ေဒါက္တာအုန္းေက်ာ္ (စိတ္က်န္းမာေရးအထူးကု ဆရာ၀န္ႀကီး – အၿငိမ္းစား)
စိုးရိမ္စိတ္လြန္ကဲျခင္းေရာဂါနဲ႔ အေၾကာက္လြန္ကဲျခင္းေရာဂါမွာ ကုသတဲ့ စိတ္ကုထံုးေတြအေၾကာင္းကို သူနာျပဳေအမီနဲ႔ ဆက္လက္ေဆြးေႏြးေနပါတယ္။
စာေရးသူက နိဒါန္းစကားေျပာပါတယ္။
“ အခုအထိ ကြၽန္ေတာ္တို႔ ေဆြးေႏြးခဲ့တဲ့ စိုးရိမ္စိတ္လြန္ကဲေရာဂါနဲ႔ ေၾကာက္စိတ္လြန္ကဲေရာဂါေတြ မွာ လူနာ ခံစားရတဲ့ ခႏၶာကိုယ္လကၡဏာတခ်ဳိ႕ကေတာ့ ႏွလံုးခုန္ျမန္တာနဲ႔ ေသြးတိုးတာတို႔ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ ေၾကာက္စိတ္ေၾကာင့္ ႏွလံုးခုန္ႏႈန္းေႏွးၿပီး ေသြးေပါင္က်သြားတဲ့ အေၾကာက္လြန္ေရာဂါတစ္မ်ဳိးရွိတယ္။ အဲဒါ ေအမီ သိလား”
ေအမီက အေတာ္ၾကာေအာင္ စဥ္းစားၿပီး အေျဖေပးပါတယ္။
“ ေသြးအေၾကာက္လြန္ေရာဂါ (Blood Phobia) ကို ေျပာတာလား ေဒါက္တာ”
“ မွန္ပါတယ္။ ပိုၿပီး ျပည့္စံုေအာင္ ေျပာရရင္ အဲဒီေရာဂါကို “ ေသြး-ဒဏ္ရာ-ေဆးထိုးအပ္နဲ႔ အနာေရာဂါ အေၾကာက္လြန္ကဲေရာဂါ” (Blood-Injury- Injection/Illness Phobia)လို႔ ေခၚပါတယ္။ ဘီအိုင္အိုင္ပီအေၾကာက္လြန္ေရာဂါ (BIIP) လို႔ အတိုခ်ဳံးၿပီး ေခၚဆိုပါတယ္။ ဘီအိုင္အိုင္ပီေရာဂါ မွာ လူနာအေၾကာက္လြန္တဲ့ အရာေတြကေတာ့ ေသြး၊ ဒဏ္ရာအနာတရ၊ ေဆးထိုးအပ္၊ ဆရာ၀န္၊ သြားဆရာ၀န္နဲ႔ ေဆး႐ံု ေဆးခန္းတို႔ ျဖစ္ပါတယ္။ ေသြး၊ ေဆးထိုးအပ္တို႔နဲ႔ဆက္စပ္ေနတဲ့ အရာေတြပါ။ ေသြးကို မၾကည့္ရဲဘူး။ ဒဏ္ရာအနာတရျဖစ္ေနတာကို မၾကည့္ခ်င္၊ မၾကားခ်င္ဘူး။ ဆရာ၀န္နဲ႔ စစ္ေဆးခံဖို႔နဲ႔ ေဆး႐ံုေဆးခန္းပတ္၀န္းက်င္ကို တတ္ႏိုင္သေလာက္ ေရွာင္တိမ္းတယ္။ ေဆးထိုးမခံခ်င္ဘူး စတဲ့ အျပဳအမူလကၡဏာေတြ ရွိပါတယ္။ ဒီေရာဂါကို ျပည္သူလူထုထဲမွာ ၃ ရာခိုင္ႏႈန္းမွ ၄ ရာခိုင္ႏႈန္းအထိ ျဖစ္ပြားေၾကာင္း ေတြ႕ရွိရတယ္။
ဘီအိုင္အိုင္ပီေရာဂါမွာ ထူးျခားခ်က္တစ္ခုရွိပါတယ္။ ေသြးကို ျမင္ရင္ ဒါမွမဟုတ္ ေဆးထိုးခံရမယ္ ဆိုရင္ အေၾကာက္လြန္ၿပီး မူးေ၀လဲက် ေခတၱသတိလစ္သြားတတ္တယ္။ အဲဒါ တျခားအေၾကာက္လြန္ေရာဂါေတြနဲ႔ မတူတဲ့ အခ်က္တစ္ခုပဲ”
“ သူနာျပဳေအမီက စိတ္၀င္စားတဲ့ အမူအရာနဲ႔ ေမးျမန္းပါတယ္။”
“ ျခားနားခ်က္ကို ရွင္းျပပါ ေဒါက္တာ”
စာေရးသူက ေအမီ သိရွိနားလည္လြယ္ေအာင္ ေဆြးေႏြးပါတယ္။
“ တျခားအေၾကာက္လြန္ကဲေရာဂါေတြမွာ ေၾကာက္တဲ့ အရာနဲ႔ ရင္ဆိုင္ရရင္ ဘယ္လို တုန္႔ျပန္မႈရွိသလဲ၊ ခုခံတိုက္ခိုက္ဖို႔ ဒါမွမဟုတ္ ေျပးလႊားဖို႔ခႏၶာကိုယ္က ျပင္ဆင္ရတယ္။Fight or Flight အေနအထားလို႔ ဆိုပါေတာ့။ ဒီအတြက္ “ ဆင္ပါတက္သစ္အာ႐ံုေၾကာ အဂၤါစု” (Sympathetic Nervous System) လႈံ႔ေဆာ္မႈျပင္းျပလာတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ႏွလံုးခုန္ႏႈန္းျမန္လာမယ္၊ ေသြးတိုးလာမယ္၊ လႈပ္ရွား႐ုန္းကန္မႈအတြက္ အဆင္သင့္ျဖစ္ဖို႔ ၾကက္သားေတြထဲကို ေသြးစီး၀င္မႈမ်ားလာေအာင္ ဖန္တီးေပးတာ ျဖစ္ပါတယ္။
ေသြးအေၾကာက္လြန္ေရာဂါ(ဘီအိုင္အိုင္ပီ)မွာေတာ့ အဲဒီလို တုန္႔ျပန္မႈနဲ႔ ကြဲျပားတာကို ေတြ႕ရွိရတယ္။ ေရာဂါရွင္က ေသြးကို ျမင္လိုက္ရင္ ဒါမွမဟုတ္ ေဆးထိုးခံရမယ့္ အေျခအေနနဲ႔ ရင္ဆုိင္ရရင္ ဒါမွမဟုတ္ ထိတ္လန္႔စရာ မေတာ္တဆ ျဖစ္ပြားတာကို ၾကားျမင္ရရင္ အာ႐ံုေၾကာတုန္႔ျပန္မႈ ျခားနားခ်က္ ရွိတယ္။ “ ဆင္ပါတက္သစ္အာ႐ံုေၾကာအဂၤါစု” လႈံ႔ေဆာ္မႈထက္ “ ပါရာဆင္ပါတက္သစ္အာ႐ံုေၾကာအဂၤါ စု” (Parasympathetic Nervous System)ရဲ႕ လႈံ႔ေဆာ္မႈက ပိုမိုျပင္းထန္လာတယ္။ “ ပါရာဆင္ပါ တက္သစ္အာ႐ံုေၾကာအဂၤါစု” ရဲ႕ အာ႐ံုေၾကာမႀကီး (Vagus Nerve) လႈံ႔ေဆာ္မႈမ်ားျပားလာပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ပ်ဳိ႕အန္ခ်င္သလို ခံစားရမယ္၊ ႏွလံုးခုန္ႏႈန္း ေႏွးလာမယ္၊ ေသြးေပါင္က်သြားမယ္၊ ေသြးေပါင္က်သြားေတာ့ ဦးေႏွာက္ထဲကို ေသြးစီး၀င္မႈ ေလ်ာ့နည္းသြားတယ္။ ဒါေၾကာင့္ မူးေ၀လဲက်တာ၊ ေခတၱသတိလစ္သြားတာကိုေတြ႕ရွိရပါတယ္။ ေသြးအေၾကာက္လြန္ေရာဂါ (ဘီအုိင္အိုင္ပီ)ရွင္ ေသြးကိုျမင္ရင္ မူး ေ၀လဲက်သြားရတဲ့ အေၾကာင္းရင္းဆိုပါေတာ့”
စာေရးသူစကားဆံုးေတာ့ ေအမီက နဖူးတြန္႔ စဥ္းစားၿပီး စူးစမ္းေမးျမန္းတယ္။
“ အဲဒီလို ကြဲျပားမႈရွိေတာ့ “ ဘီအိုင္အိုင္ပီ” ေရာဂါမွာ အသံုးျပဳတဲ့ စိတ္ကုထံုးက ဘယ္လို ျခားနားခ်က္ရွိသလဲ”
စာေရးသူ ေရေရလည္လည္ ရွင္းျပဖို႔ လိုအပ္ပါတယ္။
“ အေတြးအျမင္ကို ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲေပးနည္း၊ ေၾကာက္တဲ့အရာနဲ႔ ရင္ဆိုင္ထိေတြ႕ေစျခင္း၊ စိတ္ဖိစီးမႈေလ်ာ့နည္းေအာင္ ေလ့က်င့္ေစျခင္း စတဲ့ ကုထံုးေတြကေတာ့ တျခားအေၾကာက္လြန္ေရာဂါမွာ ကုသ သလိုပါပဲ။ အေျခခံသေဘာက တူညီပါတယ္။ ေသြးအေၾကာက္လြန္ေရာဂါ (ဘီအိုင္အိုင္ပီ)ကုသရာမွာ ျခားနားခ်က္တစ္ခုရွိတယ္။ ေၾကာက္တဲ့အရာနဲ႔ ရင္ဆိုင္ထိေတြ႕တဲ့အခ်ိန္အခါမွာ “ ၾကြက္သားတင္းေလ့က်င့္ခန္း” (Applied Tension)ကို အသံုးျပဳပါတယ္”
“ ဘာေၾကာင့္လဲ ေဒါက္တာ” လို႔ ေအမီက ေမးျမန္းပါတယ္။”
“ တိုတိုနဲ႔ လိုရင္းကို ေျပာရရင္ ေသြးတိုးက်ၿပီး မူးေ၀လဲက်သြားတာကို ကာကြယ္ဖို႔ ျဖစ္ပါတယ္ ေအမီ ေျခေထာက္၊ လက္ေမာင္းနဲ႔ ေနာက္ေက်ာၾကြက္သားေတြကို ဖ်စ္ညႇစ္တင္းက်ပ္ထားလိုက္ရင္ ေသြးတိုးလာၿပီး ခႏၶာကိုယ္ထဲက ေသြးကို ဦးေႏွာက္ထဲ ေရာက္ေအာင္ ညႇစ္သြင္းလိုက္သလို ျဖစ္လာပါတယ္။ ဦးေႏွာက္ထဲကို ေသြးလံုလံုေလာက္ေလာက္ စီး၀င္သြားတဲ့အတြက္ မူးေ၀လဲက်တာကို ကာကြယ္ႏိုင္ပါတယ္။
ဒါေၾကာင့္ေသြးအေၾကာက္လြန္ေရာဂါ (ဘီအိုင္အိုင္ပီ)ကို ကုသဖို႔ ပထမအဆင့္အေနနဲ႔ လူနာကို “ ၾကြက္သားတင္း ေလ့က်င့္ခန္း” သင္ၾကားေပးရမယ္။ ၾကြက္သားတင္း ေလ့က်င့္ခန္းလုပ္ပံုလုပ္နည္းကို နည္းနည္း ရွင္းျပမယ္။
အဲဒီေလ့က်င့္ခန္းကို သင္ၾကားမေပးခင္ လူနာမွာ ႏွလံုးခုန္ႏႈန္း ပံုမမွန္တဲ့ ေရာဂါနဲ႔ ေသြးတိုးေရာဂါ ရွိ၊ မရွိ ေရွးဦးစြာ စစ္ေဆးသင့္ပါတယ္”
“ ဘာေၾကာင့္လဲ ေဒါက္တာ”
“ ၾကြက္သားတင္းေလ့က်င့္ခန္း ျပဳလုပ္ေနစဥ္မွာ ေသြးေပါင္တက္ၿပီး ႏွလံုးကို ဖိစီးမႈ ျဖစ္ေစႏိုင္တာေၾကာင့္ပါ။ ၾကြက္သားတင္း ေလ့က်င့္ခန္း လုပ္ပံုလုပ္နည္းကို ေျပာျပမယ္။ ကုလားထိုင္ေပၚမွာ သက္သက္သာသာထိုင္ပါ။ လက္ေမာင္း၊ လက္ဖ်ံ၊ ေပါင္တံ၊ ေျခသလံုးနဲ႔ ေနာက္ေက်ာၾကြက္သားေတြကို အာ႐ံုျပဳၿပီး တင္းတင္းက်ပ္က်ပ္ ဖ်စ္ညႇစ္ထားလိုက္ပါ။ ဦးေခါင္းထဲမွာ ပူေႏြးလာတဲ့ခံစားရမႈရရွိလာတဲ့အထိ တင္းက်ပ္ထားပါ။ ၁၀ စကၠန္႔-၁၅စကၠန္႔ၾကာတဲ့အထိ ျဖစ္ပါတယ္။ ၿပီးရင္ မူလအေနအထားေရာက္ေအာင္ ၾကြက္သားေတြကို ျပန္လည္ ေျဖေလွ်ာ့ခ်လိုက္ပါ။ (ၾကြက္သားေျပေလ်ာ့နည္း ေလ့က်င့္ခန္း လုပ္သလို မဟုတ္ပါဘူး။ တင္းက်ပ္ေနတဲ့ ၾကြက္သားေတြကို မူလ အေနအထားေရာက္ေအာင္ ေျဖေလွ်ာ့ေပးတာပဲ ျဖစ္ပါတယ္)
တစ္ခါတေလက်ရင္ ၁၀ စကၠန္႔-၁၅ စကၠန္႔ ငါးႀကိမ္ေလ့က်င့္ပါ။ တစ္ေန႔လံုး အႀကိမ္ႀကိမ္ ေလ့က်င့္ႏိုင္ပါတယ္။ အဲဒီလို ရက္သတၱပတ္ တစ္ပတ္-ႏွစ္ပတ္ၾကာ ေလ့က်င့္ရင္ “ လိုအပ္တဲ့အခ်ိန္ မွာ ခႏၶာကိုယ္ၾကြက္သားေတြကို တင္းက်ပ္လာေအာင္ျပဳလုပ္ႏုိင္တဲ့ အက်င့္ရရွိလာပါလိမ့္မယ္”
ေအမီက မေရရာလို႔ ေသခ်ာေအာင္ ေမးပါတယ္။
“ အဲဒီၾကြက္သားတင္းေလ့က်င့္ခန္းကို ေန႔စဥ္ ေလ့က်င့္ေပးရင္ ေသြးအေၾကာက္လြန္ေရာဂါ (ဘီအိုင္အိုင္ပီ) သက္သာလာႏိုင္သလား ေဒါက္တာ”
စာေရးသူက ကုသနည္းကို ရွင္းျပပါတယ္။
“ ေၾကာက္တဲ့ အရာနဲ႔ ရင္ဆိုင္ထိေတြ႕ေစတဲ့ ကုထံုးမွာ အသံုးျပဳတာပါ။ ပထမ
လူနာ ေၾကာက္တဲ့ အရာ၀တၳဳနဲ႔ အေျခအေနေတြကို စာရင္းျပဳစုခိုင္းပါတယ္။ အေၾကာက္ဆံုးအရာကေနၿပီး ေၾကာက္စိတ္ အနည္းဆံုးအရာအထိ စာရင္းျပဳစုေစပါတယ္။ ၿပီးရင္ လူနာေၾကာက္စိတ္အနည္းဆံုးအရာနဲ႔ လူနာကို ထိေတြ႕ရင္ဆိုင္ေစပါတယ္။
ဥပမာ-ေသြးအေၾကာက္လြန္ေရာဂါ ရွိသူကို ေသြးထြက္သံယုိျဖစ္ေနတဲ့ လူတစ္ဦးရဲ႕ဓာတ္ပံုကို စိုက္ၾကည့္ခိုင္းမယ္။ ေသြးအေၾကာက္လြန္ေရာဂါရွိတဲ့လူနာျဖစ္လို႔ မူးေ၀သလို၊ ပ်ဳိ႕ခ်င္သလို ခံစား လာရလိမ့္မယ္။ အဲဒီအခ်ိန္မွာ လူနာကို ၾကြက္သားတင္းေလ့က်င့္ခန္းကို ျပဳလုပ္ေစပါတယ္။ ဒီေတာ့ ဘာျဖစ္လာမလဲ။ ႏွလံုးခုန္ႏႈန္းေႏွးၿပီး ေသြးတိုးက်လာတဲ့ တုန္႔ျပန္မႈကို ဆန္႔က်င္ႏိုင္မယ္။ မူးေ၀လဲက် မလိုျဖစ္တာ သက္သာလာလိမ့္မယ္။ ေၾကာက္စရာအရာနဲ႔ ထိေတြ႕ေနရေပမယ့္ လူနာဟာ မူးေ၀လဲက် သတိလစ္မသြားဘူး။ အဲဒီလို ခံႏိုင္ရည္ရွိလာရင္ လူနာပိုမိုေၾကာက္တဲ့အရာေတြနဲ႔ တစ္ဆင့္ၿပီး တစ္ဆင့္ ထိေတြ႕ရင္ဆိုင္ေစပါတယ္။ ဒီနည္းအားျဖင့္ ေသြးအေၾကာက္လြန္စိတ္ကို ထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္မယ္။ ေသြးကို “ ႐ိုး” လာလိမ့္မယ္။ ေအမီ ရတယ္ေနာ္”
_ _ _
ေအမီက ေခါင္းၿငိမ့္ၿပီး မ၀ံ့မရဲအမူအရာနဲ႔ ေဆြး ေႏြးပါတယ္။
“ စိုးရိမ္စိတ္လြန္ေရာဂါနဲ႔ အေၾကာက္လြန္ေရာဂါေတြမွာ အသံုးျပဳတဲ့ “ အေတြးအျမင္နဲ႔ အျပဳအမူ ေပးကုထံုး” (Cognitive-Behaviour Therapy)ကို ကြၽန္မ နားလည္ပါၿပီ။ ဒါေပမဲ့ ကြၽန္မ ေမးခ်င္တာ ရွိတယ္။ ေဒါက္တာကို မေလးစားသလိုမ်ား ျဖစ္ေနမလားလို႔ပါ”
“ ေျပာသာေျပာပါ ေအမီ”
“ ကြၽန္မနဲ႔အတူ လုပ္ကိုင္ဖူးတဲ့ စိတ္က်န္းမာ ေရးဆရာ၀န္ႀကီးတစ္ဦးကေတာ့ စိုးရိမ္စိတ္ေၾကာက္စိတ္လြန္ကဲေရာဂါရွိသူကို စိတ္ကုထံုးတစ္မ်ဳိးနဲ႔ ကုတယ္။ ေဒါက္တာေျပာတဲ့ စိတ္ကုထံုးမ်ဳိးေတြကို အသံုးမျပဳဘူး”
ေအမီေျပာတာကို စာေရးသူ သေဘာေပါက္ပါတယ္။
“ ခြဲျခမ္းစိတ္ျဖာစိတ္ကုထံုး” (Psychoanalysis) နဲ႔ “ စိတ္တြန္းကန္လႈပ္ရွားမႈျဖစ္စဥ္ကုထံုး” (Dynamic Psychotherapy) ေတြကို ေျပာတာလား ေအမီ”
“ ဟုတ္ပါတယ္ ေဒါက္တာ”
“ ေမးသင့္ေမးထိုက္တဲ့ ေမးခြန္းျဖစ္ပါတယ္။ ဒီေတာ့ အဲဒီစိတ္ကုထံုးေတြအေၾကာင္းနဲ႔ စိုးရိမ္စိတ္ ေၾကာက္စိတ္လြန္ကဲေရာဂါေတြမွာ အသံုးျပဳတဲ့ ေဆးေတြအေၾကာင္းကို ဆက္ေဆြးေႏြးၾကတာေပါ့ . . ဟုတ္ၿပီလား”
ေနာက္တစ္ပတ္ ဆက္လက္ဖတ္႐ႈပါရန္
See More
ေၾကာက္စိတ္ကို အႏိုင္ယူျခင္း (၁)
ေၾကာက္စိတ္ကို အႏိုင္ယူျခင္း(၂)
ေၾကာက္စိတ္ကို အႏိုင္ယူျခင္း(၃)
(Healthy Life ဂ်ာနယ္မွ စီစဥ္တင္ဆက္သည့္ အပတ္စဥ္ ေသာၾကာေန႔ထုတ္ Healthy Life ဂ်ာနယ္၊ https://www.facebook.com/healthylifejournalmyanmar/ ႏွင့္ www.healthylifejournalmyanmar.com တို႔တြင္ ေဖာ္ျပပါရွိသမွ် က်န္းမာေရးႏွင့္ အလွအပဆိုင္ရာ သတင္းမ်ား၊ သတင္းေဆာင္းပါးမ်ား၊ အေမးအေျဖမ်ား၊ ဘာသာျပန္ေဆာင္းပါးမ်ားကို လြတ္လပ္စြာ မွ်ေ၀ႏိုင္ပါသည္။ သို႔ရာတြင္ မည္သည့္ Facebook စာမ်က္ႏွာ၊ Website မ်ားတြင္မဆိုျပန္လည္ကူးယူေဖာ္ျပျခင္းကို ခြင့္မျပဳပါေၾကာင္း အသိေပး ေၾကညာအပ္ပါသည္။)
