ေဒါက္တာအုန္းေက်ာ္ (စိတ္က်န္းမာေရးအထူးကု ဆရာ၀န္ႀကီး – အၿငိမ္းစား)
အေရးေပၚစိတ္က်န္းမာေရးျပႆနာဆိုတာ အလ်င္အျမန္ကုသေပးဖို႔လိုအပ္တဲ့ စိတ္ေရာဂါတစ္မ်ဳိးမ်ဳိးခံစားေနရတဲ့ အေျခအေနျဖစ္ပါတယ္။ ကုသမႈမရရွိရင္ လူနာနဲ႔ ပတ္၀န္းက်င္ကို အႏၲရာယ္ျပဳႏိုင္တဲ့ အေျခအေနျဖစ္တယ္။ ဒါမွမဟုတ္ အျပင္းျဖစ္ဆိုးရြားတဲ့ ေရာဂါလကၡဏာကို လူနာအလြန္အမင္း ခံစားေနရတဲ့ အေျခအေနျဖစ္ပါတယ္။
အေထြေထြေဆး႐ံုႀကီး အေရးေပၚလူနာဌာနကို ေရာက္ရွိလာတဲ့ လူနာေတြထဲမွာ ၄ ရာခိုင္ႏႈန္းက အေရးေပၚ စိတ္က်န္းမာေရးျပႆနာရွိတာကို ေတြ႕ရွိရတယ္။ ၅၈ ရာခိုင္ႏႈန္းက စိတ္ေရာဂါျဖစ္ဖူးတဲ့ ရာဇ၀င္ရွိပါတယ္။
အေရးေပၚ စိတ္က်န္းမာေရးျပႆနာရွိတယ္လို႔ ေခၚဆိုႏိုင္တဲ့ စိတ္ေရာဂါရွင္ေတြကေတာ့-
(၁) အသက္အႏၲရာယ္ရွိတဲ့ ခႏၶာကိုယ္ေရာဂါ တစ္ခုခုေၾကာင့္ စိတ္ေဖာက္ျပန္လာသူ၊
(၂) မိမိကိုယ္ကိုယ္ သတ္ေသဖို႔ ႀကိဳးစားအားထုတ္သူ သို႔မဟုတ္ အဲဒီလိုစိတ္ဆႏၵျပင္းျပေနသူ၊
(၃) စိတ္ေရာဂါေၾကာင့္ အလြန္အမင္း အၾကမ္းဖက္သူ၊ တျခားသူတစ္ဦးဦးကို ႐ိုက္ႏွက္သတ္ျဖတ္ဖို႔ ၿခိမ္းေျခာက္ေနသူ၊
(၄) အရက္ သို႔မဟုတ္ မူးယစ္ေဆးသံုးစြဲလို႔ စိတ္ေဖာက္ျပန္လာသူ၊
(၅) စိတ္ေရာဂါကုသေဆးေၾကာင့္ ျပင္းထန္ဆိုးရြားတဲ့ ေဘးထြက္ဆိုးက်ဳိးလကၡဏာေတြ ခံစားေနရသူနဲ႔
(၆) ျပင္းထန္ဆိုးရြားတဲ့ စိတ္ေရာဂါလကၡဏာတစ္မ်ဳိးမ်ဳိးေၾကာင့္ မခံမရပ္ႏိုင္ေအာင္ ဖိစီးမႈခံစားေနရသူစတာေတြ ျဖစ္ပါတယ္။
အသက္အႏၲရာယ္ရွိတဲ့ ခႏၶာကိုယ္ေရာဂါေၾကာင့္ ျဖစ္ေပၚလာတဲ့ အေရးေပၚ စိတ္က်န္းမာေရးအေျခအေနကိုရွင္းျပလိုပါတယ္။
ဆီးခ်ဳိေရာဂါကို မထိန္းႏိုင္လို႔ ထပ္ဆင့္ဆိုးက်ဳိးေတြ ျဖစ္ေပၚလာတဲ့ အေျခအေန၊ သိုင္း႐ြိဳက္ေဟာ္မုန္းအဆိပ္တက္တဲ့ အေျခအေန၊ HIV-AIDS ခုခံအားက်ေရာဂါေၾကာင့္ ဦးေႏွာက္ကို ထိခိုက္လာတဲ့ အေျခအေန၊ အျပင္းအထန္ ဦးေႏွာက္ဒဏ္ရာရရွိၿပီးစအေျခအေန၊ ဦးေႏွာက္ေရာင္ေရာဂါ ခံစားေနရတဲ့ အေျခအေန၊ ဦးေႏွာက္ထဲမွာ ေသြးယိုစီးေနတဲ့အေျခအေန၊ ဦးေႏွာက္ေသြးေၾကာပိတ္သြားတဲ့ အေျခအေန၊ အတက္ေရာဂါျဖစ္ေပၚေနစဥ္ သို႔မဟုတ္ ျဖစ္ေပၚၿပီးစအေျခအေန စတဲ့ေရာဂါေတြေၾကာင့္ အေရးေပၚစိတ္က်န္းမာေရးျပႆနာ ျဖစ္ေပၚလာႏိုင္ပါတယ္။
ခႏၶာကိုယ္ေရာဂါတစ္ခုခုေၾကာင့္ အျပင္းစိတ္ ဖာက္ျပန္လာရင္ ကေယာင္ကတမ္း (Delirium) ေရာဂါလကၡဏာေတြကို ေတြ႕ရွိရပါတယ္။ အဲဒီလကၡဏာေတြကေတာ့ သတိအာ႐ံုေလ်ာ့နည္းျခင္း၊ ပတ္၀န္းက်င္ကို သိရွိနားလည္ႏိုင္မႈ ခ်ဳိ႕ယြင္းျခင္း၊ အာ႐ံုစူးစိုက္ႏိုင္မႈ အားနည္းျခင္း၊ မွတ္ဥာဏ္ခ်ဳိ႕ယြင္းအားနည္းျခင္း၊ လူေတြကို မမွတ္မိျဖစ္ေနျခင္း၊ အခ်ိန္နာရီနဲ႔ ေန႔စြဲကို အမွန္အတိုင္း မရိပ္မိႏုိင္ျခင္း၊ ဇေ၀ဇ၀ါျဖစ္ေနျခင္း၊ မိမိေရာက္ရွိေနတဲ့ ေနရာကို အမွန္အတိုင္း မသိရွိႏုိင္ျဖစ္ေနျခင္း၊ စကားေျပာမွားျခင္း၊ လႈံ႔ေဆာ္မႈမဲ့ အျမင္အာ႐ံုမ်ားကို ခံစားရျခင္း စတာေတြ ျဖစ္ပါတယ္။
လူနာက မ်က္ႏွာေသႀကီးနဲ႔ ေၾကာင္ေတာင္ေတာင္ျဖစ္ေနတယ္။ စိတ္ခံစားမႈတံုးေနသလိုပဲ။ လုပ္ခ်င္ကိုင္ခ်င္ စိတ္လည္းမရွိဘူး။ ကြၽန္မက သူ႔မိဘေတြကို အႀကံဥာဏ္ေပးပါတယ္။ ‘သူ လယ္မလုပ္ခ်င္ရင္ ႏြားေက်ာင္းခိုင္း ၾကည့္ပါလား’လို႔။ လူနာရဲ႕ အေဖက မွတ္ခ်က္ခ်တယ္ ေဒါက္တာအုန္း . . .
ခႏၶာကိုယ္ေရာဂါေၾကာင့္ စိတ္ေဖာက္ျပန္လာတဲ့အေၾကာင္းကို စဥ္းစားမိေတာ့ လူနာဒြန္ကို သတိရလာပါတယ္။ အလယ္ပိုင္းၾသစေၾတးလ်ႏိုင္ငံ၊ အယ္လစ္စပရင္းၿမိဳ႕အေထြေထြေရာဂါကုေဆး႐ံုႀကီးမွာ စာေရးသူ တာ၀န္ထမ္းေဆာင္စဥ္က ျဖစ္ပါတယ္။ ႐ံုးခ်ိန္ျပင္ပတာ၀န္က် (Oncall)တဲ့ေန႔ျဖစ္တယ္။ ညစာစားၿပီး အပန္းေျဖရင္း ငိုက္မ်ဥ္းေနစဥ္မွာ တယ္လီဖုန္းသံေၾကာင့္ မ်က္စိက်ယ္လာပါတယ္။ လက္ေထာက္ဆရာ၀န္ေဒါက္တာေရာဘတ္ရဲ႕ အသံၾကားရေတာ့ လူက ပိုၿပီး ႏိုးၾကားလာတယ္။
စာေရးသူက ဟာသေႏွာၿပီး ေျပာပါတယ္။
“အမိန္႔ရွိပါ ေဒါက္တာေရာဘတ္”
“အေႏွာင့္အယွက္ေပးတာ “ေဆာရီး”ပါ ေဒါက္တာအုန္း၊ ကြၽန္ေတာ္ အေရးေပၚဌာနက ဖုန္းဆက္တာပါ။ အသက္ ၄၀ အရြယ္ လူနာဒြန္ကို ပမာ ဏစစ္ေဆးစမ္းသပ္ၿပီးပါၿပီ။ ဒြန္က ကိုယ္ပိုင္လုပ္ငန္း ရွင္တစ္ေယာက္ျဖစ္ပါတယ္။ အိမ္ေထာင္ရွိတယ္။ အရင္တုန္းက စိတ္ေရာဂါျဖစ္ဖူးတဲ့ ရာဇ၀င္မရွိဘူး။ အရက္စြဲသူ၊ မူးယစ္ေဆးစြဲသူလည္း မဟုတ္ဘူး။ ေသြးတိုးေရာဂါအတြက္ ေဆးစားေနပါတယ္။ ေသြးတိုးေပါင္ခ်ိန္က အေနေတာ္ပါပဲ။ လြန္ခဲ့တဲ့ တစ္ပတ္အတြင္း ဒြန္ရဲ႕ အျပဳအမူေတြ ေျပာင္းလဲလာတယ္လို႔ သူ႔ဇနီးက ေျပာပါတယ္။ စကားေျပာနည္းလာတယ္။ တစ္ခါတစ္ရံ စကားေျပာမမွန္ဘူး။ ငိုင္တိုင္တိုင္ျဖစ္ ေနတတ္တယ္။ မွတ္ဥာဏ္ေမ့တတ္လာတယ္။ အလုပ္ကိစၥေတြမွာ စိတ္၀င္စားမႈနည္းပါးလာတယ္။ အ မွားမွားအယြင္းယြင္းလုပ္မိတာေတြရွိတယ္။ အေၾကာင္းမဲ့ စိတ္တိုတတ္လာတယ္။
ဒီလိုအျပဳအမူေျပာင္းလဲလာတာက အလုပ္ပင္ပန္းလို႔ စိတ္ဖိစီးမႈ ခံစားေနရတာလို႔ သူ႔ဇနီးက ယူဆၿပီး ဒြန္ကို အားေပးပံ့ပိုးေပးပါတယ္။ ဒီေန႔ညေနမွာေတာ့ ဒြန္က အေၾကာင္းမဲ့စိတ္တိုေနတယ္၊ ေဒါသထြက္ၿပီး ျဗဳန္းကနဲထိုင္ရာက ထလိုက္ေတာ့ မထိန္းႏိုင္ဘဲ လဲက်သြားပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ေဆး႐ံုကို ေရာက္လာတာပါ”
“ဒြန္ကိုစစ္ေဆးၾကည့္ေတာ့ ဘယ္လိုလကၡဏာေတြကို ေတြ႕ရွိရသလဲ”
“စိတ္က်ေရာဂါလကၡဏာတခ်ဳိ႕ကို ေတြ႕ရွိရပါတယ္။ ေနာက္ၿပီး ကေယာင္ကတမ္း (Delirium) လကၡဏာအနည္းငယ္ကိုလည္း ေတြ႕ရွိရပါတယ္”
“ဒီလိုဆိုရင္ ခႏၶာကိုယ္ေရာဂါေၾကာင့္ စိတ္ေဖာက္ျပန္တာ ျဖစ္ႏုိင္တယ္။ အေရးေပၚဌာနက လက္ေထာက္ဆရာ၀န္နဲ႔ တိုင္ပင္ေဆြးေႏြးၿပီးၿပီလား”
“ၿပီးပါၿပီ။ ဒြန္မွာ အျပင္းခံစားေနရတဲ့ ခႏၶာကိုယ္ေရာဂါမရွိဘူးလို႔ ေျပာပါတယ္။ ေသြးေပါင္ခ်ိန္ကလည္း သာမန္ရွိပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ ဦးေႏွာက္ဓာတ္မွန္ (CT)ေတာ့ မ႐ိုက္ရေသးပါဘူး”
“ဒီလိုဆိုရင္ ဦးေႏွာက္ဓာတ္မွန္ (CT)႐ိုက္ဖို႔ စီစဥ္လိုက္ပါ။ ကြၽန္ေတာ္ အေရးေပၚဌာနကို လာခဲ့မယ္”
“ေကာင္းပါၿပီ ေဒါက္တာအုန္း”
စာေရးသူ အေရးေပၚဌာနေရာက္ေတာ့ ဒြန္က ဓာတ္မွန္ဌာနက ျပန္ေရာက္မလာေသးဘူး။ ဒါေၾကာင့္ ဒြန္ရဲ႕ ေရာဂါအေျခအေနကို ေဒါက္တာေရာဘတ္နဲ႔ ေဆြးေႏြးျဖစ္ပါတယ္။
“ဒြန္ရဲ႕ ေရာဂါက ခႏၶာကိုယ္ေရာဂါတစ္ခုခုေၾကာင့္ စိတ္ေဖာက္ျပန္လာတာ မျဖစ္ႏိုင္ဘူးလား”
“ခႏၶာကိုယ္ေရာဂါေၾကာင့္ အျပင္းျဖစ္စိတၱဇေရာဂါ (Acute-Organic Psychosis)ကို ေျပာတာလား၊ ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္”
စာေရးသူက ေဒါက္တာေရာဘတ္ရဲ႕ ဗဟုသုတကို စမ္းသပ္စစ္ေဆးၾကည့္ပါတယ္။
“ခႏၶာကိုယ္ေရာဂါေၾကာင့္ စိတၱဇေရာဂါအျပင္း ျဖစ္ပြားတာ ဟုတ္ မဟုတ္ ဘယ္လိုအခ်က္အလက္ေတြကို ၾကည့္႐ႈရမလဲ”
“သိပါတယ္။ (၁) အခ်ိန္အနည္းငယ္အတြင္းမွာ စိတ္ေရာဂါ ျဖစ္ပြားလာျခင္း၊ (၂) ယခင္က စိတ္ေရာဂါျဖစ္ဖူးတဲ့ ရာဇ၀င္မွတ္တမ္းမရွိျခင္း၊ (၃) အရက္မူးျခင္း၊ မူးယစ္ေဆးမူးျခင္းေၾကာင့္ အျပဳအမူေျပာင္းလဲလာတာမဟုတ္ျခင္း၊ (၄) အသက္အရြယ္ႀကီးမွ စိတ္ေရာဂါ စတင္ျဖစ္ပြားလာျခင္း၊ (၅) မၾကာမီက ဦးေခါင္းဒဏ္ရာရရွိျခင္း၊ (၆) ျပင္းထန္တဲ့ ခႏၶာကိုယ္ေရာဂါရွိေနျခင္း၊ (၇) ကေယာင္ကတမ္းေရာဂါ (Delirium)လကၡဏာမ်ားကို ေတြ႕ရွိရျခင္း(နိဒါန္းတြင္ ၾကည့္ပါ) စတဲ့ အခ်က္အလက္ေတြကို ေတြ႕ရွိရရင္ ခႏၶာကိုယ္ေရာဂါေၾကာင့္ စိတ္ေဖာက္ျပန္တယ္လို႔ မွတ္ယူဆရမွာပါ”
“ေဒါက္တာေရာဘတ္ေျဖဆိုတာ ျပည့္စံုပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ဒြန္အခုလို စိတ္ေဖာက္ျပန္လာတာဟာ ဦးေႏွာက္ထဲမွာ တစ္ခုခု ခ်ဳိ႕ယြင္းေနလို႔ ျဖစ္ဖို႔ မ်ားပါတယ္”
စာေရးသူတို႔ ေဆြးေႏြးေနစဥ္မွာပဲ ဒြန္ကို ဓာတ္မွန္ဌာနက ျပန္လည္ေခၚယူလာတာ ေတြ႕ရပါတယ္။ သူနာျပဳဆရာမက ဓာတ္မွန္ဆရာ၀န္ အေရးေပၚ ေရးေပးလိုက္တဲ့ ေဆးမွတ္ခ်က္ကို ျပပါတယ္။ ေဆးမွတ္ခ်က္က “ဦးေႏွာက္ CT ေတြ႕ရွိခ်က္။ ဦးေႏွာက္ေအာက္ေျခပိုင္းမွာ ေသြးယိုစိမ့္ၿပီး ေသြးခဲျဖစ္ေပၚေနတဲ့ အေထာက္အထား ေတြ႕ရွိရတယ္။ ဦးေႏွာက္ MRI ဓာတ္မွန္႐ိုက္ဖို႔ လိုပါတယ္”
စာေရးသူက CT မွတ္ခ်က္ကိုဖတ္ၿပီး ေဒါက္တာေရာဘတ္ကို ေျပာျပပါတယ္။
“ဒီလိုဆိုေတာ့ ဒြန္ခံစားေနရတဲ့ အျပင္းျဖစ္ စိတၱဇေရာဂါက ဦးေႏွာက္ထဲမွာ တျဖည္းျဖည္း ေသြးယိုစိမ့္ေနလို႔ ျဖစ္ပြားတာျဖစ္မယ္။ အေရးေပၚကုသဖို႔ လိုအပ္တဲ့အေျခအေနျဖစ္ပါတယ္။ စိတ္က်န္းမာေရးကုသေဆာင္မွာ ေဆး႐ံုတင္ထားဖို႔ မသင့္ေတာ္ဘူး။ အထူးေဆးကုသေဆာင္မွာျဖစ္ျဖစ္၊ ဦးေႏွာက္နဲ႔ အာ႐ံုေၾကာေရာဂါကုသေဆာင္မွာျဖစ္ျဖစ္ ေဆး႐ံုတင္ဖို႔ လိုအပ္ပါတယ္”
“ကြၽန္ေတာ္စီစဥ္လိုက္ပါမယ္”
“ဒြန္ရဲ႕ အျဖစ္အပ်က္ေပၚမူတည္ၿပီး သင္ခန္းစာယူသင့္တာ ရွိတယ္”
“ဘာမ်ားလဲ ေဒါက္တာအုန္း”
“အခ်ိန္ကာလအနည္းငယ္အတြင္း စိတ္ေရာဂါျဖစ္ပြားလာရင္ ေပါ့ေပါ့တန္တန္ မစဥ္းစားသင့္ဘူး။ အသက္အႏၲရာယ္ျဖစ္ေစႏိုင္တဲ့ ခႏၶာကိုယ္ေရာဂါတစ္ခုခုေၾကာင့္ ျဖစ္ႏိုင္တယ္ဆိုတာကို ပညာေပးဖို႔ လိုအပ္ပါတယ္”
See More
အေရးေပၚ စိတ္က်န္းမာေရးျပႆနာမ်ား (၂) ‘လက္ေကာက္၀တ္ကို ဓားျဖင့္လွီးသူ’
အေရးေပၚ စိတ္က်န္းမာေရးျပႆနာမ်ား ( ၃ ) “အႏၲရာယ္မကင္းေသာ လူနာ”
အေရးေပၚ စိတ္က်န္းမာေရးျပႆနာမ်ား ( ၄ ) “ကိုမုန္တိုင္း”
အေရးေပၚ စိတ္က်န္းမာေရးျပႆနာမ်ား ( ၅ ) “ေျမြေပြးလို ေခြေနေပမယ့္…”
(Healthy Life ဂ်ာနယ္မွ စီစဥ္တင္ဆက္သည့္ အပတ္စဥ္ ေသာၾကာေန႔ထုတ္ Healthy Life ဂ်ာနယ္၊ https://www.facebook.com/healthylifejournalmyanmar/ ႏွင့္ www.healthylifejournalmyanmar.com တို႔တြင္ ေဖာ္ျပပါရွိသမွ် က်န္းမာေရးႏွင့္ အလွအပဆိုင္ရာ သတင္းမ်ား၊ သတင္းေဆာင္းပါးမ်ား၊ အေမးအေျဖမ်ား၊ ဘာသာျပန္ေဆာင္းပါးမ်ားကို လြတ္လပ္စြာ မွ်ေ၀ႏိုင္ပါသည္။ သို႔ရာတြင္ မည္သည့္ Facebook စာမ်က္ႏွာ၊ Website မ်ားတြင္မဆိုျပန္လည္ကူးယူေဖာ္ျပျခင္းကို ခြင့္မျပဳပါေၾကာင္း အသိေပး ေၾကညာအပ္ပါသည္။)
