုးရိမ္စိတ္လြန္ကဲေရာဂါ ျဖစ္ပြားႏႈန္းက (၃ ဒႆမ ၈) ရာခိုင္ႏႈန္းနဲ႔ အရက္ သို႔မဟုတ္ အိပ္ေဆးစဲြေရာဂါျဖစ္ပြားႏႈန္းက (၁) ရာခိုင္ႏႈန္းရွိပါတယ္။ (WHO ၂၀၁၇)

သက္ႀကီးရြယ္အို စိတ္က်ေရာဂါရွိရင္ သတိမထားမိၾကဘူး

အေထြေထြက်န္းမာေရးေဆးခန္းကို လာေရာက္ျပသတဲ့ သက္ႀကီးရြယ္အိုလူနာေတြထဲမွာ စိတ္က်ေရာဂါရွိတဲ့ လူနာ ၅၀ ရာခိုင္ႏႈန္းခန္႔ စိတ္က်ေရာဂါလို႔ သတ္မွတ္ကုသမႈ မခံရဘူးလို႔ ေလ့လာေတြ႔ရွိရတယ္။ (Lancet ၂၀၀၉) သက္ႀကီးရြယ္အို စိတ္က်ေရာဂါခံစားရင္၊ ကာယကံရွင္က“ငါစိတ္ညစ္ေနတယ္။ ေနရထိုင္ရတာ မေပ်ာ္ရႊင္ဘူး”လို႔ မညည္းတြားဘူး။ လူႀကီးကဒီလိုေျပာရင္ စိတ္ေပ်ာ့ညံ့ရာက်တယ္။ ဖြင့္ဟေျပာရမွာခက္တယ္။ သိကၡာက်မွာရွက္ေနတယ္။ တစ္ခ်ဳိ ႔ကေတာ့ စိတ္က်ေရာဂါေ၀ဒနာ ခံစားရတာကို ၀ဋ္ေၾကြး၀ဋ္နာလို႔ သေဘာထားတတ္တယ္။ ဒါေၾကာင့္ သက္ႀကီးရြယ္အိုစိတ္က်ေရာဂါရွိရင္၊ ေတြ႔ရွိရတဲ့ ေရာဂါလကၡဏာေတြကို သတိထားေလ့လာရပါတယ္။

သက္ႀကီးရြယ္အိုစိတ္က်ေရာဂါရွိ၊ မရွိ သတိထားရမယ့္လကၡဏာက ဘာေတြလဲ

ခႏၶာကိုယ္ေရာဂါ လကၡဏာမ်ား – ခႏၶာကိုယ္ေရာဂါ မရွိေပမယ့္ (စမ္းသပ္ရွာေဖြမေတြ႔ေပမယ့္) ခႏၶာကိုယ္ပိုင္းဆိုင္ရာလကၡဏာအမ်ဳိးမ်ဳိး ညည္းတြားတာရိွတယ္။ ဥပမာ-အိပ္မေပ်ာ္ျခင္း၊ အစားပ်က္ျခင္း၊ ကိုယ္အေလးခ်ိန္က်ျခင္း၊ ေျခလက္ကိုက္ခဲနာက်င္ျခင္း၊ ေမာပန္းလြယ္ျခင္း ၊ ၀မ္းခ်ဳပ္ျခင္း၊ တစ္ေယာက္တည္း ေနထိုင္လိုျခင္းစသည္တို႔ျဖစ္တယ္။ ဒီလိုလကၡဏာေတြကို မိသားစု၀င္ေတြက လူႀကီးနာလိုယူဆတတ္တယ္။

စာေရးသူေတြ႔ဖူးတဲ့ အသက္ ၆၅ ႏွစ္အရြယ္၊ မစၥတာေအလိုေပါ့။ ဦးေခါင္းထဲမွာေလးလံေနသလို၊ နာက်င္ကိုက္ခဲ ေနသလို ခံစားရတာ၊ ၆ လေက်ာ္ၿပီ။ ခႏၶာကိုယ္ေရာဂါ ရွာမေတြ႔ဘူး။ အလုပ္က အနားယူလိုက္လို႔ ျဖစ္မွာပါလို႔ အိမ္သားေတြက ထင္ျမင္ခ်က္ေပးတယ္။ အကိုက္အခဲေပ်ာက္ေဆးအမ်ိဳးမ်ဳိးကို ေသာက္သံုးေနတယ္။ စိတ္က်န္း မာေရးစစ္ေဆးၾကည့္ေတာ့၊ စိတ္က်ေရာဂါ ခံစားေနရတာေတြ႔ရွိရတယ္။ အလုပ္က အနားယူလိုက္တာက စိတ္က်ေရာဂါေၾကာင့္ အလုပ္မလုပ္ခ်င္ေတာ့လို႔ ျဖစ္ေၾကာင္း သိရပါတယ္။

မွတ္ဥာဏ္ေလ်ာ့နည္းျခင္း – အသက္ႀကီးသူစိတ္က်ေရာဂါရွိရင္၊ “သတိေမ့တတ္တယ္”၊ “မွတ္ဥာဏ္မေကာင္း ေတာ့ဘူး”၊ “အရင္ကလိုအာရံုစူးစိုက္မလုပ္ႏိုင္သူ” -စသျဖင့္ ဥာည္းတြားတာမ်ားတယ္။ ဒီလိုျဖစ္တာက အသက္ရ လာလို႔ျဖစ္တာ၊ အသက္အရြယ္လိုက္ၿပီး ျဖစ္တတ္တဲ့ ညဏ္ရည္က်ဆင္းျခင္း (Age Related Cognitive Decline) သာျဖစ္တယ္လို႔ ယူဆတတ္ၾကတယ္။ ဒါေၾကာင့္ စိတ္က်ေရာဂါေၾကာင့္ ျဖစ္ႏိုင္တာကို သတိမထား မိၾကဘူး။ သက္ႀကီးရြယ္အိုစိတ္က်ေရာဂါျပင္းထန္လာရင္ အလြန္အမင္းသတိေမ့တာ၊ စိတ္ေရာကိုယ္ပါ ေလးလံထိုင္းမႈိင္းလာတာရွိမယ္။ ဒီေတာ့ ငယ္မူျပန္မွတ္ဥာဏ္ခ်ဳိ ႔ယြင္းေရာဂါ (Dementia) လို႔ အထင္မွားၿပီး စိတ္က်ေရာဂါ ကုသမႈ မခံယူရတာလည္းေတြ႔ရွိရတယ္။

အျပဳအမႈေျပာင္းလဲျခင္း – သက္ႀကီးရြယ္အိုစိတ္က်ေရာဂါရွိရင္ အျပဳအမႈေျပာင္းလဲမႈကိုသာစတင္ေတြ႔ရွိရတယ္။ ဥပမာ- အရက္စတင္ေသာက္သံုးျခင္း၊ ေစ်းဆိုင္အလစ္သုတ္ျခင္း၊ ပစၥည္းအေဟာင္းအစုတ္မ်ားကိုစုေဆာင္းျခင္း၊ အေၾကာင္းမဲ့ စိတ္တိုလြယ္ ေဒါသထြက္လြယ္ျခင္း၊ သံသယစိတ္၊ သ၀န္တိုစိတ္ပြားမ်ားလာျခင္း၊ ယခင္က စိုးရိမ္ ပူပန္တတ္သူမဟုတ္ေပမယ့္ အခုမွ အေၾကာင့္မဲ့ စိုးရိမ္စိတ္မ်ားျပားလာျခင္းစသည္တို႔ ျဖစ္ပါတယ္။ အရြယ္ႀကီး ၿပီး အခ်ိန္မစီးဘူးလုိ႔ အျပစ္တင္ၾကတယ္။ ဒါေပမဲ့ ေနာက္ကြယ္မွာ စိတ္က်ေရာဂါခံစားေနရတာကို သတိမထား မိၾကဘူး။

သက္ႀကီးရြယ္အိုစိတ္က်ေရာဂါ ဘာေၾကာင့္ျဖစ္ပြားရသလဲ

သက္ႀကီးရြယ္အိုစိတ္က်ေရာဂါရွိသူမ်ားထဲမွာ ၅၀ ရာခုိင္ႏႈန္းက စိတ္က်ေရာဂါ ျဖစ္ဖူးခဲ့တဲ့ ရာဇ၀င္မရွိဘူး။ သက္ႀကီးရြယ္အိုဘ၀ေရာက္မွ စိတ္က်ေရာဂါ ျဖစ္ေစတဲ့ အေၾကာင္းရင္းေတြရွိပါတယ္။

♦ နာတာရွည္ ခႏၶာကိုယ္ေရာဂါ၊ နာတာရွည္ နာက်င္ကိုက္ခဲေရာဂါ။

♦ ေဆးရဲ ႔ေဘးထြက္ဆိုးက်ဳိး – ဥပမာေသြးတုိးေရာဂါကုသေဆးျဖစ္တဲ့ (Metoprolol) (Propranolol)။ အဆစ္ေရာင္၊ အဆစ္ကိုက္ေရာဂါနဲ႔ နာတာရွည္ေရာင္ရမ္းေရာဂါမ်ားမွာအသံုးျပဳတဲ့ ေကာ္တီစုန္းေဆးမ်ား (Cortisone) (Prednisone)။ ပါကင္ဆင္အေၾကာဆဲြေရာဂါ ကုသေဆး (Levodopa)။ ကိုလက္စထေရာ အဆီ က်ေဆး (Statins)၊ ဗိုင္းရပ္စ္အသည္းေရာင္ကုသေဆး (Interferon-Alpha) စသည္တို႔ျဖစ္တယ္။ မိမိေသာက္ သံုးေနတဲ့ေဆးက စိတ္က်ေရာဂါျဖစ္ေစတဲ့ ေဘးထြက္ဆိုးက်ဳိးျဖစ္ႏိုင္ေျခကို ဆရာ၀န္နဲ႔ ေဆြးေႏြးႏိုင္တယ္။

နစ္နာဆံုးရႈံးရမႈဘ၀ အေတြ႔အၾကံဳမ်ား – အလုပ္မွ အနားယူရျခင္း၊ စီးပြားေရးက်ဆင္းျခင္း၊ အိမ္ေထာင္ဖက္ ေသဆံုးျခင္း၊ ေနအိမ္ေျပာင္းေရႊ ႔ရျခင္း၊ ေရာဂါေၾကာင့္ျဖစ္ေစ၊ လူမႈေရးအေျခအေနေၾကာင့္ျဖစ္ေစ၊ လြတ္လြတ္ လပ္လပ္ သြားလာလႈပ္ရွားႏိုင္မႈ ဆံုးရႈံးရျခင္း စတဲ့ ဘ၀အေတြအၾကံဳေတြက သက္ႀကီးရြယ္အိုစိတ္က်ေရာဂါ စတင္ျဖစ္ေပၚေစတယ္။

အထီးက်န္ျခင္း -အလုပ္ကအနားယူလိုက္ေတာ့ လုပ္ေဖာ္ကိုင္ဖက္ေတြနဲ႔ ေ၀းသြားတယ္။ သားသမီးေတြ တျခား တစ္ေနရာကိုေျပာင္းေရႊ႔သြားမယ္။ အိမ္ေထာင္ဖက္ေသဆံုးလို႔ တစ္ေယာက္တည္းက်န္ခဲ့မယ္။ ေနအိမ္ေျပာင္း ေရႊ႕ရေတာ့ ရပ္ကြက္ထဲမွာ မိတ္ေဆြေဟာင္းေတြ မရွိေတာ့ဘူး၊ အိမ္ေမြးေခြးကေလးေသဆံုးသြားလို႔ စိတ္က်ေရာ ဂါ ခံစားရတဲ့ လူနာတစ္ေယာက္အေၾကာင္းဖတ္လိုက္ရဖူးပါတယ္။ ၂၀၁၂ ခုႏွစ္ စာရင္းဇယားအရ ျမန္မာႏိုင္ငံမွာ အသက္ ၆၀ န႔ဲအထက္ သက္ႀကီးရြယ္အိုထဲမွာ ၆ ဒႆမ ၇ ရာခိုင္ႏႈန္းက တစ္ဦးတည္းေနထိုင္ေၾကာင္း သိရ တယ္။ (Reliefwed.-Int)

သက္ႀကီးရြယ္အိုစိတ္က်ေရာဂါျဖစ္ပြားမႈ ကာကြယ္ရန္

သက္ႀကီးရြယ္အိုစိတ္က်န္းမာေရးေကာင္းဖို႔ ကမၻာ့က်န္းမာေရးအဖြဲ႔က အၾကံဥာဏ္ေပးညႊန္ၾကားထားတာရွိ တယ္။ ကာယကံရွင္ကိုယ္တိုင္က စတင္ေဆာင္ရြက္ဖို႔ ၀န္ေလးေနရင္ ေဆြမ်ဳိးသားခ်င္းေတြက တိုက္တြန္းအားေပး ကူညီႏိုင္ပါတယ္။

♦ အထီးက်န္ေနထိုင္တဲ့ အေလ့အထရွိရင္ ျပဳျပင္ရမယ္။ မိသားစုေဆြမ်ဳိးမိတ္ေဆြေတြနဲ႔ အဆက္အသြယ္ မျဖတ္သင့္ဘူး။ ရပ္ကြက္တြင္းအလွဴပြဲ၊ ေပ်ာ္ပြဲရြင္ပြဲ၊ တရားပြဲေတြမွာ ပါ၀င္လႈပ္ရွားႏိုင္ရင္ေကာင္းတယ္။

♦ မိမိရဲ႕ လိုအင္ဆႏၵ၊ အေတြးအေခၚ အယူအဆနဲ႔ စိတ္ခံစားမႈေတြကိုဖြင့္ဟတုိင္ပင္ဖို႔ ၀န္မေလးရဘူး။

♦ ၀ါသနာပါတဲ့ အလုပ္ကိစၥကိုဆက္လက္လုပ္ေဆာင့္သင့္တယ္။ ဒါမွမဟုတ္ အရင္အခ်ိန္မွာ ပါ၀င္လုပ္ကိုင္ႏိုင္ တဲ့ ၀ါသနာတစ္ခုခုကိုစတင္ေလ့လာႏိုင္တယ္။

♦ ကိုယ္လက္လႈပ္ရွားေလ့က်င့္ခန္းမွန္မွန္လုပ္ရင္ အက်ဳိးရွိတယ္။ အုပ္စုလိုက္ ကိုယ္လက္လႈပ္ရွားေလ့က်င့္ခန္း လုပ္ရင္၊ တစ္ခ်က္ခုတ္ႏွစ္ခ်က္ျပတ္ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ဥပမာ – စုေပါင္းလမ္းေလွ်ာက္ျခင္း၊ အုပ္စုလိုက္ ေလ့က်င့္ခန္း လုပ္ျခင္း။

♦ မိတ္ေဆြသူငယ္ခ်င္းေတြစုၿပီး၊ ထုိင္ၿပီးကစားရတဲ့ ကစားနည္း (Table Games) နဲ႔ အပ်င္းေျဖႏိုင္တယ္။

♦ အစားမွန္၊ အအိပ္မွန္ဖို႔လိုတယ္။ အစားအစာထဲမွာအေသးစားအာဟာရဓာတ္ (Micronutrients) လံုလံုေလာက္ေလာက္မပါရင္ ဗီတာမင္မ်ဳိးစံုနဲ႔ သတၱဳဓာတ္မ်ဳိးစံု ပါ၀င္တဲ့ ေဆးလံုးကို ျဖည့္စြတ္သံုးစြဲရမယ္။

♦ အရက္ေသာက္ျခင္း၊ အိပ္ေဆးသံုးစြဲျခင္းနဲ႔ စိတ္ျငိမ္ေဆးသံုးစြဲတဲ့ အက်င့္ရွိရင္၊ ရပ္နားသင့္တယ္။

အဲဒါ ကမၻာက်န္းမာေရးအဖြဲ႔ကညႊန္ၾကားခ်က္ေတြပါ။ အဲလိုအျပဳအမူေတြကိုလိုက္နာက်င့္သံုးရင္၊ သက္ႀကီးရြယ္အိုစိတ္က်ေရာဂါျဖစ္ပြားႏိုင္ေျခ ၂၀ ရာခိုင္ႏႈန္းေလ်ာ့နည္းသြားႏိုင္ပါတယ္။ ကာကြယ္လို႔မရရင္၊ ေရာဂါႏုစမွာလက္ဦးေအာင္ ကုသေပးရင္ စိတ္က်ေရာဂါကိုကုသႏိုင္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ အခုေဆာင္းပါးမွာေဖာ္ျပခဲ့တဲ့ သက္ႀကီးရြယ္အိုစိတ္က်ေရာဂါ အခ်က္ျပလကၡဏာသံုးမ်ိဳးက တစ္ခုခုကိုေတြ႔ရွိရင္ ၊ စိတ္က်ေရာဂါရွိ၊ မရွိစမ္းသပ္စစ္ေဆးရမယ္။

Most Popular

Healthy Life Ad
To Top