ေဒါက္တာအုန္းေက်ာ္ (စိတ္က်န္းမာေရးအထူးကု ဆရာ၀န္ႀကီး – အၿငိမ္းစား)
စိတ္က်န္းမာေရး ဘြဲ႕လြန္သင္တန္းဆရာ၀န္ ေဒါက္တာပီတာနဲ႔ “အေၾကာင္းမဲ့ နားထဲမွာ စကားေျပာသံၾကားျခင္း” AVH အတြက္ စိတ္ကုထံုးကို ဆက္လက္ေဆြးေႏြးေနပါတယ္။
“စိတ္အာ႐ံုေျပာင္းလဲနည္း” Aကုထံုးကို ေျပာၿပီးပါၿပီ။ အခုစကားေျပာသံကို အာ႐ံုစိုက္ကုသနည္း (Focusing) နဲ႔ အေတြးေျပာင္းလဲေစတဲ့ ကုသနည္း (Cognitive Therapy)အေၾကာင္းေတြကို ရွင္း ျပပါ” လို႔ ေဒါက္တာပီတာက ေတာင္းဆိုပါတယ္။
“ခင္ဗ်ားရဲ႕ လူနာေမာရစ္က အဲဒီကုထံုးေတြကို ဆရာ၀န္ၫႊန္ၾကားတဲ့အတိုင္း လိုက္နာေဆာင္ရြက္ႏိုင္မယ္လို႔ ထင္သလား”
“ဘာေၾကာင့္ ေမးတာလဲ ေဒါက္တာအုန္း”
“နာတာရွည္ စိတ္ကစဥ့္ကလ်ားေရာဂါ ခံစားရသူတခ်ဳိ႕က လုပ္ခ်င္ကိုင္ခ်င္စိတ္နည္းပါးေနတတ္တယ္။ စိတ္ေစ့ေဆာ္မႈစြမ္းအင္(Conation) ခ်ဳိ႕ယြင္းေနတတ္တယ္။ စိတ္ကစဥ့္ကလ်ားေရာဂါရဲ႕ အႏုတ္ျပလကၡဏာေတြ (Negative Symptoms)လို႔ ေခၚပါတယ္။ အဲဒီလကၡဏာေတြရွိရင္ စိတ္ကုထံုးနည္း ပရိယာယ္ကို လိုက္နာေဆာင္ရြက္ႏိုင္မႈ အားနည္းတတ္လို႔ ေမးၾကည့္တာပါ”
“ေမာရစ္က နားထဲမွာအသံၾကားတဲ့ လကၡဏာ (AVH) ခံစားေနရေပမယ့္ ေျပာခ်င္ဆိုခ်င္ လုပ္ခ်င္ကိုင္ခ်င္စိတ္ရွိေနပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ကြၽန္ေတာ္ၫႊန္ၾကားျပသေပးမယ့္ စိတ္ကုထံုးနည္းေတြကို လိုက္နာ ေဆာင္ရြက္ႏိုင္မွာပါ”
“ေကာင္းပါတယ္။ ဒီေတာ့ ေမာရစ္နားထဲမွာ ၾကားေနတဲ့ အသံေတြက မထူးဆန္းဘူး၊ ျဖစ္ေလ့ျဖစ္ထရွိတဲ့ လကၡဏာတစ္ခု ျဖစ္တယ္ဆိုတာကို ရွင္းျပရမယ္။ Normalisation လို႔ ေခၚတယ္”
“ေမာရစ္တစ္ေယာက္သာ ထူးထူးျခားျခား ခံစားရတဲ့ အေတြ႕အႀကံဳမဟုတ္ဘူးလို႔ နားလည္ေစရမွာေပါ့”
“မွန္ပါတယ္။ စိတ္ေရာဂါမရွိတဲ့ လူေတြမွာေတာင္ တစ္ခါတစ္ရံ နားထဲမွာ အသံၾကားတတ္တာက ၄ ရာခုိင္ႏႈန္းမွ ၂၅ ရာခိုင္ႏႈန္းအထိ ရွိတယ္ဆိုတာ ေျပာျပ၊ AVHလကၡဏာကို စိတ္ေရာဂါအမ်ဳိးမ်ဳိးမွာ ေတြ႕ရွိရတယ္ဆိုတာလည္း ရွင္းျပ”
ေဒါက္တာပီတာက သူရဲ႕ဗဟုသုတကို ထုတ္ေဖာ္ျပတယ္။
“ဥပမာ . .”ဘ၀ေနာက္ေၾကာင္း ေမ့သြားၿပီး ကိုယ္ရည္ကိုယ္ေသြးအသြင္ေျပာင္းေရာဂါ (Dissociative Identity Disorder) မွာ အေၾကာင္းမဲ့ နားထဲမွာ အသံၾကားႏႈန္းက ၈၀ ရာခိုင္ႏႈန္း၊ စိတ္ကစဥ့္ကလ်ားေရာဂါမွာ ၇၀ရာခိုင္ႏႈန္း၊ ေဘးဒုကၡဒဏ္ပိ စိတ္ဖိစီးမႈေ၀ဒနာ (PTSD) မွာ ၅၀ ရာခိုင္ႏႈန္း၊ ဟိုမေရာက္ ဒီမေရာက္ ကိုယ္ရည္ကိုယ္ေသြးခ်ဳိ႕ယြင္းေရာဂါ (Borderline Personality Disorder) မွာ ၃၂ ရာခိုင္ႏႈန္း၊ စိတ္ၾကြစိတ္က်ေရာဂါမွာ ၇ ရာခိုင္ႏႈန္းရွိတယ္ဆိုတာ ေထာက္ျပရမွာလား”
စကားေျပာသံေတြက တိုက္တြန္းအားေပးတဲ့အတိုင္း မလုပ္မိေအာင္ ထိန္းခ်ဳပ္ဖို႔ ေလ့က်င့္ခိုင္းရမယ္။ ‘နင္တို႔က အမွန္တကယ္ရွိေနတာ မဟုတ္ဘူး။ နင္တို႔ ေျပာတဲ့အတိုင္း ငါက လိုက္နာဖို႔ မလိုဘူး’လို႔ တုန္႔ျပန္ရမယ္။ အသံေတြက ေျပာတဲ့အတိုင္း မလိုက္နာေပမယ့္ . . .
“ဟုတ္ပါတယ္။ အဲဒီလို အသိပညာရရွိရင္ သူခံစားေနရတဲ့ AVH လကၡဏာက သူတစ္ေယာက္တည္းသာ ခံစားရတဲ့ အေတြ႕အႀကံဳမဟုတ္ဘူးဆိုတာကို ပီတာ ဆင္ျခင္စဥ္းစားလာႏိုင္တယ္။ အဲဒါကိုက ေျဖေဆးတစ္ခြက္ပါပဲ။ ေနာက္ၿပီး နားထဲမွာၾကားေနတဲ့ အသံေတြနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး ေမာရစ္မွာ မွားယြင္းတဲ့ ယံုၾကည္မႈရွိႏုိင္တယ္”
“ဘယ္လို ယံုၾကည္မႈမ်ဳိးလဲ”
“ငါၾကားေနတဲ့ အသံေတြက ျပင္ပေလာကမွာ အမွန္တကယ္ရွိတဲ့ ပုဂၢိဳလ္ကေျပာေနတာ။” အသံေတြက ငါ့ထက္တန္ခိုးႀကီးတယ္။ ငါ့မွာ သူတို႔ကို တြန္းလွန္ႏုိင္တဲ့ ၾသဇာအာဏာမရွိဘူး”။“သူတို႔ကငါ့ကို ဒုကၡေပးၾကလိမ့္မယ္” စတဲ့ ယံုမွားမႈေတြ ျဖစ္ပါတယ္”
“အဲဒီေတာ့ ေဒါက္တာအုန္းေျပာတဲ့ အေတြးေျပာင္းလဲနည္းေတြကို အသံုးျပဳရမယ္ေပါ့”
“မွန္ပါတယ္။ ျပင္ပမွာ စကားေျပာသူ မရွိေပမယ့္ ေခါင္းထဲမွာ စကားေျပာသံၾကားႏိုင္တာကို ရွင္းျပရမယ္။ အၾကားအာ႐ံုနဲ႔ သက္ဆိုင္တဲ့ ဦးေႏွာက္အဂၤါပိုင္းထဲမွာ အလိုအေလ်ာက္ လႈံ႔ေဆာ္ႏႈိးဆြမႈရွိရင္ တစ္ေယာက္တည္းေနေပမယ့္ စကားေျပာသံၾကားႏိုင္တယ္ဆိုတာကို ေျပာျပ၊ ဦးေႏွာက္ဇီ၀ေဗဒ သေဘာတရားကို ရွင္းျပရမယ္။ လူနာၾကားေနတဲ့အသံကို ေဘးမွာထိုင္ေနတဲ့သူ မၾကားဘူးဆိုတာ သက္ေသျပရမယ္”
“ဘယ္လို သက္ေသျပမလဲ”
“သက္ေသျပႏိုင္တဲ့ နည္းတစ္ခုရွိတယ္။ ေမာရစ္နားထဲမွာ အသံၾကားလာရင္ လက္ကိုင္ဖုန္းထဲမွာ အသံဖမ္းခိုင္း၊ ေနာက္ၿပီး ျပန္ဖြင့္ၿပီး နားေထာင္ခိုင္းလိုက္။ လက္ကိုင္ဖုန္းထဲမွာ ေမာရစ္ၾကားခဲ့တဲ့ စကားေျပာသံေတြ မဖမ္းမိတာကို ေထာက္ျပႏိုင္တယ္။ အဲဒါသက္ေသပဲ။ ယဥ္ေက်းမႈထံုတမ္းစဥ္လာ အယူအဆေၾကာင့္ နားထဲမွာ အသံၾကားႏိုင္တယ္ဆိုတာကိုလည္း ရွင္းျပႏိုင္တယ္”
“ဥပမာ . .”
“ဥပမာၾသစေၾတးလ်ႏိုင္ငံတိုင္းရင္းသား” အဘိုရင္းဂ်ီး” လူမ်ဳိးေတြမွာ အယူအဆတစ္ခုရွိတယ္။ ေသဆံုးသြားသူရဲ႕ ၀ိဥာဥ္က က်န္ရစ္ခဲ့တဲ့ ေဆြမ်ဳိးသားခ်င္းေတြကို လာေရာက္စကားေျပာတယ္လို႔ ယံု ၾကည္တယ္။ ဒါေၾကာင့္ ေဆြမ်ဳိးသားခ်င္းတစ္ေယာက္ ေသဆံုးသြားရင္ အဲဒီသူရဲ႕ စကားေျပာသံကို ၾကားရတတ္ၾကပါတယ္”
ေဒါက္တာပီတာက သူနားလည္သလို အက်ဥ္းခ်ဳံးၿပီး မွတ္ခ်က္ခ်ပါတယ္။
“နားထဲမွာ စကားေျပာသံၾကားျခင္း (AVH)နဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး အေတြးေျပာင္းလဲေအာင္ ကုသနည္း (Cognitive Therapy)ေတြေပါ့”
“မွန္ပါတယ္။ အသံေတြၾကားလို႔ ေၾကာက္စိတ္၊ ေဒါသစိတ္၊ ပူပင္ေသာကစိတ္ေတြ ပြားမ်ားေနမယ့္အစား အထက္မွာ ေဖာ္ျပခဲ့တဲ့ ကုသနည္းေတြကို ေလ့က်င့္ဖို႔ အားေပးရမယ္။ ေရာဂါသက္သာႏုိင္ပါ တယ္”
နားထဲမွာ ၾကားေနတဲ့အသံေတြကို အာ႐ံုစူးစုိက္ေလ့က်င့္တဲ့နည္း (Focusing)ေတြကိုလည္း သင္ၾကားေပးႏိုင္ပါတယ္။
“ရွင္းျပပါ ေဒါက္တာအုန္း”
“ေမာရစ္ကို” နားထဲမွာ အသံၾကားျခင္း ေန႔စဥ္မွတ္တမ္း” ေရးခိုင္းရမယ္။ နားထဲမွာ အသံၾကားလာရင္ ဘယ္အခ်ိန္မွာ ၾကားတာလဲ၊ ဘယ္လို ပတ္၀န္းက်င္အေျခအေနမွာ ၾကားတာလဲ၊ သူတို႔က ဘာေတြ ေျပာေနသလဲ။ လူနာက ဘယ္လိုတုန္႔ျပန္လိုက္သလဲ . . စတဲ့ အခ်က္ေတြကို ေရးမွတ္ခိုင္း။ ေနာက္ၿပီး ျပန္လည္ဖတ္႐ႈခိုင္း။ အဲဒီလို ေလ့က်င့္ရင္ စကားေျပာသံေတြကို ယဥ္ပါးလာလိမ့္မယ္။
စကားေျပာသံေတြကို “ငါထိန္းခ်ဳပ္လို႔ မရဘူး။ သူတို႔က ငါ့ကို ႀကီးစိုးေနတယ္”လို႔ လူနာက ယံုၾကည္ေနတတ္တယ္”
“အဲဒီလို အယူအဆ ပေပ်ာက္ေအာင္ ဘယ္လိုနည္းပရိယာယ္ကို အသံုးျပဳႏိုင္သလဲ”
“တြမ္ကို” အသံၾကားဖို႔ အခ်ိန္” သတ္မွတ္ခိုင္း။ တစ္ေန႔တစ္ႀကိမ္ ၁၅ မိနစ္ေလာက္ အခ်ိန္ေပး၊ အဲဒီအခ်ိန္အတြင္းမွာ နားထဲမွာ ၾကားေနတဲ့ အသံေတြကို စိတ္ပါလက္ပါ အာ႐ံုစူးစိုက္နားေထာင္ခိုင္း။ အဲဒီအခ်ိန္မွာ စကားေျပာသံေတြကို မၾကားေသးရင္ ၾကားေနက်အသံေတြ ၾကားလာေအာင္ ႀကိဳးစားၿပီး စဥ္းစားၾကည့္ခိုင္း။ အဲဒီလိုေလ့က်င့္ရင္ “ငါကအသံေတြကို ထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္တယ္” လို႔ လူနာယံုၾကည္ လာလိမ့္မယ္။ ပီတာက တြမ္ကို သင္ၾကားေပးႏိုင္တဲ့ နည္းတစ္ခု ရွိေသးတယ္”
“ေျပာျပပါ ေဒါက္တာအုန္း”
“စကားေျပာသံကို ဆန္႔က်င္တဲ့ အေထာက္အထား အခ်က္အလက္ေတြကို စဥ္းစားခိုင္းရမယ္။ သူတို႔ေျပာတဲ့ စကားထဲမွာ ယုတၱိမတန္တဲ့ အခ်က္ေတြကို စဥ္းစားေခ်ပခိုင္း။ စာရြက္ေပၚမွာ ေရးမွတ္ခိုင္း။ အဲဒီလိုတုန္႔ျပန္ရင္ စကားေျပာသံေတြက တြမ္ရဲ႕စိတ္ကို လႊမ္းမိုးႏိုင္မႈ ေလ်ာ့နည္းသြားႏိုင္ပါတယ္။ ေနာက္တစ္နည္း ရွိေသးတယ္။ စကားေျပာသံေတြက တိုက္တြန္းအားေပးတဲ့အတိုင္း မလုပ္မိေအာင္ ထိန္းခ်ဳပ္ဖို႔ ေလ့က်င့္ခိုင္းရမယ္။ “နင္တို႔က အမွန္တကယ္ရွိေနတာ မဟုတ္ဘူး။ နင္တို႔ ေျပာတဲ့အတိုင္း ငါက လိုက္နာဖို႔မလိုဘူး” လို႔ တုန္႔ျပန္ရမယ္။ အသံေတြက ေျပာတဲ့အတိုင္း မလိုက္နာေပမယ့္ သူတို႔ ၿခိမ္းေျခာက္သလို ျဖစ္မလာတာ ေတြ႕ရွိရလိမ့္မယ္”
“ေဒါက္တာပီတာက ၾကားျဖတ္ေျပာတယ္။
“နင္တို႔က”အာလူး”ေတြပဲ။ သႀကၤန္အေျမာက္ ေတြပဲလို႔ လူနာက ယူဆလာတာလား”
“ဟုတ္ပါတယ္။ အဲဒီလို သေဘာေပါက္လာရင္ စကားေျပာသံေတြကို ေအာင္ႏိုင္ျခင္းလို႔ ဆိုႏုိင္ပါတယ္”
နားထဲမွာ ၾကားေနတဲ့အသံေတြကို ထိန္းခ်ဳပ္တဲ့ ေနာက္ထပ္နည္းတစ္ခု ရွိေသးတယ္။ “ရပ္လိုက္လို႔ အမိန္႔ေပးနည္း” ျဖစ္တယ္။
“ဘယ္လို ေလ့က်င့္ရသလဲ”
“လက္ေကာက္၀တ္မွာ ေရာ္ဘာကြင္းပတ္ထား။ အသံၾကားလာရင္ ေရာ္ဘာကြင္းကို တျခားလက္နဲ႔ ဆြဲဆန္႔ၿပီး ဇတ္ကနဲ႔ လႊတ္ခ်လိုက္။ တစ္ခ်ိန္တည္းမွာ ပါးစပ္က ‘ရပ္လိုက္စမ္း’လို႔ အမိန္႔ေပးသံနဲ႔ ေျပာ။ ေရာ္ဘာကြင္း ႐ိုက္မိလို႔ နာက်င္တာေၾကာင့္ ၾကားေနတဲ့အသံေတြ ေခတၱၿငိမ္သက္သြားလိမ့္မယ္။ ၾကာၾကာေလ့က်င့္ရင္ ေရာ္ဘာကြင္းမသံုးဘဲနဲ႔ ပါးစပ္က ‘ရပ္လိုက္စမ္း’ လို႔ေျပာလိုက္႐ံုနဲ႔ ၾကားေနတဲ့ စကားသံေတြ ရပ္သြားလိမ့္မယ္။ ေလ့က်င့္ဖန္မ်ားရင္ “ရပ္လိုက္စမ္း” လို႔ စိတ္ထဲမွာ စဥ္းစားလိုက္တာနဲ႔ အသံေတြ ၿငိမ္သက္သြားတာ ေတြ႕ရွိရတယ္။ အဲဒီေတာ့ လူနာက သူ႔အသိစိတ္နဲ႔ အသံေတြကို ထိန္းခ်ဳပ္ႏုိင္တာေပါ့”
(Healthy Life ဂ်ာနယ္မွ စီစဥ္တင္ဆက္သည့္ အပတ္စဥ္ ေသာၾကာေန႔ထုတ္ Healthy Life ဂ်ာနယ္၊ https://www.facebook.com/healthylifejournalmyanmar/ ႏွင့္ www.healthylifejournalmyanmar.com တို႔တြင္ ေဖာ္ျပပါရွိသမွ် က်န္းမာေရးႏွင့္ အလွအပဆိုင္ရာ သတင္းမ်ား၊ သတင္းေဆာင္းပါးမ်ား၊ အေမးအေျဖမ်ား၊ ဘာသာျပန္ေဆာင္းပါးမ်ားကို လြတ္လပ္စြာ မွ်ေ၀ႏိုင္ပါသည္။ သို႔ရာတြင္ မည္သည့္ Facebook စာမ်က္ႏွာ၊ Website မ်ားတြင္မဆိုျပန္လည္ကူးယူေဖာ္ျပျခင္းကို ခြင့္မျပဳပါေၾကာင္း အသိေပး ေၾကညာအပ္ပါသည္။)
