ေဒါက္တာအုန္းေက်ာ္ (စိတ္က်န္းမာေရး အထူးကုဆရာ၀န္ႀကီး – အၿငိမ္းစား)
စိတ္က်န္းမာေရးဘြဲ႕လြန္သင္တန္းဆရာ၀န္ ေဒါက္တာပီတာက သူတင္ျပရမယ့္ လူနာတစ္ေယာက္ရဲ႕ ေရာဂါအေၾကာင္းကို စာေရးသူနဲ႔ လာေရာက္ေဆြးေႏြးပါတယ္။
“အသက္ ၃၅ႏွစ္အရြယ္ေမာရစ္က စိတ္ကစဥ့္ကလ်ားစိတၱဇေရာဂါ(စိတ္ႏွစ္ခြေရာဂါ) (Schizophrenia)ရွင္ ျဖစ္ပါတယ္။ ေရာဂါသက္ ၁၀ ႏွစ္ ရွိပါၿပီ။ အျပင္းျဖစ္စိတၱဇေရာဂါလကၡဏာေတြ သက္သာလာေပမယ့္ အၾကြင္းက်န္ေရာဂါလကၡဏာတခ်ဳိ႕ (Residual symptoms) ရွိေနေသးတယ္”
“ဘယ္လိုေရာဂါလကၡဏာေတြ ရွိေသးလဲ”
“ေမာရစ္ကို ဒုကၡေပးေနတဲ့ ေရာဂါလကၡဏာ တစ္ခုက” နားထဲမွာ အေၾကာင္းမဲ့ စကားေျပာသံၾကားျခင္း “(Auditory Verbal Hallucination) (AVH) ျဖစ္ပါတယ္”
“နာတာရွည္ AVH လကၡဏာလား”
“ဟုတ္ပါတယ္။ အဲဒီနာတာရွည္ AVH လကၡဏာက ေမာရစ္ကို စိတ္အေႏွာင့္အယွက္ျဖစ္ေစပါတယ္။ ပရိေဒ၀စိတ္ေသာက (Distress) ျဖစ္ေစပါတယ္”
“စိတၱဇေရာဂါကုသေဆးေပးထားတာ မွန္ကန္ ရဲ႕လား”
“အခုအထိ စိတၱဇေရာဂါကုသေဆးအမ်ဳိးမ်ဳိးနဲ႔ ကုသဖူးပါတယ္။ AVHေရာဂါလကၡဏာတစ္၀က္ေလာက္ပဲ သက္သာပါတယ္”
“Clozapine ေဆးက စိတ္ႏွစ္ခြေရာဂါအတြက္ အေကာင္းဆံုးေဆးပဲ။ အဲဒီေဆးသံုးဖို႔ ေမာရစ္နဲ႔ ေဆြးေႏြးၾကည့္ပါလား”
“ေမာရစ္သေဘာမတူပါဘူး ေဒါက္တာအုန္း၊ လစဥ္ေသြးေဖာက္စစ္ေဆးတာ မလုပ္ခ်င္ဘူးတဲ့”
“အဲဒီေတာ့ ပီတာက ဘာေဆြးေႏြးခ်င္သလဲ”
“ကြၽန္ေတာ္တင္ျပမယ့္ လူနာမွတ္တမ္းထဲမွာ နာတာရွည္ AVH ေရာဂါလကၡဏာကို ကုသဖို႔အတြက္ အသံုးျပဳတဲ့ စိတ္ကုထံုးကို ထည့္သြင္းေဆြးေႏြးခ်င္ပါတယ္။ အဲဒီကိစၥကို ေဒါက္တာအုန္းနဲ႔ တိုင္ပင္ခ်င္တာပါ”
“ရပါတယ္။ ပထမဆံုး ထည့္သြင္းေဆြးေႏြးရမယ့္အခ်က္က လူနာနဲ႔လူနာကို ကူညီကုသေပးသူရဲ႕ ဆက္ဆံေရးျဖစ္တယ္။ “အေၾကာင္းမဲ့နားထဲမွာ စကားေျပာသံၾကား”(AVH)တယ္လုိ႔ လူနာကေျပာလာရင္ ဂ႐ုစိုက္ၿပီးနားေထာင္ပါ။ သူရဲ႕အေတြ႕အႀကံဳကို စိတ္၀င္စားတဲ့ အမူအရာျပပါ။ လူနာကိုပ်က္ရယ္ျပဳျခင္း၊ မထီေလးစားေနာက္ေျပာင္ေျပာဆိုျခင္း၊ ပစ္ပယ္တဲ့ အေျပာအဆိုအမူအရာျပျခင္း စတဲ့ဆက္ဆံမႈမ်ဳိးကို ေရွာင္ၾကဥ္ရမယ္။ လူနာၾကားေနတဲ့ AVH အေတြ႕အႀကံဳကို အရွိအတိုင္းလက္ခံေမးျမန္းရမယ္”
“အမွန္တကယ္မရွိတဲ့ စကားေျပာသံကို လူနာထင္သလို သေဘာတူလက္ခံရမွာလား”
“သေဘာတူေထာက္ခံတာ မဟုတ္ပါဘူး။ ဥပမာ-ခင္ဗ်ားက ေမာရစ္ကို အခုလိုေျပာျပႏိုင္တယ္။” ေမာရစ္နားထဲမွာ ၾကားေနတဲ့ စကားသံေတြကို ဆ
ပထမဆံုးထည့္သြင္းေဆြးေႏြးရမယ့္အခ်က္က လူနာနဲ႔လူနာကို ကူညီကုသေပးသူရဲ႕ ဆက္ဆံေရးျဖစ္တယ္။ ‘အေၾကာင္းမဲ့နားထဲမွာ စကားေျပာသံၾကား’(AVH)တယ္လုိ႔ လူနာကေျပာလာရင္ ဂ႐ုစိုက္ၿပီး နားေထာင္ပါ။ သူရဲ႕အေတြ႕အႀကံဳကို စိတ္၀င္စားတဲ့ အမူအရာျပပါ။ လူနာကို ပ်က္ရယ္ျပဳျခင္း၊ မထီေလးစားေနာက္ေျပာင္ ေျပာဆိုျခင္း၊ ပစ္ပယ္တဲ့အေျပာအဆိုအမူအရာျပျခင္း စတဲ့ဆက္ဆံမႈမ်ဳိးကို ေရွာင္ၾကဥ္ရမယ္။
ရာမၾကားရပါဘူး။ ဒါေပမဲ့ ေမာရစ္အေနနဲ႔ အမွန္တကယ္ၾကားေနတယ္ဆိုတာကို ဆရာ လက္ခံပါတယ္။ အဲဒီေတာ့ ေမာရစ္ၾကားေနတဲ့ စကားေျပာသံေတြအေၾကာင္းကို ေျပာျပပါ” . . လို႔ နိဒါန္းပ်ဳိးရမယ္။
သူ႔ေ၀ဒနာကို စိတ္၀င္စားနားလည္သူလို႔ လူနာကယံုၾကည္အားကိုးလာရင္ သူရဲ႕ခံစားခ်က္ေတြကို ဖြင့္ဟေျပာဆိုဖို႔ အလားအလာမ်ားပါတယ္။ အဲဒီအခ်က္ကိုက ကုသမႈအာနိသင္ရွိပါတယ္။
“လူနာကို စိတ္ဒုကၡေပးေနတဲ့ စကားေျပာသံေတြအေၾကာင္းကို ႏႈိက္ႏႈိက္ခြၽတ္ခြၽတ္ေမးျမန္းရင္ အက်ဳိးရွိတယ္။ လူနာၾကားေနတဲ့ AVH စကားေျပာ သံအမ်ဳိးမ်ဳိးရွိႏုိင္တယ္။ လူနာကို ေ၀ဖန္႐ႈံ႕ခ်ေနတဲ့ စကားေျပာသံ (၇၇ ရာခိုင္ႏႈန္း)၊ လူနာကို ဆဲေရးတိုင္းထြာေစာ္ကားေနတဲ့ စကားသံ (၇၀ ရာခိုင္ႏႈန္း)၊ လူနာကို ၿခိမ္းေျခာက္ေနတဲ့အသံ (၆၆ ရာခိုင္ႏႈန္း)၊ သာသာယာယာေျပာၾကားေနတဲ့ေလသံ (၄၈ ရာ ခိုင္ႏႈန္း) စတာေတြ ျဖစ္တယ္”
“ကြၽန္ေတာ့္လူနာ ေမာရစ္ကေတာ့ သူလုပ္သမွ်ေတြကို ျပစ္တင္ေ၀ဖန္ေနတဲ့ စကားေျပာသံကို ၾကားရတယ္” လို႔ ေဒါက္တာပီတာက ၾကားျဖတ္ ေျပာတယ္။
“ေနာက္ၿပီး နားထဲမွာ ၾကားေနတဲ့အသံေတြကို လူနာက ဘယ္လိုတံု႔ျပန္သလဲဆိုတာကို ေလ့လာရမယ္။ လူနာက အသံၾကားတဲ့ဘက္ကို ဦးတည္ၿပီး အၾကမ္းဖက္တိုက္ခိုက္ေနသလား၊ အရက္ေသာက္၊ ေဆးလိပ္ေသာက္ ဒါမွမဟုတ္ မူးယစ္ေဆးသံုးစြဲၿပီး အသံေတြကို ေျဖေဖ်ာက္တဲ့အက်င့္ရွိသလား၊ စကားေျပာသံေတြကို ေရွာင္ၾကဥ္ပုန္းေအာင္းတဲ့ အျပဳအမူေတြရွိသလား(ဥပမာ-အိပ္ရာထဲမွာေခြေနျခင္း၊ ေခ်ာင္ကုပ္ၿပီး ငုပ္တုပ္ထိုင္ေနျခင္း)၊ ဒါမွမဟုတ္ စကားေျပာသံေတြအမိန္႔ကိုနာခံၿပီး သူတို႔ေျပာသလို ျပဳမူလုပ္ကိုင္ေနသလား စတဲ့ အျပဳအမူေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီအျပဳအမူေတြက လူနာခံစားေနရတဲ့ AVH လကၡဏာကို သက္သာေပ်ာက္ကင္းေစတဲ့ နည္းပရိယာယ္မဟုတ္ဘူး။ အႏၲရာယ္မကင္းတဲ့ အျပဳအမူေတြျဖစ္တယ္။ ဒါေၾကာင့္ “က်န္းမာေရးနဲ႔ ကိုက္ညီ တဲ့ နည္းပရိယာယ္”(Healthy Coping Strategies)ေတြကို သင္ၾကားေပးရမယ္”
ေ ဒါက္တာပီတာက အားတက္သေရာေမးျမန္း ပါတယ္။
“နားထဲမွာစကားေျပာသံၾကား AVHတဲ့ လကၡ ဏာမွာ အသံုးျပဳတဲ့ စိတ္ကုထံုးကို ေျပာတာလား”
“မွန္ပါတယ္။ AVH စိတ္ကုထံုးကို သံုးမ်ဳိးသံုးစားခြဲျခားေဖာ္ျပႏုိင္တယ္။ (၁) စိတ္အာ႐ံုေျပာင္းလဲေစေသာနည္း (Distraction)၊ (၂) စကားေျပာသံကို အာ႐ံုစူးစိုက္နည္း (Focusing)နဲ႔ (၃) အေတြးအျမင္ ေျပာင္းလဲေပးနည္း (Cognitive Methods) တို႔ ျဖစ္ပါတယ္”
“အဲဒီစိတ္ကုထံုးနည္းပရိယာယ္ေတြကို အက်ယ္ရွင္းျပပါ” လို႔ ေဒါက္တာပီတာက ေတာင္းဆိုပါတယ္။
“စိတ္အာ႐ံုေျပာင္းလဲနည္း”ေတြကို နမူနာ ေျပာျပမယ္။ ခင္ဗ်ားရဲ႕လူနာေမာရစ္က သူ႔နားထဲမွာ စကားေျပာသံေတြၾကားလာတိုင္း လူေတြကိုေရွာင္ၿပီး အိပ္ခန္းထဲမွာေခ်ာင္ကုပ္ေနတတ္တယ္ မဟုတ္လား”
“မွန္ပါတယ္”
“အဲဒီလိုအျပဳအမူကို ျပဳျပင္ေပးရမယ္။ စကားေျပာသံၾကားလာရင္ တစ္ေယာက္တည္း ထိုင္မေနဘဲ တစ္ေယာက္ေယာက္နဲ႔ ထိေတြ႕ဆက္ဆံဖို႔အား ေပးရမယ္။ လူနာက အိမ္သားတစ္ဦးဦးနဲ႔ စကားေျပာလိုက္ရင္ AVHအသံေတြ ေလ်ာ့နည္းသြားတာ ေတြ႕ ရွိရလိမ့္မယ္”
“တစ္ေယာက္ေယာက္နဲ႔ စကားေျပာဖို႔ အခြင့္ အလမ္းမရွိရင္ေကာ”
“လူနာကို စာဖတ္ခိုင္းပါ၊ စိတ္ထဲမွာ မဖတ္ဘဲ အသံထြက္ၿပီး ဖတ္ခိုင္းပါ။ အဲဒီေလ့က်င့္နည္းက AVH အသံေတြကို ထိန္းခ်ဳပ္ေပးႏိုင္ပါတယ္”
“ဘာေၾကာင့္လဲ ေဒါက္တာအုန္း”
“အေၾကာင္းမဲ့နားထဲမွာ အသံၾကားေနတဲ့ လူနာရဲ႕လည္မ်ဳိ<ကက္သား(အသံထြက္ေစတဲ့အဂၤါပိုင္း)ေတြက မသိမသာ လႈပ္ရွားေနတာ ေတြ႕ရွိရတယ္။ အဲဒီလည္မ်ဳိ<ကက္သားကို အသံုးျပဳၿပီး အသံထြက္ေအာင္ စာဖတ္ရင္ ဒါမွမဟုတ္ စကားေျပာလိုက္ရင္ အေၾကာင္းမဲ့နားထဲမွာ အသံၾကားေစတဲ့ လႈံ႔ေဆာ္မႈကို တားဆီးႏိုင္တယ္လို႔ ယူဆပါတယ္။ တျခားစိတ္အာ႐ံုေျပာင္းလဲေပးနည္းေတြ ရွိေသးတယ္”
ေ ဒါက္တာပီတာက လက္ဦးေအာင္ေျပာတယ္။
“သီခ်င္းနားေထာင္ခိုင္းတာလား”
“မွန္ပါတယ္။ လူနာႏွစ္ၿခိဳက္တဲ့ ေတးသီခ်င္းျဖစ္ျဖစ္၊ တီးလံုးျဖစ္ျဖစ္ နားေထာင္ခိုင္းရမယ္။ ပိုၿပီး ထိေရာက္ေစခ်င္ရင္ “နားဘူးဆို႔”(Earplug)ဒါမွမဟုတ္ “နားညႇပ္ဖုန္း(Headphone)တပ္ၿပီး သီခ်င္းနားေထာင္ဖို႔ အႀကံေပးႏိုင္တယ္။ “နားဘူးဆို႔”ကို ပိုအားသန္တဲ့နားရြက္ (Dominant Ear)မွာ တပ္ၿပီး သီခ်င္းနားေထာင္ရင္ ပိုမိုထိေရာက္တာကို ေတြ႕ရွိရပါတယ္။ (ညာသန္သူရဲ႕ ပိုအားသန္တဲ့နားရြက္က “ဘယ္ဘက္ဦးေႏွာက္ပိုင္း”ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ညာသန္တဲ့လူနာရဲ႕ အားသန္တဲ့နားရြက္က ဘယ္ဘက္နားရြက္ျဖစ္တယ္)။ တျခားစိတ္အာ႐ံု ေျပာင္းလဲနည္းေတြကို ပီတာစဥ္းစားလို႔ရမလား”
“အသံထြက္ၿပီး ဘုရားရွိခိုးတာ၊ ေဆာင္ပုဒ္တစ္ ခုခုကို ထပ္တလဲလဲရြတ္တာမ်ဳိးပါ”
“မွန္ပါတယ္။ အခုေခတ္မွာ ကမၼ႒ာန္းထိုင္နည္း (Meditation)ကိုလည္း အသံုးျပဳလာၾကပါတယ္။ ဘာသာေရးက်င့္စဥ္သေဘာမဟုတ္ဘဲ စိတ္က်န္းမာေရးေလ့က်င့္ခန္းတစ္ခုအျဖစ္ ေခတ္စားလာတာျဖစ္ပါတယ္။ နားထဲမွာ ၾကားေနတဲ့အသံေတြကို အာ႐ံုလႊဲၿပီး တစ္စံုတစ္ခုမွာ စိတ္အာ႐ံုစူးစိုက္ေစတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ေနာက္ထပ္ရွိေသးလား”
ေဒါက္တာပီတာက မ်က္စိမွိတ္စဥ္းစားၿပီး ရြတ္ဆိုပါတယ္။
“ကိုယ္လက္လႈပ္ရွားေလ့က်င့္ခန္းျပဳလုပ္ျခင္း၊ က်ားကြက္ကစားျခင္း၊ စစ္တုရင္ကစားျခင္း၊ ပေဟဠိဥာဏ္စမ္းဂိမ္းကစားျခင္း (ဥပမာ-Crossword, Sudoku ဂိမ္း) စတာေတြပါ”
“မွန္ပါတယ္ပီတာ၊ အခုဆရာတို႔ ေဆြးေႏြးခဲ့တဲ့ စိတ္အာ႐ံုေျပာင္းလဲနည္းေတြက ခက္ခက္ခဲခဲျပဳလုပ္ေဆာင္ရြက္ရမယ့္ အလုပ္မဟုတ္ပါဘူး။ လူနာတိုင္း ေလ့က်င့္ႏိုင္တဲ့ နည္းပရိယာယ္ေတြပါ။ AVH လကၡဏာကုသဖို႔အတြက္ ပိုမိုထိေရာက္တဲ့ စိတ္ကုထံုးႏွစ္ခုရွိေသးတယ္မဟုတ္လား”
“စကားေျပာသံကို အာ႐ံုစိုက္နည္းနဲ႔ အေတြးအျမင္ေျပာင္းလဲေစတဲ့ ကုထံုးေတြပါ ေဒါက္တာအုန္း”
“ဆက္လက္ေဆြးေႏြးၾကတာေပါ့”
ေ ရွ႕တစ္ပတ္ ဆက္လက္ဖတ္႐ႈပါရန္
(Healthy Life ဂ်ာနယ္မွ စီစဥ္တင္ဆက္သည့္ အပတ္စဥ္ ေသာၾကာေန႔ထုတ္ Healthy Life ဂ်ာနယ္၊ https://www.facebook.com/healthylifejournalmyanmar/ ႏွင့္ www.healthylifejournalmyanmar.com တို႔တြင္ ေဖာ္ျပပါရွိသမွ် က်န္းမာေရးႏွင့္ အလွအပဆိုင္ရာ သတင္းမ်ား၊ သတင္းေဆာင္းပါးမ်ား၊ အေမးအေျဖမ်ား၊ ဘာသာျပန္ေဆာင္းပါးမ်ားကို လြတ္လပ္စြာ မွ်ေ၀ႏိုင္ပါသည္။ သို႔ရာတြင္ မည္သည့္ Facebook စာမ်က္ႏွာ၊ Website မ်ားတြင္မဆိုျပန္လည္ကူးယူေဖာ္ျပျခင္းကို ခြင့္မျပဳပါေၾကာင္း အသိေပး ေၾကညာအပ္ပါသည္။)
