ေဒါက္တာအုန္းေက်ာ္(စိတ္က်န္းမာေရးအထူးကု ဆရာ၀န္ႀကီး – အၿငိမ္းစား)
စိတ္ႏွစ္ခြေရာဂါ (စိတ္ကစဥ့္ကလ်ားစိတၱဇေရာဂါ) (Schizophrenia)ႏုစအခ်ိန္မွာ ေဆးကုသမႈ ခံယူရရင္ ေရာဂါေပ်ာက္ကင္းသက္သာႏိုင္ေျခမ်ားပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ အရင္က ေဖာ္ျပခဲ့တဲ့ ေရာဂါျဖစ္ပြားစအခ်ိန္မွာ ေတြ႕ရွိရတဲ့ ေရာဂါလကၡဏာမ်ား (A အမွတ္ ၁၃၃နဲ႔ ၁၃၄)ကို လူနာနဲ႔ ထိေတြ႕ဆက္ဆံရသူတိုင္းသိရွိထားရင္ အက်ဳိးရွိပါတယ္။ ေရာဂါသက္ ၾကာရွည္လာတဲ့အခါ စိတ္ႏွစ္ခြေရာဂါလကၡဏာအသြင္အမ်ဳိးမ်ဳိး ေျပာင္းလဲျဖစ္ပြားလာတာကို ေတြ႕ရွိ ရမယ္။ ဥပမာ-ခ်ာလီလို” ယံုမွားမႈလြန္ကဲစိတ္ႏွစ္ခြေရာဂါ” ခံစားရမွာျဖစ္တယ္။ (Healthy Life ဂ်ာနယ္အတြဲ ၁၃၅)။
ေရာဂါႏုစမွာ ေဆးကုသမႈ မခံယူရရင္ ေျပာင္းလဲျဖစ္ေပၚလာႏိုင္တဲ့ စိတ္ႏွစ္ခြေရာဂါတစ္မ်ဳိးကေတာ့ “ မတုန္မလႈပ္ေက်ာက္႐ုပ္ထုစိတ္ႏွစ္ခြေရာဂါ” ( Catatonic Schizophrenia) ျဖစ္ပါတယ္။ စိတ္က်န္းမာေရးကုသမႈအစီအစဥ္ အားနည္းေနေသးတဲ့ ႏိုင္ငံေတြမွာစိတ္ႏွစ္ခြေရာဂါနဲ႔ ေဆး႐ံုတက္ ေရာက္လာသူေတြထဲမွာ ၂၀ ရာခိုင္ႏႈန္းက “ မတုန္မလႈပ္ေက်ာက္႐ုပ္ထုစိတ္ႏွစ္ခြေရာဂါ” မ်ဳိးရွိတာကို ေတြ႕ရွိရပါတယ္။ လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ ၂၀ ေလာက္က မေလးရွားႏိုင္ငံ၊ ကြာလာလမ္ပူၿမိဳ႕၊ အေထြေထြေဆး႐ံုႀကီး၊ စိတ္ေရာဂါကုသေဆာင္မွာ တက္ေရာက္ကုသခဲ့တဲ့ ရာမန္လိုလူနာမ်ဳိးျဖစ္ပါတယ္။
ရာမန္က အသက္ ၂၅ ႏွစ္ရွိပါၿပီ။ မိဘေတြနဲ႔အတူေနထိုင္ေနတဲ့ လယ္သမားတစ္ေယာက္ ျဖစ္တယ္။ လြန္ခဲ့တဲ့တစ္ႏွစ္ေလာက္ကစၿပီး ရာမန္ရဲ႕ အျပဳအမူ၊ အေနအထိုင္၊ အေျပာအဆိုေတြက ေျပာင္းလဲလာတယ္လို႔သိရတယ္။ ႐ိုးရာကုထံုးအမ်ဳိးမ်ဳိးနဲ႔ ရာမန္ရဲ႕ ေရာဂါကိုကုသေပးခဲ့ဖူးတယ္။ သိသိသာသာ ထူးျခားမႈမရွိခဲ့ပါဘူး။ တျဖည္းျဖည္းေရာဂါအေျခအေနက ပိုမိုဆိုးရြားလာပါတယ္။ လယ္လုပ္ငန္းေတြမွာ ပါ၀င္ ကူညီလုပ္ကိုင္ႏိုင္ျခင္းမရွိေတာ့ဘူး။ လူေတြနဲ႔ေပါင္းသင္းဆက္ဆံေျပာဆိုမႈမရွိဘူး။ တစ္ေယာက္တည္း စကားေျပာေနတာကိုလည္း ေတြ႕ရတယ္။ ထမင္းဟင္းျပင္ေပးထားရင္သူစားခ်င္တဲ့ အခ်ိန္မွာ တစ္ေယာက္တည္းစားတယ္။ တစ္ခါတစ္ရံ ပင္လယ္ကမ္းေျခ အုန္းပင္ေအာက္မွာ တစ္ေယာက္တည္း တစ္ေနကုန္ထိုင္ေနတတ္တယ္။ ဒါေပမဲ့ ရာမန္က ေဘးကလူေတြကိုဒုကၡမေပးဘူး။ ဒီေတာ့ သူ႔မိဘေတြက ရာမန္ကို “ သူေပ်ာ္သလိုပဲေနပါေစ” ဆိုတဲ့ သေဘာနဲ႔ ေဆးကုသေပးဖို႔ မႀကိဳးစားေတာ့ဘူး။
လြန္ခဲ့တဲ့ တစ္လေလာက္ကစၿပီး ရာမန္ရဲ႕ေရာဂါအေျခအေနကပိုမိုဆိုးရြားလာပါတယ္။ အိပ္ခန္းထဲမွာ တစ္ေန႔လံုး ပုန္းေအာင္းေနတယ္။ အိပ္ေပ်ာ္ေနတာ၊ လဲေလ်ာင္းေနတာ မဟုတ္ဘူး။ တစ္ေနရာမွာ ေျခေထာက္တစ္ဖက္တည္းနဲ႔ မတ္တပ္ရပ္ၿပီး စ်ာန္၀င္ေနသလို အမူအရာနဲ႔။ ေမးရင္လည္း အေျဖမေပးဘူး။ အစားအစာေကြၽးရင္လည္း မစားခ်င္သလို စားခ်င္သလို ဟိတ္ဟန္မ်ဳိး။ တစ္ခါစားရင္ တစ္နာရီ- ႏွစ္နာရီေလာက္ ၾကာတယ္။ အစားအစာကို ေကာက္ယူလိုက္၊ ျပန္ခ်လိုက္လုပ္ေနတတ္တယ္။ လူက ပိန္ခ်ဳံးလာတယ္။ ကိုယ္ခႏၶာက်န္းမာေရးခ်ဳိ႕ယြင္းလာသလိုေတြ႕ရတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ရာမန္ကို ေဆး႐ံုတင္ဖို႔ သူ႔မိဘကို ေဆြမ်ဳိးေတြက တိုက္တြန္းပါတယ္။
ရာမန္ကို စိတ္ေရာဂါကုသေဆာင္အထူးခန္းမွာ ၾကပ္မတ္ေစာင့္ေရွာက္ကုသေပးပါတယ္။ စာေရးသူ နဲ႔ လက္ေထာက္ဆရာ၀န္ ဖရီဒါ သူ႔အခန္းထဲေရာက္ေတာ့ ရာမန္က အိပ္ရာေပၚမွာ မရွိဘူး။ အခန္းေထာင့္ တစ္ေနရာမွာ မတုန္မလႈပ္ ပန္းပု႐ုပ္ထုလို မတ္တပ္ရပ္ေနတယ္။ ပံုမွန္အေနအထားနဲ႔ မတ္တပ္ရပ္ေနတာမဟုတ္ပါဘူး။ ကိုး႐ိုးကားယားပံုသ႑ာန္တစ္မ်ဳိး နဲ႔ ရပ္ေနတာ ျဖစ္ပါတယ္။ စာေရးသူနဲ႔ ေဒါက္တာဖရီဒါကို အသိအမွတ္မျပဳသလို တစ္ေနရာကိုသာ စူးစိုက္ၾကည့္ေနပါတယ္။ သူ႔မ်က္လံုးက ေၾကာင္ေတာင္ေတာင္ ျဖစ္ေနေပမယ့္ ႏိုးၾကားေနတယ္ဆိုတာ သိသာပါတယ္။ သတိေမ့ေမ်ာေနတာ မဟုတ္ဘူး။
“ အဲဒီလိုအေျခအေနကို ဘယ္လိုေခၚမလဲ ဖရီဒါ”
“ Stuporလို႔ ေခၚပါတယ္”
“ မွန္ပါတယ္။ မတုန္မလႈပ္ ေက်ာက္႐ုပ္ထုအေျခအေနလို႔ ဆိုပါစို႔။ ဒါေၾကာင့္ ရာမန္ရဲ႕ ေရာဂါကို “ မတုန္မလႈပ္ေက်ာက္႐ုပ္ထုစိတ္ႏွစ္ခြေရာဂါ” (Catatonic Schizophrenia)လို႔ ယူဆႏိုင္ပါတယ္။ ဒီေရာဂါမွာ ေတြ႕ရွိရတဲ့ လကၡဏာေတြကို စစ္ေဆးၾကည့္ၾကမယ္။ရာမန္မတ္တပ္ရပ္ေနတာက သက္သက္သာသာ မရွိဘူး။ ဟန္ခ်က္မညီဘူး။ လက္တစ္ဖက္ကို ဦးေခါင္းေပၚမွာ ေျမႇာက္တင္ထားတယ္။ ဘယ္ဘက္ေျခေထာက္က ညာဘက္ေျခေထာက္ေပၚမွာ တင္ထားတယ္။ လဲက်ေတာ့မလို ‘ဒီဇိုင္း’ပံုေပါက္ေနတယ္။ အဲဒီလကၡဏာကို “ ဟန္ခ်က္မညီအေနအထား” (Catalepsy)လို႔ ေခၚပါတယ္”
စာေရးသူက ရာမန္ကို “ ေကာင္းေသာ နံနက္ခင္းပါ” လို႔ ေျပာၿပီး လက္ဆြဲႏႈတ္ဆက္ဖို႔ လက္ကမ္းေပးပါတယ္။ ရာမန္က ဘာမွျပန္မေျပာဘူး။ ညာဘက္လက္ကို ႏႈတ္ဆက္ေတာ့မလို လႈပ္ရွားလိုက္ၿပီး လမ္းခြတ္လတ္မွာ ရပ္တန္႔လိုက္တယ္” စာေရးသူက ဖရီဒါဘက္လွည့္ၿပီး ေမးပါတယ္။
“ အဲဒါ ဘာျဖစ္တာလဲ ဖရီဒါ သိလား”
“ လက္ဆြဲႏႈတ္ဆက္ခ်င္သလို ႏႈတ္မဆက္ခ်င္သလို ျဖစ္ေနတာလား”
“ ဟုတ္ပါတယ္။ ဆန္႔က်င္ဘက္အျပဳအမူႏွစ္ခုကို တၿပိဳင္တည္း ျပဳမူလုပ္ကိုင္ခ်င္သလို ျဖစ္ေနတယ္။ ဆန္႔က်င္ဘက္ေစ့ေဆာ္မႈတစ္ၿပိဳင္တည္း ေပၚေပါက္ျခင္း(Ambitendency)လို႔ ေခၚပါတယ္။ စိတ္ႏွစ္ခြေရာဂါရဲ႕လကၡဏာတစ္ခုျဖစ္တယ္”
စာေရးသူက ဖရီဒါကို ၫႊန္ၾကားေပးပါတယ္။
“ ရာမန္ရဲ႕ လက္တစ္ဖက္ကို ေကြးေကာက္ၿပီး အေပၚဘက္ မတင္ထားလိုက္”
ဖရီဒါက ရာမန္ရဲ႕ လက္ေမာင္းကို သူ႔ပခံုး ေနာက္ဘက္ဆြဲတင္ၿပီး လက္ကို လိမ္က်စ္ထားလိုက္ပါတယ္။ ႐ုပ္ေသး႐ုပ္ကေနတဲ့ ပံုစံမ်ဳိး ျဖစ္ေနတယ္။ ရာမန္က သူ႔လက္ကို ျပန္မခ်ဘူး။ အတန္ၾကာေအာင္ ဖရီဒါ ပံုသြင္းထားတဲ့အတိုင္း ေျမႇာက္ထားတယ္။ ေတာ္ေတာ္ေလးၾကာမွ “ စလိုးမိုးရွင္း” ႐ိုက္ထားသလို တျဖည္းျဖည္းျပန္ခ်တယ္။
ဖရီဒါက ရာမန္ကို ၾကည့္ၿပီး ေျပာပါတယ္။
“ သူ႔လက္ေမာင္းကို ကြၽန္မ ဆြဲတင္ေတာ့ ႐ုန္းကန္သလိုလည္း မဟုတ္ဘူး။ အလိုက္သင့္ လိုက္ေလ်ာသလိုလည္း မဟုတ္ဘူး။ ေပ်ာ့ေပ်ာင္းတဲ့ ဆန္႔က်င္ဘက္တစ္မ်ဳိးကို ခံစားရတယ္ ေဒါက္တာအုန္း”
“ အဲဒါ ဖေယာင္းလို ပံုသြင္းႏိုင္တဲ့ အေျခအေန(Waxy Flexibility)လို႔ ေခၚတယ္”
စာေရးသူ စကားဆံုးေတာ့ ရာမန္ေရရြတ္ေနတာကို ၾကားရတယ္။
“ အေျခအေန …. အေျခအေန … အေျခအ ေန”
“ ရာမန္က ကြၽန္ေတာ္ေျပာတဲ့ စကားတစ္လံုးကို ေနာက္က သံေယာင္လိုက္ၿပီး ထပ္တလဲလဲေျပာေန တာၾကားလား ဖရီဒါ”
“ ဟုတ္”
“ အဲဒီလကၡဏာကို ‘သံေယာင္လိုက္ စကားေျပာျခင္း'(Echolalia)လို႔ေခၚတယ္”
ဖရီဒါက ရာမန္ရဲ႕ ေဆးမွတ္တမ္းစာရြက္ေပၚ မွာေရးမွတ္ေနပါတယ္။ ဖရီဒါလုပ္ကိုင္ေနတာကို ၾကည့္ၿပီး ေလထဲမွာ စာေရးေနသလို ရာမန္က ျပဳမူေနတယ္။” ဖရီဒါ ေတြ႕လား။ ခင္ဗ်ားလုပ္သလို အတုယူၿပီး လိုက္လုပ္ေနတယ္။ လူနာက ဆရာ၀န္ကို ေျပာင္ေလွာင္ေနတာ မဟုတ္ပါဘူး။ သူ႔ေရာဂါလကၡဏာပါ။ ‘အျပဳအမူ သံေယာင္လိုက္ျခင္း'(Echopraxia)လို႔ေခၚတယ္”
စာေရးသူနဲ႔ ဖရီဒါ ေျပာဆိုေဆြးေႏြးေနၾကစဥ္ မွာ ရာမန္က ထူးထူးဆန္းဆန္း ျပဳမူေနပါတယ္။ သူ႔ညာဘက္လက္ကို ေျမႇာက္တင္လိုက္၊ ျပန္ခ်လိုက္နဲ႔ အႀကိမ္ႀကိမ္ျပဳလုပ္ေနတယ္။ စာေရးသူက ရွင္းျပပါတယ္။
“ အဲဒီလို ရည္ရြယ္ခ်က္မရွိဘဲ အျပဳအမူတစ္မ်ဳိးကို အႀကိမ္ႀကိမ္ ျပဳလုပ္ေနတဲ့ လကၡဏာကို ပံု ေသအႀကိမ္ႀကိမ္ျပဳလုပ္ျခင္း (Stereotypy)” လို႔ ေခၚတယ္။ ေနာက္ၿပီး ရာမန္ကို ေသေသခ်ာခ်ာ ဂ႐ုစိုက္ၾကည့္လိုက္။ သူ႔မ်က္ႏွာအေနအထားမွာ ဘာထူးျခားတာ ေတြ႕ရသလဲ”
“ မ်က္ႏွာ႐ႈံ႕မဲ့ ႐ႈံ႕မဲ့ အႀကိမ္ႀကိမ္ျပဳလုပ္ေနတာ ေတြ႕ရပါတယ္ ေဒါက္တာအုန္း”
“ အဲဒါ Grimacing ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒါလည္း မတုန္မလႈပ္ ေက်ာက္႐ုပ္ထုစိတ္ႏွစ္ခြေရာဂါမွာ ေတြ႕ရွိရတဲ့ လႈပ္ရွားမႈခ်ဳိ႕ယြင္းလကၡဏာတစ္ခု ျဖစ္ပါတယ္” စာေရးသူက ေဒါက္တာဖရီဒါကို စစ္ေဆးေမးျမန္းပါတယ္။
“ ရာမန္ကို ေလ့လာၾကည့္လုိ႔ ေတြ႕ရွိရတဲ့ လကၡဏာေတြကို ဖရီဒါ မွတ္မိလား”
“ ကြၽန္မ ႀကိဳးစား ေျဖၾကည့္မယ္။ သတိေမ့ေျမာတာ မဟုတ္ေပမယ့္ မတုန္မလႈပ္ ေက်ာက္႐ုပ္ထုလို ရပ္ေနတယ္။ ကိုး႐ိုးကားယား ဟန္ခ်က္မညီ အေနအထားနဲ႔ ရပ္ေနတယ္။ သူ႔ေျခလက္ေတြကို ဖေယာင္းလို ပံုသြင္းေပးထားႏိုင္တယ္။ ကြၽန္မတို႔ေျပာတာကို သံေယာင္လုိက္ေျပာတယ္။ ကြၽန္မတို႔ အျပဳအမူကို သံေယာင္လိုက္ၿပီး တုလုပ္ေနတယ္။ ရည္ရြယ္ခ်က္မရွိဘဲ ထူးဆန္းတဲ့ အျပဳအမူတစ္မ်ဳိးကို အႀကိမ္ႀကိမ္ ျပဳလုပ္ေနတယ္။ မ်က္ႏွာ႐ႈံ႕မဲ့႐ႈံ႕မဲ့ လုပ္ေနတယ္”
“ ေတာ္လိုက္တာ”
“ ဒီေတာ့ ရာမန္ရဲ႕ေရာဂါက မတုန္မလႈပ္ ေက်ာက္႐ုပ္ထုစိတ္ႏွစ္ခြေရာဂါဆိုတာ ေသခ်ာၿပီေပါ့”
“ အတိအက် မေျပာႏိုင္ေသးပါဘူး ဖရီဒါ။ အခုလို ျဖစ္ေနတာ တျခားေရာဂါေတြေၾကာင့္ ဟုတ္မဟုတ္ စစ္ေဆးစမ္းသပ္ဖုိ႔ လိုပါတယ္”
“ ရွင္းျပပါ ေဒါက္တာအုန္း”
ေရွ႕တစ္ပတ္ ဆက္လက္ဖတ္႐ႈပါရန္
(Healthy Life ဂ်ာနယ္မွ စီစဥ္တင္ဆက္သည့္ အပတ္စဥ္ ေသာၾကာေန႔ထုတ္ Healthy Life ဂ်ာနယ္၊ https://www.facebook.com/healthylifejournalmyanmar/ ႏွင့္ www.healthylifejournalmyanmar.com တို႔တြင္ ေဖာ္ျပပါရွိသမွ် က်န္းမာေရးႏွင့္ အလွအပဆိုင္ရာ သတင္းမ်ား၊ သတင္းေဆာင္းပါးမ်ား၊ အေမးအေျဖမ်ား၊ ဘာသာျပန္ေဆာင္းပါးမ်ားကို လြတ္လပ္စြာ မွ်ေ၀ႏိုင္ပါသည္။ သို႔ရာတြင္ မည္သည့္ Facebook စာမ်က္ႏွာ၊ Website မ်ားတြင္မဆိုျပန္လည္ကူးယူေဖာ္ျပျခင္းကို ခြင့္မျပဳပါေၾကာင္း အသိေပး ေၾကညာအပ္ပါသည္။)
