——၊ ေဒါက္တာအုန္းေက်ာ္ (စိတ္က်န္းမာေရးအထူးကု ဆရာ၀န္ႀကီး) ၊—–
ၾသစေၾတးလ်ႏိုင္ငံ၊ ဘုရင္မျပည္နယ္မွာ Covid-19 ေရာဂါကာကြယ္ေရး ကန္႔သတ္ခ်က္ေလွ်ာ့ေပါ့ေပးလိုက္လို႔၊ ေနအိမ္မွာ ေကၽြးေမြးဧည့္ခံပြဲ လုပ္ခြင့္ရွိလာတယ္။ မိတ္ေဆြတစ္ဦးရဲ႕ေမြးေန႔ပါတီပြဲမွာ မေတြ႔ရတာၾကာတဲ့ အသိမိတ္ေဆြေတြနဲ႔ Covid-19 Lock Down ကာလအေတြ႔အႀကံဳေတြကို စားၿမံဳ႕ျပန္ေျပာဆိုခြင့္ရခဲ့တယ္။ ႏိုင္ငံျခားကျပန္လာလို႔ ဟိုတယ္ခန္းထဲမွာ၊ ေရာဂါေျခခ်ဳပ္ (Quarantine) ၀င္ခဲ့ရတဲ့ သူငယ္ခ်င္းတစ္ေယာက္က ညည္းတြားေျပာပါတယ္။
“ ၁၄ ရက္လံုးလံုး ဘာမွလုပ္စရာမရွိလို႔ ၿငီးေငြ႕လိုက္တာ မေျပာပါနဲ့ေတာ့။ ထြက္ေျပးခ်င္စိတ္ေတာင္ ေပါက္လာယ္။ ၿငီးေငြ႔တဲ့စိတ္က စိတ္ေရာဂါလကၡဏာလား ကိုအုန္းေက်ာ္”
“ ၿငီးေငြ႕ျခင္း (Feeling Bored) က အေျခအေနမေပးလို႔၊ ဘာမွလုပ္စရာမရွိလို႔ ခံစားရတဲ့ သဘာ၀တံု႔ျပန္မႈပါ။ ဒါေပမဲ့ အလိုလိုေနရင္း လုပ္ခ်င္ကိုင္ခ်င္စိတ္မရွိ။ ပတ္၀န္းက်င္ကို စိတ္ပါ၀င္စားမႈမရွိ၊ စိတ္သာယာၾကည္ႏူးမႈမရွိ ျဖစ္ေနရင္ေတာ့ စိတ္က်ေရာဂါရဲ႕ လကၡဏာလို႔ ဆိုရမွာပါ။ စိတ္က်ေရာဂါရွိရင္ ၿငီးေငြ႕တဲ့စိတ္ခံစားမႈအျပင္ စိတ္ပန္းကိုယ္ႏြမ္း ျဖစ္ၿပီး ဘာကိုမွ မလုပ္ခ်င္ေတာ့တဲ့ လကၡဏာလည္းရွိပါတယ္”
“ ပ်င္းရိၿငီးေငြ႕ေနတယ္ဆိုပါေတာ့”
“ ကၽြန္ေတာ္ခံစားခဲ့ရတာက ၿငီးေငြ႕ေနေပမယ့္ ဟိုတယ္ခန္းထဲမွာ ျပဳလုပ္ႏိုင္တဲ့ ကိစၥေတြကိုေတာ့ ပံုမွန္အတိုင္း ေဆာင္ရြက္ႏိုင္ပါတယ္။”
“ အဲဒီေတာ့ ၿငီးေငြ႕တဲ့ခံစားရမႈသာရွိၿပီး ပ်င္းရိစိတ္ (Laziness) မရွိဘူးလို႔ ေျပာရမွာေပါ့”
“ စိတ္ဆရာႀကီးကလည္း ခြဲျခမ္းစိတ္ျဖာျပေနျပန္ၿပီ”
“ စဥ္းစားမိတာကို ေျပာတာပါ။ ခင္ဗ်ားခံစားခဲ့ရတာက ပတ္၀န္းက်င္ အေျခအေနေၾကာင့္ ၿငီးေငြ႕တာ။ ဒါေပမဲ့ ပ်င္းရိေနခဲ့တာေတာ့မဟုတ္ဘူး။ စိတ္က်ေရာဂါမွာေတာ့ စိတ္ခံစားမႈၿငီးေငြ႕ေနၿပီး လုပ္ခ်င္ကိုင္ခ်င္တဲ့ စိတ္ဓာတ္လည္းမရွိတဲ့ “ ပ်င္းရိျခင္း” ကိုလည္းေတြ႔ရွိရမယ္။
“ စိတ္ထဲမွာ ၿငီးေငြ႕ျခင္း (Boredom) ခံစားရတာမရွိဘဲနဲ႔ ပ်င္းရိတဲ့ အျပဳအမူရွိတဲ့လကၡဏာလည္းရွိေသးတယ္”
“ ရွင္းျပပါဦး”
” Abulia’’လို႔ေခၚတယ္။ စိတ္ဓာတ္လႈံ႕ေဆာ္မႈ (Motivation) က်ဆင္းတဲ့လကၡဏာပါ။ ဒါေၾကာင့္ “ စိတ္ဓာတ္လႈံ႔ ေဆာ္မႈေလ်ာ့နည္းက်ဆင္း (Amotivation Syndrome) လကၡဏာစုလို႔ ဆိုႏိုင္တယ္။ အဲလုိအေျခအေနကို Apathyလို႔လည္းေခၚတယ္။ အနီးဆံုးဘာသာျပန္ထားတာကေတာ့ “ ခံစားမႈကင္း-လ်စ္လွ်ဴရႈ- ထံုေပေပ အေျခအေန’’တဲ့။ ခံစားမႈကင္းဆိုတာမွန္တယ္။ ၿငီးေငြ႔ျခင္းခံစားရရင္ ကာယကံရွင္ရဲ့စိတ္ထဲမွာ ဖိစီးမႈရွိတယ္။ မေက်မနပ္ျဖစ္ေနတယ္။ ေ၀ဒနာတစ္ခုလို ခံစားရတယ္။ စိတ္ဓာတ္လႈံ႕ေဆာ္မႈ ေလ်ာ့နည္းက်ဆင္းျခင္း (Abulia / Apathy) မွာ ကာယကံရွင္က ဖိစီးမႈေ၀ဒနာ မခံစားရဘူး။ ေဘးလူကသာ ထံုေပေပ လူပ်င္းတစ္ေယာက္လို ေတြ႕ျမင္ေနရတာျဖစ္တယ္။ စကား၀ိုင္းမွာ ၿငိမ္ၿပီး နားေထာင္တဲ့ ျမန္မာဆရာ၀န္ေလးတစ္ေယာက္က ၾကားျဖတ္ေမးတယ္။
“ စိတ္ဓာတ္လႈံ႕ေဆာ္မႈ ေလ်ာ့နည္းက်ဆင္းလကၡဏာ (Abulia) ေတြကို ေျပာျပပါဆရာ”
(က) စိတ္ခံစားမႈပိုင္း-ထံုေပေပႏိုင္တယ္။ ဘ၀အျဖစ္ပ်က္ အဆိုးအေကာင္းနဲ႔ ႀကံဳေတြ႔ရရင္၊ စိတ္ခံစားတံု႔ျပန္မႈ မရွိဘူး။ မထီမဲ့ျမင္ ျပဳတတ္တယ္။ မထံုတက္ေသးႏိုင္တယ္ေပ့ါဗ်ာ”
(ခ) အေတြးအေခၚ- ရည္မွန္းခ်က္ပန္းတိုင္မရွိဘူး။ ဘာလုပ္ခ်င္တယ္။ ဘာျဖစ္ခ်င္တယ္။ ဘယ္လိုလုပ္လိုက္မယ္ဆိုတဲ့ အေတြးမ်ဳိးမရွိဘူး။ ေနာင္ခါလာ ေနာင္ခါေစ်းဆိုတဲ့ သေဘာမ်ဳိး။
(ဂ) ဆက္ဆံေရး- အေပါင္းအသင္းနည္းတယ္။ အထီးက်န္ေနတတ္တယ္။ စကားေျပာနည္းမယ္။
(ဃ) စိတ္ဓာတ္လႈံ႕ေဆာ္မႈ- စတင္အားထုတ္မႈ မရွိဘူး။ အလုပ္မၿပီးဘူး။ လႈပ္ရွားလုပ္ကိုင္မႈနည္းပါးတယ္။ အာရံုေျပာင္းလြယ္တယ္။
(င) စိတ္ပါ၀င္စားမႈ- ၀ါသနာပါတဲ့လုပ္ငန္း မရွိသေလာက္ရွားတယ္။ ေန႔စဥ္ေန႔တိုင္း လုပ္ကိုင္စရာ ကိစၥေတြေတာင္ အနိုင္နိုင္ရယ္။ စိတ္ဓာတ္လႈံ႕ေဆာ္မႈ ေလ်ာ့နည္းက်ဆင္းျခင္းက သီျခားေရာဂါတစ္ခုေတာ့ မဟုတ္ပါဘူး။ ဦးေႏွာက္ေရာဂါ ဒါမွမဟုတ္ စိတ္ေရာဂါတစ္ခုခုမွာ ေတြ႕ရွိရတဲ့ လကၡဏာစုျဖစ္တယ္။
ျမန္မာဆရာ၀န္ေလးက သူ႔အေတြ႔အႀကံဳကို ေျပာျပတယ္။
“ ကၽြန္ေတာ္ GP ေဆးခန္းမွာ လူငယ္တစ္ေယာက္ေတြ႔ရဖူးတယ္။ ဆရာေျပာတဲ့ (Abulia)(Apathy) လကၡဏာေတြရွိတယ္။ လူနာနဲ႔အတူပါလာတဲ့ ေဆြမ်ဳိးက သူ႔မွာ” အပ်င္းေရာဂါ” ရွိတယ္လို႔ပ်က္လံုးထုတ္တယ္။
“ ခင္ဗ်ားလူနာက ဘာေရာဂါရွိလို႔လဲ”
“ နာတာရွည္ ေဆးေျခာက္စြဲေရာဂါပါ။ စာအုပ္ထဲမွာ ဖတ္ၾကည့္ေတာ့ “ ေဆးေျခာက္ေၾကာင့္ျဖစ္တဲ့ စိတ္ဓာတ္လႈံ႔ေဆာ္မႈ ေလ်ာ့နည္းက်ဆင္းေရာဂါ” (Amotivational Syndrome due to Marijuana) လို႔ ေတြ႔ရွိရတယ္။ ဟုတ္ရဲ့လား”
“ ေဆးေျခာက္စဲြေရာဂါရွိသူ ၅ ရာခုိင္နႈန္းခန္႔မွာ ေတြ႕ရွိရပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ ေဆးေျခာက္ေရရွည္ သံုးစြဲလုိ႔ ျဖစ္တာလား။ နဂိုကထဲက အဲဒီလိုလူမ်ဳိးလားဆိုတာ အတိအက် မေျပာနုိင္ဘူး”
“ လူပ်င္းကိုယ္ရည္ကိုယ္ေသြးဆိုတာရွိလို႔လား”
“ စကီးဇြိဳက္ကိုယ္ရည္ကိုယ္ေသြး ခ်ဳိ႕ယြင္းေရာဂါ (Schizoid Personally Disorder) လို႔ေခၚပါတယ္။ လူပ်ဳိေပါက္ အပ်ဳိေပါက္အရြယ္ကစၿပီး ကၽြန္ေတာ္ေျပာခဲ့တဲ့ (Abulia) အျပဳအမူလကၡဏာရွိခဲ့သူျဖစ္တယ္။ တစ္သက္လံုး “ ခံစားမႈကင္း- လ်စ္လွ်ဴရႈ-ထံုေပေပ- ေအးစက္စက္- စကားနည္းေတမိ” ေပါ့ဗ်ာ။ သူ႔စိတ္ထဲမွာေတာ့ ၿငီးေငြ႕စရာႀကီးေပါ့။ အရြယ္ေရာက္ၿပီး လူထုထဲမွာ ၃ ရာခုိင္ႏႈန္းမွ ၅ ရာခိုင္ႏႈန္းအထိက စကီးဇြိဳက္ ကိုယ္ရည္ကိုယ္ေသြး ခ်ဳိ႕ယြင္းေရာဂါရွိတယ္”
ျမန္မာဆရာ၀န္ကေလးက သူ႔အေတြ႕အႀကံဳကို ေျပာျပတယ္။
“ ကၽြန္ေတာ္ျမန္မာျပည္မွာေနတုန္းက စိတ္က်န္းမာေရးေဆးရံုႀကီးမွာ (၆) လေလာက္တာ၀န္က်ခဲ့ဖူးတယ္။ ဆရာေျပာသလို Abulia လကၡဏာရွိတဲ့ လူနာအေတာ္မ်ားမ်ား ေတြ႕ဖူးပါတယ္။ နာတာရွည္ စိတ္ကစဥ့္ကလ်ား ေရာဂါရွိသူေတြပါ။ တခ်ဳိ႕စိတ္ကစဥ့္ကလ်ားေရာဂါရွိသူေတြက အျပင္းျဖစ္စိတၱစလကၡဏာေတြ ေပ်ာက္ကင္းသြားေပမယ့္ ေရာဂါလံုး၀ကင္းစင္မသြားဘူး။ စိတ္ဓာတ္လႈံ႔ေဆာ္မႈ ေလ်ာ့နည္းက်ဆင္းလကၡဏာေတြ က်န္ခဲ့တယ္။ အၾကြင္းက်န္စိတ္ကစဥ့္ကလ်ားေရာဂါ (Residual Schizophrenia) လုိ႔ေခၚပါတယ္။ စိတ္ကစဥ့္ကလ်ား ေရာဂါရွိသူ ၂၅ ရာခိုင္ႏႈန္းမွာ အဲလိုလကၡဏာအမ်ားအျပား ေတြ႕ရွိရပါတယ္။”
စာေရးသူတို႔စကား၀ိုင္းမွာ ပါ၀င္နားေထာင္ေနတဲ့ ၾသစီအမ်ဳိးသမီးတစ္ဦးက ၾကားျဖတ္ေျပာတယ္။
“ ကြ်န္မဦးေလးတစ္ေယာက္ မၾကာမီက ဦးေႏွာက္ေလျဖတ္ေရာဂါရရွိတယ္။ ေဒါက္တာအုန္းေျပာတဲ့ Abulia လကၡဏာေတြ ေပၚေပါက္လာတာ ေတြ႕ရတယ္။”
“ ဦးေႏွာက္ေလျဖတ္ၿပီး ျဖစ္ပြား- စိတ္ဓာတ္လႈံ႔ေဆာ္မႈ က်ဆင္းေရာဂါ” (Post-Stroke Apathy) လို႔ေခၚတယ္။ ဦးေႏွာက္ေလျဖတ္ေရာဂါ ျဖစ္ပြားသူ ၃၄ ရာခိုင္ႏႈန္းမွာ အဲလုိျဖစ္တတ္ပါတယ္။ တစ္စံုတစ္ခုကို စတင္ျပဳလုပ္ဖို႔ လႈံ႕ေဆာ္ေပးတ့ဲ ဦးေႏွာက္ပိုင္းေတြကို ထိခိုက္ရင္ Apathy လကၡဏာေတြ ျဖစ္ပြားလာနိုင္တယ္။ ေမာ္ေတာ္ကားမွာ စက္ႏႈိးေမာ္တာ (Starter Motor) ပ်က္စီးရင္ အင္ဂ်င္စတင္ မလည္ပတ္ႏိုင္သလိုေပါ့”
“ ဦးေႏွာက္ပိုင္းေတြနာမည္က…”
“ Frontal Lobe၊ Basal Ganglia နဲ႔Anterior Cingulate Gyrus ေတြပါ။ အဲဒီဦးေႏွာက္ပိုင္းေတြ တစ္ခုနဲ႔တစ္ခု ဆက္သြယ္ေရးအတြက္ လိုအပ္တဲ့ ဒိုပါမင္း (Dopamine) ဓာတ္ ေလ်ာ့နည္းရန္ျဖစ္တတ္တယ္”
ၾသစီအမ်ဳိးသမီးက သူဦးေလးကိစၥ ဆက္ေျပာတယ္။
“ ကြ်န္မဦးေလးအတြက္ ဆရာ၀န္က ေဆးတစ္မ်ဳိးညႊန္ၾကားတယ္။ စိတ္ဓာတ္လႈံ႕ေဆာ္မႈ အားသန္ေဆးတဲ့”
” Bromocriptineျဖစ္မယ္ထင္တယ္။ အဲဒီေဆးက ဒိုပါမိုင္းဓာတ္အာနိသင္ကို တိုးပြားေစပါတယ္။ ဦးေႏွာက္ေရာဂါေၾကာင့္ ျဖစ္ပြားတဲ့ စိတ္ဓာတ္လႈံ႔ေဆာ္မႈ ေလ်ာ့နည္းက်ဆင္းေရာဂါမွာ အသံုးျပဳၾကပါတယ္’’
၀ိုင္အရက္အရွိန္နဲ႔ တခ်ိန္လံုးၿငိမ္ၿပီး နားေထာင္ေနတဲ့ စာေရးသူရဲ႕မိတ္ေဆြကိုတာက ႏိုင္ငံေရးစကားေျပာတယ္။
“ COVID-19 ေရာဂါနဲ႔ ပတ္သက္ရင္လည္း ပ်င္းရိၿငီးေငြ႕မလာၾကဖို႔ ႏိုင္ငံေရးေခါင္းေဆာင္ေတြက သတိေပးေနတယ္ဗ်”
“ ဘာေၾကာင့္လဲ့”
” COVID-19 အေၾကာင္းၾကားရဖန္မ်ားေတာ့ ရိုးလာၾကတယ္။ စိတ္ထဲမွာ “ အီ” လာၾကတယ္။ COVID-19 ေရာဂါနဲ႔ ပက္သက္ရင္ ၿငီးေငြ႕လာၾကတယ္။ ရလဒ္က ေရာဂါကာကြယ္ဖို႔ လိုအပ္တဲ့ အျပဳအမူေတြကို လ်စ္လ်ဴရႈလာၾကတယ္။ လူစုလူေ၀းကို မေရွာင္ေတာ့ဘူး။ မထီမဲ့ျမင္ ျပဳမူလာတယ္။ လက္မွန္မွန္ေဆးဖို႔ ပ်င္းရိလာတယ္။ မ်က္ႏွာဖံုး (Mask) တပ္ဖို႔ေမ့ေလ်ာ့လာတယ္။ ဒါေၾကာင့္ COVID-19 ကာကြယ္ဖို စိတ္ဓာတ္လႈံ႕ေဆာ္မႈ (Motivation) မက်ဆင္းေစနဲ႔။ ထိေရာက္တဲ့ကာကြယ္ေဆး ေပၚေပါက္လာတဲ့အထိ ေတာင့္ထားၾကဦး” လို႔ ႏႈိးေဆာ္ေနၾကတာပါ။ ေတာင့္ထား ျမန္မာျပည္။
