ေဒါက္တာအုန္းေက်ာ္ (စိတ္က်န္းမာေရးဆရာ၀န္ႀကီး – အၿငိမ္းစား)
ေမး ။ ဆရာ ကြၽန္မတစ္ခုေမးခ်င္လို႔ပါ။ ကြၽန္မတို႔ ရပ္ကြက္ထဲမွာ အပတ္စဥ္ စေနေန႔ဆိုရင္ ရဟန္းသံဃာ ေတြကို ဆြမ္းထမင္းဟင္းေလာင္းလွဴေလ့ရွိပါတယ္။ မနက္အေစာႀကီး ေလးနာရီေလာက္ဆိုရင္ ကြၽန္မတို႔ တေတြ ဆြမ္းေလာင္းတဲ့ အသင္းဆီသြားၿပီး ဆြမ္းထမင္း၊ ဆြမ္းဟင္း ေလာင္းလွဴၾကပါတယ္။ အဲဒီမွာ လမ္းေထာင့္ေနရာတစ္ခုမွာ တိုက္တစ္တိုက္ကို ကပ္ရပ္ေနတဲ့ လူရိပ္ကို ဖ်တ္ခနဲေတြ႕လိုက္ရတယ္။ ကြၽန္မမိတ္ေဆြက ‘အမေလး’လို႔ ေအာ္ၿပီး ေျပးတာနဲ႔ သူ႔ေနာက္ ကြၽန္မလိုက္ရင္း ‘ဘာျဖစ္လို႔လဲ’လိုက္ေမးၾကည့္ေတာ့ အမ်ဳိးသားတစ္ေယာက္အ၀တ္အစားမပါဘဲ ရပ္ေနတာတဲ့ ဆရာ။
ကြၽန္မေက်ာင္းတက္တုန္းကလည္း ေက်ာင္း၀င္းနားမွာ အဲဒီလို လိင္အဂၤါလွစ္ျပတဲ့ အမ်ဳိးသားရွိတယ္လို႔ အတန္းေဖာ္ေတြက ေျပာဖူးပါတယ္။ သူတို႔က ဘာျဖစ္လို႔ အဲဒီလို လုပ္တာလဲ၊ သူတို႔က လိင္အၾကမ္းဖက္သူေတြလား၊ ဒါမွမဟုတ္ စိတ္ေ၀ဒနာရွင္လား၊ သူတို႔ကို ေဆးကုရင္ အဲဒီလို အေဖာ္အခြၽတ္ လုပ္ျပခ်င္စိတ္ ေပ်ာက္သြားႏိုင္ပါသလား။
မသီသီ၀င္း၊ ေက်ာက္ေျမာင္း။
ေျဖ ။ မသီသီ၀င္း သူငယ္ခ်င္းရဲ႕ အေတြ႕အႀကံဳမ်ဳိးကို အမ်ဳိးသမီးေတြ မၾကာခဏ ေတြ႕ႀကံဳၾကရပါတယ္။ ဘာေၾကာင့္လဲလို႔ ေမးစရာရွိတယ္။ မိမိလိင္အဂၤါကို ထုတ္ေဖာ္ျပသၿပီး ေက်နပ္မႈရွာတတ္သူေတြ လူထု ထဲမွာမရွားပါဘူး။ အသက္ ၁၈ ႏွစ္မွ ၆၀ အတြင္း ေယာက်္ားေတြထဲမွာ ၂ မွ ၄ ရာခိုင္ႏႈန္းဟာ ထုတ္ေဖာ္ျပသၿပီး လိင္ဆႏၵေျဖေဖ်ာက္တဲ့ အျပဳအမူရွိပါတယ္။ ေယာက်္ားေတြမွာပဲ မဟုတ္ပါဘူး။ မိန္းမေတြထဲမွာလည္း ၂ ရာခိုင္ႏႈန္းက အဲဒီလိုအျပဳအမူမ်ဳိး ရွိတတ္ပါတယ္။
စိတ္က်န္းမာေရးေဆးပညာမွာ ဖိုမသဘာ၀ ခ်ဳိ႕ယြင္းေ၀ဒနာတစ္ခုအျဖစ္ သတ္မွတ္ထားပါတယ္။ Exhibitionsm လို႔ ေခၚပါတယ္။ “လွန္ျပစိတ္ေျဖ ေ၀ဒနာ”လို႔ ဆိုၾကပါစို႔။
လွန္ျပစိတ္ေျဖေ၀ဒနာလကၡဏာေတြက ဘာေတြလဲ။
လွန္ျပစိတ္ေျဖေ၀ဒနာရွိသူဟာ မိမိလိင္အဂၤါကို လူစိမ္းတစ္ဦးဦးေရွ႕မွာ ထုတ္ေဖာ္ျပသခ်င္စိတ္ရွိတယ္။ ေစ့ေဆာ္မႈရွိတယ္။ အဲဒီလိုေစ့ေဆာ္မႈေၾကာင့္ လူစိမ္းတစ္ဦးဦးေရွ႕မွာ မိမိလိင္အဂၤါကို ထုတ္ေဖာ္ျပသတယ္။ အဲဒီလို မျပဳလုပ္ခင္နဲ႔ ျပဳမူေနစဥ္မွာ လိင္ဆႏၵတက္ၾကြမႈရွိလာတယ္။ ထုတ္ေဖာ္ျပသျခင္း ခံရသူ ေၾကာက္လန္႔သြားတာ၊ အံ့အားသင့္သြားတာ၊ မႏွစ္ၿမိဳ႕တဲ့ အမူအရာျပတာ၊ ေဒါသထြက္တာ စတဲ့ စိတ္ခံစားတုန္႔ျပန္မႈေတြကိုျမင္ရရင္ လိင္ဆႏၵေက်နပ္မႈရရွိတယ္။ ထုတ္ေဖာ္ျပသေနခ်ိန္မွာျဖစ္ျဖစ္၊ ထုတ္ေဖာ္ျပသၿပီးရင္ျဖစ္ျဖစ္ မိမိဘာသာ လိင္ဆႏၵေျဖေဖ်ာက္တဲ့အျပဳအမူကို ျပဳလုပ္တာလည္း ရွိႏိုင္တယ္။ အဲဒီလို အျပဳအမူကို အခြင့္အေရးရရွိတုိင္း မၾကာခဏျပဳမူတတ္တယ္။
လွန္ျပစိတ္ေျဖေ၀ဒနာ ျပင္းထန္ပံုအဆင့္ဆင့္ ရွိႏိုင္ပါတယ္။ ေ၀ဒနာႏုေသးတဲ့အဆင့္မွာ ထုတ္ေဖာ္ျပၿပီး လိင္ဆႏၵေျဖေဖ်ာက္ခ်င္ေပမယ့္ လက္ေတြ႕မလုပ္ေသးပါဘူး။ အေတာ္အတန္ ေ၀ဒနာျပင္းထန္တဲ့ အဆင့္မွာေတာ့ ထုတ္ေဖာ္ျပၿပီး လိင္ဆႏၵေျဖခ်င္တဲ့စိတ္ကို ထိန္းခ်ဳပ္ရတာ ခက္ခဲလာတာေၾကာင့္ တစ္ခါတစ္ရံ ျပစ္မႈက်ဳးလြန္မိပါတယ္။ ေ၀ဒနာ ဆိုးရြားလာရင္ေတာ့ အဲဒီလို လိင္ဆႏၵကို ထိန္းခ်ဳပ္ဖို႔ ခက္ခဲၿပီး အႀကိမ္ႀကိမ္ ျပစ္မႈက်ဴးလြန္တတ္ၾကပါတယ္။
လွန္ျပစိတ္ေျဖအျပဳအမူရွိသူေတြကို သံုးမ်ဳိးသံုးစားခြဲျခားနားလည္ႏိုင္ပါတယ္။
လူေတြနဲ႔ ေပါင္းသင္းဆက္ဆံလိုျခင္းမရွိဘဲ တစ္ကိုယ္တည္းေနတတ္သူ၊ သိမ္ငယ္စိတ္ရွိသူ၊ မိမိလိုအင္ဆႏၵအတိုင္း (ကေလးငယ္ေတြလို)တစ္ဇြတ္ထိုး ျပဳလုပ္တတ္သူမ်ဳိးက ပထမအမ်ဳိးအစား ျဖစ္တယ္။
ဒုတိယအမ်ဳိးအစားကေတာ့ အမွားအမွန္ကို ဆင္ျခင္သံုးသပ္ႏိုင္မႈ ခ်ဳိ႕ယြင္းေနသူေတြ ျဖစ္တယ္။ ဥပမာ- ဦးေႏွာက္ပ်က္စီးေရာဂါရွိသူ၊ စိတၱဇေရာဂါရွိသူ၊ အရက္နဲ႔ မူးယစ္ေဆး ေသာက္သံုးၿပီး မူးယစ္ေနသူတို႔ ျဖစ္ပါတယ္။
တတိယအမ်ဳိးအစားက လူဆိုးလူမိုက္ ကိုယ္ရည္ကိုယ္ေသြးနဲ႔ လွန္ျပစိတ္ေျဖေ၀ဒနာ ပူးတြဲရွိေန သူမ်ဳိးျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီလို လူမ်ဳိးေတြက ကိုယ္ထိလက္ေရာက္ က်ဴးလြန္တတ္ပါတယ္။
လွန္ျပစိတ္ေျဖေ၀ဒနာရွိသူ ၆၃ ရာခိုင္ႏႈန္းဟာ လိင္အဂၤါကို ထုတ္ေဖာ္ျပသပါတယ္။ ၅၁ ရာခိုင္ႏႈန္း က ဓားစာခံေရွ႕မွာ မိမိဘာသာ လိင္ဆႏၵေျဖေဖ်ာက္ျပတယ္။ ၁၅ ရာခိုင္ႏႈန္းက ညစ္ညမ္းတဲ့ စကားကိုေျပာတယ္။ ၁၁ ရာခိုင္ႏႈန္းက ဓားစာခံကို ကိုယ္ထိလက္ေရာက္ထိေတြ႕ကိုင္တြယ္တယ္။ ၁၀ ရာခိုင္ႏႈန္းက အဓမၼျပဳက်င့္ဖို႔ ႀကိဳးစားတတ္ပါတယ္။
လွန္ျပစိတ္ေျဖေ၀ဒနာျဖစ္ေပၚရတဲ့ အေၾကာင္းရင္းကို အတိအက် မေျပာႏိုင္ေသးပါဘူး။
ငယ္စဥ္က ႐ိုက္ႏွက္ညႇင္းဆဲခံရတဲ့ အေတြ႕အႀကံဳ၊ မိခင္က ပစ္ပယ္တာခံရတဲ့ အေတြ႕အႀကံဳရွိသူေတြထဲမွာ လွန္ျပစိတ္ေျဖေ၀ဒနာျဖစ္ႏႈန္း ပိုမိုမ်ားျပားပါတယ္။ လွန္ျပစိတ္ေျဖေ၀ဒနာရွိသူေတြဟာ လိင္ဆႏၵျပင္းျပသူ ေတြျဖစ္တယ္။ သူတို႔ရဲ႕ ေသြးထဲမွာ ဖိုလိင္ေဟာ္မုန္း (Testosterone) ပမာဏ မ်ားျပားေနတတ္တယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။
လွန္ျပစိတ္ေျဖေ၀ဒနာကို “ေစ့ေဆာ္မႈ ထိန္းခ်ဳပ္ျခင္းခ်ဳိ႕ယြင္းေ၀ဒနာ” (Impulse Control Disorder)တစ္ခုအျဖစ္သတ္မွတ္ႏိုင္ပါတယ္။ ေလာင္းကစားစြဲျခင္း၊ အရက္စြဲျခင္း၊ အေၾကာင္းမဲ့ မီး႐ႈိ႕ျခင္း၊ မလိုအပ္ဘဲ ခိုးယူတတ္ျခင္း စတဲ့ အျပဳအမူေတြနဲ႔ ဆင္တူယိုးမွားရွိပါတယ္။ လုပ္ခ်င္လာတဲ့စိတ္၊ တိုက္တြန္းစိတ္ကို မထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္ဘဲ အႀကိမ္ႀကိမ္ ျပစ္မွားတတ္တာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဦးေႏွာက္ဒဏ္ရာရရွိ သူတခ်ဳိ႕ဟာ မိမိကုိယ္ကိုယ္ ထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္မႈ အားနည္းလာတတ္လို႔ ဒီလိုအျပဳအမူမ်ဳိးကို ျပဳလုပ္လာတတ္တာ ေတြ႕ရပါတယ္။
လွန္ျပစိတ္ေျဖေ၀ဒနာအျပဳအမူ၊ လူေရွ႕သူေရွ႕မွာ လိင္အဂၤါကို ထုတ္ေဖာ္ျပသတဲ့ အျပဳအမူဟာ ရာဇ၀တ္မႈ ျဖစ္ပါတယ္။ မဖြယ္မရာျပဳမူမႈပုဒ္မနဲ႔ တရားစြဲဆိုႏိုင္ပါတယ္။ တရား႐ံုးက ဒီလိုလူမ်ဳိးကို သင့္ေတာ္တဲ့ ျပစ္ဒဏ္အျပင္ ေဆးကုသမႈ ခံယူဖို႔ အမိန္႔ခ်မွတ္ေလ့ရွိပါတယ္။
ဖိုမသဘာ၀က်န္းမာေရးေဆးခန္းမွာ ကုသမႈခံယူသူေတြရဲ႕ ၂၅ ရာခိုင္ႏႈန္းဟာ လွန္ျပစိတ္ေျဖေ၀ဒနာရွိသူေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ အမ်ားအားျဖင့္ တရား႐ံုးက အမိန္႔ခ်မွတ္လို႔ ေရာက္ရွိလာသူေတြ ျဖစ္တယ္။ တခ်ဳိ႕ကေတာ့ ေဆြမ်ဳိးသားခ်င္းေတြ သိမွာစိုးရိမ္လို႔၊ အလုပ္ရွင္သိသြားမွာ စိုးရိမ္လို႔ ႀကိဳတင္ၿပီး ကုသမႈခံယူတာျဖစ္တယ္။ ဇနီးက တိုက္တြန္းလို႔ ကုသမႈခံယူသူေတြလည္း ရွိတတ္ပါတယ္။ မိမိရဲ႕ အျပဳအမူကိုေရာဂါလို႔ယူဆၿပီး အလိုအေလ်ာက္ ကုသမႈခံယူခ်င္သူက နည္းပါးပါတယ္။
လွန္ျပစိတ္ေျဖေ၀ဒနာကို ဘယ္လို ကုသႏိုင္သလဲ။
ဒီေ၀ဒနာအတြက္စိတ္ကုထံုးကုနည္း၊ စားေဆး နဲ႔ ကုသနည္းအျပင္ ခြဲစိတ္ကုသနည္းေတြ ရွိပါတယ္။
(၁) (က) စိတ္ကုထံုးကုနည္းတစ္မ်ဳိးကေတာ့ အေတြးအေခၚနဲ႔ အျပဳအမူကို ေျပာင္းလဲေပးတဲ့နည္း ျဖစ္ပါတယ္။ (Cognitive Behavioral Therapy) (CBT) “စီဘီတီ” လို႔ ေခၚပါတယ္။
အေတြးအေခၚကို ဘယ္လို ေျပာင္းလဲေပးသလဲ။ လွန္ျပစိတ္ေျဖေ၀ဒနာရွင္ဟာ ဘာေၾကာင့္ဒီလိုလုပ္ ရသလဲဆိုတာကို အမ်ဳိးမ်ဳိး ဆင္ေျခေပးတတ္ပါတယ္။ သူတို႔ေပးတဲ့ အေၾကာင္းျပခ်က္ေတြက ယုတၱိမတန္တာ မ်ားပါတယ္။ သူတို႔ရဲ႕ ေ၀ဒနာအျဖစ္မွန္ကို ဖံုးကြယ္ေျပာတတ္တယ္။ အဲဒီလိုအျမင္မွားေတြ ကို ေထာက္ျပၿပီး ျပဳျပင္ေပးပါတယ္။
အျပဳအမူကို ဘယ္လိုေျပာင္းေပးႏိုင္သလဲ။
တျခားနည္းနဲ႔ လိင္ဆႏၵေျဖေဖ်ာက္တတ္ေအာင္ ေလ့က်င့္ေပးႏိုင္ပါတယ္။ မိမိဘာသာ လိင္ဆႏၵေျဖ ေဖ်ာက္တဲ့အခါ အသံုးျပဳတဲ့ စိတ္ကူးစိတ္သန္းေတြကို ေျပာင္းလဲဖို႔ သင္ၾကားေပးပါတယ္။ လွန္ျပတဲ့အ ျပဳအမူအစား တျခားသာမန္လိင္ဆက္ဆံတဲ့ အျပဳအမူကို စိတ္ကူးၿပီး စိတ္ဆႏၵေက်နပ္မႈ ရယူဖို႔ ေလ့က်င့္ ေစပါတယ္။
(ခ) လွန္ျပစိတ္ေျဖေ၀ဒနာဟာ ေစ့ေဆာ္မႈ ထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္ျခင္း ခ်ဳိ႕ယြင္းေ၀ဒနာတစ္မ်ဳိးလို႔ ယူဆပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ အရက္စြဲေရာဂါမွာ ကုသတဲ့ ကုသနည္းေတြကို အသံုးျပဳႏိုင္ပါတယ္။ အုပ္စုလိုက္ ကုထံုးတစ္ခုျဖစ္တဲ့ “ေလွကား ၁၂ ထစ္၊ ေျခလွမ္း ၁၂လွမ္း”ကုထံုးမ်ဳိး ျဖစ္ပါတယ္။
(၂) ေဆးေပးကုသနည္းလည္း ရွိပါတယ္။
(က) ဦးေႏွာက္ထဲမွာ ဆီ႐ိုတိုနင္ဓာတ္ (Serotonin)ေလ်ာ့နည္းရင္ စိတ္ဆႏၵအတိုင္း တဇြတ္ထိုးလုပ္ဖို႔ အလားအလာ မ်ားပါတယ္။ လွန္ျပစိတ္ေျဖ ေ၀ဒနာရွိသူ တဇြတ္ထိုးလုပ္တတ္တဲ့ လိင္အဂၤါထုတ္ေဖာ္ျပတာကို ကာကြယ္ဖို႔ ဦးေႏွာက္ထဲမွာ ဆီ႐ိုတိုနင္ဓာတ္မ်ားေအာင္ ေဆးေပးပါတယ္။ စိတ္က်ေရာဂါကု သေဆးတခ်ဳိ႕ျဖစ္တယ္။ ဥပမာ- SSRI အႏြယ္၀င္ေဆးေတြျဖစ္တဲ့ Fluxetine ၊ Sertraline တို႔ျဖစ္ပါတယ္။
(ခ) ေဟာ္မုန္းေဆးမ်ား
ေသြးထဲမွာ ဖိုလိင္ေဟာ္မုန္းဓာတ္ ေလ်ာ့နည္းသြားရင္ ေယာက်္ားလိင္ဆႏၵ နည္းပါးလာႏိုင္ပါတယ္။ လိင္ဆႏၵ အားနည္းလာရင္ လွန္ျပစိတ္ေျဖအျပဳအမူလည္း ေလ်ာ့နည္းလာႏိုင္ပါတယ္။ အဲဒီရည္ရြယ္ခ်က္ နဲ႔ ဖိုလိင္ေဟာ္မုန္းအာနိသင္ကို ေလ်ာ့နည္းေစတဲ့ေဆးကို အသံုးျပဳပါတယ္။
မလိင္ေဟာ္မုန္းတစ္မ်ဳိးျဖစ္တဲ့ Medroxy Progesterone ကို ေယာက်္ားေတြ မွီ၀ဲရင္ ဖိုလိင္ေဟာ္မုန္းအာနိသင္ နည္းပါးၿပီး လိင္ဆႏၵက်ဆင္းပါတယ္။
ဖိုလိင္ေဟာ္မုန္းဆန္႔က်င္ေဆးေတြကိုလည္း အသံုးျပဳပါတယ္။ ဥပမာ Cyproterone Acetate ၊ Flutamide စတဲ့ ေဆးေတြ ျဖစ္ပါတယ္။
ဖိုလိင္ေဟာ္မုန္းေလ်ာ့နည္းေစတဲ့ ေဆးေတြေၾကာင့္ စိတ္က်တာ၊ စိတ္တိုတာ၊ အားအင္ေလ်ာ့နည္းတာ၊ ၾကြက္သားသိမ္လွီလာတာ၊ ေယာက်္ားႏို႔အံု ႀကီးလာတာစတဲ့ ေဘးထြက္ဆိုးက်ဳႈိးေတြ ရရွိႏိုင္ပါတယ္။
(၃) ခြဲစိတ္ကုသျခင္း
ေ၀ွးသင္းတဲ့ ကုထံုး ျဖစ္ပါတယ္။ ေ၀ွးေစ့ကို ခြဲထုတ္ပစ္လိုက္ရင္ ဖိုလိင္ေဟာ္မုန္း မထုတ္လုပ္ႏိုင္ေတာ့ပါဘူး။ လွန္ျပစိတ္ေျဖေ၀ဒနာ ျပင္းထန္ၿပီး ရာဇ၀တ္မႈအႀကိမ္ႀကိမ္ က်ဴးလြန္သူေတြမွာ အသံုးျပဳပါတယ္။ ကာယကံရွင္နားလည္သေဘာေပါက္ၿပီး သေဘာတူလက္မွတ္ထိုးမွ ကုသႏိုင္တဲ့ နည္းျဖစ္ပါတယ္။
(Healthy Life ဂ်ာနယ္မွ စီစဥ္တင္ဆက္သည့္ အပတ္စဥ္ ေသာၾကာေန႔ထုတ္ Healthy Life ဂ်ာနယ္၊ https://www.facebook.com/healthylifejournalmyanmar/ ႏွင့္ www.healthylifejournalmyanmar.com တို႔တြင္ ေဖာ္ျပပါရွိသမွ် က်န္းမာေရးႏွင့္ အလွအပဆိုင္ရာ သတင္းမ်ား၊ သတင္းေဆာင္းပါးမ်ား၊ အေမးအေျဖမ်ား၊ ဘာသာျပန္ေဆာင္းပါးမ်ားကို လြတ္လပ္စြာ မွ်ေ၀ႏိုင္ပါသည္။ သို႔ရာတြင္ မည္သည့္ Facebook စာမ်က္ႏွာ၊ Website မ်ားတြင္မဆိုျပန္လည္ကူးယူေဖာ္ျပျခင္းကို ခြင့္မျပဳပါေၾကာင္း အသိေပး ေၾကညာအပ္ပါသည္။)
