ေဒါက္တာအုန္းေက်ာ္(စိတ္က်န္းမာေရးအထူးကု ဆရာ၀န္ႀကီး – အၿငိမ္းစား)
ယခင္တစ္ပတ္မွအဆက္
စာေရးသူရဲ႕ မိတ္ေဆြကိုေဆြနဲ႔ အိပ္မက္ဆိုးေရာဂါအေၾကာင္းကို ဆက္လက္ေဆြးေႏြးေနပါတယ္။
ကိုေဆြက သူ႔သမီးအတြက္ စိုးရိမ္စိတ္ရွိေနပံုေပါက္ပါတယ္။
“ လိုရမယ္ရ ကြၽန္ေတာ္ ေမးခ်င္ပါတယ္ ကိုအုန္းေက်ာ္ . .အိပ္မက္ဆိုးျမင္မက္တာ ေပ်ာက္ကင္းမသြားဘဲ ပိုဆိုးၿပီး အိပ္မက္ဆိုးေရာဂါလို ျဖစ္လာရင္ ဘယ္လိုကုသသင့္သလဲ”
အိပ္မက္ဆိုးေရာဂါကုသရာမွာ ထိေရာက္မႈရွိတဲ့ ကုထံုးႏွစ္မ်ဳိးကို စာေရးသူက ရွင္းျပပါတယ္။
“ အသံုးမ်ားတဲ့ ကုထံုးႏွစ္မ်ဳိးရွိပါတယ္။ အိပ္မက္ျမင္မက္တာကို ေလ်ာ့နည္းေစတဲ့နည္းနဲ႔ အိပ္မက္ကို ဇာတ္လမ္းေျပာင္းလႊဲေပးတဲ့နည္းေတြ ျဖစ္ပါတယ္”
“ ဆက္ၿပီး ရွင္းျပပါ”
“ (က) အိပ္မက္ျမင္မက္တာကို ေလ်ာ့နည္းေစဖို႔အတြက္ ေသြးတိုးက်ေဆးတစ္မ်ဳိးကို အသံုးျပဳပါတယ္။ ေဆးနာမည္ကေတာ့ Prazosin (ကုမၸဏီ ထုတ္အမည္ Minipress) ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီေဆးရဲ႕ အာနိသင္တစ္ခုကေတာ့ “ မ်က္စိကစားတဲ့ အိပ္စက္ခ်ိန္” (REM-sleep)ကို ေလ်ာ့နည္းေစၿပီး အိပ္ေမာက်တဲ့အိပ္စက္ခ်ိန္ (NonREM-sleep)ကို တိုးပြားေစတာ ျဖစ္တယ္။ ဒါေၾကာင့္ အိပ္မက္ျမင္မက္တဲ့ႏႈန္း နည္းပါးလာမယ္။ အိပ္မက္ဆိုးျမင္မက္ရင္လည္း ဆက္ၿပီး အိပ္ေပ်ာ္သြားတဲ့အတြက္ အိပ္မက္ကို မမွတ္မိေတာ့ဘူး။ Prazosin ေဆးနဲ႔ ကုသရင္ အိပ္မက္ဆိုးေရာဂါကို သက္သာေစတဲ့ သုေတသန ေတြ႕ရွိခ်က္ အေထာက္အထားေတြ ရွိပါတယ္။
(ခ) အိပ္မက္ဆိုးကို ဇာတ္လမ္းေျပာင္းလႊဲေပးတဲ့နည္းကေတာ့ စိတ္ကုထံုးတစ္မ်ဳိး ျဖစ္ပါတယ္။ “ စိတ္ကူးထဲမွာ အိပ္မက္ကို ဇာတ္တိုက္ေပးျခင္းကုထံုး” (Imagery Rehearsal Therapy) လို႔ ေခၚပါတယ္”
ကိုေဆြက နားမရွင္းသလို အမူအရာနဲ႔ ၾကားျဖတ္ေမးပါတယ္။
“ ေနပါဦးဗ် . .ကာယကံရွင္က ငါ ဘယ္လိုအိပ္မက္မ်ဳိး ျမင္မက္ရမယ္လို႔ ႀကိဳတင္ျပင္ဆင္ေပးလို႔ရပါ့မလား”
ေမးသင့္ေမးထိုက္တဲ့ ေမးခြန္းျဖစ္ပါတယ္။
“ ေလ့က်င့္ရင္ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္ ကိုေဆြ။ ကြန္ပ်ဴတာထဲမွာာ လိုအပ္သလိုအစီအစဥ္ပံုသြင္း’ပ႐ိုဂရမ္’ (program)လုပ္တဲ့သေဘာပါ။ ဦးေႏွာက္ကိုလည္း စိတ္စြမ္းရည္နဲ႔’ပ႐ိုဂရမ္’လုပ္ႏိုင္ပါတယ္။ ကုသနည္းကို အတိုခ်ဳပ္ေျပာျပမယ္။ (က) ရက္သတၱပတ္ ႏွစ္ပတ္ေလာက္ အခ်ိန္ယူၿပီး အိပ္မက္ဆိုးျမင္မက္သမွ် စာရင္းျပဳစုရမယ္။ (ခ) အျဖစ္မ်ားတဲ့ အိပ္မက္ဆိုးတစ္ခုႏွစ္ခုကို ေရြးခ်ယ္ရမယ္။ အိပ္မက္ဆိုးထဲမွာ ပါရွိတဲ့ ေၾကာက္စရာ ထိတ္လန္႔စရာဇာတ္လမ္းကို သာယာေပ်ာ္ရႊင္စရာေကာင္းတဲ့ ဇာတ္လမ္းနဲ႔ အစားထိုးၿပီးစဥ္းစားၾကည့္ရမယ္။ ဥပမာ-လူဆိုးက ဓားလက္နက္နဲ႔ လိုက္ခုတ္ေနတဲ့အိပ္မက္မ်ဳိး၊ သရဲတေစၦ က လက္မည္းႀကီးနဲ႔လိုက္ဖမ္းေနတဲ့ အိပ္မက္မ်ဳိး ဆိုပါေတာ့။ အဲဒီလိုအိပ္မက္ဆိုးကို မွတ္မိသေလာက္ စာရြက္ေပၚမွာေရးမွတ္ရမယ္။ ေနာက္ၿပီးေတာ့ ဇာတ္လမ္းကိုေျပာင္းလဲဖို႔ စဥ္းစားၾကည့္ရမယ္။ ေၾကာက္စရာေကာင္းတဲ့ ဇာတ္လမ္းေနရာမွာ သာယာၾကည္ႏူးစရာေကာင္းတဲ့ ဇာတ္လမ္းကို အစားထိုး တီထြင္ဇာတ္တိုက္ၾကည့္ရမယ္။ စာရြက္ေပၚမွာ ခ်ေရးၾကည့္ရမယ္။ ဥပမာ-
လူဆိုးက လိုက္ဖမ္းေနတဲ့ဇာတ္ကြက္ အစား မိခင္က လိုက္တမ္းေျပးတမ္းကစားေနသလို တီထြင္စဥ္းစားၾကည့္ရမယ္။ ေအးစက္စက္လက္မည္းႀကီးက ဖမ္းခ်ဳပ္တာ ခံေနရတဲ့ အိပ္မက္ဇာတ္လမ္းအစား မိခင္ရဲ႕လက္ဖ၀ါးႏုႏုနဲ႔ ယုယုယယကိုင္တြယ္ခံေနရသလို ဇာတ္ကြက္ေျပာင္းလႊဲ စဥ္းစားၾကည့္ရမယ္။
(ဂ) တီထြင္ထားတဲ့ အိပ္မက္ဇာတ္လမ္း အသစ္ကို အိပ္ရာမ၀င္ခင္ အႀကိမ္ႀကိမ္စဥ္းစားၾကည့္ရမယ္။ စာရြက္ေပၚမွာေရးမွတ္ထားရင္လည္း အႀကိမ္ႀကိမ္ဖတ္ၾကည့္ရမယ္။ အဲဒါ အိပ္မက္ဆိုးကေန အိပ္မက္ေကာင္းရရွိေအာင္ ေလ့က်င့္ေပးတဲ့ ဇာတ္တိုက္နည္းပါပဲ”
“ လက္ေတြ႕မွာ ေအာင္ျမင္မႈရွိရဲ႕လား ကိုအုန္းေက်ာ္”
“ ေအာင္ျမင္မႈရွိပါတယ္။ အဲဒီလို ေလ့က်င့္ရင္ အိပ္မက္ဆိုးျမင္မက္မႈျဖစ္ပြားႏႈန္း ၇၀ မွ ၈၀ ရာခိုင္ႏႈန္းအထိ ေလ်ာ့နည္းသြားတာကို ေတြ႕ရွိရပါတယ္”
_ _ _
စာေရးသူ စကားဆံုးေဆာ့ “ အိပ္ေပ်ာ္ေနစဥ္ ေၾကာက္ရြံ႕ထိတ္လန္႔ျခင္းေရာဂါ” (Sleep Terror / Night Terror) အေၾကာင္းကို ကိုေဆြက ေမးျမန္းပါတယ္။
“ အိပ္မက္ဆိုးေရာဂါ (Nightmares)နဲ႔ ‘အိပ္ေပ်ာ္ေနစဥ္ ေၾကာက္ရြံ႕ထိတ္လန္႔ေရာဂါ’က မတူဘူး လို႔ ခင္ဗ်ားေျပာတယ္မဟုတ္လား။ အဲဒါ နည္းနည္းရွင္းျပဗ်ာ၊ လိုရမယ္ရ ဗဟုသုတေပါ့”
“ ရပါတယ္ ကိုေဆြ၊ ကြၽန္ေတာ္ ရွင္းျပပါမယ္။ အိပ္ေပ်ာ္ေနစဥ္ ေၾကာက္ရြံ႕ထိတ္လန္႔တတ္တာကို အသက္ ၃ ႏွစ္က ၁၂ ႏွစ္အတြင္းမွာ စတင္ေတြ႕ရွိရ တယ္။ ကေလးသူငယ္ ၄၀ ရာခိုင္ႏႈန္းေက်ာ္မွာ တစ္ခါတစ္ရံ အဲဒီလို ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ ကေလးသူငယ္ ၁ ရာခိုင္ႏႈန္းမွ ၆ ရာခိုင္ႏႈန္းအထိ မၾကာခဏ ျဖစ္ပြားတတ္လို႔ “ အိပ္ေပ်ာ္ေနစဥ္ ေၾကာက္ရြံ႕ထိတ္လန္႔ ေရာဂါ” ခံစားရတယ္လို႔ ေျပာႏိုင္တယ္။ ဒါေပမဲ့ ၿမီးေကာင္ေပါက္အရြယ္ေရာက္ရင္ အမ်ားအားျဖင့္ အလိုအေလ်ာက္ ေပ်ာက္ကင္းသြားပါတယ္။ အရြယ္ေရာက္သူေတြထဲမွာေတာ့ ၁ ရာခိုင္ႏႈန္းေက်ာ္မွာ ေရာဂါ ဆက္လက္ရွင္သန္ေနတာ ေတြ႕ရွိရတယ္ . . .
အိပ္ေပ်ာ္ေနစဥ္ ေၾကာက္ရြံ႕ထိတ္လန္႔တာကို အိပ္ေပ်ာ္ေနစဥ္ ၂ နာရီမွ ၃ နာရီအတြင္း အိပ္ေမာက်ေနတဲ့ အိပ္စက္ခ်ိန္ (Non-REM Sleep)မွာ ေတြ႕ရတယ္။ အိပ္မက္ဆိုးျမင္မက္တာက မ်က္စိကစားတဲ့ အိပ္စက္ခ်ိန္(REM Sleep)မွာ ျဖစ္ပြားတာကို ကြၽန္ေတာ္ေျပာခဲ့ပါတယ္။ ေနာက္ၿပီး အိပ္ေပ်ာ္ေနစဥ္ေၾကာက္ရြံ႕ထိတ္လန္႔တာက အိပ္မက္ဆိုးျမင္မက္လို႔လန္႔ႏိုးတာမ်ဳိး မဟုတ္ဘူး။ သိသာထင္ရွားတဲ့ လကၡဏာတစ္ခုကေတာ့ အိပ္ေပ်ာ္ေနစဥ္ အသံနက္ႀကီးနဲ႔ စူးစူးရြားရြား ေအာ္ဟစ္တာ ျဖစ္ပါတယ္။ ေနာက္ၿပီး အိပ္ရာထဲမွာ လူးလွိမ့္ကန္ေက်ာက္မယ္။ အဲဒါကေနျဗဳန္းကနဲ အိပ္ရာေပၚမွာ ထထိုင္ေနမယ္။ ဒါေပမဲ့ အိပ္ရာက ႏိုးလာတာမဟုတ္ဘူး။ ေခြၽးေစးျပန္ေနမယ္။ ႏွလံုးခုန္ႏႈန္းျမန္ေနမယ္။ အသက္ျပင္းျပင္းနဲ႔ ျမန္ျမန္႐ွဴေနမယ္။ တုန္တုန္ယင္ယင္နဲ႔ ဂနာမၿငိမ္ျဖစ္ေနမယ္။ အိပ္ရာမွ လႈပ္ႏိႈးဖို႔လည္း ခက္မယ္။ ေဖ်ာင္းဖ်လို႔လည္း နားမ၀င္ဘူး။ လူက ေၾကာင္ေတာင္ေတာင္ ျဖစ္ေနမယ္။ စကားေျပာမမွန္ဘူး။ ေမးရင္လည္း ေပါက္ကရေတြေျဖလိမ့္မယ္။ အဲဒီလို ျဖစ္ပ်က္ေနတာ မိနစ္အနည္းငယ္ကေန တစ္နာရီအထိ ၾကာရွည္ႏိုင္တယ္။ ၿပီးရင္ တမုဟုတ္ခ်င္း အလိုအေလ်ာက္ ျပန္ၿပီး အိပ္ေပ်ာ္သြားမယ္။ နံနက္အိပ္ရာႏိုးတဲ့အခါ အဲဒီလိုျဖစ္ပြားခဲ့တာကို ကာယကံရွင္က မမွတ္မိဘူး”
ကိုေဆြက ၾကားျဖတ္ေမးပါတယ္။
“ အိပ္ေပ်ာ္ေနစဥ္ ေၾကာက္ရြံ႕ထိတ္လန္႔ေရာဂါကို ကုသဖို႔ လိုအပ္ပါသလားကိုအုန္းေက်ာ္”
“ အေျခအေနေပၚမွာ မူတည္ပါတယ္ကိုေဆြ။ တစ္ခါတစ္ရံ တစ္ညတေလျဖစ္တတ္တာကို ကုသဖို႔ မလိုပါဘူး။ ကာကြယ္ျခင္းကို ကုသျခင္းထက္ ပိုအားထားသင့္ပါတယ္”
“ ရွင္းျပပါ”
“ ပထမကာကြယ္နည္းကေတာ့ အိပ္ေပ်ာ္ေနစဥ္ ေၾကာက္ရြံ႕ထိတ္လန္႔တာကို ျဖစ္ေစတဲ့ အေၾကာင္းရင္းေတြ သိရွိေရွာင္ၾကဥ္ဖို႔ ျဖစ္ပါတယ္။
(က) အလုပ္မ်ားလို႔ ပင္ပန္းႏြမ္းနယ္လြန္းတာ၊ ညလံုးေပါက္ ခရီးေ၀းသြားတာ၊ လုပ္ငန္းခြင္မွာ ညတာ၀န္က်တာ၊ ေနရာသစ္ ပတ္၀န္းက်င္အသစ္မွာ အိပ္ရတာ စတဲ့အေျခအေနေတြနဲ႔ႀကံဳေတြ႕ရရင္ အိပ္ေပ်ာ္ေနစဥ္ ေၾကာက္ရြံ႕ထိတ္လန္႔မႈျဖစ္တတ္ပါတယ္။
(ခ) အိပ္ေပ်ာ္ေနစဥ္ ေၾကာက္ရြံ႕ထိတ္လန္႔မႈက အိပ္ေပ်ာ္ေနခ်ိန္ ဦးေႏွာက္ပိုင္း တစ္ေနရာမွာ လႈံ႔ေဆာ္မႈမ်ားျပားေနလုိ႔ ျဖစ္ပြားတာပါ။ ဒါေၾကာင့္ အိပ္ရာမ၀င္ခင္ ေကာ္ဖီနဲ႔ ကဖင္းဓာတ္ပါတဲ့ အရည္ေသာက္တဲ့အက်င့္ရွိရင္ ေရွာင္ၾကဥ္သင့္တယ္။
(ဂ) ခႏၶာကိုယ္ေရာဂါတစ္ခုခုေၾကာင့္ အိပ္ေပ်ာ္ေနစဥ္ ေၾကာက္ရြံ႕ထိတ္လန္႔ျခင္း ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ ဥပမာ-အဖ်ားတက္တာ၊ ဦးေႏွာက္ေရာင္ေရာဂါ ျဖစ္ပြားစအေျခအေန၊ သိုင္း႐ြိဳက္ေဟာ္မုန္းအဆိပ္တက္ ေရာဂါ (Hyperthyrodism)၊ အိပ္ေပ်ာ္ေနစဥ္ ေခတၱအသက္႐ွဴရပ္ေရာဂါ(Obstructive Sleep Apnea)၊ အိပ္မေပ်ာ္မီ ေျခေထာက္ဂနာမၿငိမ္ေရာဂါ (Restless Leg Syndrome)( RLS) စတာေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ RLS ေရာဂါကိုသံဓာတ္နဲ႔ ေဖာလစ္အက္စစ္ (Folic Acid) ဓာတ္ခ်ဳိ႕တဲ့လို႔ ျဖစ္ပြားတဲ့ ေသြးအားနည္းေရာဂါမွ ေတြ႕ရွိရတယ္။ အရက္စြဲေရာဂါနဲ႔ စိတ္က်ေရာဂါရွိရင္လည္း အိပ္ေပ်ာ္ေနစဥ္ ေၾကာက္ရြံ႕ထိတ္လန္႔တတ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ အိပ္ေပ်ာ္ေနစဥ္ေၾကာက္ရြံ႕ထိတ္လန္႔ျခင္း မၾကာခဏ ျဖစ္ေပၚရင္ အေထြေထြ က်န္းမာေရး စစ္ေဆးဖို႔ လိုအပ္ပါတယ္”
ကိုေဆြတစ္ေယာက္ စိတ္၀င္စားစြာ နားေထာင္ေနတာ ေတြ႕ျမင္ရလို႔ စာေရးသူက ဆက္လက္ေျပာျပပါတယ္။
“ (ခ) ဒုတိယကာကြယ္နည္းကေတာ့ ေၾကာက္ရြံ႕ထိတ္လန္႔ခြင့္ မရရွိေအာင္ အခ်ိန္မီ အိပ္ရာက ႏႈိးေပးတာ ျဖစ္ပါတယ္။ “ ႀကိဳတင္အိပ္ရာမွ ႏႈိးေပးျခင္း” (Anticipatory Awakening)လို႔ ေခၚပါတယ္။ ကာယကံရွင္ အိပ္ေပ်ာ္ေနစဥ္ ေၾကာက္ရြံ႕ထိတ္လန္႔ေလ့ရွိတဲ့ အခ်ိန္ပိုင္းကို ေလ့လာရမယ္။ အဲဒီအခ်ိန္ မတိုင္ခင္ ၁၅ မိနစ္ေလာက္မွာ ကာယကံရွင္ကို အိပ္ရာက လႈပ္ႏႈိးေပးရမယ္။ ကာယကံရွင္ကိုယ္တိုင္ အခ်ိန္တိုက္ၿပီး ႏႈိးစက္နာရီကို အသံုးျပဳႏိုင္ပါတယ္။ အဲဒီလို ျပဳလုပ္ရင္ ေၾကာက္ရြံ႕ထတ္လန္႔ျခင္း ျဖစ္ေပၚဖို႔ အခြင့္အေရး မရရွိေတာ့ဘူး။
(ဂ) တတိယကာကြယ္ျခင္းကေတာ့ ထိခိုက္ဒဏ္ရာမရေအာင္ ႀကိဳတင္စီမံထားတာ ျဖစ္ပါတယ္။ အိပ္ေပ်ာ္ေနစဥ္ ေၾကာက္ရြံ႕ ထိတ္လန္႔တာရဲ႕ လကၡဏာတစ္ခုက ေျခလက္ေတြကို အျပင္းအထန္လႈပ္ရွားကန္ေက်ာက္တတ္တယ္ မဟုတ္လား။ ဒါေၾကာင့္ မေတာ္တဆ ဒဏ္ရာရရွိႏုိင္ပါတယ္”
ကိုေဆြက ေမးျမန္းဖို႔ အခ်က္တစ္ခုကို စဥ္းစား မိဟန္တူပါတယ္။ လက္ေထာင္ျပၿပီး ဆင္ေျခတက္တယ္။
“ မေတာ္တဆ ဒဏ္ရာရတာနဲ႔ ပတ္သက္ရင္ ‘အိပ္ေပ်ာ္ေနစဥ္လမ္းေလွ်ာက္ျခင္း'(Sleep Walking)က ပိုၿပီး အႏၲရာယ္မ်ားတယ္ မဟုတ္ဘူးလား”
“ ကိုေဆြေျပာတာ မွန္ပါတယ္။ ‘အိပ္ေပ်ာ္ေနစဥ္ ေၾကာက္ရြံ႕ထိတ္လန္႔တာ’နဲ႔ ‘အိပ္ေပ်ာ္ေနစဥ္ လမ္းေလွ်ာက္တာ’က ညီအစ္ကိုေတြပါ”
ေရွ႕တစ္ပတ္ဆက္လက္ဖတ္႐ႈပါရန္
See More
(Healthy Life ဂ်ာနယ္မွ စီစဥ္တင္ဆက္သည့္ အပတ္စဥ္ ေသာၾကာေန႔ထုတ္ Healthy Life ဂ်ာနယ္၊ https://www.facebook.com/healthylifejournalmyanmar/ ႏွင့္ www.healthylifejournalmyanmar.com တို႔တြင္ ေဖာ္ျပပါရွိသမွ် က်န္းမာေရးႏွင့္ အလွအပဆိုင္ရာ သတင္းမ်ား၊ သတင္းေဆာင္းပါးမ်ား၊ အေမးအေျဖမ်ား၊ ဘာသာျပန္ေဆာင္းပါးမ်ားကို လြတ္လပ္စြာ မွ်ေ၀ႏိုင္ပါသည္။ သို႔ရာတြင္ မည္သည့္ Facebook စာမ်က္ႏွာ၊ Website မ်ားတြင္မဆိုျပန္လည္ကူးယူေဖာ္ျပျခင္းကို ခြင့္မျပဳပါေၾကာင္း အသိေပး ေၾကညာအပ္ပါသည္။)
