ေဒါက္တာအုန္းေက်ာ္ (စိတ္က်န္းမာေရးအထူးကု ဆရာ၀န္ႀကီး – အၿငိမ္းစား)
“အမ်က္ေဒါသေျပေဆး ရွိသလား”လို႔ ေဆးေက်ာင္းသူတစ္ေယာက္က ေမးျမန္းပါတယ္။
“အမ်က္ေဒါသႀကီး အၾကမ္းဖက္တိုက္ခိုက္တာဟာ စိတ္ေရာဂါတစ္ခုခုေၾကာင့္ျဖစ္ရင္ ကုသႏိုင္တဲ့ ေဆးရွိပါတယ္။ လူထုအတြင္းမွာ တစ္ႏွစ္ထဲမွာ အၾကမ္းဖက္တိုက္ခိုက္တဲ့ အျပဳအမူ ၃ ရာခိုင္ႏႈန္းခန္႔ရွိတယ္။ စိတ္ၾကြစိတ္က်ေရာဂါ (Bipolar Disorder) ခံစားရသူေတြထဲမွာ တစ္ႏွစ္အတြင္း အၾကမ္းဖက္တိုက္ခိုက္မႈႏႈန္းက ၄ ဒသမ ၅ ရာခိုင္ႏႈန္းရွိတယ္။ စိတ္ကစဥ့္ကလ်ားစိတၱဇေရာဂါ (Schizophrenia) ရွိသူေတြထဲမွာ အဲဒီႏႈန္းက ၈ ဒသမ ၅ ရာခုိင္ႏႈန္းျဖစ္တယ္။ စိတ္ေရာဂါနဲ႔ အရက္စြဲမူးယစ္ေဆးစြဲေရာဂါ ပူးတြဲခံစားရသူေတြမွာ တစ္ႏွစ္အတြင္း အၾကမ္းဖက္မႈႏႈန္းက ၂၀ မွ ၂၇ ရာခိုင္ႏႈန္းအထိရွိပါတယ္။ ဒီစာရင္းဇယားကိုၾကည့္ၿပီး ဘယ္လိုေကာက္ခ်က္ခ်ႏိုင္သလဲ”
“စိတ္ေရာဂါ ခံစားေနရသူအမ်ားစု ၉၅ ရာခိုင္ႏႈန္းေအာက္က အၾကမ္းဖက္တိုက္ခိုက္တတ္တာ မရွိဘူးလို႔ ဆိုႏိုင္သလား ဆရာ”
“မွန္ပါတယ္။ ေနာက္ၿပီး အရက္စြဲ မူးယစ္ေဆးစြဲေရာဂါေၾကာင့္ အၾကမ္းဖက္တိုက္ခိုက္မႈ ပိုမိုျဖစ္ပြားတာကို ေတြ႕ရပါတယ္။ စိတ္ၾကြစိတ္က်ေရာဂါနဲ႔ စိတ္ကစဥ့္ကလ်ားေရာဂါေၾကာင့္ အၾကမ္းဖက္တိုက္ခိုက္တဲ့ ေ၀ဒနာရွင္ေတြကို ေလ့လာၾကည့္ရင္ ဘာေတြ႕ရသလဲ”
“ေဆးကုသမႈ မခံယူတဲ့ လူနာေတြလား”
“မွန္ပါတယ္။ ေဆးကုသမႈခံယူရင္လည္း ေဆးမတိုးသူ၊ ေဆးမေသာက္သူနဲ႔လံုေလာက္တဲ့ ကုသမႈမရရွိသူေတြျဖစ္ပါတယ္။ ေနာက္ၿပီး ကိုယ္ရည္ကိုယ္ေသြး ခ်ဳိ႕ယြင္းေ၀ဒနာနဲ႔ အရက္စြဲ၊ မူးယစ္ေဆးစြဲေရာဂါေတြကိုပါ ပူးတြဲခံစားရသူေတြျဖစ္ပါတယ္”
“ဒီေတာ့ အမ်က္ေဒါသေပ်ာက္ေဆးဆိုတာ စိတ္ေရာဂါကုသေဆးပဲေပါ့ . . ဟုတ္လား ဆရာ”
“ေျပာလို႔ရပါတယ္။ စိတ္က်ေရာဂါရွိသူအတြက္ “စိတ္က်ေရာဂါကုသေဆး” (Antidepressant Drug) ဟာ အမ်က္ေဒါသေျပေဆးပဲ။ စိတ္ကစဥ့္ကလ်ားစိတၱဇေရာဂါအတြက္ အမ်က္ေဒါသေျပေဆးကေတာ့ “စိတၱဇေရာဂါကုသေဆး” (Antipsychotic Drug) ျဖစ္တယ္။ စိတ္ၾကြစိတ္က်ေရာဂါရွိသူေတြအတြက္ အမ်က္ေဒါသေျပေဆးကေတာ့ “စိတ္ခံစားမႈထိန္းေဆး” (Mood Stabilizer) ျဖစ္ပါတယ္။ ဥပမာ လီသီယမ္ (Lithium) လိုေဆးမ်ဳိးပါ”
“ဦးေႏွာက္ဒဏ္ရာရၿပီးရင္ အမ်က္ေဒါသ ခက္ထန္လာတတ္တယ္လို႔ သိရပါတယ္။ အဲဒီလိုလူနာေတြအတြက္ ဘယ္လိုေဆးမ်ဳိးကို အသံုးျပဳပါသလဲ ဆရာ”
“ဦးေႏွာက္ဒဏ္ရာရၿပီးသူတိုင္း အမ်က္ေဒါသႀကီးလာတတ္တာ မဟုတ္ပါဘူး။ ဒါေပမဲ့ ဦးေႏွာက္ေရွ႕ပိုင္းအဂၤါ (Frontal Lobe)နဲ႔ စိတ္ခံစားတုန္႔ျပန္မႈနဲ႔ သက္ဆိုင္တဲ့ ဦးေႏွာက္အဂၤါပိုင္း (ဥပမာ Amygdala နဲ႔ Hippocampus) ေတြမွာ ဒဏ္ရာရရင္ စိတ္ခံစားမႈကို ထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္ေျခေလ်ာ့နည္းလာတယ္။ အမ်က္ေဒါသလြန္ကဲလာႏိုင္တယ္။ အဲဒီလို လူနာေတြအတြက္” အတက္ေရာဂါေပ်ာက္ေဆး “(Anti-Epileptic Drug) ကို အသံုးျပဳႏိုင္ပါတယ္”
“ျပတ္ေတာင္း ျပတ္ေတာင္း အမ်က္ေဒါသလြန္ကဲေရာဂါ(အိုင္အီးဒီ)ကို ကုသတဲ့ေဆးရွိသလား ဆရာ”
“အိုင္အီးဒီေရာဂါရွိသူက ျပတ္ေတာင္း ျပတ္ေတာင္း မၾကာခဏအမ်က္ေဒါသေပါက္ကြဲ အၾကမ္းဖက္တတ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ စားေဆးကို ေန႔စဥ္ေန႔တိုင္း ေရရွည္သံုးစြဲသင့္၊ မသင့္ ခ်င့္ခ်ိန္ရပါတယ္။ ဘယ္ေဆးဟာ ဒီေရာဂါအတြက္ အသင့္ေတာ္ဆံုးလဲဆိုတာကိုေတာ့ ေျပာဖို႔ခက္ပါတယ္။ ဦးေႏွာက္ထဲမွာ ဆီ႐ိုတိုနင္ဓာတ္ မ်ားျပားလာေစတဲ့ စိတ္က်ေရာဂါကုသေဆး (ဥပမာ- Fluoxetine၊ Sertraline) ကို စမ္းသပ္သံုးစြဲတာရွိပါတယ္။ စိတ္ခံစားမႈအတိုင္း ကိုယ္ထိလက္ေရာက္ တဇြတ္ထိုးလုပ္တဲ့ အျပဳအမူဟာ ဦးေႏွာက္ထဲမွာ ဆီ႐ိုတိုနင္ဓာတ္နည္းလို႔ ျဖစ္တာလို႔ယူဆပါတယ္။ မိမိကုိယ္ကိုယ္ သတ္ေသသြားသူေတြရဲ႕ ဦးေႏွာက္ထဲမွာ ဆီ႐ိုတိုနင္ဓာတ္ေလ်ာ့နည္းေနတာကို ေတြ႕ရွိရတယ္”
“စိတ္ၾကြစိတ္က်ေရာဂါရွိသူေတြထဲက စိတ္ခံစားမႈထိန္းေဆး “လီသီယမ္” (Lithium) ေဆးကို ေသာက္သံုးတဲ့လူနာေတြမွာ မိမိကိုယ္ကိုယ္သတ္ ေသႏႈန္းနည္းပါးတယ္ဆိုတာ မွန္သလားဆရာ”
“မွန္ပါတယ္။ လီသီယမ္ေဆးက တဇြတ္ထိုးလုပ္တတ္တဲ့ အျပဳအမူကို ထိန္းခ်ဳပ္ေပးတဲ့ အာနိသင္ရွိတယ္။ ဒါေၾကာင့္ အိုင္အီးဒီေရာဂါမွာလည္း စမ္းသပ္သံုးစြဲတယ္။ အတက္ေရာဂါမရွိေပမယ့္ အတက္ေရာဂါကုသေဆး (ဥပမာ- Carbamazapine၊ Valproate၊ Topiramate၊ Lamotrigine) ကို အိုင္အီးဒီေရာဂါမွာ အသံုးျပဳရင္ အက်ဳိးရွိတာကို ေတြ႕ရပါတယ္”
“စိတ္ၿငိမ္ေဆး (Anti-anxiety Drug) နဲ႔ စိတၱဇေရာဂါကုသေဆးကို အိုင္အီးဒီေရာဂါမွာ အသံုးမျပဳဘူးလား ဆရာ”
“စိတ္ၿငိမ္ေဆး (ဥပမာ- Diazepam)နဲ႔ အလားတူေဆးကို သံုးစြဲရင္ အိုင္အီးဒီေရာဂါကို သက္သာေစတဲ့ အေထာက္အထားမရွိပါဘူး။ ေဆးေသာက္ၿပီးၿပီးခ်င္း စိတ္တည္ၿငိမ္ေအးခ်မ္းသလို ခံစားရေပမယ့္ ေရရွည္မွာ အမ်က္ေဒါသကို ေလ်ာ့နည္းေစတဲ့အာနိသင္မရွိပါဘူး။ ေဆးစြဲမယ့္အႏၲရာယ္ သာရရွိလာႏိုင္ပါတယ္။ စိတၱဇေရာဂါမရွိတဲ့သူကို စိတၱဇေရာဂါကုသေဆးနဲ႔ ေရရွည္ကုသရင္ မလိုလားအပ္တဲ့ ေဘးထြက္ဆိုးက်ဳိးေတြရရွိလာႏိုင္တယ္။ ေဘးထြက္ဆိုးက်ဳိးက မူလေရာဂါထက္ ပိုမိုဆိုးရြားႏိုင္ပါတယ္”
ၾကမ္းတမ္းခက္ထန္ေနတဲ့သူက ခင္ဗ်ားတို႔ရဲ႕ လူနာျဖစ္ေနရင္ ဒါမွမဟုတ္ အိမ္သားတစ္ဦးဦးျဖစ္ေနရင္ ထြက္ေျပးလို႔လည္းမရဘူး။ ျပန္တိုက္ဖို႔လည္း မျဖစ္ႏိုင္ဘူး။ အဲဒီလို အေျခအေနမွာ ဘယ္လိုနည္းပရိယာယ္ကိုသံုးမလဲ . . .
“စိတ္ၿငိမ္ေဆးေၾကာင့္ လူနာက ပိုၿပီး ေဒါသႀကီးလာတတ္တယ္ဆိုတာ မွန္ပါသလား ဆရာ”
“မွန္ပါတယ္။ စိတ္ၿငိမ္ေဆး (ဥပမာ- Benzodiazepine အႏြယ္၀င္ေဆးမ်ဳိး)ေၾကာင့္ ရရွိႏုိင္တဲ့ ေဘးထြက္ဆိုးက်ဳိးတစ္မ်ဳိးကေတာ့ “ဆန္႔က်င္ဘက္ အာနိသင္တုန္႔ျပန္ျခင္း” (Paradoxical Reaction) ျဖစ္ပါတယ္။ ေဆးေၾကာင့္ စိတ္တည္ၿငိမ္ေအးခ်မ္းမႈ ရရွိမယ့္အစား ဆန္႔က်င္ဘက္လကၡဏာေတြကို ခံစားလာရပါတယ္။ စိတ္လႈပ္ရွားမႈ လြန္ကဲလာတာ၊ အမ်က္ေဒါသခက္ထန္လာတာ၊ အၾကမ္းဖက္တိုက္ခိုက္တာ၊ မုဒိမ္းမႈက်ဴးလြန္မိတာ၊ မိမိအသက္ကို အႏၲရာယ္ျပဳတာ စတဲ့အျပဳအမူေတြ ေပၚေပါက္လာတတ္ပါတယ္။ ေဆးေသာက္သံုးသူ တစ္ရာမွာ တစ္ေယာက္ႏႈန္း ျဖစ္ပြားႏိုင္တယ္။ ကိုယ္ရည္ကိုယ္ေသြး ခ်ဳိ႕ယြင္းသူေတြမွာ အမ်က္ေဒါသ အၾကမ္းဖက္ျခင္းရွိလို႔ စိတ္ၿငိမ္ေဆးသံုးစြဲရင္ ဆန္႔က်င္ဘက္ အာနိသင္ တုန္႔ျပန္ျခင္းေဘးထြက္ဆိုးက်ဳိးျဖစ္ပြားမႈ ၅၈ ရာခိုင္ႏႈန္းအထိရွိပါတယ္”
“ဒါေၾကာင့္ ေဒါသႀကီးတတ္သူ၊ အိုင္အီးဒီေရာဂါရွိသူနဲ႔ ကိုယ္ရည္ကိုယ္ေသြးခ်ဳိ႕ယြင္းလို႔ ၾကမ္းတမ္းခက္ထန္သူေတြအတြက္ “ေဆးကုထံုး” ထက္ “စိတ္ကုထံုး” ကို အသံုးျပဳတာဟာ အေကာင္းဆံုးပါပဲ”
“စိတ္ကုထံုးကိုရွင္းျပပါ ဆရာ”
“ဒီကိစၥမွာ ႏွစ္မ်ဳိးခြဲျခား ေျပာဖို႔လိုပါတယ္။ (က) ေဒါသအမ်က္ထြက္ၿပီး ၾကမ္းတမ္းေနသူနဲ႔ ထိပ္တိုက္ရင္ဆိုင္ရရင္ ျပဳမူေဆာင္ရြက္ႏုိင္တဲ့ နည္းပရိယာယ္နဲ႔ (ခ) ေဒါသႀကီးတတ္သူ၊ ေဒါသကို ထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္ေအာင္ သင္ၾကားေပးတဲ့ နည္းပရိယာယ္ေတြျဖစ္ပါတယ္”
“ေဒါသထြက္ၿပီး အၾကမ္းဖက္ေနတဲ့လူနဲ႔ ထိပ္တိုက္ေတြ႕ရင္ျပဳလုပ္သင့္တဲ့နည္းကို ကြၽန္မသိတယ္”
“ဘာလဲ”
“ထြက္ေျပး (Flight)ေပါ့”
အားလံုး အရယ္ရယ္သြားေတာ့ ေဆးေက်ာင္းသားတစ္ေယာက္က ၀င္ေႏွာက္လာတယ္။
“ကြၽန္ေတာ္တို႔ကေတာ့ ခံတိုက္ (Fight)မွာပဲ”
“ဒါေပမဲ့ ၾကမ္းတမ္းခက္ထန္ေနတဲ့သူက ခင္ဗ်ားတို႔ရဲ႕ လူနာျဖစ္ေနရင္ ဒါမွမဟုတ္ အိမ္သားတစ္ဦးဦးျဖစ္ေနရင္ ထြက္ေျပးလို႔လည္းမရဘူး။ ျပန္တိုက္ဖို႔လည္း မျဖစ္ႏိုင္ဘူး။ အဲဒီလိုအေျခအေနမွာ ဘယ္လိုနည္းပရိယာယ္ကို သံုးမလဲ”
အားလံုး ၿငိမ္သက္ေနၾကပါတယ္။
(Healthy Life ဂ်ာနယ္မွ စီစဥ္တင္ဆက္သည့္ အပတ္စဥ္ ေသာၾကာေန႔ထုတ္ Healthy Life ဂ်ာနယ္၊ https://www.facebook.com/healthylifejournalmyanmar/ ႏွင့္ www.healthylifejournalmyanmar.com တို႔တြင္ ေဖာ္ျပပါရွိသမွ် က်န္းမာေရးႏွင့္ အလွအပဆိုင္ရာ သတင္းမ်ား၊ သတင္းေဆာင္းပါးမ်ား၊ အေမးအေျဖမ်ား၊ ဘာသာျပန္ေဆာင္းပါးမ်ားကို လြတ္လပ္စြာ မွ်ေ၀ႏိုင္ပါသည္။ သို႔ရာတြင္ မည္သည့္ Facebook စာမ်က္ႏွာ၊ Website မ်ားတြင္မဆိုျပန္လည္ကူးယူေဖာ္ျပျခင္းကို ခြင့္မျပဳပါေၾကာင္း အသိေပး ေၾကညာအပ္ပါသည္။)
