ေဒါက္တာအုန္းေက်ာ္ (စိတ္က်န္းမာေရးအထူးကု ဆရာ၀န္ႀကီး – အၿငိမ္းစား)
မတုန္မလႈပ္ ေက်ာက္႐ုပ္ထု-စိတ္ႏွစ္ခြေရာဂါ (Catatonic Schizophrenia) ခံစားေနရတဲ့ လူနာရာမန္ကို လက္ေထာက္ဆရာ၀န္ ဖရီဒါနဲ႔အတူ စစ္ေဆးစမ္းသပ္ေနပါတယ္။ (Healthy Life ဂ်ာနယ္ အတြဲ ၁၃၆)
စာေရးသူက ဖရီဒါကို သတိေပးေမးျမန္းပါတယ္။
“မတုန္မလႈပ္ေက်ာက္႐ုပ္ထုေရာဂါလကၡဏာေတြကို ေဖာ္ျပတဲ့ တျခားေရာဂါေတြရွိတယ္။ အဲဒါကို သတိထားရမယ္။ ဖရီဒါ သိသလား”
“ဦးေႏွာက္ေရာဂါတခ်ဳိ႕မွာ ေတြ႕ရွိႏိုင္ပါတယ္။ ဥပမာ- ဦးေႏွာက္ေရာင္ေရာဂါ၊ ဦးေႏွာက္အက်ိတ္ေရာဂါ၊ ဦးေႏွာက္ေသြးေၾကာပိတ္/ေသြးေၾကာေပါက္ေရာဂါ၊ ဦးေႏွာက္ဒဏ္ရာရရွိျခင္း စတဲ့ ေရာဂါေတြလား”
“မွန္ပါတယ္။ အဲဒီေရာဂါေတြေၾကာင့္ ဦးေႏွာက္ေရွ႕ပိုင္း (Frontal Lobe)နဲ႔ စိတ္ခံစားမႈဆိုင္ရာ ဦးေႏွာက္ပိုင္း(Limbic System)ကို ထိခိုက္မႈရွိရင္ မတုန္မလႈပ္ေက်ာက္႐ုပ္ထုလကၡဏာေတြ ျဖစ္ပြားႏိုင္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ရာမန္ရဲ႕အေျခအေနကို ဆက္လက္စစ္ေဆးအႀကံေပးဖို႔၊ ဦးေႏွာက္နဲ႔ အာ႐ံုေၾကာဆရာ၀န္နဲ႔တိုင္ပင္ဖို႔ လိုအပ္ပါတယ္။ အဲဒါကို ဖရီဒါ ဆက္လက္ေဆာင္ရြက္ပါ”
“ဟုတ္ကဲ့ပါ”
“အသက္အႏၲရာယ္ရွိႏိုင္တဲ့ တျခားအေျခအေနတစ္ခုရွိေသးတယ္။ “အသက္ေသဆံုးႏိုင္တဲ့ မတုန္မလႈပ္ေက်ာက္႐ုပ္ေရာဂါ” (Fatal Catatonia)လို႔ ေခၚပါတယ္။ အဖ်ားတက္တာ၊ ႏွလံုးခုန္ျမန္လြန္းတာ၊ ေသြးတိုးအတက္အက်ျမန္ဆန္လြန္းတာ စတဲ့ လကၡဏာေတြကို ေတြ႕ရွိရရင္ လိုအပ္သလို ကုသေပး ဖို႔ လိုလိမ့္မယ္”
ေဒါက္တာဖရီဒါက ၾကားျဖတ္ေမးျမန္းပါတယ္။ “စိတ္က်ေရာဂါနဲ႔ စိတ္ၾကြေရာဂါေၾကာင့္ မတုန္မလႈပ္ေက်ာက္႐ုပ္ထုအေျခအေန ျဖစ္ေပၚႏိုင္သလား”
“တစ္ခါတစ္ရံ ေတြ႕ရွိရပါတယ္။ စိတ္တၱဇ စိတ္က်ေရာဂါနဲ႔ ျပင္းထန္ဆိုးရြားတဲ့ စိတ္ၾကြေရာဂါေတြမွာ ေတြ႕ရွိႏိုင္ပါတယ္”
ဖရီဒါက နား႐ႈပ္သြားသလို အမူအရာနဲ႔ေမးျမန္းပါတယ္။ “စိတ္ၾကြေရာဂါမွာ လူနာက ဖမ္းလို႔မမိႏုိင္ေအာင္ တက္ၾကြလႈပ္ရွားေနတယ္ မဟုတ္ဘူးလား”
“မွန္ပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ လူနာရဲ႕ အေတြးမွ်င္ေတြက အလြန္အမင္းမ်ားျပားျမန္ဆန္လြန္းတာေၾကာင့္ လူနာက ၾကက္ေသေသသြားတတ္ပါတယ္”
ဖရီဒါက မွတ္ခ်က္ခ်ပါတယ္။
“ရာမန္ရဲ႕ေရာဂါကေတာ့ စိတ္ႏွစ္ခြေရာဂါလို႔ပဲ ကြၽန္မထင္ပါတယ္။ ခႏၶာကိုယ္က်န္းမာေရးစစ္ေဆးၿပီးရင္ ဘယ္လိုကုသမလဲ ေဒါက္တာအုန္း”
“စိတၱဇေရာဂါကုသေဆးထိုးေဆးတစ္မ်ဳိးကို စတင္အသံုးျပဳရမယ္။ ေနာက္ၿပီး “လွ်ပ္စစ္အတက္ ကုထံုး” (Electrd Convulsive Therapy) (ECT) နဲ႔ ကုသရမယ္။ မတုန္မလႈပ္ေက်ာက္႐ုပ္ထု စိတ္ႏွစ္ခြေရာဂါအတြက္ ECT က အသက္ကယ္ကု ထံုးတစ္ခုျဖစ္ပါတယ္”
ေဒါက္တာဖရီဒါနဲ႔ စာေရးသူတို႔ ရာမန္ရဲ႕ အခန္းထဲကထြက္လာေတာ့ ေဆးကုသေဆာင္ဧည့္ခန္းထဲမွာ တစ္ေယာက္တည္းရယ္ေမာေနတဲ့ အမ်ဳိးသမီးလူနာတစ္ေယာက္ကို ေတြ႕ျမင္ရတယ္။
ဖရီဒါက ေျပာျပပါတယ္။ “အဲဒီအမ်ဳိးသမီးလူနာက အမီနာပါ။ စိတ္ႏွစ္ခြ ေရာဂါခံစားေနရတာ ၅ႏွစ္ေက်ာ္ရွိၿပီလုိ႔ သိရပါတယ္။ အမီနာက်ေတာ့ မတုန္မလႈပ္ေက်ာက္႐ုပ္ထုလို ျဖစ္မေနဘူး။ ေဆးကုသေဆာင္ထဲမွာ လူပ်က္လုိျဖစ္ေနတယ္။ လူေတြက သူ႔ကိုၾကည့္ၿပီး ရယ္ေမာေနၾကပါတယ္”
ေဆး႐ံုတက္လာတဲ့ေန႔က သူ႔အ၀တ္အစားေတြက ညစ္ေပေနတယ္။ ဆံပင္ေတြက ဖ႐ိုဖရဲနဲ႔ ေျခာက္ကပ္လိမ္ ေကာက္ေနတယ္။ ေရမခ်ဳိးတာၾကာၿပီတဲ့။ သူနာျပဳေတြက အတင္းအဓမၼေရခ်ဳိးေပးၿပီး အလွျပင္ထားလို႔ အခုလိုေတြ႕ရတာ . . .
စာေရးသူက စူးစမ္းေမးျမန္းပါတယ္။ “အမီနာမွာ ဘယ္လိုေရာဂါလကၡဏာေတြကို ေတြ႕ရွိရသလဲ”
“ေဆး႐ံုတက္လာတဲ့ေန႔က သူ႔အ၀တ္အစားေတြက ညစ္ေပေနတယ္။ ဆံပင္ေတြက ဖ႐ိုဖရဲနဲ႔ ေျခာက္ကပ္လိမ္ေကာက္ေနတယ္။ ေရမခ်ဳိးတာၾကာၿပီတဲ့။ သူနာျပဳေတြက အတင္းအဓမၼေရခ်ဳိးေပးၿပီး အလွျပင္ထားလို႔ အခုလိုေတြ႕ရတာ”
စာေရးသူက ရွင္းျပပါတယ္။ “အဲဒါ ေစ့ေဆာ္မႈေလ်ာ့နည္းတဲ့ လကၡဏာ၊ လုပ္ခ်င္ကိုင္ခ်င္စိတ္တံုးလာတဲ့ လကၡဏာျဖစ္ပါတယ္။ စိတ္ႏွစ္ခြေရာဂါမွာေတြ႕ရွိရတဲ့ “အႏုတ္လကၡဏာျပအဂၤါရပ္” (Negative Symptoms) ျဖစ္ပါတယ္။ အမီနာက တစ္ကိုယ္ေရသန္႔ရွင္းေရးကို အမႈမထားေတာ့တဲ့သေဘာပါ”
ေဒါက္တာဖရီဒါက သူစစ္ေဆးေတြ႕ရွိတာကို ဆက္လက္ေျပာျပပါတယ္။ “အမီနာနဲ႔ ပံုမွန္စကားေျပာလို႔ မရပါဘူး။ ကြၽန္မက ေမးခြန္းေမးလိုက္ရင္ အမီနာက မဆီမဆိုင္တာေတြကိုသာ ေတာင္စဥ္ေရမရ ေလွ်ာက္ေျပာေနပါတယ္”
“အဲဒါ “ေတြးေတာဆင္ျခင္စဥ္းစားမႈခ်ဳိ႕ယြင္းျခင္း” (Formal Thought Disorder) လကၡဏာျဖစ္တယ္။ လူနာစဥ္းစားေတြးေတာပံုက က်ဳိးေၾကာင္းဆီေလ်ာ္ ဆက္စပ္မႈမရွိဘူး။ အေတြးအေခၚ အယူအဆေတြက ယုတၱိမတန္ဘူး။ ဒါေၾကာင့္ အမီနာေျပာတဲ့ စကားေတြကို ဖရီဒါနားလည္ဖို႔ ခက္ခဲေနတာပါ။ တျခားအျပဳအမူခ်ုိ႕ယြင္းမႈေတြ ေတြ႕ရွိရေသးလား”
“ေတြ႕ရွိရပါတယ္။ ကြၽန္မစစ္ေဆးေနခ်ိန္မွာ အမီနာက အေၾကာင္းမဲ့ ငိုလိုက္ရယ္လိုက္လုပ္ေနပါတယ္။ ကြၽန္မက သူ႔မိဘေတြရဲ႕ ကိုယ္ေရးရာဇ၀င္ကို ေမးျမန္းပါတယ္။ သူ႔အေမ လြန္ခဲ့တဲ့ တစ္ႏွစ္ေလာက္က ေသဆံုးသြားတဲ့အေၾကာင္း အမီနာက ေျပာျပပါတယ္။ အမီနာက သူ႔အေမေသဆံုးတဲ့ကိစၥက ိုရယ္ေမာၿပီးေျပာပါတယ္ ေဒါက္တာအုန္း။ စိတ္ခံစားတုန္႔ျပန္မႈက မူမမွန္ဘူးလို႔ ကြၽန္မထင္ပါတယ္”
“မွန္ပါတယ္ ဖရီဒါ . . အဲဒီလိုလကၡဏာကို “စိတ္ခံစားတုန္႔ျပန္မႈ အဆီအေငၚမတည့္ျဖစ္ျခင္း” (Emotional Incongruity) လို႔ ေခၚပါတယ္။ အခုလွမ္းၾကည့္လိုက္ပါလား။ အမီနာက အလိုလိုေနရင္း ၿပံဳးစိစိလုပ္ေနတယ္။ ေနာက္ၿပီး လက္ဟန္ေျခဟန္ျပၿပီး တစ္ေယာက္ေယာက္နဲ႔ ဆက္သြယ္စကားေျပာေနသလိုပဲ”
ေဒါက္တာဖရီဒါက သူ႔ထင္ျမင္ယူဆတာကို ေျပာျပတယ္။ “အဲဒါ အမီနာက နားထဲမွာ စကားေျပာသံေတြၾကားေနလို႔ တုန္႔ျပန္တာျဖစ္မယ္လို႔ ကြၽန္မထင္တယ္။ ကြၽန္မစစ္ေဆးၾကည့္တုန္းက သူ႔ကိုစကားလာေျပာေနတဲ့လူေတြရွိတယ္လို႔ အမီနာက ၀န္ခံပါတယ္။ အခန္းအျပင္ဘက္ကလိုလို၊ မ်က္ႏွာက်က္ေပၚကလိုလို စကားေျပာသံေတြ ၾကားတယ္တဲ့”
စာေရးသူက မွတ္ခ်က္ခ်ပါတယ္။
အဲဒါ “လႈံ႔ေဆာ္မႈမဲ့ အၾကားအာ႐ံု (Auditory Hallucination) လို႔ေခၚတယ္။ စိတ္ႏွစ္ခြေရာဂါမွာ အၿမဲလိုလိုေတြ႕ရွိရတဲ့ လကၡဏာျဖစ္ပါတယ္။ အမီနာခံစားေနရတာက ဘယ္လိုစိတ္ႏွစ္ခြေရာဂါမ်ဳိးလို႔ ထင္သလဲ”
ေဒါက္တာဖရီဒါက အနည္းငယ္စဥ္းစားလိုက္ၿပီး ေျဖဆိုပါတယ္။
“စကားေျပာမမွန္ဘူး။ အျပဳအမူေတြက ကိုး႐ိုးကားယား၊ စိတ္ခံစားတုန္႔ျပန္မႈက ဖ႐ိုဖရဲ၊ နားထဲမွာ အသံေတြၾကားတာက အစဥ္အၿမဲဆိုေတာ့ “ပရမ္းပတာစိတ္ႏွစ္ခြေရာဂါ” (Disorganised Schizophrenia) လို႔ ကြၽန္မယူဆပါတယ္ ေဒါက္တာအုန္း”
“မွန္ပါတယ္”
ေဒါက္တာဖရီဒါက အားတက္လာတဲ့ အမူအရာနဲ႔ ေမးျမန္းပါတယ္။ “ကြၽန္မသိတဲ့ စိတ္ႏွစ္ခြေရာဂါတစ္မ်ဳိးရွိေသးတယ္။ “ညံ့ဖ်င္းႏံုအ-စိတ္ႏွစ္ခြေရာဂါ” (Simple Deteriorative Schizophrenia) ဆိုတာပဲ။ အဲဒီေရာဂါမွာ ဘယ္လိုလကၡဏာေတြ ေတြ႕ရွိရမလဲ”
“ညံ့ဖ်င္းႏံုအ-စိတ္ႏွစ္ခြေရာဂါ”က တျဖည္းျဖည္းမသိမသာျဖစ္ေပၚလာတဲ့ ေရာဂါမ်ဳိးျဖစ္ပါတယ္။ အသက္ ၂၀ ၀န္းက်င္က စတင္ျဖစ္ပြားေလ့ ရွိတယ္။ ေရာဂါျဖစ္ပြားစအခ်ိန္မွာ တျခားစိတ္ႏွစ္ခြေရာဂါေတြလို သိသာထင္ရွားတဲ့ စိတၱဇေရာဂါလကၡဏာေတြမေဖာ္ျပဘူး။ လူနာက တျခားလူေတြနဲ႔ ေျပာဆိုဆက္ဆံတာ မရွိေတာ့ဘူး။ သီးျခားအထီးက်န္ေနတတ္တယ္။ စိတ္ခံစားမႈကတံုးလာတယ္။ ေစ့ေဆာ္မႈ နည္းပါးလာတယ္။ တစ္ေနကုန္ အခန္းေထာင့္မွာ ထိုင္ေနမယ္။ ဒါမွမဟုတ္ အိပ္ရာထဲမွာ လဲေလ်ာင္းေနမယ္။ ေန႔စဥ္လုပ္ငန္းေဆာင္တာေတြကို ပါ၀င္လုပ္ကိုင္မႈမရွိဘူး။ တစ္ကိုယ္ရည္သန္႔ရွင္းေရးကို လ်စ္လ်ဴ႐ႈလာတယ္။ “အႏုတ္ျပလကၡဏာအဂၤါရပ္ေတြ (Negative Symptoms) ကိုသာ ေတြ႕ရွိရတဲ့ ေရာဂါမ်ဳိးျဖစ္ပါတယ္”
ေဒါက္တာဖရီဒါက ညည္းတြားတယ္။
“စိတ္ပ်က္စရာႀကီးေနာ္”
“စိတ္ႏွစ္ခြေရာဂါကို ကုသမႈ မခံယူရရင္လည္း အဲဒီလိုအေျခအေနမ်ဳိး ျဖစ္ေပၚလာႏိုင္ပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ စိတ္ပ်က္စရာမလိုပါဘူး ဖရီဒါ။ စိတ္ႏွစ္ခြေရာဂါ ခံစားရသူေတြထဲမွာ ၂၅ ရာခိုင္ႏႈန္းေလာက္သာ ဒီလိုအေျခအေနအထိ ျဖစ္လာတာကို ေတြ႕ရပါတယ္”
“ဒီလိုဆိုရင္ စိတ္ႏွစ္ခြေရာဂါကို သက္သာေပ်ာက္ကင္းေအာင္ ကုသႏိုင္တယ္လို႔ ယူဆရမယ္ေပါ့”
(Healthy Life ဂ်ာနယ္မွ စီစဥ္တင္ဆက္သည့္ အပတ္စဥ္ ေသာၾကာေန႔ထုတ္ Healthy Life ဂ်ာနယ္၊ https://www.facebook.com/healthylifejournalmyanmar/ ႏွင့္ www.healthylifejournalmyanmar.com တို႔တြင္ ေဖာ္ျပပါရွိသမွ် က်န္းမာေရးႏွင့္ အလွအပဆိုင္ရာ သတင္းမ်ား၊ သတင္းေဆာင္းပါးမ်ား၊ အေမးအေျဖမ်ား၊ ဘာသာျပန္ေဆာင္းပါးမ်ားကို လြတ္လပ္စြာ မွ်ေ၀ႏိုင္ပါသည္။ သို႔ရာတြင္ မည္သည့္ Facebook စာမ်က္ႏွာ၊ Website မ်ားတြင္မဆိုျပန္လည္ကူးယူေဖာ္ျပျခင္းကို ခြင့္မျပဳပါေၾကာင္း အသိေပး ေၾကညာအပ္ပါသည္။)
