——၊ ေဒါက္တာအုန္းေက်ာ္(စိတ္က်န္းမာေရးအထူးကု ဆရာ၀န္ႀကီး) ၊——
♦ ကိုဗစ္-၁၉ ကာလမွာ ကေလးသူငယ္ ဖိစီးမႈခံစားရသလား
အရြယ္ေရာက္သူေတြထဲမွာ ဖိစီးမႈေရာဂါအမ်ဳိးမ်ဳိး ျဖစ္ပြားမႈႏႈန္း ျမင့္တက္လာပါတယ္။ ေလ့လာမႈစာတမ္း ၁၇ ခုကို သံုးသပ္ၾကည့္ရင္ သိႏိုင္တယ္။ ကိုဗစ္-၁၉ ကာလမွာ လူထုအတြင္း စိုးရိမ္စိတ္လြန္ကဲလကၡဏာ ခံစားရသူ ၃၁ ရာခုိင္ႏႈန္း၊ စိတ္က်ေရာဂါလကၡဏာ ခံစားရသူ ၃၃ ရာခိုင္ႏႈန္းနဲ႔ အေထြေထြစိတ္ဖိစီးမႈလကၡဏာ ခံစားရသူ ၂၉ ရာခုိုင္ႏႈန္းရွိတာ ေတြ႔ရွိရတယ္။ ေက်ာင္းသားအရြယ္ လူငယ္ေတြထဲမွာ ကိုဗစ္-၁၉ကာလအတြင္း စိုးရိမ္စိတ္ေရာဂါ စတင္ျဖစ္ပြားႏႈန္းက ၆ ရာခုိင္ႏႈန္းနဲ႔ စိတ္က်ေရာဂါ စတင္ျဖစ္ပြားႏႈန္းက ၄ ရာခုိင္ႏႈန္း ရွိပါတယ္။ မူလက စိုးရိမ္စိတ္လြန္ကဲေရာဂါနဲဲ႔ စိတ္က်ေရာဂါ အခံရွိသူ ေက်ာင္းသားေတြထဲမွာ ၃၀ ရာခုိင္ႏႈန္းေက်ာ္က ေရာဂါပိုမိုဆိုးရြားလာတာ ေတြ႔ရွိရတယ္။
♦ ကေလးသူူငယ္ စိတ္ဖိစီးမႈခံစားရတာကို ဘယ္လိုသိႏိုင္သလဲ
ကေလးသူငယ္ စိတ္ဖိစီးမႈ ခံစားရရင္၊ လူႀကီးေတြလို ထုတ္ေဖာ္ေျပာဆိုမွာ မဟုတ္ဘူး။ ေျပာင္းလဲလာတဲ့ အျပဳအမႈ၊ အေနအထုိင္၊ အေျပာအဆိုကို ၾကည့္ရႈေလ့လာၿပီးခန္႔မွန္းႏိုင္တယ္။ အိပ္ေပ်ာ္ဖို႔ခက္ခဲမယ္။ မၾကာခဏလန္႔ႏိုးမယ္။ အိပ္မက္ဆိုးျမင္မက္တာ မ်ားလာတယ္။ အစားအေသာက္ပ်က္ျခင္း ဒါမွမဟုတ္ အလြန္အမင္းစားျခင္း ရွိလာတတ္တယ္။ ငယ္စဥ္က အျပဳအမူေတြ ျပန္လည္ေဖာ္ျပလာမယ္။ ဥပမာ-အိပ္ရာထဲဆီးသြားျခင္း၊ လက္သည္းကိုက္ျခင္း၊ လူႀကီးမိဘအနီးအနားမွာ တြယ္ကပ္ေနျခင္းမ်ဳိးပါ။ စိတ္ခံစားတံု႔ျပန္မႈ ေျပာင္းလဲလာတာ ေတြ႔ရမယ္။ အငိုလြယ္မယ္။ ေၾကာက္စိတ္မ်ားလာမယ္။ စိတ္မေက်နပ္ရင္ လူးလွိမ့္ေအာ္ဟစ္ျခင္း၊ ကန္ေၾကာက္ျခင္း၊ ထုရိုက္ျခင္း စတဲ့ ေဒါသေပါက္ကြဲအျပဳအမႈ (Temper Tantrum) ေဖာ္ျပမယ္။ ႏွစ္သိမ့္ေဖ်ာင္းဖ်ရတာ ခက္ခဲမယ္။ ေက်ာင္းစာညံ့ဖ်င္းလာမယ္။ ေက်ာင္းစာကို စိတ္ပါ၀င္းစားမႈ၊ အာရံုးစူးစိုက္ ေလ့လာမႈက်ဆင္းလာမယ္။ ေက်ာင္းတက္ဖို႔ ျငင္းဆန္မယ္။ အတန္းႀကီးေက်ာင္းသားက ေက်ာင္းေျပးတတ္တဲ့အက်င့္ ေပၚလာမယ္။ ခႏၶာကိုယ္ေရာဂါမရွိဘဲ၊ ဗိုက္နာေခါင္းကိုက္ စတဲ့ ေရာဂါလကၡဏာမ်ဳိးစံု ညည္းတြားလာတတ္တယ္။ ခ်ဴခ်ာလာတယ္။ သူငယ္ခ်င္းေတြနဲ႔ အေပါင္းအသင္း မလုပ္ခ်င္ေတာ့ဘူး။ မိသားစု၀င္ေတြနဲ႔ ေျပာဆိုဆက္ဆံတာ နည္းပါလာမယ္။ အထီးက်န္ေနတတ္လာတာ ေတြ႔ရမယ္။ ဆယ္ေက်ာ္သက္အရြယ္ ကေလးသူငယ္ဆိုရင္၊ ေဆးလိပ္စတင္ ေသာက္တဲ့အက်င့္၊ အရက္ ဒါမွမဟုတ္ မူးယစ္ေဆး စတင္သံုးစြဲတဲ့ အက်င့္ကို ေတြ႔ရွိလာရမယ္။
♦ ကိုဗစ္-၁၉ ကာလမွာ ကေလးသူငယ္ေတြ ဘာေၾကာင့္ဖိစီးမႈ ခံစားရသလဲ
ကိုဗစ္-၁၉ ကာလမွာ ကေလးသူငယ္ေတြကို ဖိစီးမႈျဖစ္ပြားေစတဲ့ အေၾကာင္းရင္းခံ အခ်က္အလက္ေတြ ရွိပါတယ္။ ျပည္သူလူထုအတြင္း ေရာဂါထိန္းခ်ဳပ္မႈ အစီးအစဥ္ (Lock Down) ရွိရင္ ေက်ာင္းပိတ္ထားတာရွိမယ္။ ကေလးအားကစားကြင္းေတြ ပိတ္ပင္ထားမယ္။ တအိမ္္နဲ႔တအိမ္ ကူးလူးဆက္ဆံခြင့္မရွိဘူး။ အိမ္္လည္မသြားရဘူး။ အေပ်ာ္ခရီးမထြက္ရဘူး။ ဒါေၾကာင့့္ ကေလးက ကေလးလို ေနထိုင္သြားလာ လႈပ္ရွားခြင့္ မရွိေတာ့ဘူး။ ကေလးကိုယ္တိုင္ (လူႀကီးမိဘနဲ႔အတူ) ေရာဂါအခ်ဳပ္က်ျခင္း (Quarantine) လုပ္တာခံရရင္၊ ဖိစီးမႈဒဏ္ ပိုၿပီးခံရမယ္။ မိသားစုကို ခြဲျခားဆက္ဆံံတာ ခံရတတ္တယ္။ ေရာဂါအခ်ဳပ္၊ “ကြာရန္တင္း”လုပ္ခံရတဲ့ ကေလသူငယ္ေတြထဲမွာ၊ ေၾကာက္စိတ္လြန္ကဲမႈ ခံစားရတာ ၂၀ ရာခိုင္ႏႈန္းနဲ႔ ေဘးအႏၱရာယ္ ၾကံဳေတြ႔ၿပီး စိတ္ဖိစီးမႈ (PTSD) လကၡဏာခံစားရတာ ၂၈ ရာခိုင္ႏႈန္းေက်ာ္ ရွိပါတယ္။ မိသားစုအတြင္း ဖိစီးမႈ ပိုမိုမ်ားျပားလာမယ္။ စား၀တ္ေနေရး က်ပ္တည္းလာမယ္။ အထက္မွာေဖာ္ျပခဲ့သလို လူႀကီးမိဘေတြထဲမွာ စိုးရိမ္ေသာကမ်ားလာတယ္။
ဒါေၾကာင့္ အတူေန ကေလးသူငယ္ေတြထဲမွာလည္း လူႀကီးေတြနဲ႔အတူ မွ်ေ၀ကူးစက္ခံစားရတာ ရွိႏိုင္တယ္။ လူႀကီးမိဘ၊ အဘိုးအဘြားကို ေရာဂါကူးစက္မွာ ႀကိဳတင္ပူပန္ေနတတ္မယ္။ ေဆြမ်ဳိးမိဘေတြထဲမွာ ေသဆံုးသူရွိရင္၊ ပူေဆြးတမ္းတျခင္းနဲ႔အတူ ေရာဂါေၾကာက္စိတ္ ပိုမိုလာႏိုင္တယ္။ ကိုဗစ္၁၉ ကာလမွာ မိသားစုအတြင္း ခိုက္ရန္ျဖစ္ပြားမႈ ပိုမိုမ်ားျပားလာတယ္။ လူႀကီးမိဘေတြထဲမွာ အရက္နဲ႔ မူးယစ္ေဆးသံုးစြဲတဲ့ႏႈန္း ျမင့္တက္လာတယ္။
ဒါေၾကာင့္ မိသားစုအတြင္းအၾကမ္းဖက္မႈလည္း တိုးပြားလာတာ ေတြ႔ရွိရတယ္။ ၾသစႀတီးလ်ႏိုင္ငံမွာ မိသားစုအတြင္း အၾကမ္းဖက္ျခင္းခံရသူက တယ္လီဖုန္းနဲ႔ ဆက္သြယ္တိုင္ၾကား အကူအညီေတာင္းခံႏိုင္တယ္။ ကိုဗစ္-၁၉ ကာလမွာ အဲလိုအကူအညီ ေတာင္းခံတဲ့အႀကိမ္ေပါင္းက သာမန္အခ်ိန္ကာလထက္ ၂၅ ရာခုိင္ႏႈန္း ပိုမိုမ်ားျပားလာတာ ေတြ႔ရွိရတယ္။ လူႀကီးမိဘအခ်င္းခ်င္း အၾကမ္းဖက္ရိုက္ႏွက္တာကို ေတြ႔ျမင္ရရင္ ကေလးသူငယ္ေတြက စိတ္ဖိစီးမႈဒဏ္ ခံရမွာ ေသခ်ာတယ္။ အၾကမ္းဖက္တတ္တဲ့ မိဘက ကေလးသူငယ္ကို ရိုက္ႏွက္ညႇင္းပန္းတာန႔ဲ လ်စ္လ်ဴရႈတာလည္း ပိုမိုမ်ားျပားလာပါတယ္။ ေဆးရံုေဆးခန္းေတြမွာ သြားလာမႈ ကန႔္သတ္ခ်က္ရွိမယ္။ ကိုဗစ္-၁၉ လူနာေတြနဲ႔ အလုပ္မ်ားေနလို႔၊ တစ္ျခားေရာဂါ လူနာေတြအတြက္ ကုသေပးႏိုင္မႈ ေႏွာင့္ေႏွးတာရွိႏိုင္တယ္။ ရပ္ကြက္အတြင္းရွိ စိတ္က်န္းမာေရး အကူျပဳလုပ္ငန္းေတြလည္း ပံုမွန္လည္ပတ္ႏိုင္မႈမရွိ ျဖစ္လာမယ္။ ဒါေၾကာင့္ စိတ္က်န္းမာေရး ခ်ဳိ ့ယြင္းလာတဲ့ ကေလးသူငယ္ေတြအတြက္ လိုအပ္တဲ့အကူအညီ ရယူႏိုင္မႈ ေလ်ာ့နည္းလာပါတယ္။ အဲဒီေတာ့ ကေလးသူငယ္ေတြ ဖိစီးမႈ ခံစားရတာ နည္းပါးေအာင္ အိမ္ထဲမွာ အတူေနတဲ့ လူႀကီးမိဘေတြက ေဆာင္ရြက္ေပးရမွာပါ။
♦ ကိုဗစ္-၁၉ ကာလမွာ ကေလးသူငယ္ ဖိစိးမႈနည္းပါးေစဖို႔ ဘယ္လုိကူညီးပံ့ပိုးေပးမလဲ
ကမာၻ႔က်န္းမာေရးအဖြဲ႔ (WHO 2020) က ၫႊန္ၾကားအၾကံေပးထားတာ ရွိပါတယ္။ ကိုဗစ္-၁၉ ေရာဂါနဲ႔ ပတ္သက္တဲ့ မွန္ကန္တဲ့ အခ်က္အလက္ေတြကို၊ ကေလးနားလည္ႏိုင္သလို ရွင္းလင္းေျပာျပရမယ္။ အသိမွားျခင္း ဒါမွမဟုတ္ သိရွိနားလည္မႈမရွိျခင္းက အေၾကာက္တရားကို ပိုမိုတိုးပြားေစတယ္။
ကိုဗစ္-၁၉ ကာလမွာ ကေလးသူငယ္ေတြကိုု နဂိုထက္ပိုၿပီး အေလးထားရမယ္။ အသိအမွတ္ျပဳရမယ္။ မိဘေမတၱာနဲ႔ ခ်စ္ခင္ယုယမႈ ပိုမိုေဖာ္ထုတ္ျပရမယ္။ သူတို႔အားငယ္ေနတတ္တဲ့ အခ်ိန္ကာလ ျဖစ္ပါတယ္။
ကေလးသူငယ္ေျပာခ်င္တာ၊ ေမးျမန္းခ်င္တာကို မရွက္မေၾကာက္ ဖြင့္ဟေမးျမန္းဖို႔ တိုက္တြန္းအားေပးရမယ္။ သူတို႔ေျပာခ်င္တာကို နားလည္ေအာင္ ႀကိဳးစားရမယ္။ သူတို႔ေမးခြန္းကို စိတ္ေအးေအးထားၿပီး အေျဖေပး၊ အက်ဳိးအေၾကာင္းရွင္းျပ၊ လိုအပ္သလို ေဖ်ာင္းဖ်အားေပး၊ ကိုဗစ္-၁၉ ေရာဂါကိုကာကြယ္ႏိုင္တဲ့ နည္းလမ္းေတြကို ေျပာျပ၊ လုိက္နာက်င့္သံုးေအာင္ တိုက္တြန္း၊ အျပင္မထြက္ရလို႔ အိမ္ထဲမွာ ၿငီးေငြ႔မေနေစနဲ႔။ အိမ္ထဲမွာ ကစားႏိုင္ဖို႔ အပန္းေျဖႏိုင္ဖို႔ အခြင့္အေရး ဖန္းတီးေပးရတယ္။ ၀ါသနာပါတဲ့ အလုပ္ကို၊ လုပ္ဖို႔အားေပး၊ ၀ါသနာအသစ္ရရွိေအာင္ အၾကံဥာဏ္ေပးႏိုင္တယ္။ ေန႔စဥ္ အခ်ိန္ဇယားဆြဲေပးထားရင္ ေကာင္းတယ္။ ေက်ာင္းစာဖတ္ခ်ိန္၊ ကစားခ်ိန္၊ ၀ါသနာအလုပ္နဲ႔ အနားယူအပန္းေျဖခ်ိန္၊ မိဘကို ကူညီလုပ္ကိုင္ခ်ိန္၊ မိဘနဲ႔အတူ ေျပာဆိုဆက္ဆံခ်ိန္၊ သူငယ္ခ်င္းေတြနဲ႔ တယ္လီဖုန္း၊ ကြန္ပ်ဴတာကမွတဆင့္ ဆက္သြယ္ေျပာဆိုခ်ိန္ စသျဖင့္ေပါ့။ ၿငီးေငြ႔ပ်င္းရိေနဖို႔ အခ်ိန္မေပးနဲ႔ေပါ့။
