—–၊ ေဒါက္တာအုန္းေက်ာ္ (စိတ္က်န္းမာေရးအထူးကု ဆရာ၀န္ႀကီး – အၿငိမ္းစား) ၊—–
ၾသစေၾတးလ်ႏိုင္ငံ၊ ဘရစ္ဘိန္းၿမိဳ ႔ေတာ္ ေတာင္ဘက္ပိုင္းရွိ လိုဂန္ရပ္ကြက္မွာ ႏိုင္ငံေပါင္းစံု ေစ်းဆိုင္တန္းတစ္ခုရွိပါတယ္။ ျမန္မာႏိုင္ငံထြက္ ပစၥည္းေတြကို ေရာင္းခ်တဲ့ ‘ေမေမျမန္မာစတိုးဆိုင္’ လည္းရွိတယ္။ တနဂၤေႏြေန႔ တစ္ေန႔မွာ ေမေမျမန္မာစတိုးဆိုင္က လက္ဖက္ထုပ္နဲ႔ အေၾကာ္စံုဘူး၀ယ္ယူၿပီး စာေရးသူရဲ ႔မိတ္ေဆြ ကိုတာတို႔အိမ္ဘက္ကို ေျခဦးလွည့္ခဲ့တယ္။
“ကိုတာနဲ႔ ေဒၚမႈန္တို႔ ေနေကာင္းၾကတယ္ေနာ္။ လမ္းႀကံဳလို႔၀င္လာတာပါ။ ေဒၚမႈန္ႀကိဳက္တတ္တဲ့ လက္ဖက္ထုပ္လည္း ၀ယ္လာတယ္”
ေဒၚမႈန္က ဧည့္၀တ္ျပဳပါတယ္။
“အလည္လာလို႔ ရပါတယ္။ လက္ေဆာင္ေတြ ယူလာစရာမလိုပါဘူး။ ကိုအုန္းေက်ာ္ အေမာေျပ ဘာေသာက္မလဲ”
“မနက္ဘက္မွာဆိုေတာ့ လက္ဖက္ရည္ပဲ ေသာက္မယ္”
“ကိုကိုတာကေတာ့ ေကာ္ဖီပဲမဟုတ္လား။ ဒီမနက္ ေကာ္ဖီႏွစ္ခြက္ရွိၿပီေနာ္”
ေျပာေျပာဆိုဆို ေဒၚမႈန္က မီးဖိုခန္းထဲ ၀င္သြားပါတယ္။ စာေရးသူကိုတာကို ေမးျမန္းတယ္။
“ခင္ဗ်ားက ေကာ္ဖီႀကိဳက္ေနၿပီလား”
“႐ံုးမွာ အလုပ္တစ္ခုလုပ္ၿပီးတိုင္း၊ အစည္းအေ၀းရွိတိုင္း ေကာ္ဖီေသာက္ျဖစ္ေနတယ္။ ႐ံုးပိတ္ရက္မွာလည္း တီဗီၾကည့္ရင္း၊ သတင္းစာဖတ္ရင္း ေကာ္ဖီတစ္ခြက္ၿပီးတစ္ခြက္ ေသာက္မိေနတယ္။ ေကာ္ဖီက စြဲတတ္သလား”
“ေကာ္ဖီထဲမွာပါရွိတဲ့ “ကဖင္းဓာတ္” (Caffeine) က ဦးေႏွာက္ကလာပ္စည္းေတြကို လႈံ႔ေဆာ္ေပးတဲ့ အာနိသင္ရွိတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ေကာ္ဖီေသာက္ၿပီးရင္ အိပ္ငိုက္တာ ေျပေပ်ာက္တယ္။ ဦးေႏွာက္ပင္ပန္းေနတာကို သက္သာေစတယ္။ လူကို ႏိုးၾကားတက္ၾကြေစတယ္။ အာ႐ံုစိုက္ႏိုင္မႈကို အားေပးတယ္။ ေကာ္ဖီေသာက္ၿပီး နာရီ၀က္-တစ္နာရီအတြင္း အာနိသင္ျပၿပီး ၃-၄ နာရီအထိ အာနိသင္ အရွိန္ရွိႏိုင္ပါတယ္။ ကဖင္းဓာတ္က ၾကြက္သားေမာပန္းႏြမ္းနယ္မႈကို ေလ်ာ့နည္းေစတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ကဖင္းပါတဲ့ ေဖ်ာ္ရည္ကို စြမ္းအင္ေဖ်ာ္ရည္ (Energy Drink) အျဖစ္ သံုးစြဲတာရွိပါတယ္”
ကိုတာက ေကာ္ဖီေကာင္းက်ဳိးကို ေထာက္ခံတယ္။
“ဒီေတာ့ ေကာ္ဖီေသာက္တာကို အဆိုးမဆိုသာဘူးေပါ့”
“အေကာင္းရွိသလို အဆိုးလည္းရွိပါတယ္။ ကဖင္းဓာတ္က ႏွလံုးခုန္ႏႈန္းကို ျမန္ေစတယ္။ ေသြးတိုးေစတယ္။ ဦးေႏွာက္ေသြးေၾကာကို က်ဳံ႕ေစတယ္။ အစာအိမ္ထဲမွာ အက္စစ္ဓာတ္ထုတ္လုပ္မႈကို မ်ားျပားေစတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ေသြးတိုးေရာဂါရွိရင္၊ အစာအိမ္ေရာဂါရွိရင္ ေကာ္ဖီေသာက္တာကို သတိထားရမယ္။ ေကာ္ဖီေသာက္တာမ်ားရင္ ေကာ္ဖီစြဲတာ ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။ ခင္ဗ်ား တစ္ေန႔မွာ ေကာ္ဖီဘယ္ႏွခြက္ ေသာက္သလဲ”
“ တစ္ေန႔လံုး ကဖင္းဓာတ္ ၄၀၀ မီလီဂရမ္ထက္ပိုၿပီး မေသာက္သံုးသင့္ဘူးလို႔ ၫႊန္ၾကားထားတာ ရွိပါတယ္။ ကဖင္းဓာတ္က ေခ်ာကလက္၊ ကိုကာကိုလာေဖ်ာ္ရည္၊ စြမ္းအင္ေဖ်ာ္ရည္၊ လက္ဖက္ရည္နဲ႔ တခ်ဳိ႕အကိုက္အခဲေပ်ာက္ေဆး၊ အေအးမိေ၀ဒနာ ေပ်ာက္ေဆးေတြထဲမွာလည္း ပါရွိတယ္ဆိုတာကို ထည့္တြက္ရမယ္။ ေကာ္ဖီတစ္ခြက္မွာ” . . .
“တစ္ေန႔ ၄-၅ ခြက္အထိေတာ့ ရွိမယ္။ မ်ားသလား”
“တစ္ေန႔လံုး ကဖင္းဓာတ္ ၄၀၀ မီလီဂရမ္ထက္ပိုၿပီး မေသာက္သံုးသင့္ဘူးလို႔ ၫႊန္ၾကားထားတာ ရွိပါတယ္။ ကဖင္းဓာတ္က ေခ်ာကလက္၊ ကိုကာကိုလာေဖ်ာ္ရည္၊ စြမ္းအင္ေဖ်ာ္ရည္၊ လက္ဖက္ရည္နဲ႔ တခ်ဳိ႕အကိုက္အခဲေပ်ာက္ေဆး၊ အေအးမိေ၀ဒနာ ေပ်ာက္ေဆးေတြထဲမွာလည္း ပါရွိတယ္ဆိုတာကို ထည့္တြက္ရမယ္။ ေကာ္ဖီတစ္ခြက္မွာ ပ်မ္းမွ်ျခင္းအားျဖင့္ ကဖင္းဓာတ္ ၁၀၀ မီလီဂရမ္ ပါရွိတယ္ဆိုတာကို ထည့္တြက္ရမယ္။ ပံုမွန္လက္ဖက္ရည္တစ္ခြက္ထဲမွာ ကဖင္းဓာတ္ ၆၀ မီလီဂရမ္ေလာက္ ပါရွိပါတယ္။ ၾသစေၾတးလ်ႏိုင္ငံရွိ အရြယ္ေရာက္သူေတြထဲမွာ ၇၅ ရာခိုင္ႏႈန္းက ေကာ္ဖီေသာက္ပါတယ္။ ေကာ္ဖီေသာက္တတ္သူ ၂၈ ရာခိုင္ႏႈန္းက တစ္ေန႔ေကာ္ဖီသံုးခြက္ထက္ ပိုမိုေသာက္သံုးေၾကာင္း ေတြ႔ရွိရတယ္။ ဒီေတာ့ ခင္ဗ်ားက အဲဒီ ၂၈ ရာခိုင္ႏႈန္းထဲမွာ ပါ၀င္ေနတာေပါ့”
ကိုတာက စပ္စုေမးျမန္းပါတယ္။
“ေကာ္ဖီေသာက္တာမ်ားရင္ စိတ္ေရာဂါ ျဖစ္ပြားလာႏိုင္သလား”
“စိတ္က်န္းမာေရး ေဆးက်မ္းေတြထဲမွာ “ကဖင္းမူးေ၀ဒနာ”( Caffeine Intoxication)နဲ႔ “ကဖင္းေၾကာင့္ ျဖစ္ပြားစိုးရိမ္စိတ္လြန္ကဲေရာဂါ” (Caffeine Induced Anxiety Disorder)ကို ေဖာ္ျပထားတာရွိပါတယ္”
ကိုတာက ေစာဒကတက္ပါတယ္။
“ေကာ္ဖီေသာက္တိုင္း ကဖင္းမူးေ၀ဒနာျဖစ္မယ္ေတာ့ မထင္ပါဘူး”
“ကဖင္းအခ်ိန္အတြယ္နဲ႔ ဘယ္ေလာက္ျမန္ျမန္ ေသာက္သံုးသလဲဆိုတဲ့ အခ်က္ေပၚမွာ မူတည္ပါတယ္။ ကဖင္းဓာတ္ ၂၅၀ မီလီဂရမ္ (ေကာ္ဖီသံုးခြက္ေလာက္)ကို တစ္နာရီေလာက္ ေသာက္သံုးမိရင္ ကဖင္းမူးေ၀ဒနာ ရရွိႏုိင္ပါတယ္”
ကဖင္းမူးလကၡဏာေတြလား။ စိတ္ထဲမွာ ဂနာမၿငိမ္ျဖစ္ျခင္း၊ စိုးရိမ္ေၾကာင့္ၾကစိတ္ ေပၚေပါက္လာျခင္း၊ စိတ္လႈပ္ရွားတက္ၾကြလာျခင္း၊ ေမာပန္းႏြမ္းနယ္မႈေလ်ာ့နည္းျခင္း၊ မ်က္ႏွာနီရဲလာျခင္း၊ ဆီးသြားမ်ားျခင္း၊ ဗိုက္နာျခင္း၊ ႏွလံုးခုန္ရင္တုန္ ခံစားရျခင္း၊ ေျခလက္တုန္တုန္ယင္ယင္ျဖစ္ျခင္း၊ ညဘက္မွာ အိပ္မေပ်ာ္ျခင္းတို႔ ျဖစ္ပါတယ္”
ကိုတာက သူ႔အေတြ႔အႀကံဳကို ေျပာျပတယ္။
“႐ံုးမွာ ေကာ္ဖီဆက္တိုက္ေသာက္မိရင္ ေျခလက္တုန္တာ၊ ရင္ခုန္တာေတြ ႀကံဳရဖူးတယ္”
“ကဖင္းမူးေ၀ဒနာက ေသြးထဲမွာ ကဖင္းဓာတ္အရွိန္ရေနစဥ္ အခ်ိန္မွာ ခံစားရတဲ့ လကၡဏာေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ “ကဖင္းေၾကာင့္ ျဖစ္ပြားစိုးရိမ္စိတ္လြန္ကဲေရာဂါ” (Caffeine Induced Anxiety Disorder) ကေတာ့ ေကာ္ဖီစြဲတဲ့လူေတြ အၿမဲလိုလို အခ်ိန္တိုင္း ခံစားေနရတဲ့ ေရာဂါျဖစ္တယ္”
“ေရာဂါလကၡဏာေတြက ပိုၿပီး ထူးျခားလား”
“ပိုၿပီးျပင္းထန္တယ္။ ေန႔စဥ္ေန႔တိုင္း လနဲ႔ခ်ီၿပီး ခံစားေနရမယ္။ အဲဒီလို ေရာဂါလကၡဏာေတြ ခံစားေနရလို႔ ေန႔စဥ္လုပ္ငန္းေဆာင္တာေတြကို လုပ္ကိုင္ႏိုင္စြမ္း က်ဆင္းလာပါတယ္။ ကြၽန္ေတာ္ေတြ႔ဖူးတဲ့ လူနာေနာ္မင္လိုေပါ့”
“ေျပာျပဗ်ာ”
“ေနာ္မင္က ဒါ၀င္တကၠသိုလ္၊ ဓာတုေဗဒဌာနမွာ နည္းျပဆရာပါ။ Ph.D ဘြဲ႕အတြက္ သုေတသန စာတမ္းေရးေနတဲ့ ဘြဲ႕လြန္ေက်ာင္းသားလည္း ျဖစ္တယ္။ စာသင္ရတာတစ္ဖက္၊ သုေတသနလုပ္ငန္းနဲ႔ စာတမ္းျပဳစုဖို႔ ေလ့လာေနရတာက တစ္ဖက္နဲ႔ အလုပ္မ်ားေနတယ္။ ဒီေတာ့ စိတ္ပင္ပန္း လူပင္ပန္းသလို ခံစားရတိုင္း ေကာ္ဖီေသာက္မိလာတယ္။ တျဖည္းျဖည္း ေကာ္ဖီစြဲလာတယ္။ တစ္ေန႔ ေကာ္ဖီ ၈ ခြက္၊ ၁၀ ခြက္အထိ ေသာက္သံုးျဖစ္လာတယ္။ ကဖင္းဓာတ္ ၈၀၀ မီလီဂရမ္မွ ၁၀၀၀ မီလီဂရမ္အထိ ရွိတာေပါ့”
“အဲဒီေတာ့ ဘာျဖစ္လာသလဲ”
“စိုးရိမ္စိတ္လြန္ကဲေရာဂါ ခံစားလာရတယ္။ အခ်ိန္တိုင္းလိုလို ဂနာမၿငိမ္ျဖစ္လာတယ္။ စိတ္ထဲမွာ က်ီးကန္းေတာင္းေမွာက္သလို ခံစားလာရတယ္။ အာ႐ံုစူးစိုက္ႏိုင္မႈ ခ်ဳိ႕ယြင္းလာတယ္။ ပင္ပန္းႏြမ္းနယ္သလို ခံစားရတာ ေျပေပ်ာက္မသြားဘဲ ပိုၿပီး ေမာပန္းလြယ္လာတယ္။ အေၾကာင္းမဲ့ စိတ္တိုလာတယ္။ အေၾကာင္းမဲ့ အလြန္အမင္း ေၾကာက္ရြံ႕တုန္လႈပ္ျခင္း (Panic)ခံစားရတယ္။ ၾကြက္သားတင္းက်ပ္ေနတယ္။ ညဘက္မွာ အိပ္မေပ်ာ္ဘူး။ ၾကာေတာ့ သူ႔လုပ္ငန္းကို ထိခိုက္လာတာေပါ့။ ဒါေၾကာင့္ ကြၽန္ေတာ့္ေဆးခန္းေရာက္လာတာပါ။ ေနာ္မင္က အသက္ ၃၀ ပဲရွိေသးတယ္။ ေနာ္မင္မွာ စိုးရိမ္စိတ္လြန္ကဲမႈကို ျဖစ္ေစတဲ့ တျခားေရာဂါေတြ မရွိဘူး။ အရင္က ဒီလိုေရာဂါမ်ဳိးလည္း မခံစားခဲ့ရဖူးဘူး။ မ်ဳိး႐ိုးလည္း မရွိဘူး။ ေကာ္ဖီေသာက္တာမ်ားလို႔ ျဖစ္ပြားလာတဲ့ စိုးရိမ္စိတ္လြန္ကဲေရာဂါလို႔ ယူဆႏိုင္တာေပါ့။ အဲဒါ ခင္ဗ်ားသတိထားဖို႔ ေျပာတာပါ”
ကိုတာက သူ႔အေတြ႕အႀကံဳကို ေျပာျပတယ္။
“႐ံုးပိတ္ရက္ေတြမွာ ေကာ္ဖီမေသာက္ျဖစ္ေအာင္ ႀကိဳးစားၾကည့္ပါတယ္။ အဲဒီလိုေန႔မွာ ေခါင္းကိုက္တာ ႀကံဳရတယ္။ အားအင္ကုန္ခမ္းသလို ခံစားရတယ္။ လူကမလန္းဆန္းဘူး။ အေၾကာင္းမဲ့ စိတ္တိုေနတတ္တယ္”
“အဲဒါက ေကာ္ဖီျပတ္(ကဖင္းျပတ္)လကၡဏာ ျဖစ္မယ္။ ေကာ္ဖီေသာက္တာမ်ားတဲ့လူေတြ ေကာ္ဖီျဖတ္လိုက္ရင္ ၅၀ ရာခိုင္ႏႈန္းမွ ၇၅ ရာခိုင္ႏႈန္းအထိ ကဖင္းျပတ္လကၡဏာ ခံစားရတယ္။ အဲဒါ ခႏၶာကိုယ္က ေကာ္ဖီစြဲေနတဲ့သေဘာလို႔ ယူဆႏိုင္တယ္”
လိေမၼာ္ရည္ေသာက္ရင္း ထိုင္ၿပီး နားေထာင္ေနတဲ့ ေဒၚမႈန္က မွတ္ခ်က္ခ်ပါတယ္။
“ဒါေၾကာင့္ ကုိကိုတာ ေကာ္ဖီေလွ်ာ့ေသာက္ဖို႔ တိုက္တြန္းေနရတာပါ”
စာေရးသူက ေဖ်ာင္းဖ်ေဆြးေႏြးပါတယ္။
“ေကာ္ဖီမျဖတ္ႏုိင္ရင္ ျဖတ္ဖို႔ မတိုက္တြန္းပါဘူး။ ေကာ္ဖီေသာက္လို႔ ေရရွည္မွာ က်န္းမာေရးအတြက္ အက်ဳိးရွိတဲ့ အေထာက္အထားေတြလည္း ရွိပါတယ္။ ဥပမာ-ေကာ္ဖီက သားအိမ္နဲ႔ အသည္းကင္ဆာေရာဂါကို ကာကြယ္ႏိုင္တယ္လို႔ သိရတယ္။ (WHO၂၀၁၆)။
ကြၽန္ေတာ့္လူနာေနာ္မင္ကို ေကာ္ဖီေလွ်ာ့ေသာက္ဖို႔ ၫႊန္ၾကားေပးပါတယ္။ တစ္ေန႔ ေကာ္ဖီအခ်ိန္အတြယ္ ၁၀ ရာခိုင္ႏႈန္းမွ ၂၀ ရာခိုင္ႏႈန္းအထိ ေလွ်ာ့ေသာက္ဖို႔အႀကံေပးတယ္။ အဲဒီလို ေလွ်ာ့ေသာက္ရင္ ေကာ္ဖီျပတ္လကၡဏာ မခံစားရဘူးေပါ့။ တစ္ေန႔ ေကာ္ဖီ ၃-၄ ခြက္ထက္ပိုၿပီး မေသာက္ဖို႔လည္း တိုက္တြန္းေပးမယ္။ ေနာ္မင္က ကြၽန္ေတာ္ေျပာတဲ့အတိုင္း ႀကိဳးစားၿပီး ေကာ္ဖီေလွ်ာ့ေသာက္တယ္။ တစ္လေက်ာ္ေလာက္ၾကာေတာ့ စိုးရိမ္စိတ္လြန္ကဲေရာဂါ သက္သာေပ်ာက္ကင္းသြားတာ ေတြ႔ရွိရပါတယ္”
