ေဒါက္တာအုန္းေက်ာ္ (စိတ္က်န္းမာေရးဆရာ၀န္ႀကီး – အၿငိမ္းစား)
မေလးရွားႏုိင္ငံ၊ အမ်ဳိးသားတကၠသိုလ္ ေဆးသိပၸံေက်ာင္းရဲ႕ မူ၀ါဒတစ္ခုကေတာ့ စိတ္က်န္းမာ ေရးေဆးပညာကို မသင္မေနရ အဓိက ဘာသာရပ္အျဖစ္ သတ္မွတ္ထားတာ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီလို သင္ယူဖို႔ ေနာက္ဆံုးႏွစ္ ေဆးေက်ာင္းသားေတြကို အုပ္စုလိုက္ စိတ္က်န္းမာေရး ေဆးပညာဌာနမွာ တာ၀န္ခ် ထားေပးတယ္။ ရက္သတၱပတ္ ေျခာက္ပတ္လံုး ေက်ာင္းသား ၂၅ ေယာက္ခန္႔ကို အခ်ိန္ျပည့္တြဲဖက္ ေပးထားတယ္။ ကထိကတစ္ဦးက ေဆးေက်ာင္းသား ၅ေယာက္-၆ေယာက္ခန္႔ကို တာ၀န္ယူသင္ၾကားေပး ရတယ္။ အဲဒီအခ်ိန္က စာေရးသူရဲ႕ လက္ေအာက္မွာ ေဆးေက်ာင္းသား ေျခာက္ေယာက္ရွိတယ္။ အ တြင္းလူနာနဲ႔ အျပင္လူနာေတြကို စာေရးသူ စစ္ေဆးၾကည့္႐ႈရင္ သူတို႔က ေနာက္က တစ္ေကာက္ေကာက္ လိုက္ပါၿပီး စာေတြ႕၊ လက္ေတြ႕ေလ့လာၾကပါတယ္။
သတ္မွတ္ထားတဲ့အခ်ိန္မွာ အုပ္စုလိုက္ေဆြး ေႏြးပြဲလည္း ရွိတယ္။ ဒီေန႔ “ စိတ္လႈပ္ရွားတုန္႔ျပန္ျခင္း” ( Emotion)နဲ႔ “ စိတ္ခံစားမႈအေျခအေန” (Mood)အေၾကာင္းကို ေဆြးေႏြးၾကပါတယ္။
ေဆးေက်ာင္းသားတစ္ဦးက ေမးျမန္းတယ္။
“ စိတ္လႈပ္ရွားတုန္႔ျပန္ျခင္း” နဲ႔ “ စိတ္ခံစားမႈ အေျခအေန” ျခားနားတာကို နားမရွင္းဘူး ဆရာ။ အားလံုး စိတ္ခံစားမႈကို ေျပာတာပဲ မဟုတ္ဘူးလား”
“ စိတ္ခံစားမႈကို ေဖာ္ျပတာေတာ့ တူညီတယ္။ ဒါေပမဲ့ စိတ္က်န္းမာေရးေဆးပညာမွာ ခြဲျခားေဖာ္ျပပါတယ္။ စိတ္ခံစားတုန္႔ျပန္မႈက အေျခအေနတစ္ခုခု၊ အျဖစ္အပ်က္တစ္ခုခုကို တုန္႔ျပန္တဲ့အခါ ေပၚေပါက္လာတဲ့ စိတ္ခံစားမႈကိုေဖာ္ျပတာပါ။ ဒါေၾကာင့္ စိတ္လႈပ္ရွားတုန္႔ျပန္မႈျဖစ္ေပၚဖို႔၊ မိမိအေတြးထဲမွာ ျဖစ္ျဖစ္၊ ပတ္၀န္းက်င္မွာျဖစ္ျဖစ္ လႈံ႔ေဆာ္မႈတစ္ခုခုရွိဖို႔ လိုတယ္။ ျဖစ္ေပၚလာတဲ့ စိတ္ခံစားမႈက ၾကာၾကာမခံဘူး။ အခ်ိန္အနည္းငယ္အတြင္း အရွိန္က်သြား တတ္ပါတယ္။ “ စိတ္ခံစားမႈအေျခအေန” က လံု ေလာက္တဲ့အေၾကာင္းရင္းမရွိဘဲ တအံုေႏြးေႏြးခံ စားေနရတဲ့ စိတ္ခံစားမႈျဖစ္ပါတယ္။ တာရွည္ခံစား ေနရတဲ့ စိတ္အေျခအေနျဖစ္တယ္။
ဓာတ္ဆီေလာင္းလိုက္လို႔ထေတာက္လာတဲ့ မီးၫြန္႔က “ စိတ္လႈပ္ရွားတုန္႔ျပန္မႈ” နဲ႔ တူတယ္။ ျပာဖံုးေနတဲ့ မီးေသြးမီးကိုေတာ့ “ စိတ္ခံစားမႈအေျခအေန” လို႔ ေျပာလို႔ ရပါတယ္”
ေဒါသစိတ္ဆိုတာ အႏၲရာယ္တစ္ခုခုကို တုန္႔ျပန္တဲ့ စိတ္ခံစားမႈျဖစ္တယ္။ စိတ္ထဲမွာျဖစ္ျဖစ္ ခႏၶာ ကိုယ္မွာျဖစ္ျဖစ္ ‘နာက်င္ျခင္း’ကို ခံစားရရင္ တုန္႔ျပန္တဲ့ စိတ္ခံစားမႈျဖစ္တယ္။ စိတ္ေရာဂါတစ္ခုခု ခံစားေနရသူရဲ႕စိတ္ထဲမွာ အႏၲရာယ္ေတြကို ျမင္ေယာင္ေနတာရွိမယ္။ စိတ္ထဲမွာ အခံရခက္ေအာင္ နာက်င္ေနတာလည္း ရွိႏုိင္တယ္။ ဒါေၾကာင့္ သူတို႔ရဲ႕ စိတ္ေ၀ဒနာကို ေဒါသနဲ႔ ျပန္လည္တုန္႔ျပန္ေနတတ္ ပါတယ္. . .
“ စိတ္လႈပ္ရွားတုန္႔ျပန္မႈနဲ႔ စိတ္ခံစားမႈအေျခ အေနအမ်ဳိးေပါင္း ဘယ္ေလာက္ရွိသလဲ ဆရာ”
“ ျပည္သူလူထုထဲမွာ ေျပာဆို သံုးစြဲေနတဲ့ ေ၀ါဟာရကို ေလ့လာၾကည့္ရင္ စိတ္ခံစားမႈအမ်ဳိးမ်ဳိးရွိတာကို ေတြ႕ရမယ္။ စိတ္လႈပ္ရွားတုန္႔ျပန္မႈနဲ႔ စိတ္ခံစားမႈအေျခအေနကို ေဖာ္ျပတဲ့ အသံုးအႏႈန္း ၁၃၀ ေက်ာ္ရွိတယ္လို႔ အဂၤလိပ္ဘာသာစကားကို ေလ့လာသူတစ္ဦးက ေျပာဖူးတယ္။ ဒါေပမဲ့ စိတ္က်န္းမာေရး ေဆးပညာမွာေတာ့ စိုးရိမ္စိတ္၊ ေၾကာက္စိတ္၊ ေပ်ာ္ရႊင္စိတ္၊ ညစ္ညဴးစိတ္နဲ႔ ေဒါသစိတ္ ခ်ဳိ႕ယြင္းတဲ့ ေရာဂါေတြကို ဦးစားေပးေလ့လာပါတယ္။ မနာလို၀န္တိုစိတ္ (Jealousy)လြန္ကဲတာကို စိတ္ေရာဂါ တစ္မ်ဳိးအျဖစ္သတ္မွတ္ထားတာလည္း ရွိပါတယ္”
“ ကြၽန္မ ဖတ္ေနတဲ့ စိတ္က်န္းမာေရးေဆး ပညာမွတ္စုစာအုပ္ထဲမွာ စိုးရိမ္ေသာကလြန္ကဲေရာဂါ၊ ေၾကာက္စိတ္လြန္ကဲေရာဂါ၊ ေပ်ာ္ရႊင္ျမဴးၾကြမႈလြန္ကဲေရာဂါနဲ႔ စိတ္က်ေရာဂါအေၾကာင္း ေတြ႕ရပါတယ္။ ေဒါသလြန္ကဲေရာဂါဆိုတာ မေတြ႕ရဘူး။ ေဒါသလြန္ကဲတာကို ေရာဂါတစ္ခုလို႔ သတ္မွတ္ထားတာရွိသ လားဆရာ”
“ ရွိပါတယ္။ “ ျပတ္ေတာင္း ျပတ္ေတာင္း အမ်က္ေဒါသလြန္ကဲေရာဂါ(Intermittent Explosive Disorder)လို႔ ေခၚပါတယ္။ အရြယ္ေရာက္သူ တစ္ရာမွာ ၅ ေယာက္က ၇ ေယာက္အထိ ျဖစ္ပြားႏႈန္းရွိပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ လူထုထဲမွာ ဒီေ၀ဒနာကို ေရာဂါလို႔ မယူဆၾကဘူး။ ေဒါသႀကီးတတ္သူလို႔ပဲ ယူဆၿပီး ကုသမႈခံယူဖို႔ မႀကိဳးစားၾကပါဘူး။ ေဆးပညာ စာအုပ္ေတြမွာလည္း အက်ယ္တ၀င့္ မေရးသားၾကဘူး။
ေနာက္တစ္ခ်က္ရွိေသးတယ္။ ေဒါသႀကီးတဲ့ လူကိုေဘးပတ္၀န္းက်င္က သနားၾကင္နာမွာမဟုတ္ဘူး။ ေဆြမ်ဳိးသားခ်င္းေတြက ေဆးကုသခံယူဖို႔ ေဖ်ာင္းဖ်မွာမဟုတ္ဘူး။ ဒါေၾကာင့္ ေဆး႐ံု၊ ေဆးခန္းေတြမွာ “ ျပတ္ေတာင္း ျပတ္ေတာင္း ေဒါသလြန္ကဲ ေရာဂါ” ရွိသူကို သိပ္ၿပီး ေတြ႕ရမွာမဟုတ္ဘူး။ ဒါေပမဲ့ အမ်က္ေဒါသဟာ ဟင္းခတ္ငပိနဲ႔ တူတယ္။ ဟင္းအိုးတိုင္းထဲမွာ ငပိပါေပမယ့္ ငပိခ်က္ဟင္းသက္ သက္ကေတာ့ ရွားသလိုပဲ။ စိတ္ေရာဂါတိုင္းလိုလိုမွာ အမ်က္ေဒါသႀကီးတဲ့ လကၡဏာေတြကို ေတြ႕ရွိရတယ္”
“ ဘာေၾကာင့္လဲ ဆရာ”
“ ေဒါသစိတ္ဆိုတာ အႏၲရာယ္တစ္ခုခုကို တုန္႔ ျပန္တဲ့ စိတ္ခံစားမႈျဖစ္တယ္။ စိတ္ထဲမွာျဖစ္ျဖစ္ ခႏၶာ ကိုယ္မွာျဖစ္ျဖစ္ “ နာက်င္ျခင္း” ကို ခံစားရရင္ တုန္႔ျပန္တဲ့ စိတ္ခံစားမႈျဖစ္တယ္။ စိတ္ေရာဂါတစ္ခုခု ခံ စားေနရသူရဲ႕စိတ္ထဲမွာအႏၲရာယ္ေတြကို ျမင္ေယာင္ေနတာရွိမယ္။ စိတ္ထဲမွာ အခံရခက္ေအာင္ နာက်င္ ေနတာလည္း ရွိႏုိင္တယ္။ ဒါေၾကာင့္ သူတို႔ရဲ႕ စိတ္ေ၀ဒနာကို ေဒါသနဲ႔ ျပန္လည္တုန္႔ျပန္ေနတတ္ပါတယ္”
“ ေဒါသႀကီးတဲ့ လကၡဏာကို ဘယ္စိတ္ေရာဂါ ေတြမွာေတြ႕ရွိရသလဲ ဆရာ”
_ _ _
“ အမ်က္ေဒါသႀကီးမားတဲ့ လကၡဏာ ပူးတြဲပါ ရွိတဲ့ စိတ္ေရာဂါေတြကို ေျပာျပမယ္။ ကေလးလူငယ္ေတြမွာ ျဖစ္ပြားတဲ့ “ ကလန္ကဆန္အာခံေရာဂါ” (Oppositional Defiant Disorder)နဲ႔ “ လမ္းသရဲအျပဳအမူေရာဂါ” ( Conduct Disorder)ေတြမွာ ေဒါသစိတ္လြန္ကဲတဲ့ လကၡဏာကို ေတြ႕ရွိရတယ္။ လႈပ္ရွားမႈလြန္ကဲ-အာ႐ံုစိုက္မႈခ်ဳိ႕ယြင္း(ADHD)ကို ကေလးလူငယ္နဲ႔ အရြယ္ေရာက္သူေတြမွာ ေတြ႕ ရွိရတယ္။ အဲဒီေရာဂါရဲ႕ လကၡဏာတစ္ခုကေတာ့ စိတ္တိုလြယ္တာ၊ စိတ္ဆိုးလြယ္တာ ျဖစ္ပါတယ္။ စိတ္က်ေရာဂါ၊ စိတ္<ကေရာဂါ၊ စိုးရိမ္ေသာကလြန္ကဲ ေရာဂါနဲ႔ ေဘးဒုကၡေၾကာင့္ စိတ္ဖိစီးမႈေ၀ဒနာ (PTSD)ရွိသူေတြမွာလည္း ေဒါသစိတ္က တြဲဖက္ ပါရွိေနတတ္တယ္။ စိတၱဇေရာဂါ (Psychosis) ရွိရင္ အမ်က္ေဒါသႀကီးၿပီး အၾကမ္းဖက္တတ္ပါတယ္။
ကိုယ္ရည္ကိုယ္ေသြးခ်ဳိ႕ယြင္းေ၀ဒနာရွိသူေတြမွာလည္း ေဒါသႀကီးတာကို ေတြ႕ရမယ္။ ဥပမာ လူမႈ ဆန္႔က်င္ကိုယ္ရည္ကိုယ္ေသြးခ်ဳိ႕ယြင္းသူ (Anti-social Personality Disorder)ဟာ သူတစ္ပါးကို အၾကမ္းဖက္ဖို႔ ၀န္မေလးဘူး။ စိတ္လႈပ္ရွားမႈလြန္ကဲ လြန္းတဲ့ ကိုယ္ရည္ကိုယ္ေသြးရွိသူ (Borderline Personality Disorder)ဟာ စိတ္မေက်နပ္ရင္ အမ်က္ေဒါသထြက္ အၾကမ္းဖက္တတ္တယ္။ မနာလိုစိတ္၊ သံသယစိတ္လြန္ကဲတဲ့ ကိုယ္ရည္ကိုယ္ေသြး (Paranoid Personality Disorder) ရွိရင္ လူေတြ အေပၚမွာ ရန္ၿငိဳးထားတတ္တယ္။ အၾကမ္းဖက္ တိုက္ခိုက္မယ္၊ ဦးေႏွာက္ဒဏ္ရာရၿပီးရင္ ကိုယ္ရည္ကိုယ္ေသြး ေျပာင္းလဲလာတတ္တယ္၊ စိတ္လႈပ္ရွား လြယ္လာမယ္၊ ဆင္ျခင္စဥ္းစားမႈ နည္းပါးၿပီး တဇြတ္ထိုးျပဳမူလာမယ္၊ ေဒါသေပါက္ကြဲလြယ္မယ္၊ အၾကမ္းဖက္တဲ့ အျပဳအမူေတြ ေပၚေပါက္လာႏုိင္ပါတယ္။
အရက္မူးရင္၊ စိတ္ၾကြမူးယစ္ေဆးမူးရင္၊ ကို ကိန္းေဆးမူးရင္ အမ်က္ေဒါသထြက္ၿပီး အၾကမ္းဖက္ တတ္ပါတယ္။
“ ျပတ္ေတာင္း ျပတ္ေတာင္း အမ်က္ေဒါသလြန္ကဲေရာဂါေၾကာင့္ အၾကမ္းဖက္ရင္ ဆရာ ေျပာခဲ့ တဲ့ စိတ္ေရာဂါေတြနဲ႔ ကြာျခားမႈ ရွိသလား”
“ ကြာျခားမႈရွိပါတယ္။ ျပတ္ေတာင္း ျပတ္ ေတာင္း အမ်က္ေဒါသလြန္ကဲေရာဂါရွိသူဟာ စိတ္ တိုတတ္သူသာ မဟုတ္ဘူး။ အထက္မွာ ေဖာ္ျပခဲ့တဲ့ စိတ္ေရာဂါခံစားေနရသူလည္း မဟုတ္၊ ဒီေရာဂါမွာ ထူးျခားတဲ့လကၡဏာေတြ ရွိပါတယ္”
-ေရွ႕တစ္ပတ္ ဆက္လက္ဖတ္႐ႈပါရန္
(Healthy Life ဂ်ာနယ္မွ စီစဥ္တင္ဆက္သည့္ အပတ္စဥ္ ေသာၾကာေန႔ထုတ္ Healthy Life ဂ်ာနယ္၊ https://www.facebook.com/healthylifejournalmyanmar/ ႏွင့္ www.healthylifejournalmyanmar.com တို႔တြင္ ေဖာ္ျပပါရွိသမွ် က်န္းမာေရးႏွင့္ အလွအပဆိုင္ရာ သတင္းမ်ား၊ သတင္းေဆာင္းပါးမ်ား၊ အေမးအေျဖမ်ား၊ ဘာသာျပန္ေဆာင္းပါးမ်ားကို လြတ္လပ္စြာ မွ်ေ၀ႏိုင္ပါသည္။ သို႔ရာတြင္ မည္သည့္ Facebook စာမ်က္ႏွာ၊ Website မ်ားတြင္မဆိုျပန္လည္ကူးယူေဖာ္ျပျခင္းကို ခြင့္မျပဳပါေၾကာင္း အသိေပး ေၾကညာအပ္ပါသည္။)
