ေဒါက္တာအုန္းေက်ာ္(စိတ္က်န္းမာေရးအထူးကု ဆရာ၀န္ႀကီး – အၿငိမ္းစား)
ၾသစေၾတးလ်ႏိုင္ငံ၊ ဘရစ္ဘိန္းၿမိဳ႕ရွိ ျမန္မာေဇတ၀န္ဘုန္းႀကီးေက်ာင္းမွာ ျမန္မာဗုဒၶဘာသာအသင္း က နိဗၺာန္ေစ်းေရာင္းပြဲကို ႏွစ္လတစ္ႀကိမ္၊ သံုးလတစ္ႀကိမ္ႀကံဳသလို က်င္းပပါတယ္။ အဲဒီေစ်းေရာင္းပြဲတစ္ခုမွာ စာေရးသူရဲ႕ မိတ္ေဆြကိုတာနဲ႔ မုန္႔ဟင္းခါးစားရင္း စကားလက္ဆံုက်ျဖစ္တယ္။
“ကိုအုနး္ေက်ာ္ေရးတဲ့ မွတ္ဥာဏ္ပ်က္ျပားျခင္း ေဆာင္းပါးေတြကို ကြၽန္ေတာ္ ဖတ္ရပါတယ္။ မွတ္ဥာဏ္ခ်ဳိ႕ယြင္းတာက အယ္လ္ဇိုင္းမားဥာဏ္ရည္က်ဆင္းေရာဂါ (Alzheimer’s Disease) ရဲ႕ လကၡဏာ ျဖစ္တယ္လုိ႔ သိရတယ္”
“ဟုတ္တယ္ေလ။ ကိုတာက ဘာေမးခ်င္လို႔လဲ”
ကိုတာက ယူကလစ္ပင္ရိပ္ေအာက္မွာ အမ်ဳိးသမီးအုပ္စုနဲ႔စကားေျပာေနတဲ့ သူ႔ဇနီးကို လွမ္းၾကည့္ၿပီးေျပာတယ္။
“ကြၽန္ေတာ့္အမ်ဳိးသမီး အခုတေလာ သိပ္ၿပီး ေမ့တတ္တာေတြ႕ရတယ္။ ေနာက္ၿပီး မၾကာခဏ ေဒါသထြက္ရန္လုပ္လာတတ္တယ္ဗ်”
စာေရးသူက အေရးမႀကီးတဲ့ အမူအရာနဲ႔ မွတ္ခ်က္ခ်ပါတယ္။
“အိမ္မႈကိစၥေတြလုပ္ကိုင္စရာမ်ားလို႔ ေမ့တတ္တာျဖစ္မွာေပါ့။ ေနာက္ၿပီး ခင္ဗ်ားက အကူအညီမေပးလို႔ စိတ္တိုေနတာျဖစ္ႏုိင္တယ္”
စာေရးသူရဲ႕ မွတ္ခ်က္ကိုကိုတာ ဘ၀င္က်ပံုမရပါဘူး။
“ကြၽန္ေတာ္စိုးရိမ္တာကိုေျပာတာပါ”လို႔ ခပ္တိုးတိုးညည္းတြားပါတယ္။
ဒီေတာ့ အယ္လ္ဇိုင္းမားဥာဏ္ရည္က်ဆင္းေရာဂါမွာေတြ႕ရွိရတဲ့ ေရာဂါႏုစေရွးဦးလကၡဏာေတြ အေၾကာင္းကို စာေရးသူက ရွင္းျပပါတယ္။
“ခင္ဗ်ားအမ်ဳိးသမီးက အသက္ ၆၀ ေက်ာ္လာၿပီဆိုေတာ့ ခင္ဗ်ားစိုးရိမ္ေနတာကို အဆိုးမဆိုသာပါဘူး။ ဒါေပမဲ့ အသက္အရြယ္အလိုက္ ျဖစ္တတ္တဲ့ မွတ္ဥာဏ္ေလ်ာ့နည္းျခင္းနဲ႔ အယ္လ္ဇိုင္းမားဥာဏ္ရည္က်ဆင္းေရာဂါမွာ ေတြ႕ရွိရတဲ့ မွတ္ဥာဏ္ပ်က္ျပားျခင္းကို ခြဲျခားသိဖို႔လိုပါတယ္”
ကိုတာက လက္ထဲမွာ ကိုင္ထားတဲ့ မုန္႔ဟင္းခါးခြက္ကိုထိုင္ခံုေဘးက စားပြဲ၀ိုင္းကေလးေပၚ ခ်တင္လိုက္ၿပီး ေမးျမန္းပါတယ္။
“ဘယ္လို ခြဲျခားသိႏိုင္သလဲ ဆရာႀကီး”
ကိုတာရဲ႕ေမးခြန္းကို ျပည့္ျပည့္စံုစံုေျဖၾကားဖို႔ လိုအပ္ပါတယ္။
“အယ္လ္ဇိုင္းမား ဥာဏ္ရည္က်ဆင္းေရာဂါႏုစမွာ ေရွးဦးလကၡဏာ ၁၀မ်ဳိး ေတြ႕ရွိႏိုင္ပါတယ္။ မွတ္ဥာဏ္ခ်ဳိ႕ယြင္းလာတာအျပင္ တျခားလကၡဏာေတြ တစ္ခုမဟုတ္တစ္ခု ၿပိဳင္တူေပၚေပါက္လာတာ ေတြ႕ရွိရမယ္”
“ရွင္းျပပါ ကိုအုန္းေက်ာ္”
“အယ္လ္ဇိုင္းမားေရာဂါႏုစ ေရွးဦးလကၡဏာ ၁၀မ်ဳိးကို ပထမေျပာျပပါမယ္။ အဲဒါေတြကေတာ့- (၁) မွတ္ဥာဏ္ပ်က္ျပားျခင္း၊ (၂) ကိစၥတစ္ခုခုကို ႀကိဳတင္ျပင္ဆင္ႏိုင္ျခင္းနဲ႔ ျပႆနာေျဖရွင္းႏုိင္စြမ္းရည္ အားနည္းျခင္း၊ (၃)လုပ္ကိုင္ေနက်လုပ္ငန္းကို ၿပီးစီးေအာင္ ေဆာင္ရြက္ဖို႔ အခက္အခဲရွိျခင္း၊ (၄) အျမင္အာ႐ံုစြမ္းရည္ခ်ဳိ႕ယြင္းလာျခင္း၊ (၅) အခ်ိန္၊ ေန႔စြဲ၊ ရာသီအလိုက္ေျပာင္းလဲမႈကို ေျခရာခံသိရွိႏိုင္မႈခ်ဳိ႕ယြင္းျခင္း၊ (၆) စကားေျပာမွားျခင္း၊ (၇) ေန႔စဥ္သံုးပစၥည္းမ်ားကို အထားမွားျခင္း၊ (၈) ေန႔စဥ္လုပ္ငန္းေဆာင္တာေတြမွာ ဆံုးျဖတ္ခ်က္မွားယြင္းလာျခင္း၊ (၉) ၀ါသနာလုပ္ငန္းနဲ႔ လူမႈဆက္ဆံေရးကိစၥေတြမွာ ပါ၀င္လႈပ္ရွားမႈ ေလ်ာ့နည္းလာျခင္း၊ (၁၀) စိတ္ခံစားတုန္႔ျပန္မႈနဲ႔ ကိုယ္ရည္ကိုယ္ေသြးအျပဳအမူေျပာင္းလဲလာျခင္းတို႔ျဖစ္ပါတယ္”
စာေရးသူ စကားဆံုးေတာ့ ေခါင္း႐ႈပ္တဲ့ အမူအရာနဲ႔ကိုတာက ဆင္ေျခတက္ပါတယ္။
“ခင္ဗ်ားေျပာတဲ့ လကၡဏာေတြက လူတိုင္းလိုလိုတစ္ခါတစ္ရံႀကံဳေတြ႕ရတဲ့ အျဖစ္အပ်က္ မဟုတ္ဘူးလား”
အေသးစိတ္ရွင္းျပဖို႔လိုအပ္လာၿပီလုိ႔ စာေရးသူတြက္မိပါတယ္။
“မွတ္ပါတယ္ ကိုတာ။ တစ္ခုခ်င္းကို အက်ယ္ခ်ဲ႕ေျပာျပပါမယ္။
အယ္လ္ဇိုင္းမားေရာဂါေၾကာင့္ မွတ္ဥာဏ္ပ်က္ျပားရင္ ေန႔စဥ္ျဖစ္ၿပီးစကိစၥေလးေတြကို အလြယ္တကူေမ့တတ္ပါတယ္။ နံနက္ပိုင္းမွာ ျဖစ္ပြားတဲ့ အျဖစ္အပ်က္ကို ညေနပိုင္းမွာေမးၾကည့္ရင္ ျပန္လည္စဥ္းစားသိရွိဖို႔ ခက္ခဲမယ္၊ တစ္ခုခုကို ထပ္ျပန္သလဲလဲ ေမးျမန္းတတ္တယ္။ ဒါေၾကာင့္ မွတ္စုစာအုပ္ကို အသံုးျပဳလာရတယ္။ ဒါမွမဟုတ္ အိမ္သားတစ္ဦးဦးကို အားကိုးလာရမယ္။ ဒါက ပထမအခ်က္ပါ
”ကိုတာက ၾကားျဖတ္ေျပာတယ္။
“ကြၽန္ေတာ့္အမ်ဳိးသမီးက အဲဒီေလာက္အထိ ေမ့တတ္တာေတာ့မဟုတ္ပါဘူး”
စာေရးသူက ဆက္လက္ရွင္းျပပါတယ္။
“နံပါတ္ (၂) အခ်က္က ဒီလိုဗ်။ ဥပမာ-ေစ်း၀ယ္သြားတဲ့အခါ ဘယ္က စရမယ္၊ ဘာ၀ယ္ရမယ္ဆိုတာကို ႀကိဳတင္ျပင္ဆင္စဥ္းစားႏိုင္မႈ အားနည္းလာတယ္။ ေစ်း၀ယ္တဲ့အခါ ပစၥည္းတန္ဖိုး တြက္ၾကည့္တာတို႔၊ အေၾကြအႏုပ္အမ္းတာတို႔မွာ အခက္အခဲ ရွိလာတတ္တယ္”
“ကြၽန္ေတာ့္အမ်ဳိးသမီးကေတာ့ ေငြေရးေၾကးေရးမွာတိက်လြန္းပါ့ဗ်ာ”
ကိုတာရဲ႕မွတ္ခ်က္ကို အမႈမထားဘဲ စာေရးသူက ဆက္လက္ေျပာျပပါတယ္။
“တတိယအခ်က္ကေတာ့ ျပဳလုပ္ေနက် ကိစၥေလးေတြကို မေဆာင္ရြက္ႏိုင္သလို ျဖစ္လာတာပါ။ ဥပမာ-သြားေနက်လမ္းကို မသြားတတ္ဘဲ လမ္းေပ်ာက္ေနတတ္တာ။ က်ားကြက္ကစားေနက်သူက က်ားကြက္ကစားနည္းကို နားမလည္ျဖစ္လာတာ။ မီးဖိုေခ်ာင္ထဲမွာ အေနမ်ားတဲ့ အိမ္ရွင္မက သူ ခ်က္ျပဳတ္ေနက်ဟင္းကို ခ်က္ျပဳတ္တဲ့အခါ ေယာင္ခ်ာခ်ာ ျဖစ္ေနတာမ်ဳိးေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ ခင္ဗ်ားအမ်ဳိးသမီးမွာ အဲဒီလို ခ်ဳိ႕ယြင္းခ်က္ေတြရွိေနလို႔လား”
စာေရးသူရဲ႕ ေမးခြန္းကို ကိုတာက ရဲရဲ၀ံ့၀ံ့ ေျဖဆိုပါတယ္။
“ဒီေန႔ နိဗၺာန္ေစ်းမွာ ေရာင္းတဲ့ မုန္႔ဟင္းခါးက ကြၽန္ေတာ့္အမ်ဳိးသမီးလက္ရာပါ”
စာေရးသူက ခ်ီးက်ဴးစကားေျပာၿပီး ဆက္လက္ရွင္းျပပါတယ္။
“နံပါတ္ (၄) အခ်က္ အျမင္အာ႐ံုခ်ဳိ႕ယြင္းလာ တယ္ဆိုတာက အသက္ႀကီးလို႔ မ်က္စိမႈန္လာတာကို ေျပာတာ မဟုတ္ပါဘူး။ အယ္လ္ဇိုင္းမားေရာဂါ ျဖစ္လာရင္ အေရာင္အႏုအရင့္ကို ခြဲျခားသိရွိႏိုင္မႈ ခ်ဳိ႕ယြင္းလာတယ္။ အေရာင္အမ်ဳိးမ်ဳိးကို ခြဲျခားေျပာဖို႔ ဇေ၀ဇ၀ါျဖစ္လာတယ္။ ပစၥည္းတစ္ခုနဲ႔ တစ္ခု အကြာအေ၀းကို ခန္႔မွန္းႏိုင္တဲ့ စြမ္းရည္က်ဆင္းလာတယ္။ စာေၾကာင္းတစ္ေၾကာင္းကို ဖတ္ၿပီးရင္ အဓိပၸာယ္ကို ခ်က္ခ်င္း နားမလည္ႏိုင္တာရွိမယ္။ အဲဒီလို လကၡဏာေတြေၾကာင့္ ကားေမာင္းတဲ့အခါ အခက္အခဲရွိႏိုင္ပါတယ္”
ကိုတာက ညည္းတြားသလိုလို ေလသံနဲ႔ မွတ္ခ်က္ခ်ပါတယ္။
“ကြၽန္ေတာ္တို႔ ကားအသစ္၀ယ္ၿပီးကတည္းက အျပင္ထြက္တိုင္း ကြၽန္ေတာ့္အမ်ဳိးသမီးကခ်ည္း ကားေမာင္းေနတာပဲ။ အခုအထိေတာ့ မေတာ္တဆျဖစ္တာမရွိေသးပါဘူး”
ဘုန္းႀကီးေက်ာင္း၀န္း “ကားပါကင္”တစ္ေနရာမွာ ရပ္ထားတဲ့ ကိုတာရဲ႕ အက္စ္ယူဗီကားအျမင့္ႀကီး ကိုလွမ္းၾကည့္ၿပီး စာေရးသူက ဆက္လက္ရွင္းျပပါတယ္။
“နံပါတ္ ၅အခ်က္ အခ်ိန္ေန႔စြဲေျပာင္းလဲမႈကို ဇေ၀ဇ၀ါျဖစ္တယ္ဆိုတာက ကေယာင္ကတမ္းေရာဂါ (Delirium) ျဖစ္ေနတယ္လို႔ဆိုလိုတာ မဟုတ္ပါဘူး။ ဒါေပမဲ့ အယ္လ္ဇိုင္းမားေရာဂါ ခံစားလာရရင္ အခ်ိန္နဲ႔ ေန႔စြဲကိုမွန္မွန္ကန္ကန္ခန္႔မွန္းႏိုင္ေျခ ခ်ဳိ႕ယြင္းလာတယ္။ အိမ္လည္သြားရင္ မိမိေရာက္ရွိေနတဲ့ ေနရာကို ဘယ္လိုဘယ္အခ်ိန္က ေရာက္ရွိေနသလဲဆိုတာကို စဥ္းစားလို႔မရျဖစ္ေနတတ္တယ္။ အေတြ႕အႀကံဳအျဖစ္အပ်က္တစ္ခုဟာ ဘယ္တုန္းက ျဖစ္ပြားခဲ့သလဲဆိုတာကို မေ၀ခြဲႏိုင္တာရွိမယ္။”
“ နံပါတ္ (၆) လကၡဏာက စကားေျပာမွားတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဥပမာ-ပစၥည္းေတြကို မွားယြင္းအမည္ ေခၚတာ၊ ေျပာခ်င္တဲ့ ေ၀ါဟာရစကားလံုးကို စဥ္းစားလို႔ မရရွိႏုိင္တာ၊ စကား၀ိုင္းထဲမွာ ပါ၀င္ေဆြးေႏြးဖို႔ ခက္ခဲလာတာ၊ အေၾကာင္းအရာတစ္ခုကို ထပ္တလဲလဲေျပာဆိုလာတာ စတာေတြ ျဖစ္ပါတယ္”
ယူကလစ္ပင္ရိပ္ေအာက္က အမ်ဳိးသမီးအုပ္စုထဲမွာ ရယ္ရယ္ေမာေမာ စကားလက္ဆံုက်ေနတဲ့ သူ႔ဇနီးကိုၾကည့္ၿပီး ကိုတာက ၿပံဳးစိစိျဖစ္ေနပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ စာေရးသူက ေျပာလက္စစကားကို ဆက္လက္ေျပာပါတယ္။
“နံပါတ္ (၇) က ပစၥည္းေတြ အထားမွားတာဗ်။ ပစၥည္းတစ္ခုခုကို ဘယ္ေနရာမွာ ခ်ထားခဲ့တယ္ ဆိုတာ ျပန္လည္စဥ္းစားမရျဖစ္တတ္တယ္။ အိမ္ထဲမွာ ပိုက္ဆံအိတ္ေပ်ာက္တာတို႔၊ ေသာ့တြဲေပ်ာက္တာတို႔ မၾကာခဏျဖစ္ပြားတတ္တယ္။ အဲဒီပစၥည္းေပ်ာက္ရင္ ေဘးကလူေတြကို စြပ္စြဲတတ္တယ္”
ကိုတာက ၾကားက၀င္ၿပီး ၀န္ခံပါတယ္။
“အိ္မ္မွာ မၾကာခဏ ပစၥည္းအထားမွားတာက ကြၽန္ေတာ္ပါ”
ေက်ာင္းထိုင္ဘုန္းႀကီး ေန႔လယ္ဆြမ္းဘုဥ္းေပးဖို႔ အခ်ိန္နီးလာလို႔ စာေရးသူက စကားဆံုးေအာင္ ဆက္လက္ရွင္းျပပါတယ္။
“နံပါတ္ (၈) လကၡဏာက ေန႔စဥ္ကိစၥေတြမွာ ဆံုးျဖတ္ႏိုင္မႈစြမ္းရည္ခ်ဳိ႕ယြင္းလာတာ ျဖစ္တယ္။ ခက္ခဲတဲ့ ျပႆနာကိုဆံုးျဖတ္ႏိုင္စြမ္းမရွိတာကို ေျပာတာမဟုတ္ပါဘူး။ ေန႔စဥ္ႀကံဳေတြ႕ရတဲ့ ျပႆနာေလးေတြကိုေျပာတာပါ။ ဥပမာ-ေန႔စဥ္ ေငြေရး ေၾကးေရးကိစၥမွာ အသံုးထက္အျဖဳန္းမ်ားတာမ်ဳိး၊ ေန႔စဥ္တစ္ကိုယ္ေရသန္႔ရွင္းေရးအတြက္ ဆံုးျဖတ္ေဆာင္ရြက္ႏုိင္မႈခ်ဳိ႕ယြင္းလာတာတို႔ ျဖစ္ပါတယ္”
စာေရးသူကေနာက္ဆံုးအခ်က္ကိုေျပာျပပါတယ္။
“နံပါတ္ (၁၀) လကၡဏာက စိတ္ေနသေဘာထားေျပာင္းလဲလာတာ ျဖစ္ပါတယ္။ သည္းညည္းခံေလ့ရွိသူက ေဒါသႀကီးလာတတ္တယ္။ ႐ိုေသထိုက္သူက သိကၡာက်စရာအျပဳအမူေတြကို ျပဳလုပ္လာတတ္တယ္။ စိတ္တည္ၿငိမ္သူက စိတ္လႈပ္ရွားတုန္႔ျပန္မႈျပင္းထန္လာတာမ်ဳိးျဖစ္ပါတယ္။အခု ကြၽန္ေတာ္ေျပာခဲ့တဲ့ လကၡဏာေတြ အတူတကြ ၿပိဳင္တူျဖစ္ပြားလာရင္ အၿမဲလိုလို ျဖစ္ပြားတာ ေတြ႕ရရင္ အယ္လ္ဇိုင္းမာေရာဂါႏုစ အေျခအေနလို႔ ေျပာလို႔ရပါတယ္။ ဒီအခ်က္ေတြနဲ႔ ခ်ိန္ကိုက္ၾကည့္ရင္ ခင္ဗ်ားအမ်ဳိးသမီး မွတ္ဥာဏ္ေမ့တတ္တာကို အယ္လ္ဇိုင္းမားေရာဂါေၾကာင့္လို ယူဆႏိုင္မလား”
“မယူဆႏိုင္ပါဘူး ကိုအုန္းေက်ာ္။ ကြၽန္ေတာ့္ အမ်ဳိးသမီးကို သက္ႀကီးရြယ္အိုေဆး႐ံုကိုပို႔ဖို႔ မႀကိဳးစားေတာ့ပါဘူး”
ကိုတာက သူ႔ျပက္လံုးနဲ႔သူ သေဘာက်ၿပီး ရယ္ေမာေနပါတယ္။
(Healthy Life ဂ်ာနယ္မွ စီစဥ္တင္ဆက္သည့္ အပတ္စဥ္ ေသာၾကာေန႔ထုတ္ Healthy Life ဂ်ာနယ္၊ https://www.facebook.com/healthylifejournalmyanmar/ ႏွင့္ www.healthylifejournalmyanmar.com တို႔တြင္ ေဖာ္ျပပါရွိသမွ် က်န္းမာေရးႏွင့္ အလွအပဆိုင္ရာ သတင္းမ်ား၊ သတင္းေဆာင္းပါးမ်ား၊ အေမးအေျဖမ်ား၊ ဘာသာျပန္ေဆာင္းပါးမ်ားကို လြတ္လပ္စြာ မွ်ေ၀ႏိုင္ပါသည္။ သို႔ရာတြင္ မည္သည့္ Facebook စာမ်က္ႏွာ၊ Website မ်ားတြင္မဆိုျပန္လည္ကူးယူေဖာ္ျပျခင္းကို ခြင့္မျပဳပါေၾကာင္း အသိေပး ေၾကညာအပ္ပါသည္။)
