ေဒါက္တာအုန္းေက်ာ္ (စိတ္က်န္းမာေရးအထူးကု ဆရာ၀န္ႀကီး – အၿငိမ္းစား)
အျပင္လူနာစိတ္က်န္းမာေရးဌာနမွ ၀န္ထမ္းေပါင္းစံုပညာေပး ေဆြးေႏြးပြဲျဖစ္ပါတယ္။ ဒီေန႔ေဆြးေႏြးပြဲမွာ သူနာျပဳေအမီက သူၾကည့္႐ႈကုသေပးေနတဲ့ လူနာတြမ္ရဲ႕ ေရာဂါကိုတင္ျပတယ္။
“ရင္ဆိုင္ထိေတြ႕တုန္႔ျပန္မႈတားဆီးကုထံုး” (Exposure And Response Prevention)ကို တြမ္က မွန္မွန္ကန္ကန္ စြဲစြဲၿမဲၿမဲေလ့က်င့္တာေၾကာင့္ အိုစီဒီေရာဂါ သိသိသာသာ သက္သာလာပါၿပီ”လို႔ ေအမီက နိဂံုးခ်ဳပ္စကားေျပာတယ္။
လက္ေထာက္ဆရာ၀န္ ေဒါက္တာဂြၽန္က ေအမီကို ပညာစမ္းတယ္။
“ရင္ဆိုင္ထိေတြ႕ တုန္႔ျပန္မႈတားဆီးကုထံုး”ကို အသံုးျပဳကုသေပးႏိုင္တဲ့ တျခားစိတ္ေရာဂါေတြ ရွိေသးတယ္။ ေအမီ သိပါသလား”
သူနာျပဳေအမီက စာေရးသူကို အကူအညီေတာင္းတဲ့ ပံုသ႑ာန္နဲ႔ၾကည့္ၿပီး ၿငိမ္သက္ေနပါတယ္။ စာေရးသူက အလိုက္သိစြာရွင္းျပတယ္။
“ရင္ဆိုင္ထိေတြ႕တုန္႔ျပန္မႈ တားဆီးကုထံုး”မွာ အပိုင္းႏွစ္ပိုင္း ရွိပါတယ္။ ပထမပိုင္းက လူနာေၾကာက္တဲ့ “အရာ” (၀တၳဳပစၥည္း၊ တိရစာၦန္၊ အေျခအေန၊ စိတ္ကူး)ကို ရင္ဆိုင္ထိေတြ႕ျခင္း (Exposure)ျဖစ္တယ္။ ဒုတိယပိုင္းက အဲဒီလူနာေၾကာက္တဲ့ “အရာ”နဲ႔ ရင္ဆိုင္ရတဲ့အခါ လူနာတုန္႔ျပန္ေလ့ရွိတဲ့ ပံုမွန္အျပဳအမူကိုမျပဳလုပ္ဖို႔ တားဆီးျခင္း (Response Prevention) ျဖစ္ပါတယ္။
အဲဒီအေျခခံသေဘာကို အသံုးခ်ၿပီး တီထြင္ထားတဲ့ တျခားကုထံုးေတြရွိပါတယ္။ ရင္ဆိုင္ထိေတြ႕ျခင္း ႏွစ္မ်ဳိးရွိတယ္။ စိတ္ကူးထဲမွာ ရင္ဆိုင္ထိေတြ႕ေစျခင္း (Exposure in Imagination)နဲ႔ ကိုယ္ထိလက္ ေရာက္ရင္ဆိုင္ထိေတြ႕ေစျခင္း (Exposure in Vivo) တို႔ ျဖစ္တယ္။ ဥပမာ-စနစ္တက် ယဥ္ပါးေစျခင္းကုထံုး” (Systematic Desensitisation) က စိတ္ကူးထဲမွာ ရင္ဆိုင္ထိေတြ႕ေစတဲ့ ကုထံုးျဖစ္တယ္။ “ေၾကာက္စိတ္လွ်ံတက္ေလာင္ကြၽမ္းေစေသာကုထံုး” (Flooding or Implosion Therapy)နဲ႔ “ အဆင့္ဆင့္ ကိုယ္ထိလက္ေရာက္ ရင္ဆိုင္ထိေတြ႕မႈကုထံုး” (Graded Exposure Therapy) ေတြကေတာ့ ကိုယ္ထိလက္ေရာက္ ရင္ဆိုင္ထိေတြ႕နည္းကို အသံုးျပဳတဲ့ ကုထံုးေတြ ျဖစ္ပါတယ္။
အဲဒီကုထံုးေတြကို “တစ္စံုတစ္ခု ေၾကာက္စိတ္လြန္ကဲေရာဂါ” (Phobic Disorder)၊ “အလြန္အ မင္းေၾကာက္ရြံ႕ထိတ္လန္႔ေရာဂါ” (Panic Disorder) နဲ႔ “ေဘးဒုကၡေၾကာင့္ျဖစ္တဲ့ စိတ္ဖိစီးမႈေ၀ဒနာ” (Post Traumatic Stress Disorder) ေရာဂါေတြမွာ အသံုးျပဳပါတယ္။
သူနာျပဳေအမီက “စနစ္တက်ယဥ္ပါးေစျခင္း ကုထံုး” အေၾကာင္းကို သိခ်င္ပါတယ္”လို႔ ေတာင္းဆိုပါတယ္။
“ကြၽန္ေတာ္ဆရာ၀န္ျဖစ္စအခ်ိန္တုန္းက စနစ္တက်ယဥ္ပါးေစျခင္းကုထံုးကို စတင္တီထြင္ခဲ့ၾကပါတယ္။ အဲဒီကုထံုးမွာ အဆင့္သံုးဆင့္ရွိပါတယ္။ ပထမအဆင့္မွာ လူနာေၾကာက္စိတ္လြန္ကဲတဲ့အရာနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး အေသးစိတ္ေလ့လာပါတယ္။ ဥပမာ- ပင့္ကူကို ေၾကာက္စိတ္လြန္ကဲတဲ့ေရာဂါ (Spider Phobia)ဆိုပါေတာ့။ အဲဒီေရာဂါမွာ လူနာအေၾကာက္ရြံ႕ဆံုးအေျခအေနက ပင့္ကူကို အရွင္လတ္လတ္လက္နဲ႔ ကိုင္တြယ္ၾကည့္တာျဖစ္မယ္။ ေၾကာက္စိတ္အနည္းဆံုးအေျခအေနက ပင့္ကူတစ္ေကာင္ရဲ႕ ဓာတ္ပံုကို အေ၀းက ၾကည့္ျမင္ရတာျဖစ္မယ္။ အဲဒီအေျခအေနႏွစ္ခုၾကားထဲမွာ အလယ္အလတ္ ေၾကာက္စိတ္ျဖစ္ေပၚေစတဲ့ အေျခအေနအမ်ဳိးမ်ဳိးရွိႏုိင္တယ္။ ဥပမာ-ပင့္ကူအေသေကာင္ကို အေ၀းမွၾကည့္ျခင္း၊ အနီးကပ္ၾကည့္ျခင္း၊ လက္နဲ႔တို႔ထိၾကည့္ျခင္း၊ ပင့္ကူအရွင္ကို တုတ္နဲ႔ထိုးၾကည့္ျခင္း စသျဖင့္ေပါ့ဗ်ာ။ အဲဒီလိုေၾကာက္စိတ္အနည္းဆံုး ျဖစ္ေပၚေစတဲ့ အေျခအေနမွ ေၾကာက္စိတ္အမ်ားဆံုးျဖစ္ေပၚေစတဲ့ အေျခအေနစာရင္း (Anxiety Hierarchy) ျပဳစုရမယ္။
ဒုတိယအဆင့္က လူနာကိုၾကြက္သားေျဖေလွ်ာ့နည္း (Muscle Relaxation) သင္ၾကားေပးတယ္။ လူနာကိုယ္တိုင္ အခ်ိန္ယူေလ့က်င့္ရတယ္။ ေလ့က်င့္ဖန္မ်ားလာရင္ လိုအပ္တဲ့အခ်ိန္မွာ လိုအပ္တဲ့အခ်ိန္မွာ ၾကြက္သားေျပေလ်ာ့ေအာင္ အလြယ္တကူ ေဆာင္ရြက္ႏိုင္လိမ့္မယ္။ ဘာေၾကာင့္ၾကြက္သားေျဖေလွ်ာ့နည္း သင္ယူဖို႔ လိုအပ္သလဲလို႔ ေမးခ်င္လား။ ၾကြက္သား ေျပေလ်ာ့ေနရင္ စိုးရိမ္စိတ္ ေၾကာက္စိတ္ေလ်ာ့နည္းပါတယ္။ ၾကြက္သားေျပေလ်ာ့တဲ့အခါ ခံစားရမႈနဲ႔ စိုးရိမ္စိတ္ေၾကာက္စိတ္က အတူဒြန္တြဲမေနႏိုင္ဘူး။ သူတို႔အခ်င္းခ်င္း အျပန္အလွန္တားဆီးခ်ဳပ္ထိန္း (Reciprocal Inhibition)တဲ့ သေဘာရွိတယ္။
တတိယအဆင့္က ၾကြက္သားေျပေလ်ာ့ေနတဲ့အခ်ိန္မွာ လူနာေၾကာက္တဲ့အေျခအေနကို စိတ္ထဲမွာ ထင္ထင္ရွားရွား ျမင္ေယာင္လာေအာင္ စဥ္းစားၾကည့္ရတယ္။ ေၾကာက္စိတ္အနည္းဆံုး ျဖစ္ေပၚေစတဲ့ အေျခအေနက စတင္ရမယ္။ ေအာင္ျမင္မႈရွိရင္ ေၾကာက္စိတ္ပိုၿပီး ျဖစ္ေပၚေစတဲ့ အေျခအေနကို တဆင့္တက္ၿပီး စဥ္းစားရပါတယ္။ အဲဒီလိုနည္းနဲ႔ ေၾကာက္စိတ္အျမင့္ဆံုးျဖစ္ေပၚေစတဲ့ အေျခအေနအထိ တစ္ဆင့္ၿပီးတစ္ဆင့္ ေလ့က်င့္ရပါတယ္”
စာေရးသူစကားဆံုးေတာ့ ေဒါက္တာဂြၽန္က သူ႔အေတြ႕အႀကံဳကို ေျပာျပတယ္။
“ေနာက္ဆံုးထုတ္ စိတ္က်န္းမာေရးေဆးပညာ ဂ်ာနယ္ေတြထဲမွာ စနစ္တက်ယဥ္ပါးေစျခင္းကုထံုးကို ေထာက္ခံေရးသားတာသိပ္ၿပီး မေတြ႕ရေတာ့ဘူး”
စာေရးသူအေျဖမေပးခင္ စိတ္ပညာရွင္အိုင္းရင္းက ပါ၀င္ေဆြးေႏြးပါတယ္။
လူတုိင္းက ၾကြက္သားေျဖေလွ်ာ့နည္းကို ထိထိေရာက္ေရာက္ မေလ့က်င့္ႏိုင္တာရွိတယ္။ တခ်ဳိ႕လူေတြက စိတ္ထဲမွာျမင္ေယာင္လာေအာင္ စိတ္ကူးၾကည့္ႏိုင္မႈ အားနည္းပါတယ္။ စိတ္ကူးမေကာင္းဘူးဆိုပါေတာ့။ ေနာက္ၿပီး စနစ္တက် ယဥ္ပါးေစျခင္းကုထံုးအတြက္ ေလ့က်င့္ဖို႔အခ်ိန္ၾကာတယ္။ ဒါေၾကာင့္ အခုေခတ္မွာ . . .
“စနစ္တက် ယဥ္ပါးေစျခင္းကုထံုးမွာ အားနည္းခ်က္ေတြရွိပါတယ္ ေဒါက္တာ။ လူတုိင္းက ၾကြက္သားေျဖေလွ်ာ့နည္းကို ထိထိေရာက္ေရာက္မ ေလ့က်င့္ႏိုင္တာရွိတယ္။ တခ်ဳိ႕လူေတြက စိတ္ထဲမွာ ျမင္ေယာင္လာေအာင္ စိတ္ကူးၾကည့္ႏိုင္မႈ အားနည္းပါတယ္။ စိတ္ကူးမေကာင္းဘူးဆိုပါေတာ့။ ေနာက္ၿပီး စနစ္တက် ယဥ္ပါးေစျခင္းကုထံုးအတြက္ ေလ့က်င့္ဖို႔ အခ်ိန္ၾကာတယ္။ ဒါေၾကာင့္ အခုေခတ္မွာ “ကိုယ္ ထိလက္ေရာက္ ရင္ဆိုင္ထိေတြ႕ကုထံုး”ကို အသံုးျပဳလာၾကပါတယ္။ ခုနက ေဒါက္တာအုန္းေျပာခဲ့သလိုေပါ့။ ကိုယ္ထိလက္ေရာက္ ရင္ဆိုင္ထိေတြ႕ကုထံုး ႏွစ္မ်ဳိးရွိပါတယ္”
အလုပ္သင္ဆရာ၀န္ေဒစီက ေတာင္းဆိုပါတယ္။
“ကိုယ္ထိလက္ေရာက္ရင္ဆိုင္ ထိေတြ႕ကုထံုးအေၾကာင္း ရွင္းျပေပးပါ”
စိတ္ပညာရွင္ အိုင္းရင္းက ဆက္လက္ရွင္းျပပါတယ္။
“ေၾကာက္စိတ္လွ်ံတက္ေလာင္ကြၽမ္းေစေသာကုထံုး” (Implosion Therapy) ကို ဦးစြာ ရွင္းျပမယ္။ ဒီကုထံုးမွာ လူနာကို သူအေၾကာက္ဆံုးအေျခအေနနဲ႔ အစြမ္းကုန္ရင္ဆိုင္ ထိေတြ႕ေစပါတယ္။ ဥပမာ-ပင့္ကူေၾကာက္စိတ္လြန္ကဲေရာဂါဆိုပါေတာ့။ ပင့္ကူအရွင္ကို လူနာက ထိေတြ႕ကိုင္တြယ္ထားရတယ္။ (လက္အိတ္ေတာ့ ၀တ္ရတာေပါ့)။ လူနာအလြန္အမင္း ေၾကာက္ရြံ႕ထိတ္လန္႔လာလိမ့္မယ္။ ဒါေပမဲ့ ပင့္ကူကို လႊင့္မပစ္ေစနဲ႔၊ ေနရာက ထြက္မေျပးေစနဲ႔၊ ပင့္ကူကို ၿမဲၿမဲကိုင္ထားခိုင္း၊ လူနာခံစားေနရတာကို ေျပာခိုင္း၊ တစ္ႀကိမ္မွာ အနည္းဆံုး နာရီ၀က္-တစ္နာရီေလာက္ ေလ့က်င့္ဖို႔လိုတယ္။ အခ်ိန္ၾကာလာေတာ့ ေၾကာက္စိတ္က အရွိန္က်လာလိမ့္မယ္။ ပင့္ကူကို အရွင္လတ္လတ္ ကိုင္ထားေပမယ့္ ေၾကာက္စိတ္ေျပေပ်ာက္လာတာ ေတြ႕ရလိမ့္မယ္။ ေၾကာက္စိတ္သိသိသာသာ ေလ်ာ့နည္းသြားမွ ကုသမႈကို ရပ္နားရမယ္။ အဲဒီလို အႀကိမ္ႀကိမ္ေလ့က်င့္ရမယ္”
အလုပ္သင္ဆရာ၀န္ ေဒစီက မေက်နပ္တဲ့ေလသံနဲ႔ ေ၀ဖန္ပါတယ္။
“ဒီနည္းက လူနာကို ညႇဥ္းဆဲရာေရာက္တာေပါ့။ လာမယ့္ေဘးကို ေျပးေတြ႕ခိုင္းသလို ျဖစ္မေနဘူးလား”
စာေရးသူက ၾကားျဖတ္ေျဖၾကားပါတယ္။
“ရက္စက္မွ ေၾကကြဲတယ္ဆိုသလိုေပါ့။ ဒါေၾကာင့္ လူနာနဲ႔ ကုသသူ ပညာရွင္အၾကား ယံုၾကည္ေလးစားတဲ့ ဆက္ဆံေရးရွိဖို႔ အေရးႀကီးတယ္။ ကုထံုးအေၾကာင္းကို လူနာသေဘာေပါက္နားလည္ေအာင္ ရွင္းျပထားရမယ္။ တခ်ဳိ႕လူနာေတြကေတာ့ ပိုၿပီးညင္သာတဲ့ “အဆင့္ဆင့္ ကိုယ္ထိလက္ေရာက္ရင္ ဆိုင္ထိေတြ႕ကုထံုး” (Graded Exposure Therapy) ကို ပိုမိုႏွစ္ၿခိဳက္ပါတယ္”
“အဲဒီနည္းက . . .”
“အဲဒီနည္းမွာ အနိမ့္ဆံုး၊ အျမင့္ဆံုး ေၾကာက္စိတ္ျဖစ္ေပၚေစတဲ့ အေျခအေနမ်ား (Anxiety Hirarchy) ကို စာရင္းျပဳပါတယ္”
“စနစ္တက်ယဥ္ပါးေစျခင္း ကုထံုးမွာလိုလား”
“ဟုတ္ပါတယ္။ ၿပီးေတာ့ လူနာကို အနည္းဆံုးေၾကာက္စိတ္ျဖစ္ေပၚေစတဲ့ အေျခအေနနဲ႔စတင္ရင္ ဆိုင္ထိေတြ႕ေစပါတယ္။ ဥပမာ-ပင့္ကူဓာတ္ပံုကိုၾကည့္ျခင္း၊ ဓာတ္ပံုကို ထိေတြ႕ျခင္းက စပါတယ္။
လူနာခံႏိုင္ရည္ေပၚမူတည္ၿပီး တျဖည္းျဖည္းအဆင့္တိုးေပးတယ္။ ေနာက္ဆံုးပင့္ကူအရွင္ကို လက္ေတြ႕ ကိုင္တြယ္ၾကည့္႐ႈႏိုင္တဲ့ အဆင့္အထိေပါ့”
လူမႈေရးအရာရွိ ေမရီက စူးစမ္းေမးျမန္းပါတယ္။
“လူနာေၾကာက္ေနတဲ့ အရာနဲ႔ ထိေတြ႕ေပးရင္ ေၾကာက္စိတ္လြန္ကဲေရာဂါက ပိုၿပီးဆိုးရြားမလာဘူးလား”
“လက္ေတြ႕မွာ အဲဒီလိုမဟုတ္ပါဘူး။ ေၾကာက္စိတ္လြန္ကဲေရာဂါ သက္သာေပ်ာက္ကင္းလာတာကို ေတြ႕ရွိရပါတယ္။ ကိုယ္ထိလက္ေရာက္ ရင္ဆိုင္ထိေတြ႕ကုထံုးကို အေျချပဳထားတဲ့ နိယာမႏွစ္မ်ဳိးရွိပါတယ္။ (၁) ေၾကာက္စိတ္ဆိုတာ စိတ္ခံစားမႈတစ္မ်ဳိး ပဲ။ အခ်ိန္ၾကာလာရင္ အရွိန္ေသသြားၿပီး အလိုအ ေလ်ာက္ ေပ်ာက္ကင္းသြားတတ္တဲ့ သေဘာရွိတယ္။ (၂) အျပဳအမူတစ္ခုကို ‘ဆုခ်’ရင္ အဲဒီအျပဳအမူက ရွင္းသန္ႀကီးထြားစြဲၿမဲလာတဲ့ သေဘာရွိပါတယ္။
ေၾကာက္စိတ္လြန္ကဲေရာဂါမွာ ေၾကာက္စိတ္သံသရာလည္ေနတာ ရွိတယ္။ ဥပမာ-ပင့္ကူေၾကာက္ စိတ္လြန္ကဲေရာဂါဆိုပါေတာ့။ “ပင့္ကူနဲ႔ ေတြ႕-ေၾကာက္စိတ္ျဖစ္ေပၚ-အေ၀းေရွာင္ေျပး-ေၾကာက္ စိတ္ေျပေလ်ာ့သြား”ဆိုတဲ့ သံသရာပါ။ ဒီေနရာမွာ ေၾကာက္စိတ္ေျပေပ်ာက္သြားတဲ့ (စိတ္ေအးခ်မ္းသြားတဲ့) ခံစားရမႈက လူနာအတြက္ ဆုလာဘ္ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ပင့္ကူကိုျမင္ရင္ ထြက္ေျပးတဲ့ အျပဳအမူက စြဲၿမဲလာတယ္။ ထြက္ေျပးမွ ေၾကာက္စိတ္ေျပေပ်ာက္တာျဖစ္ေတာ့ ပင့္ကူကို ယဥ္ပါးတဲ့ စိတ္မရရွိႏိုင္ေတာ့ဘူး။ Desensitise မျဖစ္ေတာ့ဘူး။
ကိုယ္ထိလက္ေရာက္ရင္ဆိုင္ကုထံုးက အဲဒီလိုေၾကာက္စိတ္လြန္ကဲသံသရာကို ျဖတ္ေတာက္ေပးပါတယ္”
“ေၾကာက္ရင္ထြက္မေျပးနဲ႔လို႔ ကြၽန္မလူနာေတြကို အႀကံဥာဏ္ေပးရမယ္ေပါ့”
(Healthy Life ဂ်ာနယ္မွ စီစဥ္တင္ဆက္သည့္ အပတ္စဥ္ ေသာၾကာေန႔ထုတ္ Healthy Life ဂ်ာနယ္၊ https://www.facebook.com/healthylifejournalmyanmar/ ႏွင့္ www.healthylifejournalmyanmar.com တို႔တြင္ ေဖာ္ျပပါရွိသမွ် က်န္းမာေရးႏွင့္ အလွအပဆိုင္ရာ သတင္းမ်ား၊ သတင္းေဆာင္းပါးမ်ား၊ အေမးအေျဖမ်ား၊ ဘာသာျပန္ေဆာင္းပါးမ်ားကို လြတ္လပ္စြာ မွ်ေ၀ႏိုင္ပါသည္။ သို႔ရာတြင္ မည္သည့္ Facebook စာမ်က္ႏွာ၊ Website မ်ားတြင္မဆိုျပန္လည္ကူးယူေဖာ္ျပျခင္းကို ခြင့္မျပဳပါေၾကာင္း အသိေပး ေၾကညာအပ္ပါသည္။)
