ေဒါက္တာအုန္းေက်ာ္ (စိတ္က်န္းမာေရးအထူးကု ဆရာ၀န္ႀကီး – အၿငိမ္းစား)
စိတ္ႏွစ္ခြေရာဂါ (စိတ္ကစဥ့္ကလ်ားစိတၱဇေရာဂါ) (Schizophrenia) ျဖစ္ပြားခ်ိန္မွာ ေတြ႕ရွိရတဲ့ ပထမအဆင့္လကၡဏာမ်ား (First Rank Symptoms) အေၾကာင္းကို သူနာျပဳပီတာနဲ႔ ေဆြးေႏြးေနပါတယ္။
“ပထမအဆင့္ လကၡဏာတစ္ခုရွိေသးတယ္”
“ေျပာျပပါ ေဒါက္တာ”
“ယံုမွားမႈတစ္ခုခုကို ျဗဳန္းကနဲ သိျမင္ခံစားရတဲ့ အေတြ႕အႀကံဳျဖစ္ပါတယ္။ Delusional Perception လို႔ ေခၚတယ္။ တခ်ဳိ႕ကေတာ့ “အေျခခံမူလ ယံုမွားစိတ္” (Primary Delusion) လို႔ ေခၚဆိုပါတယ္”
“ရွင္းျပပါ ေဒါက္တာ”
“တစ္ခုခုကို ျမင္ေတြ႕လိုက္တာနဲ႔ တၿပိဳင္နက္ ျဗဳန္းကနဲ စိတ္ထဲမွာ ျဖစ္ေပၚလာတဲ့ ယံုၾကည္မႈတစ္ခုျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီယံုမွားစိတ္က ပတ္၀န္းက်င္ရဲ႕ လႈံ႔ေဆာ္မႈနဲ႔ ဘယ္လိုမွမအပ္စပ္ဘူး။ လူနာ အမွန္တကယ္ ျမင္ေတြ႕လိုက္တဲ့ အျဖစ္အပ်က္နဲ႔ ဆီေလ်ာ္ပတ္သက္မႈမရွိဘူး။ လူနာရဲ႕ အသိစိတ္ထဲကို အတံုးလိုက္ အတစ္လိုက္ အလိုအေလ်ာက္၀င္ေရာက္လာတဲ့ အယူမွားျဖစ္ပါတယ္။”
ဥပမာ . . “ဂ်ာနယ္ထဲမွာ ကြၽန္ေတာ္ဖတ္ဖူးတဲ့ လူနာတစ္ေယာက္ရွိတယ္။ လူနာက အသက္ ၂၅ ႏွစ္အရြယ္ျဖစ္တယ္။ သူငယ္ခ်င္းေတြနဲ႔ ေကာ္ဖီဆိုင္မွာ ေကာ္ဖီေသာက္ေနၾကတယ္။ သူငယ္ခ်င္းတစ္ေယာက္က ေကာ္ဖီပန္းကန္ကို ေကာက္ကိုင္လိုက္တာ ျမင္ေတြ႕ရတာနဲ႔တၿပိဳင္နက္ လူနာရဲ႕ စိတ္ထဲမွာ ယံုၾကည္ခ်က္တစ္ခုက အလိုအေလ်ာက္ ေပၚေပါက္လာတယ္။ “တမန္ေတာ္အသစ္တစ္ပါး ေမြးဖြားေတာ့မယ္။ လူေတြ ေသေတာ့မယ္”ဆိုတဲ့ ယံုမွားတဲ့ အသိစိတ္ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီလိုအေတြ႕အႀကံဳမ်ဳိးကို အႀကိမ္ႀကိမ္ ခံစားလာရရင္ အဲဒီယံုမွားစိတ္ကို လူနာက စြဲစြဲၿမဲၿမဲယံုၾကည္လာတယ္။ တစ္ခါတစ္ရံမွ ျဗဳန္းကနဲခံစားရတဲ့ အသိစိတ္မဟုတ္ေတာ့ဘူး။ အၿမဲတမ္းစြဲၿမဲယံုၾကည္ေနတဲ့ စိတၱဇေရာဂါလကၡဏာ ျဖစ္လာပါတယ္။ ေဆးပညာမွာ “ထပ္ဆင့္ျဖစ္ပြားယံုမွားမႈ လြန္ကဲစိတ္ (Secondary Delusion)လို႔ ေခၚပါတယ္။ ဥပမာ ခ်ာလီလို လူနာမ်ဳိးေပါ့”
သူနာျပဳပီတာက ၾကားျဖတ္ေမးတယ္။
“ဓားထိုးမႈျဖစ္လို႔ တရား႐ံုးအမိန္႔နဲ႔ အထူးကုသေဆာင္ (Security Unit)ကို ေရာက္ေနတဲ့ ခ်ာလီကို ေျပာတာလား”
“ခ်ာလီက အသက္ ၃၀ အရြယ္ ႐ံုး၀န္ထမ္းတစ္ဦးျဖစ္တယ္။ ယူနစ္အိမ္ခန္းတစ္ခုမွာ တစ္ေယာက္တည္းေနထိုင္တယ္။ အလုပ္က ေဆးခြင့္ယူထားတာ တစ္လေက်ာ္ရွိၿပီ။ ခ်ာလီက အေပါင္းအသင္းနည္းပါးသူ ျဖစ္ပါတယ္။ စိတ္ေရာဂါျဖစ္ပြားလို႔ ခ်ာလီအမူအရာေျပာင္းလဲေနတာကို ေဘးက သတိမထားမိၾကဘူး။ တစ္ေန႔မွာ ခ်ာလီကတစ္ေယာက္တည္း ေဒါသထြက္ေနတယ္။ ေအာ္ဟစ္ႀကိမ္းေမာင္းေနတယ္။ အခန္းထဲကေနၿပီး နံရံကို ပစၥည္းေတြနဲ႔ ပစ္ေပါက္ေနတယ္။ ေဘးခန္းက အိမ္နီးနားခ်င္းက ရဲကိုဖုန္းဆက္တိုင္ၾကားတယ္။ ရဲက တံခါးကို တြန္းဖြင့္ၿပီး အခန္းထဲ၀င္ဖို႔ ႀကိဳးစားေတာ့ ခ်ာလီက ရဲကို ဓားေျမာင္နဲ႔ လွမ္းထိုးတယ္။ ရဲအရာရွိလက္ေမာင္းမွာ ဓားဒဏ္ရာရရွိသြားတယ္။ တရား႐ံုးက ခ်ာလီရဲ႕ စိတ္ေရာဂါအေျခအေနကို စစ္ေဆးစမ္းသပ္ကုသေပးဖို႔ ၫႊန္ၾကားလိုက္တယ္။
စာေရးသူက ပီတာကို ၾကည့္လုိက္ၿပီး ဆက္လက္ေျပာျပပါတယ္။ “ခ်ာလီကို ကြၽန္ေတာ္စစ္ေဆးၾကည့္ၿပီးပါၿပီ။ ခ်ာလီက “ယံုမွားမႈလြန္ကဲစိတ္ႏွစ္ခြေရာဂါ” (Paranoid Schizophrenia) ခံစားေနရတယ္လို႔ ကြၽန္ေတာ္မွတ္ခ်က္ခ်ထားပါတယ္”
“ဘယ္လိုအေထာက္အထား လကၡဏာေတြရွိလို႔လဲ ေဒါက္တာ”လို႔ ပီတာက စူးစမ္းတယ္။ “ခ်ာလီကို စစ္ေဆးၾကည့္ေတာ့ ေရာဂါလကၡဏာသံုးမ်ဳိးကို ထင္ထင္ရွားရွားေတြ႕ရွိရတယ္။
(က) “ယံုမွားမႈလြန္ကဲစိတ္ခံစားေနရတယ္။ စြဲစြဲၿမဲၿမဲယံုၾကည္ေနတဲ့ သံသယစိတ္ရွိေနတယ္။ လူေတြက သူ႔အေပၚမွာ မေကာင္းႀကံေနတယ္။ သူ႔ကိုရန္မူေနၾကတယ္လို႔ အတိအက်ေျပာေနတယ္။ မယံုသကၤာစိတ္မ်ားျပားေနပါတယ္။ သူ႔ပတ္၀န္းက်င္မွာ ရန္သူေတြ ၀ိုင္း၀ိုင္းလည္ေနတယ္လို႔ ထင္ျမင္ယူဆေနတယ္။ အဲဒီလို ယံုမွားမႈလြန္ကဲစိတ္ကို Delusion of Persecution လို႔ ေခၚတယ္။ “ဓားစာခံျဖစ္ေနတယ္လို႔ ယံုမွားမႈလြန္ကဲစိတ္”လို႔ဆိုပါေတာ့။ အဲဒီလို မွားယြင္းတဲ့ယံုၾကည္ခ်က္ကို ပံ့ပိုးေပးေနတဲ့ စိတၱဇလကၡဏာေတြကိုလည္း ခ်ာလီခံစားေနရတယ္”
“နားထဲမွာ စကားေျပာသံၾကားေနရလား ေဒါက္တာ”
“မွန္ပါတယ္။ (ခ) လႈံ႔ေဆာ္မႈမဲ့အၾကားအာ႐ံု Auditory Hallucination ေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ “ဒီလူက ငါတို႔ရန္သူ။ သူ႔ကိုေတာ့အစတံုးပစ္မွ စိတ္ခ်ရမယ္ စတဲ့ ၿခိမ္းေျခာက္သံေတြကို ခ်ာလီၾကားေနရတယ္။ တစ္ဖက္ခန္းက အိမ္နီးနားခ်င္းေတြက သူ႔ကိုလုပ္ႀကံဖို႔ ေဆြးေႏြးေနၾကတာကို ၾကားရတယ္လို႔ ခ်ာလီကေျပာပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ သူ႔ယံုမွားစိတ္က ပိုမိုခိုင္မာလာတယ္လို႔ ဆိုႏိုင္ပါတယ္”
(ဂ) ခ်ာလီရဲ႕ ယံုမွားစိတ္ကို ပံ့ပိုးေပးေနတဲ့ တျခားစိတၱဇေရာဂါလကၡဏာကေတာ့ “မိမိကို ရည္ၫႊန္းေနတယ္လို႔ ထင္ျမင္ယူဆျခင္း” Idea of Reference ျဖစ္ပါတယ္။ ျပတင္းေပါက္က လွမ္းၾကည့္လိုက္ရင္ လမ္းေပၚကလူေတြရဲ႕ အမူအရာက မ႐ိုးသားဘူး။ သူတို႔အခ်င္းခ်င္း ေျခဟန္လက္ဟန္ျပၿပီး သူ႔ကိုလုပ္ႀကံဖို႔ အခ်က္ေပးေနၾကတယ္လို႔ ခ်ာလီက ယံုၾကည္ေနတယ္။ ႐ုပ္သံလႊင့္အစီအစဥ္ထဲမွာ သူ႔အေၾကာင္းကို ရည္ၫႊန္းေျပာဆိုေနၾကတယ္၊ သူ႔ကိုရန္မူဖို႔ စကား၀ွက္သံုးၿပီး ဆက္သြယ္ေနၾကတယ္လို႔ ခ်ာလီကေျပာတယ္”
သူနာျပဳပီတာက မွတ္ခ်က္ခ်ပါတယ္။ “ခ်ာလီက စိတ္ႏွစ္ခြေရာဂါ ခံစားေနရတယ္ဆိုေပမယ့္ တျခားစိတ္ႏွစ္ခြေရာဂါလူနာေတြနဲ႔ မတူဘူးေနာ္”
“မွန္ပါတယ္ပီတာ၊ ယံုမွားမႈလြန္ကဲစိတ္ႏွစ္ခြေရာဂါ လူနာမွာအေၾကာင္းမဲ့ ရယ္ေမာတာတို႔၊ စကားေျပာ ပရမ္းပတာျဖစ္တာတို႔၊ ေစ့ေဆာ္မႈနည္းပါးတာတို႔ကို မေတြ႕ရွိရဘူး။ တျခားကိစၥေတြကို ခ်ာလီနဲ႔ ေဆြးေႏြးၾကည့္ရင္ စကားေျပာမမွားဘူး။ မွားယြင္းေနတဲ့ သူ႔ယံုၾကည္ခ်က္ကိုထိလိုက္ရင္သာ ပ်ားအံုကို တုတ္နဲ႔ထိုးလိုက္သလိုျဖစ္လာမွာပါ”
သူနာျပဳပီတာက မေက်နပ္တဲ့ အမူအရာနဲ႔ တင္ျပတယ္။
“ခ်ာလီကို ေဆးတိုက္ရတာ ပ်ားအံုကိုတုတ္နဲ႔ ထိုးရသလိုပဲ”
“ဘာျဖစ္လို႔လဲ”
ညတာ၀န္က် သူနာျပဳဆရာမကေျပာပါတယ္။ ခ်ာလီက ေဆးေသာက္ဖို႔ျငင္းဆန္တယ္တဲ့။ ေဆးလံုးကို လႊင့္ပစ္တယ္။ ခ်ဳပ္ၿပီး ေဆးရည္တိုက္ေတာ့ ေဆးရည္ကို ေထြးထုတ္ပစ္တယ္ေဒါက္တာ။ ေနာက္ၿပီး ခ်ာလီက စြပ္စြဲေျပာဆုိပါတယ္။ ‘ေဆးကုသေဆာင္ထဲမွာ သူ႔ကို သတ္ခ်င္တဲ့လူေတြ ေရာက္ေနတယ္တဲ့’။ သူနာျပဳေတြကႀကံရာပါေတြ။ သူ႔ကို အဆိပ္ခတ္သတ္ဖို႔ ႀကိဳးစားၾကတာတဲ့။ ဒါ့ေၾကာင့္ ခ်ာလီအတြက္ ကုသမႈအစီအစဥ္တစ္ခု တိတိက်က် ၫႊန္ၾကားေပးဖို႔ . . .
“ညတာ၀န္က် သူနာျပဳဆရာမက ေျပာပါတယ္။ ခ်ာလီက ေဆးေသာက္ဖို႔ ျငင္းဆန္တယ္တဲ့။ ေဆးလံုးကိုလႊင့္ပစ္တယ္။ ခ်ဳပ္ၿပီး ေဆးရည္တိုက္ေတာ့ ေဆးရည္ကို ေထြးထုတ္ပစ္တယ္ ေဒါက္တာ။ ေနာက္ၿပီး ခ်ာလီက စြပ္စြဲေျပာဆုိပါတယ္။ “ေဆးကုသေဆာင္ထဲမွာ သူ႔ကိုသတ္ခ်င္တဲ့လူေတြ ေရာက္ေနတယ္တဲ့”။ သူနာျပဳေတြက ႀကံရာပါေတြ။ သူ႔ကိုအဆိပ္ခတ္သတ္ဖို႔ ႀကိဳးစားၾကတာတဲ့။ ဒါ့ေၾကာင့္ ခ်ာလီအတြက္ ကုသမႈအစီအစဥ္တစ္ခု တိတိက်က် ၫႊန္ၾကားေပးဖို႔ လိုအပ္ပါတယ္”
“ပီတာေျပာတာမွန္ပါတယ္။ ယံုမွားမႈလြန္ကဲ စိတ္ႏွစ္ခြေရာဂါလူနာက က်န္းမာေရး၀န္ထမ္းေတြအေပၚမွာလည္း သံသယမကင္းပါဘူး။ မီးကို မီးနဲ႔ တားလို႔ေတာ့မျဖစ္ဘူး။ ဒါေၾကာင့္ ခ်ာလီကို ေလးေလးစားစားဆက္ဆံရမယ္။ လူနာေတာင္းဆိုသမွ် လိုက္ေလ်ာသေဘာတူတာမ်ဳိးလည္းမျဖစ္သင့္ဘူး။ လူနာရဲ႕အျပဳအမူကို ျပစ္တင္ေ၀ဖန္သလိုမေျပာနဲ႔။ ခ်ာလီရဲ႕ယံုၾကည္မႈအမွားေတြကို ပ်က္ရယ္မျပဳနဲ႔၊ တိုက္႐ိုက္ဆန္႔က်င္မေျပာနဲ႔။ သက္ေသအေထာက္အထားနဲ႔ အက်ဳိးအေၾကာင္းကိုသာ ရွင္းျပရမယ္။ ခ်ာလီနဲ႔ဆက္ဆံရင္ ကိုယ့္ဘက္က ပြင့္ပြင့္လင္းလင္းေျပာ။ တုိတိုတုတ္တုတ္နဲ႔ လိုရင္းကို အတိအက်ေျပာ။ အဲဒါက ယံုမွားမႈလြန္ကဲေနတဲ့လူနာကို ဆက္ဆံတဲ့အခါ က်န္းမာေရး၀န္ထမ္းတိုင္း လိုက္နာက်င့္သံုးသင့္တဲ့ နည္းပရိယာယ္ေတြျဖစ္ပါတယ္”
သူနာျပဳပီတာက ဆင္ေျခတက္ပါတယ္။
“ကြၽန္ေတာ္တို႔က ခ်ာလီကို ေဒါက္တာေျပာသလို ဆက္ဆံေျပာဆိုတာပါပဲ။ ခ်ာလီက လက္မခံဘူး။ တျခားလူနာေတြနဲ႔ က်န္းမာေရး၀န္ထမ္းေတြအတြက္ အႏၲရာယ္ရွိမွာကို ကြၽန္ေတာ္စိုးရိမ္ေနတာပါ”
“ပီတာေျပာတာ ကြၽန္ေတာ္လက္ခံပါတယ္။ ေဆးေသာက္ဖို႔ ျငင္းဆန္ေနရင္ စိတၱဇေရာဂါကုသေဆး၊ အသားထိုးေဆးနဲ႔ စတင္ကုသရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ တရား႐ံုးအမိန္႔အရ လူနာသေဘာမတူေပမယ့္ ထိုးေဆးကို အဓမၼသံုးစြဲခြင့္ရွိပါတယ္။ ေဆးအရွိန္ရလာလို႔ ေရာဂါသက္သာလာရင္ လူနာက ကုသမႈကို လက္ခံလာမွာပါ”
See More
ပံုသ႑ာန္အမ်ဳိးမ်ဳိးေဆာင္ေသာ စိတ္ႏွစ္ခြေရာဂါ(၁) “ေန႔လယ္အိပ္မက္ဆိုး”
ပံုသ႑ာန္အမ်ဳိးမ်ဳိးေဆာင္ေသာ စိတ္ႏွစ္ခြေရာဂါ(၂) “ စိတ္ညႇဳိ႕ခံထားရသလို”
(Healthy Life ဂ်ာနယ္မွ စီစဥ္တင္ဆက္သည့္ အပတ္စဥ္ ေသာၾကာေန႔ထုတ္ Healthy Life ဂ်ာနယ္၊ https://www.facebook.com/healthylifejournalmyanmar/ ႏွင့္ www.healthylifejournalmyanmar.com တို႔တြင္ ေဖာ္ျပပါရွိသမွ် က်န္းမာေရးႏွင့္ အလွအပဆိုင္ရာ သတင္းမ်ား၊ သတင္းေဆာင္းပါးမ်ား၊ အေမးအေျဖမ်ား၊ ဘာသာျပန္ေဆာင္းပါးမ်ားကို လြတ္လပ္စြာ မွ်ေ၀ႏိုင္ပါသည္။ သို႔ရာတြင္ မည္သည့္ Facebook စာမ်က္ႏွာ၊ Website မ်ားတြင္မဆိုျပန္လည္ကူးယူေဖာ္ျပျခင္းကို ခြင့္မျပဳပါေၾကာင္း အသိေပး ေၾကညာအပ္ပါသည္။)
